«يندۋستريالاندىرۋ كۇنىنە» ارنالعان جالپىۇلتتىق تەلەكوپىردىڭ جالعاسى رەتىندە، قر ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس قازاقستاننىڭ يندۋستريالىق ساياساتىن ىسكە اسىرۋ بارىسى تۋرالى شولۋ ماتەريالى ازىرلەندى.

الەمنىڭ توپ-50 ەكونوميكاسىنا قوسىلۋ

تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاقستاندا ەكونوميكانى جاڭعىرتۋدىڭ بىرنەشە كەزەڭى جۇرگىزىلدى. قازاقستاندى جاڭعىرتۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى — جوسپارلى ەكونوميكادان نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشكەن كەزدە جاڭا مەملەكەتتىڭ قۇرىلۋى. 1991 جىلدان باستاپ 1997 جىلعا دەيىنگى ارالىقتا قازاقستاننىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى ءبىرىنشى جاڭعىرتۋ جىلدارى سانالادى. وسىنداي قىسقا ۋاقىت ارالىعىندا قازاقستان ساياسي، ەكونوميكالىق جۇيەلەرىن، رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتىلىگىن دامىتىپ، نىعايتا ءتۇستى، حالىقارالىق الاڭدا تانىلا باستادى.

1996–2012 جىلدار — ەكىنشى ۇدەمەلى جاڭعىرتۋ كەزەڭى دەپ اتالادى. ەكىنشى جاڭعىرتۋ «قازاقستان–2030» ستراتەگياسىنىڭ قابىلدانىپ، جاڭا ەلوردا استانانىڭ قۇرىلۋىمەن باستاۋ الدى. ستراتەگيا 1997 جىلى جاريالاندى. ۇلكەن تاريحي جانە ساياسي ماڭىزعا يە اتالعان قۇجات قازاقستانعا يندۋستريالىق ستراتەگيانى ازىرلەۋدىڭ قاجەتتىگى ماسەلەسىن كوتەردى: وندىرىستەردى ءارتاراپتاندىرۋ مەن ەلەۋلى شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ەسەبىنەن تۇراقتى ەكونوميكالىق وسىمگە قول جەتكىزۋ. ەلىمىز ەكونوميكالىق ارتتا قالۋ ايماعىنان شىعىپ، الەمنىڭ 50 باسەكەگە قابىلەتتى ەكونوميكالارىنىڭ قاتارىنا قوسىلدى.

2003 جىلى قازاقستاننىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ ستراتەگياسى قابىلداندى. ەلىمىزدە يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ بىرقاتار مامانداندىرىلعان ينستيتۋتتارى قۇرىلدى، اتاپ ايتساق — «ۇلتتىق قور»، «قازاقستاننىڭ دامۋ بانكى»، «قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق قورى»، «ۇلتتىق يننوۆاتسيالىق قور».

كاسىپكەرلىك قىزمەتتى ىنتالاندىرۋعا جانە جاڭا ءوندىرىس ورىندارىن اشۋعا باسىمدىق بەرىلدى.

2009 جىلعى مامىردا پرەزيدەنت ن. نازارباەۆ ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ بەسجىلدىعىنىڭ باستالعانى تۋرالى جاريالادى. قازاقستان شيكىزاتتىق دامۋدىڭ ورنىنا بەلسەندى شەشىمدەر جولىن تاڭدادى. وڭدەۋ ونەركاسىبى ينۆەستيتسيالار ءۇشىن اسا تارتىمدى بولا باستادى. 2010 جىلدان باستاپ وڭدەۋ سەكتورىنا $26 ملرد استام ينۆەستيتسيا سالىندى. تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ ءاربىر بەس دوللارى دەرلىك وڭدەۋ سالاسىنا تيەسىلى.

بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان ونىمدەرى 112 ەلگە ەكسپورتتالادى. 5,5 ترلن تەڭگە سوماسىنا 1080 جوبا ەنگىزىلدى، 101 مىڭ تۇراقتى جۇمىس ورىندارى اشىلدى. وتىن-ەنەرگەتيكا رەسۋرستارىن پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگى ارتا ءتۇستى. يندۋستريالاندىرۋ جىلدارى قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ ەنەرگيا سىيىمدىلىعى 15% استامعا تومەندەدى.

يندۋستريالىق مودەلدى نەگىزگە الۋ قازاقستانعا الەمدىك رەتسەسسيانىڭ جاڭا تولقىنىنا توتەپ بەرۋگە مۇمكىندىك بەردى. قازاقستان العا ۇمتىلىستىڭ ارقاسىندا ءجىو ءۇش ەسەگە جۋىق ۇلعايتتى (2009 جىلعى دەڭگەيدەن — 17-دەن 46,9 ترلن تەڭگەگە دەيىن), ونەركاسىپ 2 ەسەدەن استامعا ءوستى (9,1-دەن 19 ترلن تەڭگەگە دەيىن), وڭدەۋ ونەركاسىبى 2,7 ەسەگە ارتتى (2,9-دان 8 ترلن تەڭگەگە دەيىن), ارەكەت ەتۋشى كاسىپورىنداردىڭ سانى 188,8-دەن 236,1 مىڭ بىرلىككە ءوستى، يننوۆاتسيالىق ونىمدەر ءوندىرىسى بەس ەسەگە ۇلعايدى (82,6-دان 445,8 ملرد تەڭگەگە دەيىن).

