بارىستى اتام قازاق ەجەلدەن كيەلى ساناعان. قاراۋىلعا الماعان، قاقپان قۇرماعان. «الما اپاننان الاندى،تاۋتان ۇرار بالاڭدى» دەگەن ماتەل سول كەزدەردەن قالسا كەرەك. اتالارىمىز ەجەلدەن بارىستىڭ بالاسىن – الان، ال ۇرعاشىسىن – تاۋتان دەپ اتاعان. ەگەر، الدا-جالدا قولدارىنا بارىس تەرىسى تۇسە قالسا، ۇلكەن وتاۋدىڭ تورىنە ءىلىپ قۇرمەتتەگەن. اتالارىمىز قاي جىلى، قاي تاۋدىڭ جارتاسىنان بارىستى كورىپ قالعاندارىن جىر قىلىپ ايتىپ وتىرار ەدى. سوندا دەيمىن-اۋ، وسى اڭ قاي قىلىعىمەن، نە قاسيەتىمەن قازەكەمنىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الدى ەكەن؟ ءبۇتىن ءبىر قازاقيا ەلىنىڭ سيمۆولىنا اينالاتىنداي نە قاسيەتى بار ەكەن؟

مۇمكىن، تەك قىراندار قوناقتاعان تاۋ بيىكتەرىن مەكەندەگەن پاندىعى ءۇشىن شىعار. ازىعىن تەك قانا ارقار مەن تاۋتەكە، ۇلار مەن كەكىلىك قيالاعان ورتا جانە بيىك تاۋ بوكتەرىنەن ايىرعان بارىس تىشقانشىلاپ تومەنگە تۇسپەيتىن اڭ.

الدە، تابانىنا توپىراق تيمەگەن، قولقاسىنا شاڭ كىرمەگەن، اۋىزىنا ولەكسە ەتى تيمەگەن بەكزاتتىعى ءۇشىن بە ەكەن؟ بۋىن بۇرقىراتىپ قازىر العان اڭىنىڭ ەتىنە ءبىر تويعان بارىستىڭ ول جەمتىگىنە قايتا اينالىپ سوقپايتىن مارتتىگى بار. ول جەمتىك ەندى قۇزعىن-قارعانىڭ ناپاقاسى.

الدە، ونىڭ اسقان جۇرەكتىلىگى مەن ەرەكشە ايلاكەرلىگى ءۇشىن بە ەكەن. سوم بىلەكتى، وتە قايراتتى بارىستار وزىنەن 3-4 ەسە ۇلكەن قۇلجا، مارالداردى ەبىن تاۋىپ لاقشا دومالاتاتىن. دۇلەي كۇشتى تاعىلار جاي وعىنداي بولىپ وسى جىرتقىش سوققاندا قايرات كورسەتە الماي تىپىرلاپ جاتار ەدى.

الدە، مۇمكىن، بۇل اڭ اتالارىمىزدىڭ جانىڭ ساف التىنداي سيرەكتىگىمەن، سانىنىڭ ازدىعىمەن باۋراعان بولار؟ اڭ الەمىن زەرتتەۋشى عالىمدار بۇرناعى جىلدارى ءبىزدىڭ تاۋلاردا 180-200 باس بارىس مەكەندەيدى دەۋشى ەدى. ەندى، مىنە 120-130-دان اسپايدى، سانى ازايىپ بارادى دەپ بايبالام سالۋدا. انىقتاما-تانىمدىق ماقالالاردى پاراقتاساق: «بارىستار اقپان-ناۋرىز ايلارىندا جۇپتاسىپ، جاز شىعا 2-3, كەيدە 4 الانعا دەيىن دۇنيەگە اكەلەدى» دەپ جازىلىپتى. «ايتكەنمەن اڭنىڭ بۇل ءتۇرى از زەرتتەلگەن، سيرەك كەزدەسەتىنى، مەكەندەيتىن اۋماعىنىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارىنا قولايسىزدىعى قولبايلاۋ بولىپ وتىر» دەپ جازىلعان.  «2-3 كەيدە 4 الان». ياپىر-اۋ 180-200 باس بارىستىڭ تەڭ جارتىسى تاۋتانى بولسا، ونىڭ ءار-قايسىسى جىل سايىن كەمىندە ەگىز تاپسا، وسى ۋاقىتتا ولاردىڭ سانى مىڭنان اساتىن ۋاقىت بولدى عوي. مىنە، وسى سۇراق عالىمداردىڭ دا، تابيعات جاناشىرلارىنىڭ دا باسىن قاتىرىپ، جۇرەگىن اۋىرتۋدا...

حالىق ايتسا – قالىپ ايتپايدى. اسپان الەمىنىڭ، بۇكىل تابيعاتتىڭ، اڭ مەن قۇستىڭ ءتۇر-سىيپاتىن، ءوسۋ-وزگەرۋ زاڭدىلىقتارىن تانىپ، تاپ باسىپ ايتىپ كەتكەن دانا حالقىمىز بۇل سۇراقتىڭ دا جاۋابىن اڭىزعا ارقاۋ قىلىپ قالدىرعان سياقتى. اڭىز ءتۇبى – اقيقات. ەندەشە سوعان قۇلاق تۇرەيىك:

18 مىڭ عالامدى دانالىقپەن جاراتقان جاببار يەمىز كۇللى اڭداردى جىيىپتى دەيدى. ءوزى جاراتقان ءاربىر ماحلۇققا ءومىر سۇرەر ورتاسىن، اۋقات قىلار ريزدىعى مەن ءتول سانىن، جۇكتىلىك ۋاقىتىن تاعايىنداپتى. ءسويتىپ، كەزەك بارىسقا دا جەتىپتى. «مەكەنىڭ قارلى قۇز، بيىك تاۋلار بولسىن. ازىعىڭ تازا قاندى تاۋ اڭدارى مەن قۇستارى بولسىن. 12 جىلدا ءبىر رەت قىس ايىندا تولدەيتىن بولاسىن.» دەپتى جاببار يەمىز. سوندا تاۋتان بىلاي دەپ مۇڭىن شاققان ەكەن: «ەي، جاراتقان، مەكەنىم جاقپارلى-جارتاستى تاۋ بيىگى بولسا، 12 جىلدا ءبىر-اق رەت، ونىڭ وزىندە قاقاعان قىستا  تولدەر بولسام، بارا-بارا مەنىڭ تۇقىمىم قۇرىپ كەتەدى عوي، راقىم ەتىڭىز؟». «وعان الاڭداما، سەن تولدەگەن جىلى قىس جىلى بولادى!». وسىلاي دەپ جاراتقان بارىستىڭ تاۋتانىڭ جۇباتقان ەكەن دەيدى. جانە ۋادەسىنە بەرىك اللا تاعالا بارىس تولدەيتىن جىلدى ايازسىز، بورانسىز قىلىپ بەرىپتى.

تابيعات سىرلارىنا جەتىك اتالارىمىز بارىس تولدەيتىن، 12 جىلدا ءبىر كەلەتىن وسى جىلدى – بارىس جىلى دەپ اتاپتى. جانە وسى جىلى قىس قاھارىنان قورىقپاي ىشكى تاۋ بوكتەرلەرىن ەمىن-ەركىن قىستاي بەرەتىن.

سونىمەن، حوش، وسى ءبىر اقتانكەر تەڭبىل-شۇبار تاۋ-تاعىسىنىن سانىن قالاي كوبەيتەمىز؟ ولارعا قانداي جاعداي جاساپ، قانداي مەملەكەتتىك باعدارلامالار قابىلداعانىمىز ءجون. قالاي بولسا دا، وسى ماسەلەنى مەملەكەت دەڭگەيىندە كوتەرىپ، ەل بولىپ قولعا الاتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى.

بەرىكبول سىدىق، تالدىقورعان قالاسى

Abai.kz