سىدىق داۋلەت قالاي عىلىم كانديداتى بولدى؟
ءتورت تۇلىكتىڭ تورەسى – تۇيە مالى ماڭ-ماڭ باسىپ، شۋدالارىن شاڭ باسىپ، ءشول دالادا عانا ەمەس، بابىن تاپسا، ءشوبى شۇيگىن تاۋلى ايماقتا دا ءوسىپ-ونە بەرەدى ەكەن. 
ءسۇتى – ەم، ەتى – ازىق، ءجۇنى كيىم: رادياتسيالىق ساۋلەلەردى وتكىزبەيتىن قورعانىشتىق قاسيەتى مول تۇيە ءجۇنى عارىشكەرلەرىمىزگە قورعان بولىپ عارىشتى دا شارلاپ ءجۇر. ال شۇبات پەن قىمىز ىشكەن اتا-بابالارىمىز اۋرۋ دەگەندى بىلمەگەن، جەتپىسباي، سەكسەنباي، ءتىپتى توقسانبايلاردى دۇنيەگە اكەلىپ، تولايىم كۇش-قۋاتتىڭ يەسى بولعانىنا وتكەنىمىز كۋا. سول قاسيەتتى سۋسىندى ءىشۋدى ازايتقاننان بەرى حالىقتىڭ دەنساۋلىعى دا سىر بەرە باستاعانداي. بۇل ماڭىزدى ماسەلە جۋىردا كۇرتى اۋىلدىق وكرۋگىندەگى اقشي اۋىلىنداعى «داۋلەت-بەكەت» جشس-ءىنىڭ بازاسىندا وتكەن وبلىستىق سەمينار-كەڭەستە كەڭىنەن تالقىلاندى. تۇيە شارۋاشىلىعىن دامىتۋ جانە ءسۇت ونىمدەرىنىڭ تۇرلەرىن ارتتىرۋ ماسەلەسىنە ارنالعان ايتۋلى شاراعا الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك ۇمبەتوۆ ارنايى كەلىپ قاتىستى. 
– وبلىس دەڭگەيىندەگى سەمينار-كەڭەستىڭ وسى جەردەن باستاۋ الۋىنىڭ وزىندىك سەبەبى بار. ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ جىل سايىنعى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن كوپتەپ وندىرۋمەن قاتار، ونى جەرگىلىكتى جەردە وڭدەۋگە ايرىقشا كوڭىل ءبولىپ كەلەدى. سىدىق داۋلەت باسقاراتىن «داۋلەت-بەكەت» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىنىڭ ۇجىمى باتىل قادامدار جاساۋدا. وعان ءبىز دە قولدان كەلگەنشە كومەك جاساپ جاتىرمىز. ناتيجە جامان ەمەس. تىكەلەي  عالىمدارمەن جۇرگىزگەن جۇمىستارى سوڭعى جىلدارى ءوزىنىڭ وڭ ناتيجەسىن بەرۋدە. قازىر بۇل شارۋاشىلىق ءوزىنىڭ اتىنا زاتى ساي اسىل تۇقىمدى تۇيە ءوسىرىپ قانا قويماي، ودان الىنعان ونىمدەردى وڭدەپ، حالىقارالىق «حالال» سەرتيفيكاتىمەن دايىن كۇيىندە ءوز تۇتىنۋشىلارىنا ۇسىنۋعا مۇمكىندىك الىپ وتىر، – دەگەن سەرىك ابىكەنۇلى تۇيە شارۋاشىلىعىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن اسەرلى اڭگىمەلەدى.
– قازاق ءۇشىن تۇيە – قاسيەتتى مال. ءسۇتى – سۋسىن ءارى ەم. ال ءجۇنىن ءبىزدىڭ حالىق اياققا تاپتاماعان، شۇلىق توقىپ كيمەگەن، تەك كەۋدەشەلەر، شەكپەندەر، كورپەلەر جاساعان. بۇگىن «داۋلەت-بەكەت» شارۋاشىلىعىنىڭ قول جەتكەن تابىستارىن باسقالارعا ۇلگى ەتىپ كورسەتىپ، تۇيە شارۋاشىلىعىن ودان ءارى دامىتۋدىڭ جولدارىن قاراستىرۋعا ءتيىسپىز،– دەپ ءسوزىن تۇيىندەگەن وبلىس اكىمىنىڭ لەبىزىنەن اتا كاسىپكە دەگەن شىن ىقىلاسىن بايقادىق. حالىق قامىن ويلايتىن وسىنداي ەل اعالارىنىڭ قولداۋى ارقاسىندا سىدىق  كاسىپكەردىڭ دە باعى جانىپ، ءىسى ورگە دومالادى. 
