مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەل، ۇلت، تاريح، بۇگىنگى مەن بولاشاق تۋرالى كەمەل وي تولعاعان كەزەكتى جۇرەكجاردى، كۇرەتامىرلى «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىندا ءتول تاريحىمىزعا وڭ كوزقاراس قاجەتتىگىن ايقىنداي وتىرىپ، ايرىقشا نازار اۋدارعان ۇلى دالانىڭ جەتى قىرىنا توقتالۋى ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تۋعىزادى. ەلباسى ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى قاتارىندا قازاقستاننىڭ الما مەن قىزعالداق وتانى ەكەندىگىنە تەرەڭدەي توقتالعان.

وسى ورايدا، ەلىمىزدىڭ پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى، ءىرى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، كاسىبي شەبەر قالام يەسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ قازاقستاندىق وقىرماندار اراسىندا كەڭىنەن تانىلىپ، جوعارى باعالانعان ەڭبەگى، سونىمەن بىرگە الەمنىڭ ونداعان تىلدەرىنە اۋدارىلىپ، حالىقارالىق اۋقىمدا مويىندالعان «بەلاسۋ» كىتابىندا تاپ وسى قىزعالداق گۇلىنە قاتىستى ەستە قالارلىق ەرەكشە حالىقارالىق مازمۇنداعى وقيعانى بايانداعانى ويعا ورالادى. سوندىقتان، بالكىم، تۇسىنىكتى سەبەپتەرمەن اسىرەسە جاستاردىڭ قولى جەتە بەرمەۋى ىقتيمال وسى كىتاپتىڭ تاراۋىنان ارنايى ءۇزىندىنى ۇسىنۋدى ءجون كورىپ، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ادەمى ايتقانداي، اسقاق الاتاۋدىڭ باۋرايىنان تاراعان قازاقتىڭ قىزعالداق گۇلىنىڭ، راسىندا، بۇگىنگە دەيىن عاسىرلاردى جالعاپ تۇرعان رامىزدىك قاسيەتىن تاعى ءبىر تانۋعا، دەمەك ءتول تاريحىمزعا قۇرمەتىمىزدىڭ كۇشەيە تۇسۋىنە سەپتىگى تيەر دەگەن ۇمىتتەمىز.

قاسىم-جومارت توقاەۆ «بەلاسۋ»

«ن.نازارباەۆتىڭ باسشىلىعىمەن ءبىزدىڭ ەلىمىز جەتكەن جەتىستىكتەرگە نيدەرلاندىنىڭ جوعارى مارتەبەلى كورولەۆاسى بەاتريكس سياقتى ءادىل ءارى شىنشىل ادام، وتە قىزىقتى جانە، مەنىڭشە، تولىق سيپاتتاما بەردى. ءوز حالقىنىڭ اراسىندا جانە دۇنيەجۇزىلىك قوعامداستىقتا بارىنشا تانىمال ول، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان مەملەكەتتىك بانكەتتە سويلەگەن سوزىندە بىلاي دەدى:

"پرەزيدەنت مىرزا!

بۇگىن مەن ءسىزدى وسىندا قوشەمەتتەپ وتىرعانىما وتە قۋانىشتىمىن. ءبىزدىڭ ەلىمىزگە قوش كەلىپسىز! ادەت بويىنشا مۇنداي اس ۇستىندەگى سوزدە ەلدەر اراسىنداعى بۇرىنعى بايلانىستار جايلى ءجيى ايتىپ جاتادى. بىراق ءبىز بۇگىن بۇل ادەتتى ۇستانبايىق. ويتكەنى قازاقستان –تاياۋدان بەرى عانا شەت مەملەكەتتەرمەن قارىم-قاتىناس ورناتىپ جاتقان جاس ەل عوي. بۇل، الايدا،  ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اراسىندا بۇرىن بايلانىستار بولعان جوق دەگەندى بىلدىرمەيدى. كەرىسىنشە، جىبەك جولى عاسىرلار بويى ەۋروپانى ازيامەن جانە سول ارقىلى قازاقستاندى نيدەرلاندىمەن دە جالعاستىرىپ تۇردى. وسى بايلانىستاردىڭ اسا ءبىر تاماشا جەمىستەرىنىڭ ءبىرى – ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قىزعالداقتاردىڭ پايدا بولۋى. قازاقستاننىڭ دالالارى مەن تاۋلارىنان بۇل گۇل نيدەرلاندىعا جول تاۋىپ، وندا ول اسا ماڭىزدى ساۋدا ونىمىنە اينالدى. قازىر قىزعالداق نيدەرلاندىنىڭ جالپىعا تانىمال ەكسپورتتىق تاۋارى بولىپ تابىلادى، ونىڭ ۇستىنە، ول ءتىپتى ءبىزدىڭ ۇلتتىق بەلگىمىزگە اينالدى.

