اۋىلعا قازاقستانداعى ادامدار ءوز دىلىنە بايلانىستى ءار ءتۇرلى كوزقاراسپەن قاراۋ ارقىلى ونىڭ ماسەلەسىن دە سوعان سايكەس شەشۋگە ۇمتىلىپ كەلەدى. وسىعان وراي ەل ساياساتى كىمنىڭ قولىندا بولسا ء(ورىستىلدىنىڭ بە، قازاقتىلدىنىڭ بە), سوعان وراي اۋىل پروبلەماسىنا قاتىستى شەشىم قابىلدانىپ كەلە جاتقاندىعى راس. بىراق بۇل - ەگەمەن قازاقستان كەزەڭىنە تيەسىلى ءۋاج. ال، كەڭەس بيلىگى تۇسىندا قازاق اۋىلىنىڭ ماسەلەسى قازاق تاڭدانارلىقتاي شەشىلدى. ول ەكى ساتىدان تۇردى:

- كوشپەلى قازاق اۋىلىن اشتىق ارقىلى جويىپ، ۇجىمداستىرۋ ارقىلى وتىرىقتاندىرۋ;

- قۇلدانعان اۋىلدى اگرارلى  يندۋسترياعا اينالدىرۋ.

كەڭەس وكىمەتىنىڭ قوس ساتىلى بۇل ساياساتى وتە شەبەرلىكپەن جۇزەگە استى. العاشقى كەزەڭدە كوشپەلى حالقىنىڭ قىرىق پايىزى وتكەن عاسىردىڭ 20-30  جىلدارىن قامتىعان اشارشىلىق ارقىلى جانە قۋعىن-سۇرگىن ناۋبەتىمەن ەليتاسى جويىلعان قازاق اۋىلى  ءوزىنىڭ ەتەنەلىك (ەتنيكالىق) كەلبەتىنەن جۇرداي بولۋمەن العىشارتى جاسالۋ ارقىلى ۇجىمداستىرۋ (كولحوزداستىرۋ) ناۋقانىنا تولىق «ءازىر» بولعان ەدى. وسىلايشا، قازاقتىڭ ەناپات دالاسى بولاشاق كەڭەس شارۋاشىلىعىنىڭ پوليگونىنا «ۇكىمەت پەن پارتيادان» باتا الىپ، كولحوز-سوۆحوز قۇرۋعا جارىسا كىرىستى.

اۋىلعا قازاقستانداعى ادامدار ءوز دىلىنە بايلانىستى ءار ءتۇرلى كوزقاراسپەن قاراۋ ارقىلى ونىڭ ماسەلەسىن دە سوعان سايكەس شەشۋگە ۇمتىلىپ كەلەدى. وسىعان وراي ەل ساياساتى كىمنىڭ قولىندا بولسا ء(ورىستىلدىنىڭ بە، قازاقتىلدىنىڭ بە), سوعان وراي اۋىل پروبلەماسىنا قاتىستى شەشىم قابىلدانىپ كەلە جاتقاندىعى راس. بىراق بۇل - ەگەمەن قازاقستان كەزەڭىنە تيەسىلى ءۋاج. ال، كەڭەس بيلىگى تۇسىندا قازاق اۋىلىنىڭ ماسەلەسى قازاق تاڭدانارلىقتاي شەشىلدى. ول ەكى ساتىدان تۇردى:

- كوشپەلى قازاق اۋىلىن اشتىق ارقىلى جويىپ، ۇجىمداستىرۋ ارقىلى وتىرىقتاندىرۋ;

- قۇلدانعان اۋىلدى اگرارلى  يندۋسترياعا اينالدىرۋ.

كەڭەس وكىمەتىنىڭ قوس ساتىلى بۇل ساياساتى وتە شەبەرلىكپەن جۇزەگە استى. العاشقى كەزەڭدە كوشپەلى حالقىنىڭ قىرىق پايىزى وتكەن عاسىردىڭ 20-30  جىلدارىن قامتىعان اشارشىلىق ارقىلى جانە قۋعىن-سۇرگىن ناۋبەتىمەن ەليتاسى جويىلعان قازاق اۋىلى  ءوزىنىڭ ەتەنەلىك (ەتنيكالىق) كەلبەتىنەن جۇرداي بولۋمەن العىشارتى جاسالۋ ارقىلى ۇجىمداستىرۋ (كولحوزداستىرۋ) ناۋقانىنا تولىق «ءازىر» بولعان ەدى. وسىلايشا، قازاقتىڭ ەناپات دالاسى بولاشاق كەڭەس شارۋاشىلىعىنىڭ پوليگونىنا «ۇكىمەت پەن پارتيادان» باتا الىپ، كولحوز-سوۆحوز قۇرۋعا جارىسا كىرىستى.