ايتپەسە،  «بەكەت-داۋلەت» جشس-ءىنىڭ نەگىزىن قالاعان سىدىق داۋلەت – 1990 جىلى قاراقالپاقستاننان كوشىپ كەلگەن كوپ قانداسىمىزدىڭ ءبىرى ەدى.  وزىمەن بىرگە جەتىسۋ ولكەسىنە ونشاقتى تۇرىكمەننىڭ ارۋانا تۇيەسىن جەتەكتەي كەلگەن ول نارىقتىڭ قىسپاعىنان وتباسى، بالا-شاعاسىن شۇبات ساتىپ امان الىپ شىعىپتى. دەگەنمەن، سۇرانىسقا يە، بىراق جۇيەلى جولعا قويىلماعان ءتيىمدى سالانى جەتىلدىرمەك ويمەن كۇن-ءتۇن ۇيىقتاماي ءجۇرىپ، بىرەر جىلدا جانكەشتى ەڭبەكقورلىعىنىڭ ارقاسىندا داۋلەتى تاسىعان كاسىپكەرگە اينالدى. سىدىقتىڭ ارمانى – باققان مالىنىڭ پايداسىن كورىپ، جەكە باسىنىڭ بايلىعىن تاسىتۋ عانا ەمەس، قازاقستان بويىنشا ارۋانا تۇيەلەرىنىڭ ءوسىپ، كوبەيۋىنە جاعداي تۋعىزۋ، سول ارقىلى حالىقتىڭ سالاۋاتتى دا باقۋاتتى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ىنتا مەن مۇمكىندىك قاتار ورىلمەسە، قانداي يگىلىكتى ءىس بولسىن، ۇزاققا شاپپاسى انىق. وسىندايدا ەل باسقارعان اكىم-قارالاردىڭ تۇسىنىگى، قامقورلىعى مەن ءتۇزۋ نيەتى اۋاداي قاجەت. تۇيە ءوسىرۋ – قورادا قوي ۇستاپ، ورىسكە سيىر جىبەرۋ ەمەس. بۇتا-جانتاقتى كەڭ جايىلىمدى سۇيەتىن ماڭعاز جانۋار ەرەكشە قامقورلىقتى  قاجەت ەتەدى. جاعدايىن جاساساڭ، ءدامى ءتىل ۇيىرگەن ساۋمال شۇباتىن دا ايامايدى. شۇباتتىڭ قادىرىن ىلە اۋدانىنىڭ اكىمى ن.لوگۋتوۆ تا جاقسى بىلەدى ەكەن، تابالدىرىعىن يمەنە اتتاعان كاسىپكەر جىگىتتىڭ ويىن بىردەن قولداپ، كۇرتى اۋىلىنىڭ اۋماعىنان جەر ءبولىپ بەرەدى. سونىڭ ارقاسىندا العاشقىداعى ونداعان تۇيەنىڭ باسى 1290-عا جەتىپ، قوي 3816-عا، ءىرى قاراسى 209-عا، جىلقى 257-گە جەتتى. كوكتەمدە باعىمىنداعى 1200 ساۋلىقتان 1500  قوزى، تۇيەنىڭ ءار جۇزىنە شاققاندا 61-دەن بوتا الىپ، امان ءوسىردى. سونداي-اق، جىل باسىنان بەرى وندىرىلگەن شۇباتتىڭ كولەمى 58 توننادان  اسىپ جىعىلدى. ارتىنشا كاسىپكەردىڭ يگىلىكتى ءىسى وبلىس اكىمى سەرىك ۇمبەتوۆتىڭ دە قۇلاعىنا جەتىپ، اكىمنىڭ باستاماسىمەن تالدىقورعاندا، قاراساي مەن ىلە اۋداندارىندا  شۇباتحانالار اشىلدى. اقشي اۋىلىنىڭ قۇلاپ تۇرعان بۇرىنعى اۋىلدىق كەڭەس ءۇيىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ، تويحانا، ناۋبايحانا، كيىز ءۇي جاسايتىن، كىلەم، الاشا، ورنەك توقيتىن ارنايى تسەحتار اشىپ، اۋىل تۇرعىندارىن تۇراقتى جۇمىس ورىندارىمەن قامتاماسىز ەتتى. ال سەرىكتەستىكتە 50-گە تارتا ادام جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ 16-سى تۇيەشى، 3-ءى جىلقىشى، 11-ءى قويشى، 3-ءۋى باقتاشى، 8-ءى ساۋىنشى. نار جىگىتتىڭ العىرلىعى ءبىر بۇل ەمەس، ونى ەل اۋىل ىرگەسىندەگى بەلاعاش