ءۇشىنشى جاڭعىرتۋ 2015 جىلى باستاۋ الدى. ءدال وسى كەزدە نۇرسۇلتان نازارباەۆ «بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانى» ۇسىندى. ەلباسى «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا بۇل جاڭعىرۋ — قازىرگى جاھاندىق سىن-قاتەرلەرمەن كۇرەس جوسپارى ەمەس، بولاشاققا، «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى ماقساتتارىنا باستايتىن سەنىمدى كوپىر بولماق. ول ۇلت جوسپارى – «100 ناقتى قادام» بازاسىندا وتكىزىلەدى جانە ەكونوميكانىڭ الەمدىك ءوسىمىنىڭ ورتا دەڭگەيدەن جوعارى قارقىنىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە 30 وزىق ەلدىڭ قاتارىنا قاراي تۇراقتى تۇردە ىلگەرىلەۋگە لايىقتالعانىن اتاپ كورسەتكەن.

يندۋستريالاندىرۋ بۇگىندە: سەرپىن جانە پەرسپەكتيۆالار

2015 جىلى 2019 جىلعا دەيىن يدمب ىسكە اسىرۋ باستالدى. باعدارلاما — يندۋستريالاندىرۋدىڭ ءبىرىنشى بەسجىلدىعىنىڭ قيسىندى جالعاسى جانە ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ ءبىر بولىگى. باعدارلامانىڭ نەگىزگى ماقساتى — وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ىنتالاندىرۋ، ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە وڭدەلگەن تاۋارلار ەكسپورتىنىڭ كولەمىن ۇلعايتۋ.

يدمب-دە 2019 جىلعا دەيىن وڭدەۋ ونەركاسىبىندەگى ءتورت ماقساتتى ينديكاتور قاراستىرىلعان: وڭدەۋ ونەركاسىبىندەگى ونىمدەر ەكسپورتىنىڭ قۇندىق كولەمىنىڭ ءوسىمى، ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ ناقتى ءوسىمى، نەگىزگى كاپيتالعا سالىناتىن ينۆەستيتسيالار كولەمىن ارتتىرۋ جانە ونىڭ ەنەرگيا سىيىمدىلىعىن تومەندەتۋ.

2017 جىل اۋقىمدى ينستيتۋتسيونالدىق سەرپىلىس جىلى بولدى. جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلامالار، قولداۋ شارالارى، ناقتى ينۆەستيتسيالىق ساياسات پايدا بولىپ، ونەركاسىپ تەحنولوگيالىق قايتا جاراقتاندىرىلدى، ولار ەلىمىزدىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرتۋ جولىن ءتيىمدى وتۋىنە باعىتتالعان. ادام رەسۋرسىنا باسىمدىق بەرىلدى: جاپپاي كاسىپكەرلىك جانە ءتيىمدى جۇمىسپەن قامتۋ — بۇل ءجۇز مىڭداعان جاڭا جۇمىس ورنى جانە باسەكەگە قابىلەتتى ۇلت.

يندۋستريالاندىرۋدىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعى اياقتالۋعا جاقىن، قازىردىڭ وزىندە ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگى ىسكە اسىرىلىپ جاتقان باعدارلاما العا قويىلعان ماقساتتارعا تولىعىمەن ساي كەلەتىنىن، تۇراقتىلىققا جانە وڭدەۋ سەكتورى ءوسىمىنىڭ وڭ قارقىنىنا قولايلى اسەر ەتەتىنىنە سەندىرەدى.

يدمب-دى 2018 جىلدىڭ 11 ايىندا ىسكە اسىرۋدىڭ قورىتىندىلارىن شىعارا وتىرىپ، ونى ىسكە اسىرۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن اتاپ ءوتۋ قاجەت:

• ينۆەستيتسيالار تارتۋ;

• ەكسپورتتى ىلگەرىلەتۋ;

• ەڭبەك ونىمدىلىگىن ىنتالاندىرۋ.

ينۆەستيتسيالار تارتۋ – ماڭىزدى دامۋ اسپەكتىسى

ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگىندە اتاپ وتكەندەي، ەكونوميكاعا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ماقساتىندا ينۆەستيتسيالىق سيپاتتاعى ءتۇرلى ءىس-شارالار: بيزنەس-فورۋمدار، ينۆەستيتسيالىق كونفەرەنتسيالار، ىسكەرلىك ورتالارمەن كەزدەسۋلەر جۇرگىزىلىپ جاتىر.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ شەت ەلدەرگە رەسمي ساپارلارى اياسىندا مەملەكە باسشىسىنىڭ شەتەلدىك تاراپتاردىڭ بيزنەس ورتالارىمەن ىسكەرلىك كەزدەسۋلەرى ۇيىمداستىرلىپ، وتكىزىلدى. وسى ساپارلار اياسىندا جالپى سوماسى $22 ملرد جۋىق بولاتىن 114 ەكىجاقتى كوممەرتسيالىق قۇجاتتارعا قول قويىلدى.

