«بۇركەنشiك اتپەن كەيبiر سايتتاردا جاريالانعان تومەندەگi ماقالانى جانە وعان جاۋاپتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز. تورەلiگiن وزدەرiڭiز ايتىڭىزدار، قادiرلi وقىرمان» دەپ جازادى «جاس الاش» گازەتى ءوزىنىڭ 26 ساۋىردەگى 32-ءشى جاريالانىمىندا. . (ول كIمدەرگە، نە ءۇشIن كەرەك بولدى ەكەن؟ «جاس الاش» №32 (15594) 26 ءساۋىر، سەيسەنبى 2011) ءبىز دە «بۇركەنشەك اتپەن كەيبىر سايتتاردا جاريالانعان» ماقالا مەن وعان بەرىلگەن جاۋاپتى قاتار ۇسىنىپ، قادىرلى وقىرماننىڭ تالقىسىنا سالعاندى ءجون كوردىك.

«اباي-اقپارات»

جاڭا ەفرەيتور؟

«بۇركەنشiك اتپەن كەيبiر سايتتاردا جاريالانعان تومەندەگi ماقالانى جانە وعان جاۋاپتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز. تورەلiگiن وزدەرiڭiز ايتىڭىزدار، قادiرلi وقىرمان» دەپ جازادى «جاس الاش» گازەتى ءوزىنىڭ 26 ساۋىردەگى 32-ءشى جاريالانىمىندا. . (ول كIمدەرگە، نە ءۇشIن كەرەك بولدى ەكەن؟ «جاس الاش» №32 (15594) 26 ءساۋىر، سەيسەنبى 2011) ءبىز دە «بۇركەنشەك اتپەن كەيبىر سايتتاردا جاريالانعان» ماقالا مەن وعان بەرىلگەن جاۋاپتى قاتار ۇسىنىپ، قادىرلى وقىرماننىڭ تالقىسىنا سالعاندى ءجون كوردىك.

«اباي-اقپارات»

جاڭا ەفرەيتور؟

جانبولات مامايدىڭ قازاق قوعامىن دۇرلiكتiرiپ كەلە جاتقانىنا ءۇش-ءتورت جىل بولدى. ول تۋرالى قىسقاشا اقپارات كەلتiرە كەتەيiك: "جاس الاش" گازەتiنiڭ تiلشiسi, "رۋح پەن تiل" جاستار كلۋبىنىڭ جانە "قازاق جۋرناليستەرi كلۋبىنىڭ" جەتەكشiسi, "ازات" جسدپ تورالقا مۇشەسi. ەلدەگi بiرقاتار ساياساتكەرلەر مامايدى "بولاشاعى زور جاس ساياساتكەرگە" بالايدى. مويىنداۋ كەرەك، ەشكiم دە ماڭگi ەمەس، كارiلەر كۇندەردiڭ كۇنiندە جاستارعا ورىندارىن بوساتۋعا ءماجبۇر بولادى. سوندىقتان دا قوعامدا بەلسەندi جاستاردىڭ بار ەكەنi قۋانتادى، ارينە. تەك بiر وي بiزگە مازا بەرمەيدi: قازاق قوعامى مەن جالپى قازاقستانعا ج.ماماي نە بەرەدi? ەلدi گۇلدەندiرە مە، الدە قۇلدىراتا ما؟ ماسەلە وسىندا. بiرەۋلەر بۇل سۇراق تىم ۇلكەن اۋقىمدا قويىلعان جوق پا دەپ ساۋال قويۋى مۇمكiن. مەنiڭ جاۋابىم - جوق. بەلگiلi جۋرناليست، قالىپتاسقان ساياسي قايراتكەرگە اينالعان مامايدىڭ جارقىن كەلەشەگi جايىندا بولات ابiلەۆتiڭ ءوزi "اۋزىنىڭ سۋى قۇرىعانشا" ايتادى.

وسىدان بiرنەشە جىل بۇرىن "ار.رۋح.حاق" قوعامدىق قورىنىڭ جەتەكشiسi باقىتجان تورەعوجينا الماتىلىق ستۋدەنتتەر ءۇشiن تانىمدىق سەمينارلار مەن كونفەرەنتسيالار وتكiزدi. سونداي جيىنداردىڭ بiرiنە ول ستۋدەنتتەرگە لەكتسيا وقۋ ءۇشiن "جاس الاش" گازەتiنiڭ جۋرناليسi, "رۋح پەن تiل" كلۋبىنىڭ جەتەكشiسi جانبولات مامايدى شاقىرادى. ول جاس مەملەكەتتiڭ تۇتاستىعىن ساقتاۋ ءۇشiن قوعامنىڭ ىنتىماقتا بولۋى كەرەك ەكەنiن، ول ءۇشiن ءاربiر قازاقستان ازاماتى قازاق تiلiن بiلiپ، قازاق تiلiندە سويلەۋi قاجەت ەكەنiن العا تارتتى. ادەتتەگiدەي ءوز ءسوزiن تاريح بەتتەرiندەگi مىسالدارمەن بەكiتتi.

