Nec Caezor supra grammaticos

(سۆەتوني)

ءيا، گرامماتيكتەرگە تسەزاردىڭ دە ءامىرى جۇرمەيدى ويتكەنى بارلىعى ءتىلدىڭ ىشكى زاڭدارىنا باعىنىپ، الدىنداعى تىلدىك فاكتولوگياعا سۇيەنىپ تىلدىك بىرلىكتەردى، ءسوزدىڭ قۇرامىن، سويلەمنىڭ قۇرلىمىن تيىپتەندىرەدى، جۇيەلەيدى. بىراق ءتىل عىلىمىنىڭ تاريحىندا ءتىلدىڭ تابيعاتىنا ەمەس، ساياساتتىڭ نۇسقاۋىنا مويىنسىنىپ ءتىل زاڭىنا ۇيلەسپەيتىن جاساندى ەرەجەلەر شىعارعان تابانىنىڭ بەدەرى جوق اينىمالى عالىمسىماقتار دا بولعان. بۇگىن ولاردىڭ كىم ەكەنى بەلگىلى جانە الگىلەردىڭ ارقايسىسىن تاريح پەن حالىق ءوزدى-ءوز ورنىنا قويىپ وتىر. بۇگىنگى كۇنى بايانسىز الىپبيمەن نەگىزسىز ەملە ءتۇزىپ جاتقان ارىپتەستەرىمە بۇگىنشىل بولمايىق، ەرتەڭ ءبىز دە قارا تاقتاعا جازىلىپ قالمايىق، – دەگىم كەلەدى.

سان ساراپتامادان، توقسان تۇزەتۋدەن ءوتىپ، كوپشىلىكتىڭ تالقىسىنا تاستالعان ەملەنىڭ جوباسى قولىمىزعا ءتيدى. بىردەن ايتايىن ەرەجەشىلەر ەسكى ەملەدەن ۇزاپ كەتە الماپتى. سوندىقتان ەملەدەگى كەيبىر بۇرىنعى تالاپتارعا نەگىزدەلگەن ەرەجەلەردى قايتا قاراۋ ءۇشىن جالپى ءتىل بىلىمىندەگى تەوريالارعا كوزسىز سۇيەنۋدەن تانبايتىن كوشىرمەشىل عالىمدار ەمەس، ءتىلدىڭ ءتول تابيعاتىن تۇتقا ەتىپ ۇستايتىن عالىمداردى كوپتەپ تارتۋ كەرەك بۇل جۇمىسقا. كەڭىنەن وتىرىپ تالقىلايتىن ەڭ باستى ماسەلەلەر: ءالىپبيدىڭ ءوزى سودان كەيىن ەرەجەدەگى بىرگە جانە بولەك جازىلاتىن سوزدەر، داۋىسسىز ي مەن ۋ دىبىستارىنىڭ ەملەسى، شەتتەن ەنگەن سوزدەردىڭ جازىلۋى.

قازاق الىپبيىندە تەك ءتول دىبىستارعا عانا تاڭبا ارنالۋى كەرەك. قازىرگى قولدانىستاعى الىپبيىدە 42 تاڭبا بار. ونىڭ ون ءتورتى جات تاڭبا، 28-ءى عانا ءتول دىبىستاردى بەينەلەيدى. بار حالىقتىڭ ءالىپبيى تەك ءوزىنىڭ ءتول دىبىستارىنا عانا ارنالىپ تۇزىلگەن. ءالى قۇلدىق سانادان ارىلا الماعان ءبىزدىڭ ءالىپبي ۇسىنعىشتار ۇلتتىق ءالىپبيدىڭ ىشىنە الگى 14 جات تاڭبانىڭ بىرەسە اناۋسىن، بىرەسە مىناۋسىن تىقپالاپ اۋرە. بۇل مۇلدەم دۇرىس ەمەس. اينالدىرىلعان ءتورت-بەس ايدا حالىققا رەسمي تۇردە جاريالانعان ءبىر-بىرىنە مۇلدەم ۇقسامايتىن، بىرىنەن ءبىرى تۋىنداماعان الىبيلەردىڭ ەشقانداي عىلىمي نەگىز جوق (ءبىرىنشى نۇسقا. 2017 جىلى 11 قىركۇيەك، ەكىنشى نۇسقا. 2017 جىلعى 26 قازان، ءۇشىنشى نۇسقا. 2018 جىلى 19 اقپان). قازاق ءالىپبيى تەك ءتول دىبىستاردىڭ تاڭباسىنان ءتۇزىلۋى كەرەك تە، ەملە ەرەجەلەردىڭ نەگىزى دە وسى ءتول دىبىستاردان قۇرالعان سوزدەردىڭ جازىلۋىنا ارنالۋى كەرەك.  بەكىتىلگەن الىپبيدەگى (32-28=4)/F, H (ح،ھ), V, CH تاڭبالارى ارتىق. قايتالاپ ايتايىن، ءبىز ءتىلدىڭ تابيعاتىن ساقتايمىز دەسەك ۇلتتىق الىپيىمىزدە تەك 28 ءتول دىبىس قانا بولۋى كەرەك. بۇل ءتىلدىڭ، دىبىستىق جۇيەمىزدىڭ يممۋنيتەتى. ەگەر ءبىر بوتەن تاڭبا كىرسە ول – ۆيرۋس. بىزگە ءتىلىمىزدىڭ جۇيەسى مەن تابيعاتىن ساقتايتىن ءالىپبي كەرەك. بىرەسە اناعان بىرەسە مىناعان ىڭعايلانعان ەش عىلىمي نەگىزى جوق جولبيكە ءالىپبيدىڭ عۇمىرى قىسقا ەكەنىن بىلە تۇرا سول بويىنشا ەملە ءتۇزىپ جاتقانداردى مەن تۇسىنبەيمىن. مىنا ءماتىن كەزىندە احاڭنىڭ الىپبيىمەن  تەك ءتول 28 تاڭبامەن جازىلعان ەكەن.

بىلادەمىر ءىلىيشتىڭ ۇۋكىرەيىن كومەنەستەرىنە ايتقان ناسيقاتى

انتانتانىڭ كاپىيتالشىلارى دۇنيەدەگى ەڭ باي، كاپىيتالشى مەملەكەتتەر – اعىلشىن، پىرانسى، امىرىيكە، جاپان، ىيتالىلاردىڭ وداعى ءبىزدىڭ ءار قايسىسىمىزدى جەكە-جەكە جانىشىپ، تۇنشىقتىرىپ ولتىرمەك. بۇل ءىس جۇزىندە وزىنەن-ءوزى-اق اشىلىپ، شەشىلەدى. ءبىزدىڭ قالشاقپەن سوعىسقاندا، دەنەكىينمەن سوعىسقاندا كورگەن تاجىرىيبەلەرىمىز دە سونى اشىپ بەرەدى. قالشاققا دا، دەنەكىينگە دە سول انتانتانىڭ كاپىيتالشىلارى اقشاسىن دا، قارۋ-جاراعىن دا اياماي جەتكىزىپ بەرىپ جاتتى. (ەلدەس ومارۇلىنىڭ اۋدارماسىنان.)

وقىدىم بىراق تۇسىنبەدىم دەي المايسىز، قازاقپىن دەگەنىڭ بارىنە تۇسىنىكتى. وسىدان باسقا بىزگە نە كەرەك، ايتىڭىزدارشى.

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz