8-9 قاراشا كۇندەرى  قازاقستان مەن  رەسەي باسشىلارى قىزىلجاردا باس قوسىپ  ەكىجاقتى  قارىم-قاتىناستى  ايقىنداپ  الماقشى. سانكتسيا سالدارىنان رەسەي ەكونوميكاسى كۇن ساناپ  قۇردىراعان ۇستىنە قۇلدىراۋدا. رەسەي پرەزيدەنتى  ۆ.ءپۋتيننىڭ كۇندىز كۇلكىدەن، تۇندە ۇيقىدان قالعانىنا  ءبىراز ۋاقىت بولدى. الەمدە  ماڭدايىنىڭ سورى بەس ەلى ەكى ەل بولسا، ءبىرى  - قازاقستان، ەگەر  جالعىز ەل بولسا، تاپ سول ەل - قازاقستان. اللا تاعالا  سورىمىزعا  ورىسپەن  كورشى بولۋدى جازعان ەكەن.

كەزىندە بۇقار جىراۋ «باتىستان  كەلەر ءبىر كاپىر، اۋزى-باسى ءجۇن كاپىر. ساناققا  الار  مالىڭدى، باۋىزداماي  سويار  قانىڭدى، سۋىرىپ الار  جانىڭدى» دەپ ەدى. الاش  وردا ۇكىمەتىن قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى حالەل دوسمۇحامەدۇلى  «قازاقتىڭ  باتىس  ءوڭىرى  250 جىل قانمەن  جازىلدى. سول  قاندى توككەن ورىستار» دەسە، عۇلاما سارىشولاق  بورانبايۇلى «بي بولماس، بەلىن جالپاق  بۋعانمەنەن، تازارماس  ءاسىلى ارام  جۋعانمەنەن» دەگەن سوزدەرىنەن تالاي دۇنيەنى اڭعارۋعا بولادى.

قازىر  زامان  وزگەردى، وزگەرگەندى كوز كوردى. بىراق، تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا  27 جىل وتسە-داعى  سول  رەسەيدىڭ  ارتىنان  سۇيرەتىلىپ  جۇرگەنىمىزدىڭ  اقىر سوڭى نەگە  الىپ كەلەتىنىن  تۇسىنەتىن ۋاقىت  بولدى. باسقا  بىلاي تۇرسىن، ءبىر  ەمشەكتى  بىرگە  ەمگەن  بەلارۋستىڭ  پرەزيدەنتى  ا. لۋكوشەنكو رەسەيگە  ناقتى  تالاپتاردى  ورىندامايتىن  بولساڭدار  «24 ساعاتتا  ەۋرازيالىق  وداقتان شىعىپ  كەتەمىز» دەپ  سەس  كورسەتتى.

ءبىز ولاي ايتا المايمىز. اقش  تاراپىنان  رەسەيگە  سالىنىپ  جاتقان  كەز  كەلگەن سانكتسيانىڭ  ماقساتى - قارسى  تاراپتىڭ  تىنىسىن  تارىلتۋ، ساعىن سىندىرۋ، اياعىنا  تۇساۋ سالۋ، دامۋىن  تەجەۋ  بولىپ  تابىلادى. سانكتسيانىڭ  سورى بەس  ەلى. ەكونوميكانى ىشتەن  ءىرىتىپ، ىرگەتاسىن  بىرجولاتا   بۇزادى. رەسەيگە سالىنعان  سانكتسيالارى  بىرىنشىدەن، تۇتاس  ەكونوميكاعا  ەمەس، جەكەلەگەن  تۇلعالارعا، كاسىپورىندارعا، قارجىلىق  قۇرىلىمدارعا  باعىتتالىپ وتىر. بۇل تىزىمگە  ەنگەندەردىڭ قاتارى  كۇن سايىن  تولىعىپ  كەلەدى. اسىرەسە، رەسەيلىك كاسىپورىندارعا، بانكتەرگە، ءوندىرىس وشاقتارىندا بىتە قايناسىپ جۇمىس ىستەيتىن قازاقستاندىق كومپانيالاردى  تەڭسەلتىپ جاتىر.