ونىڭ ورىس تiلiندە وقىعان ءدارiسi بiر قاراعاندا سەنiمدi, تەرەڭ ءارi پاتريوتتىق بولىپ كورiندi. الايدا تىڭدارمانداردىڭ اراسىندا تاريح فاكۋلتەتiنiڭ ستۋدەنتتەرi بار بولىپ شىقتى. ولار ج.مامايدىڭ تاريحي دەرەكتەردi بۇرمالاپ، قاتەلiكتەر جiبەرگەنiن بايقاپ، ونىسىن بiردەن بەتiنە ايتتى. "تاريح بiلگiرi" بۇل سوزدەردەن كەيiن بiردەن اشۋلى كۇيگە ءتۇسiپ، ونى تۇزەتكەن ستۋدەنتتەردiڭ وزدەرiن كiنالاۋ سارىنىنا كوشتi. "ال سەن قازاقشا وقي الاسىڭ با؟", "ال سەن؟". ستۋدەنتتەر ماسەلە قازاق تiلiندە ەمەس، تاريحتا ەكەنiن تۇسiندiرمەكشi بولعانى سول ەدi, قاھارلانعان جانبولات ماماي ولاردىڭ اۋزىن اشقىزباي، ءوزiنiڭ ءسوزiن جوققا شىعارۋعا مۇمكiندiك بەرمەي، جاستاردىڭ وزدەرiن "كiنالi" سەزiندiرiپ بiراق تىندى. بiراز ۇنسiزدiكتەن كەيiن ورىس ۇلتىنىڭ قىزى ۋنيۆەرسيتەتتi بiتiرiپ جاتقانىن، بiراق، ءالi دە مەملەكەتتiك تiلدi تولىق مەڭگەرمەگەنiن ايتىپ، قازاق تiلiندەگi بiلiمiن تەرەڭدەتۋ ءۇشiن "رۋح پەن تiل" كلۋبىنا قابىل­داۋ­دى سۇرادى. جانبولات ماماي قىزدىڭ بۇل ءوتiنiشiن ەستiمەگەن سىڭاي تانىتتى، "جوق" نەمەسە ء"يا" دەپ تە ايتپادى. اشۋ ۇستiندە كوڭiل-كۇيiن بۇزۋعا باتىلى جەتكەن ستۋدەنتتەرگە دەگەن ۇلكەن وشپەندiلiكپەن ولارعا قاھارلى كوزقاراس تاستادى. ونىڭ تەرەڭ كوزقاراسىنىڭ تۇبiندە اشۋ-ىزا جالىنى ويناپ تۇردى. مەن كوپكە دەيiن ءدال وسى كوزقاراستى قايدان كورگەنiمدi ەسiمە تۇسiرە الماي ءجۇردiم. كەيiننەن ەسiمە ءتۇستi. كوز الدىما وتىزىنشى جىلدارى تۇسiرiلگەن ەفرەيتور ادولف گيتلەردiڭ ۇلتتىق-سوتسياليستiك پارتيا سەزiندە ءسوز سويلەپ جاتقانداعى سۋرەتi كەلدi. سول كەزدە ونىڭ كوزقاراسى دا ءدال وسىنداي ىزا جالىندارىن اتقىلاپ تۇرعان ەدi. بiرەۋلەر بۇل تەڭەۋدi اسىرا سiلتەۋ دەپ ايتۋى مۇمكiن. بiراق بۇل جەردە ماماي مەن گيتلەر تۇلعالارىنىڭ دەڭگەيi ەمەس، بارلىق ەلدەردiڭ شوۆينيست كوسەمدەرiنە ءتان قاسيەتتەر انىق كورiنەدi. بۇل ەڭ اۋەلi باسقا ۇلتتارعا دەگەن ءتوزiمنiڭ جوقتىعى. ج.ماماي سياقتى قازاق ۇلتشىلدارىندا باسقا ۇلتتارعا دەگەن جەككورiنiش سەزiمi, توزiمسiزدiك بار. بiراق بۇلار ونداي ويىن جاسىرعىسى كەلەدi. الايدا ءوزiنiڭ پiكiرiنە قارسى شىققان ادام تابىلسا، ج.ماماي بۇل سەزiمiن جاسىرا المايدى. وندايلاردى قاس جاۋىنداي كورiپ، شابۋىل جاسايدى. ونىڭ ءار ءسوزi ءوزiنiڭ پiكiرiنەن وزگە ويداعى ادامعا دەگەن توزiمسiزدiك پەن ءسوزiن جوققا شىعارۋعا تىرىسقاندارعا دەگەن وشپەندiلiكپەن ايتىلادى. قازiر ول "قاراپايىم" بيلiككە قاناعاتتانۋعا ءماجبۇر. "جاس الاش" گازەتiنiڭ باس رەداكتورى رىسبەك سارسەنبايدىڭ سەنiمiنە بەرiك كiرiپ العان. گازەتتە ج.ماماي ويىنا كەلگەنiن جازۋدا. ەستەرiڭiزدە بولسا، ەكi جىل بۇرىن جسدپ پلەنۋم وتكiزiپ، "ازات"-قا قوسىلۋدىڭ مۇمكiن ەمەستiگiن مالiمدەگەن بولاتىن. وعان جاۋاپ رەتiندە ج.ماماي "جاس الاشتىڭ" بەتiندە جارماحان تۇياقبايدى قازاق مۇدەسiن ساتتى دەپ ايىپتاپ، ونى ۇلت ساتقىنى رەتiندە سىناپ ماقالا جاريالادى. قالىپتاسقان جاعدايدى بۇرمالاعانى بىلاي تۇرسىن، ول قازاق سالتىنىڭ ءوزiن اياقاستى ەتiپ، ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتپەدi دە.

ونىڭ ماقالاسىندا "مەن بيلiككە كەلگەندە ءالi كورەسiڭ!" دەگەن وشپەندiلiك سەزiلەدi. ءوزiنiڭ بار ءوشi مەن كەگiن سىرتقا شىعاراتىن "جۇلدىزدى ءساتiنiڭ" جاقىن قالعانىن ەسكەرتەدi. "جاس الاش" گازەتiنiڭ ىقپالىنان ىققاندارى ما، الدە مiنەزi ءبiرتۇرلi اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ قولداۋى ما، الدە پارتيا ەلەكتوراتىن كەڭەيتۋ ءۇشiن ۇلتشىلدارعا دا مiنبەر بەرۋ ساياساتى ما، نە اسەر ەتكەنi بەلگiسiز، بiراق "ازات" پەن جسدپ باسشىلارى قوس پارتيانىڭ بiرiگۋ سەزiندە ج.مامايدى پرەزيديۋم­عا قابىلداپ قانا قويماي، وعان ارنايى ءسوز بەردi. پارتيا دەلەگاتتارىنا ارنالعان قۇتتىقتاۋ سوزiندە ول تاعى دا ۇلتتىق باعىتتى ۇستانۋ كەرەك ەكەنiن قايتالاپ، پارتياعا ءوز پiكiرiن تاڭۋعا تىرىستى.

تاياۋدا ج.ماماي "جاس الاش" گازەتiندە ايدوس سارىم مەن نۇرلان ەرiمبەتوۆتi قارالاپ ماقالا جاريالادى. ولاردىڭ بار كiناسi - پرەزيدەنت سايلاۋىن قاداعالاۋ جونiندەگi قوعامدىق كوميسسيا قۇرىپ، سايلاۋدى زاڭداستىرعانى. بiراق كوميسسيا تەك سىلتاۋ عانا. بۇل ساياساتتانۋشىلار مامايدىڭ جانە شاحانوۆتىڭ اسiرەۇلتشىلدىق باعىتىن قولدامايدى. ولار قازاق ۇلتىنىڭ باسىنا نە ءتۇرلi ناۋبەتتەردiڭ كەلگەنiن، ۇلتتىڭ ءالi دە شەشiلمەگەن ماسەلەلەرiنiڭ كوپ ەكەنiن تۇسiنگەنiمەن، قازاقتى وزگە ۇلتتاردان ارتىق قويۋعا، وعان ەرەكشە مارتەبە بەرۋگە قارسى. سەبەبi, مۇنىڭ سوڭى ازاماتتىق سوعىسقا نەمەسە فاشيزمگە الىپ كەلەرiن تۇسiنەدi. الايدا م.شاحانوۆ پەن ج.ماماي باستاعان ۇلتشىلدار توبىنىڭ ارمانى - قازاق تiلiن مەڭگەرگەن، قازاق سالتىمەن ءومiر سۇرەتiن ازاماتتار­عا مەملەكەتتە ەرەكشە، ايرىقشا مارتەبە بەرۋ. ولاردىڭ ايتىپ جۇرگەن "تيتۋلدى ۇلت" تۋرالى يدەياسى قازاقستاننىڭ الەمدiك ينتەگراتسيالانۋىنا باعىتتالعان "قازاقستاندىق ۇلت", ء"ۇش تۇعىرلى تiل" سىندى ساياساتىنا كەرەعار. شىن مانiندە، تولقۇجاتتا "قازاقستاندىق" دەپ تۇراتىن بولسا، قازاق ۇلتى ودان ەش ۇتىلمايدى. سەبەبi, "قازاقستاندىق" ءسوزiنiڭ ءتۇبiرi - "قازاق", "ورىس" ەمەس. ال باسقا تiلدەردi مەڭگەرۋگە كەلەر بولساق، مەملەكەتتiك تiلمەن قاتار وزگە تiلدەردi دە مەڭگەرۋ جوعارى مادەنيەتتiڭ بەلگiسi بولىپ تابىلادى. بۇل ادامنىڭ مۇمكiندiكتەرiن ارتتىرادى.

