وتاندىق تۋريزم – ەلiمiزدەگi كەنجەلەپ قالعان سالالاردىڭ بiرi. حالىق قازىناسىنا قىرۋار قارجى قۇيۋعا قابiلەتتi تۋريزمدi دامىتۋعا مەملەكەت تاراپىنان دۇرىس كوڭiل بولiنبەۋiنiڭ كەسiرiنەن قازاقستان كول-كوسiر پايدادان قاعىلۋدا.

وتاندىق تۋريزم – ەلiمiزدەگi كەنجەلەپ قالعان سالالاردىڭ بiرi. حالىق قازىناسىنا قىرۋار قارجى قۇيۋعا قابiلەتتi تۋريزمدi دامىتۋعا مەملەكەت تاراپىنان دۇرىس كوڭiل بولiنبەۋiنiڭ كەسiرiنەن قازاقستان كول-كوسiر پايدادان قاعىلۋدا.
قر پرەمەر-مينيسترi كارiم ءماسiموۆتiڭ تۋريزم iسiن دامىتۋ جونiندەگi كەڭەسشiلiگiنە بەكiگەن بۇۇ بۇكiلالەمدiك تۋريستiك ۇيىمىنىڭ (دتۇ) باس حاتشىسى فرانچەسكو فرانديالليگە ۇستiمiزدەگi جىلدىڭ 2-9 قازانى ارالىعىندا استانادا وتكiزiلەتiن دۇنيەجۇزiلiك ساۋدا ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ 18-سەسسياسىنا دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگiزۋ جانە قازاقستاندىق تۋريزم مەن تۋريستiك كلاستەردi دامىتۋ iسi مiندەتتەلدi. اتالعان سەسسيادا دتۇ-عا جاڭا باسشىنى سايلاۋ جوسپارلانىپ وتىر. دتۇ – بiرiككەن ۇلتتار ۇيىمى جانىنان قۇرىلعان تۋريزم مەن ساياحات سالاسىن دامىتۋعا باعىتتالعان حالىقارالىق ۇيىم. باس عيماراتى مادريدتە ورنالاسقان دتۇ تۋريزم مەن ساياحات سالاسىن الەمدiك دەڭگەيدە دامىتا وتىرىپ، ازاماتتار قۇقىعىنىڭ ساقتالۋىنا، مەملەكەتتەردiڭ ەكونوميكالىق تۇرعىدا ءوسiپ-وركەندەۋiنە، الەۋمەتتiك احۋالدىڭ جاقسارۋىنا ىقپال ەتەدi. سوندىقتان دتۇ-عا جەتەكشiلiك ەتەتiن باس تۇلعانى تاڭداۋ ماسەلەسi استانادا باس قوساتىن 159 ەلدiڭ مىڭداعان وكiلi مەن جەر شارىنىڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن اعىلاتىن جەكەمەنشiك كاسiپورىندار، وقۋ ورىندارى، تۋريستiك اسسوتسياتسيالار مەن تۋريستiك سالاعا قاتىسى بار بارلىق مەكەمە قىزمەتكەرلەرiنە ۇلكەن جاۋاپكەرشiلiكتi جۇكتەرi انىق. ال قازاق شەنەۋنiگiنە كەڭەسشiلiك ەتەتiن فراندجياللي سەسسيا بارىسىندا اتالعان ۇيىمدا 19 جىل بويى ۇزدiكسiز تەر توككەنi ءۇشiن ماراپاتتالاتىن كورiنەدi. فرانچەسكو مىرزا تۋريزم سالاسى كەنجەلەپ قالعان قازاقستاندى حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرەم دەپ قۇلشىنىپ وتىر.
دۇنيەجۇزiلiك ساۋدا ۇيىمى مەن بۇكiلالەمدiك تۋريزم مەن ساياحات كەڭەسiنiڭ مالiمدەۋiنشە، تۋريزم سالاسىندا قۇرىلاتىن ءار جۇمىس ورنى 5-9 ادامدى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋگە قاۋقارلى. سونداي-اق، تۋريزمنiڭ ەكونوميكاعا تيەسiلi 32 سالاعا تiكەلەي نەمەسە جاناما اسەرi بار. ياعني، ەلدiڭ قارىشتاپ دامۋىنا ىقپال ەتەدi. دامۋشى ەلدەر عانا ەمەس، دامىعان ەلدەردiڭ ءوزi تۋريزمنەن تۇسەتiن كiرiستi بارىنشا كوبەيتۋگە كۇش سالاتىنى سوندىقتان. مىسالى، بىلتىر تۋريزمنەن كوپ پايدا تاپقان ەلدەردiڭ الدىڭعى قاتارىندا يسپانيا ($41,3 ملرد.), يتاليا ($35,5 ملرد.), اقش ($ 31,8 ملرد.), فرانتسيا ($30,7 ملرد.) بار. ال الەمدiك قارجىلىق داعدارىستىڭ كەسiرiنەن كiرiسi تومەندەگەندەر – گەرمانيا ($30,7 ملرد.), جاپونيا ($31,7 ملرد.), ۇلىبريتانيا ($3,57 ملرد.) جانە نيدەرلاندتار ($2,49 ملرد.). قىسى-جازى باسەكەلەستiك كورiگi قىزاتىن تۋريستiك نارىق – جۇزدەگەن ميلليارد پايدا تابۋعا مۇمكiندiك بەرەتiن ەڭ تابىستى سالا.
