سوڭعى جىلدارى الەمدە قالىپتاسقان اۋىر احۋالدى جان-جاقتى زەردەلەي كەلە داعدارىستان شىعۋدىڭ ەڭ نەگiزگi كiلتi – پاتريوتيزم دەپ ايتۋعا تولىقتاي نەگiز بار.
پاتريوتيزم الەۋمەتتiك-ساياسي قۇبىلىس رەتiندە ادامزات وركەنيەتiنiڭ بارلىق كەزەڭدەرiندە كورiنiس بەرەدi. ەجەلگi گرەتسيانىڭ جانە ريمنiڭ انتيكالىق پوليستەرiندە ەركiن ازاماتتار وزدەرiن تۋعان ەلiنiڭ، مەملەكەتiنiڭ پاتريوتى دەپ سانادى. تاريحي رەتروسپەكتيۆادا پاتريوتيزمدi “ەجەلگi ساياسي فەنومەن” رەتiندە قاراستىرۋعا بولادى. الەمدiك تاجiريبە بويىنشا، پاتريوتتىق يدەال رەتiندە ۇلتتىق ابىروي، تۋعان جەرiنە، ەلiنە دەگەن ماحاببات، سالت-ءداستۇر جولىن قۋشى، مەملەكەت مۇددەلەرiن جاقتايتىن، ال كەرەك كەزدە ونى قولىنا قارۋ الىپ قورعايتىندار جاتادى.
پاتريوتتىق تاربيەگە الەمنiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiندە ءارتۇرلi باسىمدىق قويىلعان. مىسالى، اقش – تا ازاماتتاردىڭ جاۋاپكەرشiلiگiن دەموكراتيالىق قوعامنىڭ تاعدىرىنا جاۋاپكەرشiلiك ارقىلى قالىپتاستىرۋعا باعىتتايدى. وندا ەڭ الدىڭعى كەزەكتە گۇلدەنۋ، امەريكاندىق ءومiر سالتى، ينديۆيدۋاليزم مەن كاسiپكەرلiكتi قويادى. ەۋروپادا ادامداردىڭ قۇقىعىنا وقىتۋ نەگiزگi مۇرات. ول ەۆروپالىق عىلىم مەن وركەنيەتتە بiرلەسە وتىرىپ ءومiر ءسۇرiپ، ۇجىمدىق يدەيانى قورعاۋدىڭ وشاعى بولىپ تابىلادى. يسلام الەمiندە پاتريوتتىق تاربيەنiڭ نەگiزi رەتiندە دiنگە كوڭiل اۋدارىلىپ، دiني – مەملەكەتتiك بiلiم ءتۇرلi سالت -داستۇرلەرگە نەگiزدەلگەن.

سوڭعى جىلدارى الەمدە قالىپتاسقان اۋىر احۋالدى جان-جاقتى زەردەلەي كەلە داعدارىستان شىعۋدىڭ ەڭ نەگiزگi كiلتi – پاتريوتيزم دەپ ايتۋعا تولىقتاي نەگiز بار.
پاتريوتيزم الەۋمەتتiك-ساياسي قۇبىلىس رەتiندە ادامزات وركەنيەتiنiڭ بارلىق كەزەڭدەرiندە كورiنiس بەرەدi. ەجەلگi گرەتسيانىڭ جانە ريمنiڭ انتيكالىق پوليستەرiندە ەركiن ازاماتتار وزدەرiن تۋعان ەلiنiڭ، مەملەكەتiنiڭ پاتريوتى دەپ سانادى. تاريحي رەتروسپەكتيۆادا پاتريوتيزمدi “ەجەلگi ساياسي فەنومەن” رەتiندە قاراستىرۋعا بولادى. الەمدiك تاجiريبە بويىنشا، پاتريوتتىق يدەال رەتiندە ۇلتتىق ابىروي، تۋعان جەرiنە، ەلiنە دەگەن ماحاببات، سالت-ءداستۇر جولىن قۋشى، مەملەكەت مۇددەلەرiن جاقتايتىن، ال كەرەك كەزدە ونى قولىنا قارۋ الىپ قورعايتىندار جاتادى.