قىزعالداق تاريحى – بىرنەشە جۇزجىلدىقتار كولەمىندە بولعان ۇلكەن وزگەرىستەرگە ءبىر عانا مىسال. ءسىزدىڭ ەلىڭىزدىڭ تاريحىندا  وزگەرىستى كەزەڭدەر كوپ بولدى. قازاقستان جاس ەل بولعانىمەن، ونىڭ تاريحى كوپتەگەن ۇلكەن وقيعالارعا تولى. اتاپ ايتقاندا، سوڭعى ونجىلدىق اۋقىمدى وزگەرىستەرمەن جانە جاڭا ۇردىستەرمەن سيپاتتالادى. "قازاق" دەگەن ءسوزدىڭ كوپ ءمانى بار، ونىڭ ىشىندە "بوستاندىق" دەگەن ۇعىمعا قاتىستى ماڭىزى ۇلكەن. ساياسي ءمانى جاعىنان بۇل بوستاندىق كەڭەس وداعى تاراعاننان كەيىن، ءسىزدىڭ ەلىڭىز تاۋەلسىز مەملەكەتكە اينالعان تاياۋ كەزدەن باستاپ قانا پايدا بولدى. بۇل ساياسي تاۋەلسىزدىك ەجەلگى قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنە جانە ۇلتتىق مادەني ەرەكشەلىكتىڭ ماڭىزدىلىعىن باعالاۋعا مۇددەلىلىك تۋىنداۋىنا دا الىپ كەلدى.

تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءسىزدىڭ ەلىڭىز ۇلكەن پروبلەمالارعا تاپ بولدى. ءسىزدىڭ ءبىر مەزگىلدە ساياسي ماسەلەلەرگە دە، ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە دە نازار اۋدارۋىڭىز قاجەتتىگى تۋىندادى. ءسىز وسى پروبلەمالاردى شەشۋگە جىگەرلەنە كىرىستىڭىز. مىندەتتەردىڭ ءبىرى – وسى سالادا كوپ داستۇرلەرى جوق جانە ونىڭ ۇستىنە ۇلكەن ەتنيكالىق ارقيلىلىقپەن سيپاتتالاتىن ەلدە دەموكراتيالىق ينستيتۋتتار قۇرۋ ەدى. العاشقى جانە ەڭ ماڭىزدى باسىمدىق- جاڭا مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى مەن تۇتاستىعى ەكەندىگى كامىل. بۇل ماقساتتاردى وتپەلى كەزەڭدەگى ءسىزدىڭ مەملەكەتىڭىز سياقتى قوعام ءۇشىن دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردى نىعايتۋمەن ۇيلەستىرۋ قاجەتتىگى از مىندەت ەمەس. ءسىزدىڭ ەلىڭىزدىڭ ەقىۇ-عا مۇشەلىگى ءسىزدىڭ بۇل مىندەتكە قانشالىقتى ويلانىپ-تولعانىپ قارايتىنىڭىزدى بىلدىرەدى.