قر تۋريزم جانە سپورت اگەنتتiگi تاراپىنان بەرiلگەن رەسمي دەرەكتەردi سويلەتسەك، 2008 جىلى ەلiمiزدەگi تۋريستiك قىزمەت كورسەتۋدەن تۇسكەن كiرiس 73 ملرد. تەڭگەدەن اسىپ جىعىلعان (2007 جىلعى كوسەرتكiش – 63 ملرد. تەڭگە). قىزىق iزدەپ شەكارا اسقاندار سانى 11 پايىزعا (4,7 ملن. ادام) ازايىپ، iشكi تۋريزمگە يەك ارتقاندار سانى كەرiسiنشە، 15 پايىزعا (5.2 ملن. ادام) كوبەيگەن. ماماندار پiكiرiنشە، الەمدiك قارجىلىق داعدارىس وتاندىق تۋريزم سالاسىنىڭ دامۋىنا وڭ ىقپال ەتپەك. ويتكەنi, تۇتىنۋشىلىق سۇرانىستىڭ تومەندەۋi, باسەكەلەستiكتiڭ كۇشەيۋi, قارجىلىق قيىندىقتىڭ ۋشىعا ءتۇسۋi ادامداردى “كورپەلەرiنە قاراي كوسiلۋگە” ماجبۇرلەيدi. وسىنىڭ ارقاسىندا بىلتىر تۋريستەرگە قىزمەت كورسەتۋدەن تۇسكەن كiرiس جىلدىق ورتاشا كورسەتكiشپەن، 28 پايىزعا تەڭ بولعان. ارينە، تۋريزمنiڭ كولەڭكەسiمەن بiرگە كۇنگەيi قاتار جۇرەدi. ماسەلەن، سوڭعى كەزدەرi دەمالۋشىلاردىڭ قازاقستانداعى قورىقتارعا قىزىعۋشىلىق تانىتا باستاۋى وتاندىق تۋريستiك سالانىڭ اياعىنان تiك تۇرۋىنا وڭ ىقپال ەتiپ وتىر. سونىمەن قاتار تۋريزمنiڭ ۆەلوسيپەد، ات، سۋ سپورتىنا باسا نازار اۋداراتىن سالالىق تۇرلەرi وركەن جايىپ كەلەدi. “بايقوڭىر” عارىش ايلاعىن كورۋگە قۇمارتقان شەتەلدiكتەر كوپ. بiراق ينفراقۇرىلىمنىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي كەلمەۋi تاعى دا كەدەرگi.
تۋريزم سالاسىنىڭ “كۇلشەلi بالا” ەكەندiگiن جاقسى بiلەتiندەر بۇگiندە وسى باعىتتا نان تابۋعا كوشكەن. مىسالى، قازiر ەلiمiزدە جەر شارىنىڭ 80 مەملەكەتiمەن سەرiكتەستiك قاتىناس ورناتقان 1000-نان استام تۋرسيتiك اگەنتتiكتەر جۇمىس iستەۋدە. وكiنiشكە قاراي، سول 1000-نىڭ تەك جيىرما پايىزى عانا شەت ەلدەردەن قازاقستانعا قوناقتار تارتۋمەن اينالىسادى. ال قالعان 80 پايىزى وزگە ەلدەردiڭ بيۋدجەتتەرiن “قامپايتۋدا”. ال رەسپۋبليكا ايماعىندا ساپارلايتىن وتانداستاردىڭ كوپشiلiگi دەمالۋ ماقساتىندا ەمەس، تەك iسساپارمەن بولاتىندار. ارينە، ارالارىندا تۋعان-تۋىستى تۇگەندەيتiندەر دە كەزدەسەدi. ال دەمالۋ، تىنىعۋعا كەلگەندە، شەكارا اسقاندى ءجون كورەدi. وتاندىق ينفراقۇرىلىمنىڭ قالىپتاسپاۋى جانە دامىتىلماۋىنان جانە جارنامانىڭ ازدىعىنان وتانداستارىمىز قازاقستاننىڭ قاي تۇكپiرiندە ىڭعايلى ءارi ارزان باعاعا دەمالۋعا بولاتىنىن بiلمەيدi. ەسەسiنە، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنان كوزدiڭ جاۋىن الاتىن ءتۇرلi جارنامالار شەت ەلدەردiڭ تۋريستiك سالالارىن جارنامالاۋعا جانتالاسۋدا.