ارينە، بۇل شارۋاشىلىقتى قازاقتىڭ وزىنە ءتان شارۋا تۇرلەرىمەن سالىستىرۋعا مۇلدە بولمايدى. جاڭا قوعام وزىنە قاجەت شارۋاشىلىق پەن اۋىل ادامىن جاساقتاۋىن ەشكىم دە قيسىنسىز دەي الماس ەدى. ناتيجەسىندە بۇرىنعى اشتان قىرىلعان جانە قۋدالانعان قازاقتىڭ جاڭا ۇرپاعى ورتەڭگە شىققان ولەڭ شوپتەي كەڭەستىك وكىمەتتىڭ  اۋىلدىق جاڭا قوعامىن جاساقتايتىن شيكىزات بولدى دا شىقتى.

بولشەۆيكتەر بيلىگى قازاق اۋىلىن اشتىقپەن سيرەتسە، سوڭعى ساياساتتىڭ ناتيجەسىندە اۋىل تۇرعىندارى قالاعا تەنتىرەپ سيرەدى. مۇنى كەيبىر ساياساتشىلارىمىز جاعىمدى ۋربانيزاتسيالاۋ ۇردىسىنە بالاۋدا. بىراق كەز كەلگەن پروتسەستىڭ جاساندى جولمەن ءجۇرۋى ويداعىداي ناتيجە بەرمەسى انىق. قازىرگى كەزدە قاي ۇلت قالانى باسسا، ەلدى دە سول بيلەيدى دەگەن تۇجىرىمنىڭ قانشالىقتى شىندىق ەكەنىن سارالاۋ بولەك ماسەلە.

دەگەنمەن، قىزىل وكىمەت تۇسىندا قازاقستاندا مال ءوسىرۋ مەن اگرارلىق باعىتتاعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ  ىرگەتاسى قالانىپ، ول كولحوز-سوۆحوز تۇرىندە ىرگەسىن جايدى، وسىلايشا قازاق اۋىلىندا ورنىقتى شارۋاشىلىقتار بوي كوتەردى. مال شارۋاشىلىعى (اگرارلىق سالانى ايتپاعاندا)  ەكستەنسيۆتى بولسا دا، ونىڭ   يندۋسترياسى قالىپتاستى، سوۆحوزداردىڭ ارقاسىندا اۋىلدا ءوندىرىس پەن قازاق جۇمىسشىلارى پايدا بولدى. سونىمەن بىرگە، سول كەزگە ءتان قازاقستاننىڭ اۋىلدىق ينفراقۇرىلىمى جاساقتالدى.

كوڭىل قۋانتارلىعى سول، اۋىل ادامى رۋحاني جاعىنان كەڭەستىك جۇيەنىڭ قۇلاقكەستى قۇلى بولسا دا، پروۆينتسيالىق تولىققاندى تومەنگى بيلىكتىڭ بوياۋى قانىق بولدى. ءاربىر اۋىل توڭىرەگى شارۋاشىلىق جاعىنان سوۆحوزبەن نە كولحوزبەن قامتىلىپ، ۇكىمەتتىڭ ەڭ تومەنگى بۋىنى رەتىندە اۋىلدىق كەڭەس ءوز مىندەتىن اتقارىپ، رۋحاني-ساياسي جاعىنان پارتورگ باقىلادى. ءسويتىپ، كەڭشار ديرەكتورى - اۋىلكەڭتور - پارتورگ ۇشتىگى اۋىل ءومىرىنىڭ تولىق تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتتى. بۇل اۋىلدىق اكىمشىلىك جۇيەنىڭ سو زاماننىڭ كادەسىنە مولىنان جاراعان ساياسي جۇيە ەكەنىنە قازىر ەشكىم دە شاك كەلتىرە المايدى.

