رف-نىڭ ۇكىمەت باسشىسى ۆلاديمير پۋتين تەك قانا رەسەي ەمەس، قازاقستان مەن بەلارۋس اتىنان دسۇ-عا قاتىستى مالىمدەمە جاسادى. بۇدان بىلاي ءۇش مەملەكەت دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا جەكە-دارا مەملەكەتتەر رەتىندە ەمەس، بىلدەي كەدەن وداعى رەتىندە كىرمەك كورىنەدى. بىراق The ءFىnancىal ءTىmes گازەتى وسى كۇنگە دەيىن بۇل ۇيىمعا قانداي دا ءبىر كەدەن وداعىنىڭ بىرنەشە مۇشەسىنىڭ بىردەي قابىلدانعانى تاريحتا بولماعانىن حابارلايدى. بۇل ورايدا گازەتكە سۇحبات بەرگەن ەۋروكوميسساردىڭ ايتۋىنشا، ءۇش مەملەكەت وزدەرىنىڭ ورتاق پوزيتسياسىن ايقىنداۋمەن قاتار، كەدەن وداعىنىڭ اتىنان سويلەيتىن ءبىر ەلدى سايلاۋى كەرەك ەكەن. سونىمەن، ءۇش مەملەكەتتىڭ اتىنان كىم العا شاپپاق؟

رف-نىڭ ۇكىمەت باسشىسى ۆلاديمير پۋتين تەك قانا رەسەي ەمەس، قازاقستان مەن بەلارۋس اتىنان دسۇ-عا قاتىستى مالىمدەمە جاسادى. بۇدان بىلاي ءۇش مەملەكەت دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا جەكە-دارا مەملەكەتتەر رەتىندە ەمەس، بىلدەي كەدەن وداعى رەتىندە كىرمەك كورىنەدى. بىراق The ءFىnancىal ءTىmes گازەتى وسى كۇنگە دەيىن بۇل ۇيىمعا قانداي دا ءبىر كەدەن وداعىنىڭ بىرنەشە مۇشەسىنىڭ بىردەي قابىلدانعانى تاريحتا بولماعانىن حابارلايدى. بۇل ورايدا گازەتكە سۇحبات بەرگەن ەۋروكوميسساردىڭ ايتۋىنشا، ءۇش مەملەكەت وزدەرىنىڭ ورتاق پوزيتسياسىن ايقىنداۋمەن قاتار، كەدەن وداعىنىڭ اتىنان سويلەيتىن ءبىر ەلدى سايلاۋى كەرەك ەكەن. سونىمەن، ءۇش مەملەكەتتىڭ اتىنان كىم العا شاپپاق؟
رەسەي پرەمەر-ءمينيسترى ۆلاديمير پۋتين قاتقىل داۋىسپەن سويلەدى: «تاراپتاردىڭ ۇكىمەتتەرى دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىن بەلارۋس رەسپۋبليكاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى جانە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ دسۇ-عا كىرۋ جونىندەگى كەلىسسوزدەردىڭ توقتاتىلعانى جايلى قۇلاعدار ەتەدى. باسقاشا ايتساق، ءبىزدىڭ ورتاق مۇددەمىز دسۇ-عا قابىلدانۋ بولىپ تابىلادى، ءبىز مۇنى راستايمىز، بىراق ۇيىمعا جەكە-دارا مەملەكەتتەر رەتىندە ەمەس، بىرىڭعاي كەدەن كەڭىستىگى، ياعني كەدەن وداعى رەتىندە كىرەمىز». وسىلايشا قازاقستاننىڭ ونداعان جىلدان بەرى دسۇ-عا مۇشە بولام دەپ جۇرگىزگەن تالاي كەلىسسوزدەرى ەش كەتكەن سياقتى. رەسەي ساراپشىلارى دا بيىل رف-نىڭ دسۇ-عا كىرۋ جونىندەگى كەلىسسوزدەرىنىڭ باستالعانىنا 16 جىل تولعانىن ايتىپ، «ەلىمىز بۇل ۇيىمعا انە-مىنە دەگەنشە قابىلدانىپ كەتەر ەدى-اۋ» دەپ سانىن سوعىپ وتىر. ەندى قازاقستان ءۇشىن دە، رەسەي ءۇشىن دە مۇنىڭ ءبارى نولدەن باستالۋى مۇمكىن. ال بەلارۋس رەسەي مەن قازاقستانعا قاراعاندا، «قالاي بولعان كۇننىڭ وزىندە دە دسۇ-عا كىرۋ كەرەكپىز» دەگەن ساياسي ماقساتتى الدارىنا قويىپ وتىرعان جوق. بەلارۋس پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى اندرەي كوبياكوۆ پەتەربوردا وتكەن ەكونوميكالىق فورۋمدا: «ءبىزدىڭ الدىمىزدا دسۇ-عا كىرۋ ماقساتى بار. بىراق كەز كەلگەن تاسىلمەن بۇل ۇيىمعا كىرەمىز دەپ ساياسي ماقسات قويىپ وتىرعان جوقپىز» دەپ مالىمدەدى. ياعني كۇنى ەرتەڭ بەلارۋستىڭ تايقىپ كەتپەسىنە كىم كەپىل؟! ءتۇپتىڭ-تۇبىندە كەدەن وداعى دا رەسەي-بەلارۋس وداعى سياقتى «اتى بار دا، زاتى جوق» ۇيىمعا اينالۋى مۇمكىن ەمەس پە؟!