الايدا كوپشiلiك ج.ماماي مەن وعان قولداۋ كورسەتۋشi م.شاحانوۆتىڭ شىنايى پيعىلىن اجىراتا الماي قالادى. ولار بۇگiنگi جاعدايدى، وزدەرiنiڭ iسiنiڭ دۇرىس ەمەس ەكەنiن تۇسiنگەنiمەن، ءوز دەگەندەرiنەن تايمايدى. ولار ۇلتارالىق دوستىقتى شايقالتۋ ارقىلى بيلiكتەن ورىن الۋدى كوزدەيدi. ولاردىڭ قازاق قوعامىنا جانە جاستارىنا ىقپال ەتۋشi قاۋiپتi ويىندارى قانداي سالدار­عا الىپ كەلۋi مۇمكiن دەگەن ويعا جەتەلەيدi. وتىزىنشى جىلدارداعى گەرمانيا مەن توقسانىنشى جىلدارداعى يۋگوسلاۆيانى مىسالعا كەلتiرۋگە بولادى. بiز بولاشاقتى م.شاحانوۆپەن ەمەس، ج.مامايمەن بايلانىستىرىپ وتىرعانىمىزدىڭ سەبەبiن تۇسiندiرە وتەيiك. شاحانوۆ ءارi كەتسە، ساياسي ساحنادا ەندi 10 جىل بولار. سودان سوڭ ءوزi قالاسا دا، قالاماسا دا، ورنىن ج.مامايعا قالدىرۋعا ءماجبۇر بولادى. سول كەزدە ەلiمiزدە الاپات قاقتىعىستار بولۋى دا بەك مۇمكiن. بۇعان قوعامدا وبەكتيۆتi جانە سۋبەكتيۆتi بەلگiلەر بار ەكەنiن جوققا شىعارۋعا بولمايدى...

نەمiس ۇلتى ءالi كۇنگە دەيiن سايلاۋشىلار ساناسىن ۇلتشىلدىق يدەيالارمەن جاۋلاپ، بيلiككە كەلگەن ەفرەيتوردىڭ باسقارۋىنىڭ زياندى سالدارىن تارتىپ وتىر. تاريح ساباقتارىن ەسكە الا وتىرىپ، "جاس الاش" گازەتiنiڭ باس رەداكتورى رىسبەك سارسەنباي، ءوزiن ۇلى گۋمانيست سانايتىن اقىن مۇحتار شاحانوۆ، "ازات" پارتياسىنىڭ جەتەكشiسi بولات ابiلەۆ ج.مامايدىڭ اسقان امبيتسياسىن قولداي وتىرىپ، ءوز iستەرiنiڭ قانداي سالدارعا الىپ كەلەرiن تۇسiنە مە ەكەن؟

ۇلتىن سۇيگەندIك - قىلمىس ەمەس

بiزدiڭ پايىمداۋىمىزشا، بۇل ماقالانىڭ شىنايى اۆتورى بۇكiل تابيعاتىمەن، بiتiم-بولمىسىمەن ورىستانعان كوسموپوليت، قازاق تiلiندە ەكi اۋىز ءسوزدiڭ باسىن قوسا المايتىن ايگۇل وماروۆا بولسا كەرەك. قازاقتىڭ ۇلتجاندى تۇلعالارىن، تiل، ەل ءۇشiن ايانباي ەڭبەك ەتiپ جۇرگەن ازاماتارىن قارالايتىن ماقالانى ا.وماروۆا "Spik.kz", "Nomad.su", "Centr­asia.ru" تارiزدi سايتتاردا جاريا­­لاعان. جۇرتشىلىقتىڭ سوزiنە قاراعاندا، بۇل سايتتار ۇلتتىق قاۋiپسiزدiك قىزمەتiنە تيەسiلi كورiنەدi.

اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، الدەبiر سەميناردا بiز ءوزiمiزدi اسiرە­ۇلتشىل، تiپتi فاشيست رەتiندە تانىتقان ەكەنبiز. قازاق تiلiن ۇيرەنگiسi كەلەتiندەرگە دورەكi جاۋاپ بەرiپ، تاريحي فاكتiلەردەن قاتە جiبەرگەنiمiزدi مالiمدەگەن. وماروۆانىڭ ايتىپ تۇرعانى - ناعىز وتiرiك. بۇل سەمينار (5-6 ادام قاتىسقان) 2008 جىلى قاڭتار ايىندا وتكەن ەدi. ول كەزدە بiز "جاس الاشتىڭ" قىزمەتكەرi بولعان جوقپىز جانە ولاي تانىستىرىلمادىق تا. ال "رۋح پەن تiل" جاستار كلۋبىنىڭ قۇرىلعانىنا نەبارi 3-4 ايدىڭ ءجۇزi بولعان ەدi. اتى كوپشiلiككە بەيتانىس ۇيىم بولدى ول كەزدە. ۇيىمداستىرۋشىلار بiزگە وسى كلۋبتىڭ جۇمىسى، ماقسات-مiندەتi جايىندا ايتىپ بەرۋدi سۇرادى. "رۋح پەن تiل" كلۋبى قازاق جاستارىمەن قويان-قولتىق جۇمىس iستەۋ، قوعامدىق-ساياسي، ادەبي-مادەني تاقىرىپتاردا پiكiرتالاستار ۇيىمداستىرۋ جانە ازاماتتىق ۇستانىمدى بiلدiرۋ ماقساتىندا قۇرىلعانىن باياندادىق. مۇحتار شاحانوۆ قۇرعان "حالىق رۋحى" پارتياسىنىڭ باعىت-باعدارىن قولدايتىنىمىزدى دا جەتكiزدiك. ۇلتتىق ماقسات-مۇددەنi, تiلدiك پروبلەمالاردى قوزعاعان بiزدiڭ پiكiرiمiز ايگۇل وماروۆانىڭ شامىنا قاتتى تيدi. "سiزدەر ۇلتشىلسىزدار! بۇل - وتە قاتەرلi باعىت. مۇنداي ۇيىمدى قۇرۋدىڭ قاجەتi قانشا؟ ەگەر مۇحتار شاحانوۆ جانە سiز سياقتىلار بيلiككە كەلسە، وندا ەلدە انارحيا ورنايدى، سوعىس بولادى. تiلدi بiلۋدiڭ قانداي قاجەتتiلiگi بار؟ ءبارiمiز ورىسشا سويلەيمiز. بiر-بiرiمiزدi تۇسiنەمiز. بۇدان ارتىق نە كەرەك؟ "قازاقستاندىق ۇلتقا" قارسى شىعۋدى دا توقتاتىڭىز. ونىڭ نەسi جامان؟ ءبارiمiز تەڭبiز، بiردەي­مiز. بiر ۇلت بولامىز. اقش-قا، شۆەيتسارياعا، كانادا مەن اۆسترالياعا قاراڭىز. ءۇش تۇعىرلى تiلدi دە قولداۋ كەرەك. بiر عانا قازاق تiلiن بiلسەك، قۇردىمعا كەتەمiز", - دەپ قاتتى بۋىرقاندى ا.