بابا ەسكەرتكىشىن قايتا جاڭعىرتىپ، بويىن تۇزەتكەنى ءۇشىن اتىمتاي جومارت اتاپ كەتكەن. مۇنىڭ ءبارى بەكەر ەمەس. سىدىق –  ءپىر بەكەت اۋليەنىڭ جەتىنشى ۇرپاعى، اۋزىنان اللاسى تۇسپەيتىن يماندى جىگىت. سىدىقتى تەك كاسىپكەر تۇيەشى دەپ ساناساڭىز قاتەلەسەسىز. ول اتا كاسىپتىڭ بۇل ءتۇرىن  عىلىمي جۇيەگە ءتۇسىرىپ، بىرنەشە جىل باقىلاپ، ناتيجەسىندە «قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىس ءشول ايماعىندا تۇركىمەن ارۋانا تۇيەلەرىنىڭ ءسۇت ونىمدىلىگى مەن تولدەرىنىڭ ءوسىپ-جەتىلۋى» تاقىرىبىندا ديسسەرتاتسيالىق ەڭبەك جازىپ، جۋىردا اۋىلشارۋشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اتاعىن تابىستى قورعاپ شىقتى. سىدىق داۋلەتتىڭ تاباندىلىعى مەن ەلجاندى قاسيەتىن جەرگىلىكتى ەل لايىقتى باعالاپ،  اۋداندىق ماسليحاتقا دەپۋتات ەتىپ سايلاعان. «وي ءتۇزۋ بولسا، ءىس ءتۇزۋ»،– دەگەندى ءجيى ايتادى ءسوز اراسىندا سىدىق. «ءتۇسىڭ وڭباي، ءىسىڭ وڭباس»،– دەگەندى دە ۇمىتپايدى. ءتۇس دەمەكشى، ارۋانا وسىرگەن اردا جىگىت  ءومىرىنىڭ سان تاراۋ جولدارىندا سەرىگى بولعان جەتپىسكە جۋىق ايان ءتۇسىنىڭ كەرەمەتتەرىن جىر عىپ ايتىپ بەردى. ول دا بولسا، جاراتۋشىنىڭ قالاۋلى پەندەسىنە عانا ۇسىناتىن كيەسى  ەكەنى ءشۇباسىز.
جۋىردا جاڭا ءسۇت زاۋىتىن ىسكە قوسىپ، حيميالىق قوسپاسى جوق ۇلتتىق سۋسىنداردى كوپتەپ وندىرە باستاعان سەرىكتەستىكتىڭ باسشىسى اق نەسىبە – شۇبات پەن قىمىزدى پايدا تابۋ ءۇشىن شەتەل اسىرۋدى ەمەس، الدىمەن ءوز حالقىن جارىلقاپ، ءوز ەلىن سۋسىنداتۋدى  كوكسەيدى. ىرگەسىن جاڭا بەكىتىپ جاتقان ەلىمىزدىڭ ءاربىر كاسىپكەرى سىدىق داۋلەتتەي رۋحتى، يماندى،  حالقىن سۇيەتىن ەڭبەكقور دا قايىرىمدى بولسا عوي، ءبىز وزگەلەردىڭ تاڭسىعىنا تاڭىلماس ەدىك-اۋ. كاسىپكەردىڭ تاجىريبەسىن ەندى باتىس، سولتۇستىك وڭىرلەرگە تاراتساق، مالسىز كۇنى جوق قازاقتىڭ ەتەك-جەڭى بۇتىندەلىپ، دەنساۋلىعى دا تۇزەلەر ەدى.
...قاراساي اۋدانىنداعى ۇلكەن تراسسا جيەگىندەگى «مال وسىرسەڭ، تۇيە ءوسىر، تابىسى ونىڭ كول-كوسىر» دەگەن جازۋى مەنمۇندالاعان اقشاڭقان كيىز ۇيلەرگە ەرىكسىز نازار اۋداراسىز.  تومەنىرەكتە ارۋانالار جايىلىپ، قازاقتىڭ اسەم اندەرى مەن كۇيلەرى توگىلىپ، ۇلتتىق تاعامدار ۇسىنعان قوناقجاي شۇباتحانانىڭ ەسىگى ارقاشان اشىق. تۋرا اۋىلداعىداي جانتايىپ جاتىپ سارى قىمىز، شيپالى شۇباتتان ۇرتتاپ ءشولىڭىزدى قاندىراسىز. قازاقتىڭ كەشەگى بەرەكەسى تاسىپ، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان جۇماقتى شاعى كوز الدىڭىزعا ەلەستەيدى...

گۇلجانات شوناباي   
«قازاقستان زامان» گازەتى، 11 ماۋسىم 2009 جىل