ەڭ الدىمەن  رەسەي  جىلدىڭ باسىندا  ءوز ونىمدەرىن  باسقا ەلدەرگە ساتىپ جىبەرەدى، جىلدىڭ  سوڭىنا قاراي  قازاقستانعا رۇقسات ەتەدى. وسىعان كونىپ جۇرگەن قازاقتاردان  باسقا ەشكىم جوق. رەسەي نارىعىن  «جاۋلايمىز» دەپ  دامەتكەن ءبىزدىڭ  ءبىراز كاسىپكەرلەر  ماسكەۋگە دەيىن بارىپ «تاۋىمىز شاعىلىپ قالدى، وتكىزبەيدى، وتكىزبەۋدىڭ مىڭ ءتۇرلى  امالىن  مەڭگەرگەن. جوق جەردەن ىلىك ىزدەيدى،   داۋ شىعارادى» دەپ زارلاپ وتىر. ەۋرازيالىق وداقتىڭ  ەركىن ساۋدا ءپرينتسيپى مۇلدە  جۇرمەيدى  دەگەن ءسوز.

ءوز نارىعىن قورعاۋعا كەلگەندە رەسەي  بۇل وداقتىڭ كەز كەلگەن  زاڭىن  ىسكە  العىسىز ەتۋگە ءازىر. بۇلاردىڭ  ءوز زاڭى بار. بۇدان كەيىن  رەسەي نارىعىنا كىرىپ كور. قاي جەردە بولماسىن، ورىستاردىڭ شوۆينيزم زاڭى الدا تۇرادى. 2014 جىلدىڭ  قازان ايىندا  رەسەيدە  اۆتوكولىكتەر ارزانداپ  كولىك ساتىپ الۋعا  كەلگەن  قانشاما قازاقتاردى  توناپ، بىرنەشەۋىن  ورىستار  ءولتىرىپ  جىبەرگەنىن  كوكىرەك كوزى اشىق  قاۋىم  ءالى ۇمىتا قويعان جوق. سوندىقتان  تورتكۇل دۇنيە ورىستارمەن قارىم-قاتىناسقا  تۇسكىسى كەلمەيدى. تاۋارلارى  مىڭ جەردەن  ساپالى ءارى ارزان بولعانىنا قاراماستان، باسقا ەلدەردەن  الۋعا تىرىسادى.

وزگە  الەمنەن  ىرگەسىن  سوگىلتكەن  ەلدىڭ  قانداي  كۇيگە  تۇسەتىنى  بەسەنەدەن بەلگىلى. سىرت  كوزگە  مۇنداي ساياسات جاڭا جۇمىس  ورىندارىن  قۇرىپ، وتاندىق  ءوندىرىستى قولدايتىن  سەكىلدى  كورىنگەنىمەن، ءىس جۇزىندە باسەكەلەستىكتى  بەسىگىندە  تۇنشىقتىرىپ  ولتىرەدى. رەسەي  وزگە الەمنەن وقشاۋلانا تۇسسە، سونشالىقتى  سورىن  تارتاتىن  بولادى. مۇنىڭ  كەسىرىن  ءسوزسىز  قازاقستان دا تارتادى. ويتكەنى، سايقىمازاق  ەۋرازيالىق وداق  دەگەن  ۇيىمنىڭ  ءبىر مۇشەسىمىز. بيلىك «رەسەي-قازاقستاننىڭ  ەڭ ءىرى ساياسي  ءھام  ەكونوميكالىق  تەڭ ارىپتەسىنىڭ  ءبىرى» دەيدى. ەگەر دە راسىندا تەڭ  ارىپتەسى بولسا، قازاقستان نەگە كەدەندىك وداقتان 15 ميلليارد، ەۋرازيالىق وداقتان  20 ميلليارد  زارداپ  شەگەدى؟