ال ەۋروكوميسسيا وكىلدەرى كەدەن وداعىنىڭ دسۇ-عا قابىلدانۋ مۇمكىندىگىنە قازىرشە كۇمان كەلتىرىپ وتىرعانعا ۇقسايدى. بۇل تۇستا وكىلدەر: «اتالعان ءۇش مەملەكەت كەلىسسوزدەردىڭ ءارتۇرلى دەڭگەيىندە قالىپ وتىر، سوندىقتان كەلىسسوزدەر پروتسەسىن قالايشا ۇيلەستىرۋگە بولاتىنىن ايتۋ قيىن» دەپ مالىمدەگەن. «ازاتتىق» راديوسىنىڭ حابارلاۋىنشا، وسى ۇيىم وكىلى لۋتتس گۋللنەر قازىرشە بريۋسسەلگە ماسكەۋدەن قاراما-قايشىلىقتى سيگنالدىڭ ءتۇسىپ جاتقانىن جەتكىزگەن. سوندىقتان دا ەۋروكوميسسيا رەسەيدىڭ ءوز پوزيتسياسىن ايقىنداپ بولعان سوڭ عانا ناقتى جوسپارىن جەتكىزۋىن تالاپ ەتىپ وتىر.
ءبىر قىزىعى، كەدەن وداعى ءالى دە قۇرىلماي جاتىپ، رەسەي ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ كەلەسى قادامدارىن ويلاستىرىپ جاتىر. ال كەلەسى قادام – رەسەي، قازاقستان مەن بەلارۋس ايماعىندا ورتاق ۆاليۋتا قالىپتاستىرۋ. REGNUM اگەنتتىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، رەسەي ۇكىمەتىنىڭ ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەمەرى يگور شۋۆالوۆ: «جاڭا ۆاليۋتا رۋبل بولۋى مۇمكىن نەمەسە «جاڭا بىردەڭە» ويلاستىرىلۋى مۇمكىن»، – دەپ مالىمدەگەن. بۇل ورايدا وتاندىق ساراپشىلار كەدەن وداعى قۇرىلسا، بىزدە ءوزارا ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىك ەمەس، رەسەيگە قاتىستى بىرجاقتى تاۋەلدىلىكتىڭ بولارىن ايتىپ، دابىل قاعۋدا.
وراز جاندوسوۆ، «راكۋرس» ساراپتاما ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ەكونوميست:
– دسۇ-نىڭ قۇجاتتارى كەدەن وداقتارىنا دا ۇيىمعا مۇشە بولۋعا تىيىم سالمايدى. زاڭنامالىق تۇرعىدان، مۇنى جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىن سياقتى. ال قازاقستانعا بۇل پايدالى ما، جوق پا؟ بۇل – ۇلكەن ماسەلە. ءبىز رەسەي سياقتى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنان 15 ەسە ۇلكەن ەلمەن بىرگە كەدەن وداعىن قۇرۋ ارقىلى ساۋدا ساياساتىنا، كەدەن تاريفتەرى، ت.ب. ماسەلەلەرگە ءىس جۇزىندە ىقپال ەتە المايمىز. سوندىقتان ءبىز رەسەيدىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساۋدا-ساتتىق ساياساتىنىڭ ىعىندا كەتەمىز. بالكىم، بۇل جاقسى دا شىعار، بىراق بۇل ارادا كونتسەپتۋالدى شەشىمدەر مەن ناقتى ەسەپتەر جاسالۋى كەرەك ەدى. ءبىزدىڭ ۇكىمەت مۇنى جاساماي وتىر.