وماروۆا. بiز بۇل پiكiرگە قارسى ەكەنiمiزدi بiلدiر­دiك. "سiزدiڭ ءوزiڭiز، ايگۇل، قازاقشا بiلەسiز بە؟" دەپ سۇراق قويدىق. "جوق، ماعان مۇنىڭ قاجەتi دە جوق" دەگەن سىڭايداعى جاۋاپ قاتتى. وسىدان سوڭ بiز قازاقستاندى اقش-پەن، كانادامەن جانە ءوزi اتاعان باسقا دا ەلدەرمەن سالىس­تىرۋعا بولمايتىنىن ءتۇسiندiر­دiك. "قازاقستاندىق ۇلت" پەن ء"ۇش تۇعىرلى تiل" يدەياسىنا نارازى ەكەنiمiزدi دە اشىق بiلدiردiك. "بiزدە مەملەكەتتiك تiل بار. ول - قازاق تiلi. ونى ەلدەگi بارلىق ازاماتتار بiلۋi تيiس. ال ورىس تiلi مەن اعىلشىن تiلiن مەملەكەتتiك تiلمەن قاتار قويىپ، وعان قوساقتاۋدىڭ قانداي قاجەتi بار؟ ەگەر بۇل تiلدەر كەرەك بولسا، ونى ازاماتتاردىڭ وزدەرi دە ۇيرەنەدi. ايتالىق، بiز قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تiلدەرiندە ەركiن ءسوي­لەيمiز. سەبەبi, ول تiلدەردiڭ بiزگە قاجەتi بار دەپ سانايمىز. ول - بiزدiڭ جەكە ۇستانىمىمىز. ال باسقا ازاماتتار وزدەرiنە ورىس جانە اعىلشىن تiلدەرi كەرەكسiز دەپ شەشسە، وندا بiز ولاردى نەگە بۇل تiلدەردi ۇيرەنۋگە ماجبۇرلەۋiمiز كەرەك؟ بiزدە بارلىعى ۇيرەنۋگە مiندەتتi تiل - قازاق تiلi. ونىڭ مەملەكەتتiك تiل مارتەبەسi بار سەبەبi. ايتالىق، فرانتسيا مەن ۇلىبريتانيانى الىڭىز. فرانتسۋزدار وزدەرiنiڭ مەملەكەتتiك تiلiمەن قاتار اراب، تۇرiك، نەمiس، اعىلشىن تiلiن بiلۋi مۇمكiن، بiراق ولار "پالەنباي تۇعىرلى تiل" قاجەت دەگەندi ايتپايدى. بريتاندىقتار دا سولاي. بiزدە دە سولاي بولۋى تيiس. وركە­نيەتتiڭ جانە زاڭنىڭ جولى وسى", - دەپ ءوز پiكiرiمiزدi ايتتىق. ق.ساتباەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتە­تiندە وقيتىن بiر ورىس قىزىنىڭ "قازاق تiلiن ۇيرەنگiسi كەلەتiنiن، بiراق مۇنىڭ تەگiن بولۋىن قالايتىنىن" ايتقانى راس. بiزدiڭ تiل ۇيرەتۋ كۋرستارىن اشۋعا قارجىلىق، ينتەللەكتۋالدىق جانە ينفراقۇرىلىمدىق مۇمكiندiگi­مiزدiڭ جوقتىعىن تۇسiندiردiك. تiل ۇيرەنۋدiڭ تەگiن (مەملەكەتتiك تiل ۇيرەتۋ ورتالىقتارى) جانە اقىلى كۋرستارى بار ەكەنiن ايتتىق. وعان "قازاق تiلiن ۇيرەنە سالايىن" دەگەن سالعىرت كوزقاراستان ارىلىپ، مەملە­كەتتiك تiلدi مەڭگەرۋگە بار ىنتا-ىقىلاسپەن كiرiسۋدi ۇسىندىق. ايتالىق، ازاماتتار شەت تiلدەردi قالاي ۇيرەنسە، مەملەكەتتiك تiلدi دە سونداي ىقىلاسپەن ۇيرەنۋگە ۇمتىلۋى قاجەتتiگiن ايتتىق.

