ستەنفورد (اقش) ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، «تاريحتىڭ سوڭى جانە سوڭعى ادام» اتتى جۇمىسىمەن تانىمال، فيلوسوف فرەنسيس فۋكۋياما رەسەي مەن باتىستىڭ قازىرگى قاقتىعىستارى تۋرالى ءوزىنىڭ كوزقاراسىن ءبىلدىردى.

فۋكۋياما بۇرىن جاريالاعان تاريحتىڭ اياقتالۋىن جانە بۇكىل الەمدەگى كاپيتاليزمنىڭ جانە ليبەرالدى دەموكراتيانىڭ سوڭعى بىرىگۋى ءالى تولىق اياقتالماي جاتقانىن مالىمدەدى. قازىرگى دەموكراتيالىق جۇيەنىڭ ازداپ توزۋى مەن وسى قۇندىلىقتاردىڭ ۋاقىتشا قۇلدىراۋى بايقالاتىنىن دا تىلگە تيەك ەتكەن.

فۋكۋيامانىڭ ايتۋىنشا: «دەموكراتيا – رەتسەسسيادا، بىراق دەموكراتيانىڭ داميتىنىنا ءۇمىت كوپ. ويتكەنى، قازىر دەموكراتيا قۇندىلىعىنا ناقتى بالاما جوق». فۋكۋياما باتىستىڭ رەسەيمەن وركەنيەتارالىق قاقتىعىسى بار دەپ سانامايدى.

ونىڭ ايتۋىنشا، ۇلتتار اراسىندا قۇندىلىقتار بويىنشا عانا وپپوزيتسيا بار، بىراق مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى وپپوزيتسيا پرەزيدەنت ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ قورشاعان ورتاسىنا بايلانىستى. فۋكۋياما رەسەيدەگى قازىرگى بيلىكتى كلەپتوكراتتىق رەتىندە سيپاتتادى (ەجەلگى گرەك تىلىنەن اۋدارعاندا «كلەپتوكراتيا» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسى - «ۇرىلاردىڭ بيلىگى». مۇنداي ەلدەر بۇكىل ەكونوميكانىڭ رەسۋرستاردى ساۋدالاۋمەن بايلانىسى بار ءۇشىنشى ەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. - FB.ru سايتىنان وقىڭىز: http://fb.ru/article/361681/kleptokratiya---eto-chto-takoe-kleptokratiya). رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ اينالاسىنداعى ەليتالاردىڭ جەكە مۇددەلەرى بار، ولار ءاردايىم باتىستىڭ ەليتاسىنىڭ مۇددەلەرىمەن سايكەس كەلمەيدى. الەۋمەتتىك جۇيەلەردىڭ كۇرەسى تۋرالى ايتاتىن بولساق، بۇل جەردە ورىنسىز. ەگەر كەڭەس وداعى ماركس پەن ەنگەلستىڭ يدەولوگياسىنا نەگىزدەلگەن بالاما قۇندىلىقتار مەن قوعامدىق ءتارتىپتى ۇسىنسا، وندا بۇگىنگى رەسەي قازىرگى الەمدىك ءتارتىپتىڭ جۇيەسىنە كىرەر ەدى. سوڭعى جىلدارداعى قارسىلاستىق رەسەيدەگى ەليتانىڭ جەكە مۇددەلەرىمەن بايلانىستى، – دەپ قوستى فۋكۋياما.

«پۋتين ءوزىنىڭ بالاماسىن باتىستىڭ ىستەگەن ىستەرىن قابىلدامايتىنىن دالەلدەۋ قۇرالى رەتىندە ۇسىنۋعا تىرىسادى. بىراق بۇل وركەنيەتتىك بالاما ەمەس»، – دەدى ول. سونىمەن قاتار، فۋكۋياما ءپۋتيننىڭ ساياساتىنىڭ نەگىزگى قاتەلىگىن دە ايتتى. ول قاراپايىم رەسەيلىكتەردىڭ قادىر-قاسيەتىن جانە قاۋىپسىزدىكپەن ءومىر ءسۇرۋىن ويلامايدى. ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ رەسەيدىڭ ۇلىلىعى تۋرالى ءوز ويىن ايتۋى دۇرىس، بىراق ول ۇلىلىقتى كورشىلەرگە ۇستەمدىك ەتۋ نيەتىمەن ايتۋىن قويۋعا ءتيىس. بۇل رەسەي، ەو جانە اقش اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ تىتىركەندىرگىش فاكتورىنا اينالىپ وتىر.

عالىمنىڭ ايتۋىنشا، «پۋتين 2000-شى جىلداردىڭ باسىندا رەسەيلىكتەردىڭ وركەندەۋگە دەگەن سۇرانىسىن ءىشىنارا قاناعاتتاندىرا الدى، بىراق ونىڭ تابىسى نەگىزىنەن ەنەرگيانىڭ جوعارى باعاسىنا بايلانىستى بولدى. 20 جىلداي ۇكىمەت ءۇشىن ول «ەنەرگيا باعاسىنا تاۋەلدى بولماي-اق وسەتىن ەكونوميكا قۇرا المادى. بۇل ونىڭ رەجيمىندەگى ۇلكەن السىزدىك»، – دەدى فۋكۋياما.

ول «رەسەيلىكتەردىڭ قازىرگى جولى تۇراقتىلىق پەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى بولا المايدى» دەپ ويىن قورىتىندىلاعان.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ، تاريح عىلىمنىڭ كانديداتى، قازاق-ورىس حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى

Abai.kz