پاتريوتتىق تاربيەگە الەمنiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiندە ءارتۇرلi باسىمدىق قويىلعان. مىسالى، اقش – تا ازاماتتاردىڭ جاۋاپكەرشiلiگiن دەموكراتيالىق قوعامنىڭ تاعدىرىنا جاۋاپكەرشiلiك ارقىلى قالىپتاستىرۋعا باعىتتايدى. وندا ەڭ الدىڭعى كەزەكتە گۇلدەنۋ، امەريكاندىق ءومiر سالتى، ينديۆيدۋاليزم مەن كاسiپكەرلiكتi قويادى. ەۋروپادا ادامداردىڭ قۇقىعىنا وقىتۋ نەگiزگi مۇرات. ول ەۆروپالىق عىلىم مەن وركەنيەتتە بiرلەسە وتىرىپ ءومiر ءسۇرiپ، ۇجىمدىق يدەيانى قورعاۋدىڭ وشاعى بولىپ تابىلادى. يسلام الەمiندە پاتريوتتىق تاربيەنiڭ نەگiزi رەتiندە دiنگە كوڭiل اۋدارىلىپ، دiني – مەملەكەتتiك بiلiم ءتۇرلi سالت -داستۇرلەرگە نەگiزدەلگەن.
كەڭەس قوعامىنىڭ ساياسي سالاسىندا پاتريوتيزم ماسەلەسi وتە ماڭىزدى ورىنعا يە بولعان. ول كوممۋنيستiك سانانىڭ بولiنبەيتiن قۇرامداس بولشەگi بولىپ سانالدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسiزدiككە قول جەتكiزگەن سوڭ، ازاماتتاردىڭ جاڭاشا تاربيەلەنۋiنە، پاتريوتتىق سەزiمiنiڭ قالىپتاسۋىنا جاڭا تالاپتار تۋىنداۋىنا اكەلدi. ال بۇگiنگi تاڭدا پاتريوتيزم الەمدiك داعدارىس كەزەڭiندە مەملەكەتتi نىعايتۋشى رۋحاني-ساياسي فاكتور رەتiندە قاراستىرىلۋى كەرەك. پاتريوتيزمنiڭ سوندا عانا ساياسي مارتەبەسi ارتا تۇسپەك.
قازاقستاندىق پاتريوتيزم ساياسي قۇبىلىس رەتiندە بiر مەزگiلدە پايدا بولا سالعان جوق. ول حالىقتىڭ دامۋىنىڭ جانە تۇراقتانۋىنىڭ لوگيكالىق ناتيجەسi بولىپ سانالادى. سونىمەن بiرگە، ول قوعام كۇشiنiڭ جانە ءوسۋiنiڭ كريتەريi رەتiندە قالىپتاستى. پاتريوتيزم كۇشەيگەن سايىن قازاقستان دا نىعايا تۇسۋدە. بۇل دەگەن پاتريوتيزمنiڭ جاساندى تۇسiنiك ەمەستiگiن دالەلدەيدi. ول قوعامداعى ەتنوالەۋمەتتiك اقيقاتىنىڭ ءونiمi رەتiندە بولادى جانە پاتريوتيزم مەملەكەتتiڭ ماقساتتى يدەولوگيالىق iس-ارەكەتiنiڭ ارقاسىندا قالىپتاسىپ تاربيەلەنەدi. بۇل جۇمىسقا ءار جانۇيا، بالا-باقشا، ورتا مەكتەپتەر، كوللەدجدەر، ۋنۆەرسيتەتتەر، ءاربiر ەڭبەك ۇجىمدارى تارتىلۋى كەرەك.