ۇلتتىق، تiلدiك ماسەلەلەردi قوزعاعان وسىنداي ويلار ايگۇل وماروۆا ءتارiزدi كوسموپوليتتiك باعىتتاعى كوزقاراس يەسiنە جاقپاعان ءتارiزدi. بiر كەزدەرi شاعىن الاڭدا ايتىلعان ۇلتتىق ماقسات-مۇددەنi قورعاۋدى كوزدەيتiن وي-كوزقاراستى قازiر رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە ايتىپ ءجۇرمiز. ۇلتسىزداندىرۋ، رۋحسىزداندىرۋ ءارi ۇلتتى جويۋ ساياساتىن قولدايتىن، قازاقتى قۇردىمعا كەتiرۋدi كوزدەيتiن توپتىڭ شامىنا قاتتى تيiپ جۇرسە كەرەك بۇل.

ەگەر "وماروۆالاردىڭ" قيسىنىنا سالساق، ۇلتتىق، ەلدiك مۇددەنi قورعاۋ، قازاق ۇلتىنا قاتىستى iرi-iرi ماسەلەلەردi كوتەرۋ - "فاشيزممەن" پاراپار قىلمىس. ولاي بولسا، الەمدەگi بارلىق وركەنيەتتi ەلدەردi "فاشيس­تiك" يدەولوگيانىڭ مۇراگەرلەرi دەپ اتاۋعا بولادى! بۇل قاتارعا فرانتسيانى، گەرمانيانى، تۇركيانى، بالتىق جاعالاۋى ەلدەرiن، ۋكراينانى، بەلورۋستi, الىسقا بارماي-اق وزبەكستان، تۇرiك­مەنستان، تاجiكستان ءتارiزدi مەملەكەتتەردiڭ بارلىعىن جات­قىزايىق بۇدان بىلاي. نەگە دەسەڭiز، بۇلاردىڭ بارلىعى دا مەملەكەتقۇرۋشى ۇلتتىڭ ماقسات-مۇددەسiن باسقالاردان الدەقايدا جوعارى قويادى. ولاردىڭ ازاماتتىعىن العىڭ كەلە مە - مەملەكەتتiك تiلدi ۇيرەنۋگە مiندەتتiسiڭ. ء"ۇش تۇعىرلى تiل", ء"تورت تiلدi قوعام" ءتارiزدi يدەيالاردى بۇل ەلدە ەشكiم دە قابىلدامايدى. مەملەكەتقۇرۋشى ۇلتى بار ەلدەردە ەشكiم دە اقش-تىڭ، كانادانىڭ، شۆەيتساريانىڭ مىسالىن كەلتiرiپ الەك بولمايدى! بۇل ەلدi, جۇرتتى اقىماق ەتۋ عانا ەمەس، ونى اشىق ارانداتۋ، قوعامدا جiك تۋعىزۋ.

ەگەر بiزدiڭ ايتىپ جۇرگەنiمiز، ۇلتتىق، تiلدiك ماسەلەلەردi كوتەرگەنiمiز "فاشيزمدi اڭساۋ" بولسا، وندا وماروۆا باستاعان "كوسموپوليتتiك" توپقا كورشi رەسەيگە كوشۋدi ۇسىنامىز. قازاقستاندا مەملەكەتتiك تiلگە، ءوزiنiڭ تۋعان انا تiلiنە مۇرىن شۇيiرە قاراپ، وعان مەنسiنبەۋشiلiك تانىتسا دا، رەسەي ورىستارى ونى قۇشاق جايا قارسى المايتىنى ايقىن. ول ءجۇز جەردەن ورىس ءمۇد­دەسiن قورعاپ، جان-تانiمەن ورىس بولۋعا ۇمتىلسا دا، ونى ورىستار ورىس رەتiندە ەشقاشان قابىلدامايدى. فاشيزم مەن شوۆينيزمنiڭ نە ەكەنiن سوندا تۇسiنەر ەدi. ۇلتى ورىس بولماعانى ءۇشiن رەسەي اسiرە ۇلتشىلدارىنىڭ كوشەدە، الاڭداردا ادامداردى سوققىعا جىعىپ، ولاردى ءولتiرiپ جاتقانىن دا كورiپ ءجۇرمiز.

نۇرلان مەن ايدوستى اقتاپ-جاقتاپ، قورعاشتاعانىنا قاراعاندا، ايگۇلدiڭ باسقا دا ويى بار سياقتى. مامايدىڭ "قارسىلاستارى" تاراپىنان وزiمە قولداۋ تابارمىن دەگەن ەسەك دامە بولۋى دا مۇمكiن. ەڭ باستىسى، ايگۇل وماروۆا نۇرلان ەرiمبەتوۆ پەن ايدوس سارىمعا قاتىستى ايتقان سىنىمىزدى قابىلداپ، ونىڭ دۇرىستىعىن ءوزi دە مويىندايدى. بيلiكتiڭ تiكەلەي نۇسقاۋىمەن سايلاۋدى باقىلاۋ جونiندەگi قوعامدىق كوميسسيا قۇرعان ەرiمبەتوۆ­تەردiڭ باستى ماقساتى - زاڭسىز ءارi كونستيتۋتسياعا قايشى كەلەتiن پرەزيدەنت سايلاۋىنا دەموكراتيالىق رەڭك بەرۋ، ونى زاڭداستىرۋ تەتiگiنiڭ بiرi ەكەنiن اتاپ كورسەتكەن ەدiك. وماروۆا دا كوميسسيانىڭ سايلاۋدى "زاڭداستىرۋ" ءۇشiن قۇرىلعانىن ايتتى. ال بۇل ازاماتتاردى ۇلتتىق ماسەلە توڭiرەگiندەگi كوزقاراستارىمىزدىڭ قايشىلىعى ءۇشiن سىن ساداعىنا الدىق دەۋ - تۇك تۇسiنبەيتiن ادامنىڭ نەگiزسiز ءارi دايەكسiز پiكiرi. كوسموپوليتتiك جاعىنان العاندا، وماروۆاعا "تۋىستىعى" بار ەرiمبەتوۆتiڭ ۇلتقا قارسى ايتقان پiكiرلەرiنە تويتارىستى ول قوعامدىق كوميسسيانى قۇرماي-اق بەرiپ جۇردiك. ال "ۇلتشىل" بولماي قالۋىنا بايلانىستى ا.سارىمدى سىناعان ەشكiم دە جوق. سىناساق، بۇگiنگi قوعامداعى ەكiجۇزدiلiكتi, ساتقىندىقتى، ساياسي تايعاناقتىقتى ايتتىق. ولاردىڭ شامىنا تيۋدi, ەل-جۇرتتىڭ الدىندا ابىروي-بەدەلiن ءتۇسi­رۋدi ماقسات ەتپەدiك. قوعامدىق كوميسسيانى قۇرعاندا-اق ولارعا اشىق حات جولداپ، وتكiر تاقىرىپتاردى الدىنا قويدىق. جاۋاپ بەرسە، ءادiل ۋاجگە بiز دە توقتايمىز.

"ەگەر ۇلتشىلدار ءوز ۇستانىمىنان قايتپاسا، بۇل ەلدi اپاتقا الىپ كەلۋi مۇمكiن" دەگەن قورىتىندى جاساپتى "وماروۆالار". بiز ءوز ۇستانىمىمىزدان قايتپايمىز. قايتا كەرiسiنشە، ەگەر ۇلتسىز­دان­عان كوسموپوليتتەر، بiتiم-بولمىسىمەن ورىستانعان "وماروۆالارعا" اقىل كiرiپ، ءوز ويىنان قايتپاسا، بۇل ولاردىڭ وزدەرiن تىعىرىققا تiرەيدi. حالىقتىڭ ۇلتتىق سانا-سەزiمi, نامىس-جiگەرi كۇننەن-كۇنگە ويانىپ كەلەدi. ەلگە جانى اشيتىن دا، كەلەشەكتi ويلايتىن دا قازاق جاستارىنىڭ قاتارى كوبەيiپ كەلەدi. مەملە­كەتتiڭ تۇتقاسى دا، ونىڭ تiرەگi دە - مەملەكەتقۇرۋشى ۇلت. بۇگiن، بۇگiن بولماسا ەرتەڭ، ونىڭ ۇلتتىق سەزiمi سiلكiنەرi حاق. بۇل - اقيقات. "بiز بارiنەن جوعارىمىز! بارiنەن ۇستەمبiز!" دەپ سiلكiن­بەيدi, وزiنە تيەسiلi, وزiنە قا­جەتتi, تابيعي ءارi زاڭدى دۇنيەنi تا­لاپ ەتiپ كوتەرiلەدi. مەم­لەكەتتiك تiلدi سىيلاۋدى، ۇلتتى قادiر تۇتۋدى، حالىقتىڭ داۋلەتi مەن بايلىعىن تالان-تاراجعا تۇسiرمەۋدi تالاپ ەتەدi. بiز وسى كۇندi جاقىنداتۋ ءۇشiن ەڭبەك ەتەمiز. سوعان ۇمتىلامىز. قازاقستاندا كiم قازاق ۇلتىمەن، حال­قىمەن بiرگە بولسا، سول عانا جەڭiسكە جەتەدi, بيiككە كوتەرiلە­دi. ءوزiن-ءوزi سىيلايتىن بارلىق ەلدەردە مەملەكەتقۇرۋشى ۇلتتىڭ ماقسات-مۇددەسi الدىمەن ەسكە­رiلەدi. بۇل كۇن بiزگە دە كەلەدi. وماروۆا ءتارiزدi "كوسموپوليتتiك" توپتار مۇنى مويىندايتىن كۇن دە تۋار. قۇدايعا شۇكiر، بۇگiن زامان باسقا. ەگەر 1937-جىلدار بولسا، "وماروۆالار" بiزدەردi "فاشيستەر" رەتiندە "حالىق جا­ۋى" جاساپ، اتقىزىپ جiبەرەر مە ەدi?

جانبولات ماماي

"جاس الاش" گازەتى