بىلتىر ەلiمiزگە شەكارا سىرتىنان كەلگەندەردiڭ باسىم بولiگi نەمiستەر ەكەن. كسرو قۇرامىندا بولعان مەملەكەتتەر اراسىندا قازاقستانعا وزگەلەرگە قاراعاندا ورىستار كوبiرەك ات باسىن بۇرىپتى – 67,5 %. ارينە، تۇرمىسى جوعارى شەتەلدiكتەردiڭ ينفراقۇرىلىمى ءجوندi دامىماعان قازاقستاندىق تۋريستiك قىزمەت كورسەتۋ ءتۇرiن وڭايلىقپەن تاڭداماسى انىق. تالابى جوعارىلار اراسىندا قالتالى قازاقتار دا جەتەرلiك. ال تۇرمىسى ورتاشا اعايىن دەمالاتىن جەر تاپپاي قينالادى. ساراپشىلار پiكiرiنشە، بۇل ماسەلەدە اسiرەسە، ورتا توپ وكiلدەرiنە قيىن. ويتكەنi, قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيi تومەندiگiنە قاراماستان، وتاندىق تۋريستiك نىساندار باعاسى ۋداي قىمبات. بۇگiندە الا-قۇلا باعانى رەتتەۋ دە وڭايعا سوقپاي وتىر. ماماندار قاۋىمى كوشپەندiلەردiڭ اتا-باباسى iزiن قالدىرىپ كەتكەن قازاق ەلiن كورۋگە قۇمارتاتىن شەت ەل ازاماتتارى ءۇشiن جاعداي جاساۋ كەرەك دەيدi. كەيiنگi كەزدەرi iسكەرلiك ورتانىڭ بەلسەندiلiگi ارتۋىنىڭ ارقاسىندا قازاقستانعا كەلiپ، كەتەتiندەر كوپ. الايدا، ولارعا جاسالاتىن جاعداي وتە تومەن. تiپتi, قوناق ۇيلەردiڭ ءوزi قونعان بiر ءتۇن ءۇشiن اكەسiنiڭ قۇنىن سۇرايدى. تايلاند، شري-لانكاداعى ساياسي تۇراقسىزدىق، “شوشقا تۇماۋى” دەگەن اتپەن الەمدi اياعىنان تiك قويعان دەرت، كۇننەن كۇنگە ۋشىعىپ بارا جاتقان ەكونوميكالىق داعدارىس تۋريستەر سانىنىڭ كۇرت ازايۋىنا اكەپ سوقتى. قازiر ساياحات پەن دەمالىستى قالاعاندار ءۇشiن ەڭ تيiمدi ءارi قاۋiپسiزi – تۇركيا مەن بiرiككەن اراب امiرلiكتەرi. ال iشكi تۋريزمدە – ىستىقكول، بۋراباي، الاكول. جان باسىنا شاققاندا، سىرتقى تۋريزم – 1000-1500 اقش دوللار، ال iشكi تۋريزم 1600-2200 تەڭگەنi تالاپ ەتەدi.
ۇكiمەت 2007-2011 جىلدار ارالىعىندا وتاندىق تۋريزم سالاسىن دامىتۋ ماقساتىندا 60 ملرد. تەڭگە كولەمiندە قارجى بولۋگە شەشiم شىعارعان. جوبا بويىنشا، اتالعان 5 جىل iشiندە مەملەكەتتiك بيۋدجەتكە 600 ملرد. تەڭگەگە جۋىق كiرiس كiرۋi تيiس. سونداي-اق، شورتاندى مەن قاپشاعايدى ارنايى ويىن بيزنەسi دامىعان تۋريستiك ايماققا اينالدىرۋ دا الدىن الا جوسپارلانعان بولاتىن. وسىنىڭ ناتيجەسiندە 550 مىڭعا جۋىق وتانداس جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتiلiپ، ەلدەگi جۇمىسسىزدىق دەڭگەيi تومەندەتiلۋi كەرەك ەدi. وكiنiشكە قاراي، ۇكiمەتتiڭ بۇل جوسپارى ويداعىداي iسكە اسپاي وتىر. كازينولاردىڭ كوپشiلiگi جابىلىپ قالدى، ال كەيبiر “پىسىقاي” الماتى مەن استانا، باسقا دا وبلىستارعا جاقىن ورتالىقتاردا زاڭسىز ارەكەت ەتۋگە كوشكەن. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرi ولارمەن كۇرەسiپ الەك.

ءنازيا جويامەرگەنقىزى
«تۇركىستان» گازەتى 11 ماۋسىم 2009 جىل