بiزدiڭ پiكiرiمiز بويىنشا، تاربيە جۇمىسى گۋمانيزم يدەياسىنا، ادالدىققا، ادiلدiككە، جەكە تۇلعانىڭ ەركiندiگiنە، قۇقىقتىق قوعام مەن دەموكراتياعا نەگiزدەلiپ قۇرىلۋى كەرەك. سوندا عانا پاتريوتيزم وسى يدەيالارعا سۇيەنە وتىرىپ ادامداردى تاربيەلەۋ بارىسىندا قوعامدى، بiرiكتiرەتiن جانە نىعايتاتىن رۋحاني فاكتورعا اينالادى. ناتيجەسiندە كەز كەلگەن داعدارىستان اسا قينالماي شىعا الامىز. قوعامىمىز وتە كۇردەلi ەتنودەموگرافيالىق جانە ەتنوساياسي بiرلەستiك بولعانىنا قاراماستان، ازاماتتاردىڭ پاتريوتتىعىنىڭ ارقاسىندا ون سەگiز جىل تاۋەلسiزدiگiمiز، رەسپۋبليكامىزدا تۇرىپ جاتقان وزگە ۇلت وكiلدەرi اراسىنداعى دوستاستىعىمىز نىعايا ءتۇستi. وسى دوستىعىمىزعا ەشقانداي دا داعدارىس كەرi اسەرiن تيگiزە المايدى. ول تۋرالى پرەزيدەنت ن.ءا. نازارباەۆ وسى جىلعى جولداۋىندا بىلاي دەگەن بولاتىن: “جەرiمiز كەڭ، ەلiمiز باي، iستەگەن ادامعا دالادا دا، قالادا دا جۇمىس جەتiپ جاتىر. بەل شەشە كiرiسiپ، بiلەك سىبانىپ جۇمىس iستەيتiن كەز كەلدi. بiر-بiرiمiزگە قارايسالاتىن، كومەكتەسەتiن، اعايىنشىلىقتى تانىتاتىن كەز ءدال وسى كەز”.
كەز كەلگەن مەملەكەتتە حالىقتاردىڭ بiرiگۋiنە جانە ول بiرلiكتiڭ نىعايۋىنا جەتۋ اسا كۇردەلi ماسەلە. بۇل ماسەلە بiزدە دە ەڭ وزەكتi ماسەلەلەردiڭ بiرi. بۇل وركەنيەتتەردiڭ بiر-بiرiنە ۇقساس ەمەستiگiنە بايلانىستى. مىسالى سلاۆيان حالىقتارى رەسەي مەن باتىسقا جاقىن بولۋعا تىرىسادى، تۇرiك حالىقتارى مۇسىلماندىق شىعىسقا جاقىن بولۋعا ۇمتىلسا، ال كاۆكاز حالىقتارىنىڭ وزدەرiنە ءتان جەكە مەنتاليتەتi مەن پسيحولوگياسى بار، كورەيلەر بۋدديزمگە قاراي دەن قويۋعا تىرىسادى.
پوليەتنيزم مەن پوليكونفەسسيوناليزم ادامداردى دiنگە جانە ۇلتقا بولەدi, بۇل سوڭىندا كەيبiر تۇسiنبەۋشiلiككە اكەلۋi مۇمكiن. كوپتەگەن ەلدەردە مەملەكەتتiڭ قۇلدىراۋىنا اكەلدi جانە شەكارالىق، ەتنيكالىق، ساياسي شيەلەنiسكە سەبەپ بولدى. بۇعان تاياۋ شىعىستاعى، يۋگوسلاۆياداعى، سولتۇستiك يرلاندياداعى، اۋعانستانداعى، قىتايداعى-ۇيعىرلاردىڭ، تۇركياداعى كۋردتاردىڭ وقيعالارى كۋا. قوعامنىڭ ءبولiنۋi پوليەتنيكالىق مەملەكەتتەرگە ءتان.
بۇرىنعى كەڭەستەر وداعى بۇگiندە بiرنەشە تاۋەلسiز مەملەكەتتەرگە بولiنگەن. كوبiسi پوليەتنيكالىق بولىپ تابىلادى. ولاردىڭ الدىندا مەملەكەت تاۋەلسiزدiگiن نىعايتۋ تۋرالى وزەكتi ماسەلە تۇر. تاۋەلسiزدiكتi نىعايتۋدىڭ نەگiزگi جولى داعدارىستى ەڭسەرۋدە بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ باسىن بiرiكتiرەتiن قازاقستاندىق پاتريوتيزمگە نەگiزدەلگەن جان-جاقتى سارالاعان ەتنوساياسات قاجەت.
جاستاردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ جاي بiر قاتارداعى iس ەمەس. ول بiر رەت جاسالاتىن شارالاردىڭ قاتارىنا جاتپايدى. پاتريوتيزمنiڭ قالىپتاسۋ پروتسەسiندە جەكە يدەولوگياسى جانە ءوز ماقساتىن كوزدەگەن جۇيەسi بولۋى قاجەت. مەكتەپكە دەيiنگi مەكەمەلەردە، باستاۋىش جانە ورتا مەكتەپتەردە، بالالاردىڭ پاتريوتتىق تاربيەسi, قازاقستاننىڭ ايگiلi, ۇلى ادامداردىڭ ومiرلiك iس-ارەكەتتەرiن ۇلگi ەتۋدەن باستالۋى تيiس. ومiردە ۇلگi تۇتارلىق وسىنداي ازاماتتار ەلiمiزدە وتە كوپ. ولار ءوز ءومiرiن قازاق جەرiنiڭ تۇتاستىعىن ساقتاپ قالۋ ءۇشiن قۇربان ەتكەن حالقىمىزدىڭ ۇلى باتىرلارى بولاتىن. ولاردىڭ قازاق جەرiن ساقتاپ قالۋ ءۇشiن iستەگەن ەرلiگi بولاشاق جاستارعا ۇلگi, ساباق بولۋى كەرەك. جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدە بiزدiڭ حالقىمىزدا ۇلكەن پوتەنتسيال بار. وسىنداي ۇلى قازاق باتىرلارىنا ارنالعان عىلىمي زەرتتەۋلەر، جالپىعا تۇسiنiكتi كiتاپتار، كوركەم جانە مۋلتيپليكاتسيالىق فيلمدەر پاتريوتتىق يدەولوگيانى جاستار اراسىنا تاراتۋعا جانە دامىتۋعا ىقپالىن تيگiزەرi ءسوزسiز.
قازiرگi كەزدە جاستار اراسىندا پاتريوتتىق سەزiمدi ورنىقتىرىپ تاربيەلەۋگە تاۋەلسiزدiك يدەياسىنىڭ اسەرi جوعارى بولماق. قازاق جىراۋلارى مەن اقىندارىنىڭ مۇراسى، پاتريوتتىق كۇشi ادامداردىڭ پاتريوت بولىپ تاربيەلەنۋiنە جانە يدەولوگياسىنىڭ قالىپتاسۋىنا بەلگiلi ۇلەس قوسادى. وسى تۋرالى: “سەنiمدiلiك، جەكە بەلسەندiلiك، توزiمدiلiك، پاتريوتيزم، وتانعا دەگەن سۇيiسپەنشiلiك سەكiلدi كوڭiل-كۇيلەردi ورنىقتىراتىن ماتەريالدى جيi بەرۋ كەرەك” – دەگەن پiكiردi ن.ءا. نازارباەۆ “نۇر وتان” پارتياسىنىڭ حII سەزiندە اشىق ايتتى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi ءوزiنiڭ بيىلعى جىلعى جولداۋىندا “بەلگiلەگەن ماقساتتارعا قول جەتكiزۋ ءۇشiن بiزدiڭ حالقىمىزدىڭ توپتاسقاندىعى قاجەت. سوندىقتان دا بارشا قازاقستاندىقتارعا اتالعان شارالاردى جۇزەگە اسىرۋعا كiرiسۋگە، ەڭبەكقورلىق پەن تاباندىلىق تانىتۋعا، ۇعىنىقتى بولۋعا، جاقىندارىنا، كومەككە مۇقتاج ادامدارعا كومەكتەسۋگە جانە قامقورلىق جاساۋعا شاقىرامىن... “، – دەگەندە ول قازاقستاندىق پاتريوتيزمدi مەڭزەگەنiن بايقاۋ قيىن ەمەس.
تاۋەلسiزدiكتi يەلەنۋ جانە ونى نىعايتۋ – بۇل قازاقستاندىق مەملەكەتتiكتiڭ تەك باستاپقى كەزەڭi. بۇگiنگi تاڭداعى باستى ماسەلە – داعدارىستان شىعۋ بولىپ تابىلادى. ەلiمiزدi الەمدiك وركەنيەتكە كەلتiرۋ ءۇشiن جاڭا بiرiكتiرۋشi يدەيا پاتريوتيزمنiڭ ماڭايىندا بولۋى قاجەت.