ءسىزدىڭ ەلىڭىز اپاتتى ەكولوگيالىق اۋىرتپالىقتى باستان كەشىپ وتىر. اسكەري جاتتىعۋلار، راكەتالار ۇشىرۋ جانە يادرولىق سىناقتار كەڭەستىك ۋاقىتتا قورشاعان ورتاعا وراسان نۇقسان كەلتىردى. ارال تەڭىزىنىڭ تارتىلىپ قالۋى جانە ونىڭ ماڭايىنداعى اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرىنىڭ قۇرىپ كەتۋى وتە تەرەڭ ەكولوگيالىق پروبلەما تۋعىزدى. ونىڭ ۇستىنە، جوسپارلى ەكونوميكادان ەركىن ەكونوميكاعا كوشۋ قارجى جانە ەكونوميكالىق قيىندىقتارمەن بايلانىستى بولدى. بۇل پروبلەمالار قازىرگى ۋاقىتتا ءىشىنارا ورىندالدى. ينفلياتسيا  اۋىزدىقتالدى.. جەدەل جانە نەگىزگى رەفورمالار نەعۇرلىم ءتيىمدى جانە ترانسپارەنتتىك ەكونوميكالىق جانە قارجى جۇيەسىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەردى. ارينە، بارلىق پروبلەمالار ءالى شەشىلىپ بولعان جوق، الايدا ءسىزدىڭ ەلىڭىز، اتاپ ايتقاندا، مۇناي مەن گازدىڭ ءىرى قورلارىنىڭ ارقاسىندا كەلەشەككە سەنىممەن قاراي الادى. وسىنداي اۋقىمدى الەۋەتتىك  بايلىقتى حالىقتىڭ قالىڭ بۇقاراسىنىڭ يگىلىگى ءۇشىن پايدالانۋ ۇلكەن مىندەت. 2000 جىلى قۇرىلعان ۇلتتىق مۇناي قورى بۇل ءۇشىن پايدالى قۇرال بولادى. ءسىزدىڭ ەلىڭىزدىڭ جەر قويناۋىنىڭ بايلىعى اۋقىمدى شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ، اتاپ ايتقاندا، نيدەرلاندىنىڭ دا ينۆەستيتسيالارىن تارتۋعا مۇمكىندىك بەردى. 1999 جىلى قۇرىلعان، ءوزىڭىز توراعاسى بولىپ تابىلاتىن شەتەلدىك ينۆەستورلار كەڭەسى وڭتايلى ينۆەستيتسيالىق احۋال جاساۋعا ءوز ۇلەسىن قوسىپ وتىر جانە ەكونوميكالىق پروگرەسكە جاردەمىن تيگىزۋدە.

قازاقستان ەكونوميكالىق تۇرعىدان عانا ەمەس، ساياسي تۇرعىدان دا ءارتۇرلى حالىقارالىق وداقتار مەن ۇيىمدارعا قاتىسىپ كەلەدى. كونسۋلتاتسيالار مەن ىنتىماقتاستىق ءۇشىن ءتيىمدى قۇرىلىم بولىپ تابىلاتىن ەقىۇ-نى مەن اتاپ ءوتتىم. ەۋروپاداعى ەقىۇ سياقتى، ازيا ايماعىندا سونداي ماقساتتارعا جەتۋگە ۇمتىلىپ وتىرعان ازياداعى ءوزارا ىقپالداستىق جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستى قۇرۋ تۋرالى ماڭىزدى باستامانى ءسىز ءوز موينىڭىزعا الدىڭىز. ءسىزدىڭ ەلىڭىز ناتو-نىڭ "بەيبىتشىلىك جولىنداعى سەرىكتەستىك" باعدارلاماسىنا جانە ەۋروپالىق وداقپەن سەرىكتەستىك جانە ىنتىماقتاستىق جونىندەگى كەلىسىمگە بەلسەنە قاتىسادى.

كوپجاقتى كەلىسىمدەرگە قاتىسۋمەن قاتار ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى ەكى جاقتى بايلانىستاردىڭ دا ەلەۋلى ماڭىزى بار. نيدەرلاندى كاسىپورىندارى ءسىزدىڭ ەلىڭىزدە بىرقاتار سالالار بويىنشا جەمىستى قىزمەت ورنىن انىقتادى، ءبىزدىڭ ەكىجاقتى ساۋدا-ساتتىعىمىز ۇزدىكسىز وسۋىمەن سيپاتتالادى. 2001 جىلى جۇمىس ىستەي باستاعان ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق باعدارلاماسى (ەىب) وسى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن جاقسى مۇمكىندىكتەر جاساپ وتىر.

پرەزيدەنت مىرزا!

قىزعالداق گۇلى – راسىندا، ءسىزدىڭ ەلىڭىزگە ءبىزدىڭ العىس ايتۋىمىز ءتيىس ەڭ باستى سىيلىق بولار. بىلتىر الماتىدا وتكەن "قىزعالداق جانە ادام" دەگەن حالىقارالىق فەستيۆالعا ءبىزدىڭ قاتىسۋىمىز وسىنى ەسىمە سالدى. قىزعالداق گۇلى، سونداي-اق ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اراسىنداعى ءوسۋ مەن گۇلدەنۋ بەلگىسى بولسىن.

مەن وسىندا قاتىسىپ وتىرعانداردىڭ بارىنە، پرەزيدەنت مىرزا، ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن، قازاقستان حالقىنىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن مەنىمەن بىرگە توست كوتەرۋدى ۇسىنامىن".

مۇحتار كارىباي

Abai.kz