رەسەي - بەلارۋس - قازاقستان «بارلىعى  تەڭ» دەگەن قاعيدانىڭ  شەڭبەرىندە قالىپ قويدى. الەمدىك ەكونوميكاسىنىڭ  سيپاتى جىل  ساناپ وزگەرىپ  جاتقانىن ساناتقا  المادى ءبىزدىڭ  بيلىك. سونىڭ سالدارىنان  مەملەكەت  تاراپىنان  قولداۋدى قاجەت ەتەتىن سالالار  كەنجەلەپ قالدى. باستاپقى  كەزەڭدە  بۇلار  مەملەكەت  كومەگىنە  ءزارۋ-تۇعىن. مەملەكەت  ءمان بەرمەگەن سوڭ، قازاقستانداعى مۇناي وندىرەتىن  ءتورت زاۋىت ءالى كۇنى ىسكە قوسىلمادى،  IT سالاسى، كولىك قۇراستىرۋ، تۋريزم جانە سپورت، ينجەنەريا  دامىماي قالدى.

«قازاقستاندا جاسالعان» دەگەن  جوبالاردىڭ  وزىندىك  قۇنى  تىم قىمبات. ويتكەنى، شىن مانىندە  «وزىمىزدىكى» ەمەس. سولاردى قۇراستىرۋعا قاجەتتى  تاۋاردىڭ ءبارىن  سىرتتان  الدىرتامىز. باسقانى بىلاي قويعاندا، 18 ميلليون  حالىقتىڭ  ىشەر تاماعى  مەن  كيەر كيىمى  95%  باسقا ەلدەردەن كەلەدى. ءوز  ىشىمىزدە  تۇك وندىرمەيمىز. قازاقشا ايتاتىن بولساق  «تازا نان سوعارمىز».

ءبىزدىڭ ەلدىڭ نارىعى ەۋرازيالىق  وداقتان  باسقا ەشكىمگە كەرەگى جوق. سەبەبى رەسەيدىڭ ەسىل-دەرتى  ورتاق  ەكونوميكا قۇرىپ، ورتاقتاسىپ وركەندەۋ ەمەس، قازاقستاندى  اشسا الاقانىندا، جۇمسا  جۇدىرىعىندا  ۇستاعىسى كەلەتىن ساياسي مۇددە عانا. قازاقتا  «جۋاس  تۇيە جۇندەۋگە جاقسى» دەمەكشى، ورىستار  جىلدار بويى  ءبىزدى  پايدالانعاننان باسقا ەشتەڭە  ىستەمەيدى. باتىستىڭ ماقساتى ايقىن - اپەرباقان  ۇردا جىقتان باسقا بىلمەيتىن  رەسەيدى ءبىرجولاتا تۇقىرتىپ تىنۋ. اياق استىنان  وزگەرىس بولماسا، اقش تا، باتىس تا بۇل  ماقساتىنان تايىنبايدى.

سوندىقتان  جارتى  الەمنەن جىراقتانۋ  ءتۇپتىڭ تۇبىندە  مەملەكەتتىڭ ىدىراۋىنا  الىپ  كەلەدى  كسرو  تاپ وسىلاي   كۇيرەپ ەدى. رەسەي  اقش-پەن ارازداسسا دا، باسقالاردان بولەكتەنبەيتىن  ساياسي ويىن ەرەجەسىن  ويلاپ تابۋى كەرەك. ايتپەسە، وسىلاي  سورلاعانى سورلاعان. رەسەي قۇردىمعا كەتسە، ونىمەن بىرگە  ءبىز دە قوسا  باتۋعا مىندەتتى  ەمەسپىز. ءوز-ءوزىمىزدى ويلايتىن، ءوز ەكونوميكامىزعا  كوڭىل  بولەتىن  كەز  الدەقاشان  كەلگەن. كەدەندىك  پەن  ەۋرازيالىق  وداقتان باس تارتىپ، «ورتاق وگىزدەن  وڭاشا بۇزاۋ ارتىق» دەگەندەي، ءوز الدىمىزعا  وتاۋ  تىگىپ، باسقاشا  ساۋدا  نارىعىنا كىرۋدى قاراستىرعان ابزال.

جۇمامۇرات ءشامشى

Abai.kz