ارينە، مەن مۇندا ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىك جايلى ايتىپ وتىرعان جوقپىن. بىراق ءاربىر ەل ءۇشىن ساۋدا-ساتتىق ساياساتى جالپى، ەكونوميكالىق دامۋ ساياساتىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىمىز ءۇشىن رەسەيدىڭ ساۋدا-ساتتىق ساياساتى پايدالى بولا ما؟! جوعارىدا ايتقانىمداي، ۇكىمەت وڭتايلى جاقتارعا قاتىستى كونتسەپتۋالدى شەشىم شىعارىپ جاتقان جوق. ال بۇل ءوز كەزەگىندە ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىك بولىپ شىقپاي ما؟! شىنتۋايتىنا كەلسەك، سولاي بولار ءتۇرى بار. جالپى، ەكونوميكالىق ءوزارا تاۋەلدىلىك قاۋىپتى ەمەس، بىراق بىرجاقتى ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىكتىڭ ارتۋى وتە قاۋىپتى. ماسەلەن، ءبىز شيكىزاتتى ەكسپورتتاپ، دايىن ءونىمدى يمپورتتاساق، بۇل – تەرىس جاعداي. بۇل ءوز كەزەگىندە ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىكتىڭ ارتۋىنا اكەپ سوعادى. نەگىزىنەن، ەگەر دە ءتۇپتىڭ تۇبىندە ناعىز كەدەن وداعى قۇرىلاتىن بولسا، وندا كەلەسى بايىپتى قادام – ورتاق ۆاليۋتانى جاساقتاۋ بولىپ شىعادى. ەگەر دە ورتاق ۆاليۋتا رۋبل بولماعاننىڭ وزىندە، ەكى مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق پوتەنتسيالىن ءسوز ەتە وتىرىپ، مۇندا بەلارۋستىڭ ەكونوميكاسى قازاقستاننان دا كىشى ەكەنىن ەسكەرسەك، وندا دە-فاكتو جاعدايىندا بۇل ۆاليۋتانىڭ رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ۆاليۋتاسى بولارى انىق.
ازات قونىسبەك، كاسىپكەر:
– بايقاساڭىزدار، كەدەن وداعى تۋرالى ماسەلە كوبىنە رەسەي تاراپىنان كوپ كوتەرىلىپ جاتىر. رەسەي بىزگە ءوز ايتقانىن ىستەتكىسى كەلەدى. قالاي دەسەك تە، الپاۋىت كورشىمىزدىڭ بويىنان ءالى دە يمپەريالىق پيعىلدار كەتە قويعان جوق. ءتىپتى رەسەي الداعى 20 جىلدا بۇل پيعىلدان ارىلا قويمايتىن سياقتى. بۇل كەزىندە بارلىق جەردە دۇرىلدەپ تۇرعان رەسەيدىڭ نەبارى جانايقايى... مەنىڭ ويىمشا، بۇل وداق قۇرىلا قويمايدى. بۇل اڭگىمەنىڭ ايتىلىپ جۇرگەنىنە قانشا ۋاقىت بولدى؟! جالپى، رەسەي-بەلارۋس-قازاقستان كەدەن وداعىن قۇرۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى رەسەي بىزگە قاجەتتى جوعارى ساپالى تاۋارلاردى شىعارىپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. جوعارى تەحنولوگيالاردىڭ ارقاسىندا ناعىز ساپالى تاۋارلاردى باتىس ەۋروپا، امەريكا سياقتى الپاۋىتتار ءوندىرىپ كەلەدى.
ونىڭ ۇستىنە مەنىڭ ويىمشا، قازىر بىزگە دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرۋگە اسىعۋدىڭ كەرەگى جوق. نەگە دەسەڭىز، ەگەر دە ءبىز دسۇ-عا كىرسەك، ولاردىڭ كەدەندىك رەسىمدەۋدى جەڭىلدەتۋ، كەدەندىك باج سالىقتارىن الىپ تاستاۋ سياقتى تالاپتارى بار. مۇنىڭ سالدارىنان قىتايدان اعىلعان تاۋارلار ودان بەتەر اعىلا تۇسەدى. ءوز باسىم مۇنىڭ كەسىرىنەن وتاندىق اۋىل شارۋاشىلىعى دالادا قالىپ قويا ما دەپ قورقامىن.

كامشات تاسبولات
«ايقىن» گازەتى، 12 ماۋسىم 2009 جىل