مۇنى ايتىپ وتىرعانداعى ماقساتىمىز، قازىرگى اۋىلدىڭ ءوز داۋىرىنە سايكەس بيلىك جۇيەسىنىڭ جوقتىعىن اڭعارتۋ. قازىر ءبىر اۋىلدا ءبىر اكىمنەن: اۋىلدىڭ قوجاسى دا، مولداسى دا سول. ونىڭ قولىندا نە قارجى، نە قۇزىر جوق - يتارشى عانا. كەڭەس زامانىنداعى داۋىرلەگەن شارۋاشىلىقتاردىڭ ىدىراعان ورنىنا  جەكە شارۋالاردى تۋىنداتۋدىڭ سوڭىن سارالاپ، الگى ءبىرتۇتاس جۇيەنىڭ ىدىراۋ سالدارىن مەملەكەت تاراپىنان ەشكىم دە تالداعان ەمەس. بۇگىنگى پارادوكس سول - شارۋاشىلىعى كۇيزەلگەن اۋىلدىڭ شارۋاسىن باسقارۋعا ءمۇيىزى قاراعايداي اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ بار ەكەندىگى، بىراق قۇرىعان كەڭەس وكىمەتى عۇرلى ناتيجەنىڭ جوقتىعى.

بالكىم، ءبىر كەزدەرى ساعاتشا تىرلىك ەتكەن كەڭشار-ۇجىمشارلاردى قيراتپاي-اق، ولاردى بار بولعانى بولىمشەلەر دەڭگەيىندە عانا جىلىكتەپ، ۇجىمدىق شارۋاشىلىق ەتىپ، ورتاق تەحنيكالىق مۇمكىندىكتى (متس) اۋىل اكىمشىلىگىنىڭ قۇزىرىنا بەرگەندە، اۋىل كەلبەتى كازىرگىدەي كۇيزەلىپ، جۇرت تەنتىرەمەس پە ەدى؟! ەندى بۇرىنعى ورتاق (مەملەكەتتىك دەپ اتاماي-اق) يگىلىك تالان-تاراجعا تۇسكەنى ءوز الدىنا، ونىڭ ورنىنا ەشتەڭە جاساقتالماعان قازىرگى اۋىل پروبلەمالار ورداسىنا اينالىپ وتىر.

قازىرگى قازاق اۋىلى تومەنگى بيلىگىمەن دە، رۋحاني قۋاتىمەن دە، شارۋاسىمەن دە، كەڭەستىك كەزەڭىنەن ەڭسەسى تۇسىڭكى. بۇعان باستى سەبەپ - اۋىلدىڭ دامۋىنا كەڭەس كەزىندەگىدەي مىندەت جۇكتەلىپ، ميسسياسى بەلگىلەنگەن ناقتى تۇجىرىمداما جاسالماعاندىقتان جانە ونىڭ جۇيەسىنىڭ ويلاستىرىلماعاندىعىنان.

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، شارۋاسى كۇيلەنە قويماعان اۋىلعا اۋىل شارۋاشىلىق مينيسترلىگى ەمەس، ونىڭ كەلبەتىن زامانعا تولىق سايكەستەندىرە قالىپتاستىراتىن اۋىل مينيسترلىگى قاجەت. ويتكەنى، اۋىلدى بۇگىندە كەشەندى تۇردە دامىتاتىنداي مەملەكەتتىك قۇرىلىم جەتىسپەيدى. بۇل مينيسترلىك سوندا عانا اۋىلعا شارۋاشىلىق كوزى دەپ قاراماي، اۋىل - ەڭ اۋەلى ەلدىڭ دەموگرافيالىق كوزى، مەملەكەتتىڭ ىرگەسى جانە ساياسي-اكىمشىلىك جۇيەنىڭ بايسالدى بۋىنى دەپ قاراپ، اۋىلدىڭ ەلدەگى قادىرى شىن مانىندە ارتار ەدى. سوندا عانا قازىرگى اۋىل شارۋاشىلىق مينيسترلىگى ارقىلى تام-تۇمداپ ءارى اعىپ-تامىپ، باي-ماناپتارعا جۇعىم بولىپ جاتقان قاراجات ءوز قاجەتىنە جۇمسالىپ، ناتيجەسىن بەرەر ەدى، اۋىل كەلبەتىن كورىكتەۋگە سەپ بولار ەدى. اۋىلعا دەگەن ءتيىستى مەملەكەتتىك ساياسي تۇجىرىم مەن ەرىكتى كوزقاراس باعىتتالار ەدى. ەلدىڭ ىرگەسىنىڭ سوگىلمەۋىن كوكسەيتىن اڭسار مەن ازاماتتىق قاجەت... جالپى، ەگەمەن قازاقستان كەڭەس يمپەرياسى جاساقتاعان اۋىل قيراندىسىنىڭ ورنىنا ءوز اۋىلىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرۋدى شارۋاشىلىق دەپ قانا ەمەس، دەموگرافيالىق وشاق جانە مەملەكەتتىك بىرلىك رەتىندە قاراعانى نۇر ۇستىنە نۇر بولار.

«اباي-اقپارات»