ا. بايتۇرسىنوۆ: “اتادان بالاعا ميراس بولىپ ەكi-اق نارسە قالادى، بiرiنشi – باي تiلi, ەكiنشi – بايتاق جەرi”، – دەپ جازعان. پاتريوتيزمنiڭ ماڭىزدى ولشەمدەرiنiڭ بiرi – تiل. قازاق زيالىلارى، اسiرەسە احمەت بايتۇرسىنوۆ قازاق تiلiنiڭ وتانسۇيگiشتiككە تاربيەلەۋدەگi رولiنە ەرەكشە ءمان بەرگەن. ونىڭ پiكiرiنشە تiل-ادامنىڭ، ۇلتتىڭ ەرەكشە بەلگiسi, قوعامدىق ومiردەگi قارىم-قاتىناستا قولداناتىن ۇتىمدى قارۋىنىڭ بiرi.
بەلگiلi قوعام قايراتكەرi ا. ايتالىنىڭ “ۇلتتانۋ” وقۋ قۇرالىندا: “ۇلتجاندىلىق – حالىق رۋحى جانە ماتەريالدىق يگiلiكتەرiن كوبەيتۋگە ارنالعان جiگەرi, قايراتى. ۇلتجاندى دەپ ەڭبەكقور، iسكەر، تالاپتى، ويشىل، iزدەنگiش، ۇلتتىق مۇراتتار جولىنداعى ابزال iستiڭ يەسiن ايتامىز. ۇلى ۇلتتار وسىنداي ۇلتجاندىلىعىمەن مىقتى” دەلiنگەن.
قازاق حالقى ەلi مەن جەرiن جاۋعا بەرمەي، ۇرپاقتارىنا اماناتتاۋى ۇلتتىق رۋحتىڭ بيiك شىڭى دەپ ايتۋعا بولادى. قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا ۇلتتىق رۋحتىڭ بيiكتەۋ شىڭى تاريحي وقيعالاردان كورiنiس بەرەدi. ول تۇركi حالقىنىڭ ەرلiك ءداستۇرi, التىن وردا تۇسىنداعى جانە 16-18 عاسىرلارداعى قازاق حالقىنىڭ باسىنا تۇسكەن قيىنشىلىققا توتەپ بەرۋi, 19 عاسىرداعى پاتشالىق رەسەيدiڭ وتارلاۋ ساياساتىنا قارسى كۇرەسi, ەكiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىس، جەلتوقسان وقيعاسى، ەلiمiز تاۋەلسiزدiك العاننان كەيiنگi تاريحي وقيعالار، سونىمەن قاتار، بۇگiنگi تاڭداعى الەمدiك داعدارىستىڭ سىنىنا توتەپ بەرۋ ت.ب.
“قازاق” دەگەن تەرميننiڭ ءوزi ەر، ەر جۇرەك دەگەن ماعىنادان تۋىنداعاندىقتان، ۇلتتىڭ بويىنداعى قاسيەتتەر دە ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسقان مۇرا iسپەتتەس. پاتريوتيزم ۇعىمىنىڭ قازاق ەلi ساياسي تاريحىنان الار ورنى جونiندەگi ماسەلەلەردi تومەندەگiدەي كەزەڭدەرگە ءبولiپ قاراستىرۋعا بولادى.
قازاقستاندىق پاتريوتيزمنiڭ ەل تاۋەلسiزدiگi جىلدارىنداعى تاريحي العاشقى كەزەڭi: 1991-1994 جىلدار ارالىعى. بۇل جىلدار كولەمiندە تاۋەلسiزدiك يدەياسىن ۇلىقتاۋ جىلدارى دەپ اتالماق. ول ۇلتتىق رۋحتىڭ ويانۋى، ورلەۋ ۇردiسiمەن سيپاتتالماق.
ەكiنشi كەزەڭ: 1994-1998 جىلدار ارالىعى. بۇل كەزەڭ مەملەكەتتiڭ نارىقتى ەكونوميكا زاڭدىلىقتارىنا ءوتۋ كەزەڭiمەن، كەي تۇستارى حالىقتىڭ جەكەلەگەن الەۋمەتتiك توپتارىن تورىعۋشىلىققا، داعدارىسقا الىپ كەلگەن ساتتەرiمەن سيپتتالادى.
ءۇشiنشi كەزەڭ: 1999-2001 جىلدار ارالىعى. بۇل كەزەڭ قازاقستاندىق پاتريوتيزم ۇعىمى شىن مانiندە ەل iشiندەگi بiرلiكتiڭ، قوعامدىق كەلiسiمنiڭ، تۇراقتى ساياسي احۋالدىڭ كەپiلiنە ايناعاندىعىمەن سيپاتتالادى.
ءتورتiنشi كەزەڭ: 2002-2008 جىلدار ارالىعى. بۇل كەزەڭ قازاقستاندىق پاتريوتيزمدi مەملەكەت تاراپىنان قولعا الىپ، ناقتى شارالار ارقىلى جۇزەگە اسىرۋدىڭ باستاماسى بولىپ تابىلادى.
بەسiنشi كەزەڭ: 2008 جىلدان باستالاتىن جاڭا كەزەڭ بەلگiلi بiر دارەجەدە جەمiسiن بەرۋگە تيiس. ول جالپى الەمدiك داعدارىسقا توتەپ بەرە الاتىن نەگiزگi قۇرالدىڭ بiرiنە اينالۋىمەن ەرەكشەلەنبەك.
تاريح تاعىلىمى كورسەتiپ وتىرعانداي، پاتريوتتىق سانا مەملەكەتتiك ساياسات پەن يدەولوگيانىڭ جەمiسi رەتiندە قاراستىرىلۋى تيiس. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، قازاقستاندىق پاتريوتيزم – رەسپۋبليكاداعى قوعامدىق كەلiسiمدi جۇزەگە اسىراتىن ساياسي فاكتور. ويتكەنi ونىڭ بۇكiل ءمان-ماعىناسى يماندىلىق پەن دەموكراتيانىڭ، الەۋمەتتiك ادiلدiك پەن تاريحي شىنشىلدىق پرينتسيپتەرiنە نەگiزدەلگەن. سەبەبi, قازاقستاننىڭ ساياسي تاريحىندا ورلەۋ، قۇلدىراۋ كەزەڭدەرiندە حالىقتار تاعدىرىن تالكەككە سالعان قاتەلiكتەر، اسىرا سiلتەۋلەر از بولعان جوق. سونىڭ ارقايسىسىنان ساباق الۋ، ونىڭ قايتالانۋىنا جول بەرمەۋ ساياسي سەرگەكتiكتi تالاپ ەتەدi جانە پاتريوتيزمدi جان-جاقتى پiسiپ جەتiلدiرمەك.
الەۋمەتتiك ادiلەتسiزدiك، پرينتسيپسiزدiك ورىن العان جەردە حالىقتىڭ پاتريوتتىق سەزiمiن وياتاتىن فاكتورلار جويىلادى. ال، ونداي سەزiمi, وتانشىلدىق رۋحى سونگەن ەلدiڭ بولاشاعى دا بۇلىڭعىر بولاتىنى بەلگiلi. سوندىقتان، بiزدiڭ ويىمىزشا، قازاقستاندىق پاتريوتيزمنiڭ داستۇرشiلدiك جانە جاڭاشىلدىق سيپاتىنا الەمدiك داعدارىس كەزەڭiندە ايرىقشا نازار اۋدارىپ وتىرعان ابزال.
داعدارىس قىتاي يەروگليفiندە ەكi ءتۇرلi ماعىنا بەرسە كەرەك. بiرiنشiسiندە قۇلدىراۋ، قيراۋ دەگەندi بiلدiرسە، ەكiنشiسiندە جاڭادان بەرiلەتiن مۇمكiندiك دەگەندi بiلدiرەدi. سوندىقتان دا بiزدەر قازاقستاندىق پاتريوتيزمنiڭ نەگiزiندە جاڭادان بەرiلگەن مۇمكiندiكتەردi تيiمدi پايدالانىپ، دامىعان ەلۋ ەلدiڭ قاتارىنان تابىلاتىنىمىزعا ەش كۇمان بولماۋى تيiس.

جومارت سيمتيكوۆ ساياسي عىلىمدارىنىڭ دوكتورى
«تۇركىستان» گازەتى 11 ماۋسىم 2009 جىل