2018 جىلدىڭ 11 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قر ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگى ەلىمىزدە 11 بيزنەس-فورۋم مەن شەتەلدە 2 بيزنەس-فورۋم وتكىزدى، ولارعا ۇكىمەتتىڭ، بيزنەس ورتالاردىڭ، ۇلتتىق جانە ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ وكىلدەرى قاتىستى.

ينۆەستيتسيالىق مۇمكىنگدىكتەردى تانىستىرۋ، ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋ بويىنشا شارالار ازىرلەۋ جانە ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ا.ج. 3 شىلدەسىندە استانا قالاسىندا الەمدىك اسا ءىرى كومپانيالاردىڭ 600-دەن استام باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن حالىقارالىق ينۆەستيتسيالىق فورۋم ءوتتى. قاتىسۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى قازاقستان ءۇشىن باسىمدىقتى بولاتىن ەلدەردىڭ كومپانيالار بولدى: اقش-تان — 43 كومپانيا، ۇلىبريتانيادان — 60, گەرمانيادان — 37, فرانتسيادان — 28, تۇركيادان — 60, ءباا — 74, قىتايدان — 49, رەسەيدەن — 30. فورۋم الاڭىندا شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن ەكىجاقتى كەزدەسۋلەر وتكىزىلىپ، جالپى سوماسى $4,8 ملرد بولاتىن 32 كەلىسىمگە قول قويىلدى.

باسەكەگە قابىلەتتى ەكسپورت — ەكونوميكانىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ كورسەتكىشى

سونىمەن قاتار باستى باعىتتاردىڭ ءبىرى — ەكسپورتتى ىلگەرىلەتۋگە قولداۋ كورسەتۋ. ارنايى قۇرىلعان «KazakhExport» ەسك تەك قانا وڭدەۋ سەكتورىنداعى ءوندىرۋشى ەكسپورتشىلارعا مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىن (ساقتاندىرۋ جانە تاۋەكەلدەردى قايتا ساقتاندىرۋ) كورسەتەدى.

2018 جىلدىڭ 10 ايىنىڭ ىشىندە «KazakhExport» ەسك 40 وتاندىق ەكسپورتشىعا قولداۋ كورسەتىلىپ، 237 ەكسپورتتىق كەلىسىمشارت سۇيەمەلدەندى، ەكسپورتتىق ساۋدا 6,97 ملرد تەڭگەگە قارجىلاندىرىلدى، ەكسپورتالدى قارجىلاندىرۋ 4,6 ملرد تەڭگەنى قۇرادى، قابىلدانعان مىندەتتەمەلەردىڭ جالپى كولەمى 44,6 ملرد تەڭگە بولدى.

2018 جىلى قازاقستاننىڭ سىرتقى ساۋدا پالاتاسىنىڭ ەكسپورتشىلاردى سەرۆيستىك قولداۋ (قارجىلىق ەمەس) اياسىندا 4 جەلتوقسانداعى مالىمەتتەر بويىنشا 11 ەلدە 15 ساۋدا ميسسياسى، 4 ەلدە 4 ۇلتتىق ستەند، 4 ەلدە 7 جارنامالىق-پرەزەنتاتسيالىق ءىس-شارا مەن 12 ەلدە 27 بەيىندى كورمەگە قاتىسۋ ۇيىمداستىرىلدى. ناتيجەسىندە جالپى سوماسى $457 ملن-عا 68 كەلىسىمشارت جاسالدى.

ەڭبەك ونىمدىلىگىن ىنتالاندىرۋ

بۇدان وزگە، يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق قىزمەت سۋبەكتىلەرىنىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتىلەدى. ماسەلەن، بۇگىنگى تاڭدا جالپى سوماسى 482,1 ملن تەڭگەگە 42 كاسىپورىننىڭ شىعىندارى وتەلدى، ونىڭ ىشىندە:

• «كاسىپورىن قۇزىرەتىن ارتتىرۋ» تەتىگى بويىنشا — 82,6 ملن تەڭگە سوماسىنا 8 كاسىپورىن;

• «تەحنولوگيالىق پروتسەستەردى جەتىلدىرۋ» تەتىگى بويىنشا — 210,2 ملن تەڭگە سوماسىنا 26 كاسىپورىن;

• «ءوندىرىستى ۇيىمداستىرۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ» تەتىگى بويىنشا — 189,3 ملن تەڭگە سوماسىنا 8 كاسىپورىن.

يدمب ىسكە اسىرۋ اياسىندا كاسىپورىندارعا جۇيەلى قولداۋ شارالارى كورسەتىلەدى، جاڭا وندىرىستەر ىسكە قوسىلۋدا، جۇمىس ىستەپ تۇرعان كاسىپورىندار جاڭعىرىتىلىپ، كەڭەيتىلۋدە.

بۇگىنگى تاڭدا سەگىز جوبادا جۇمىس ىستەپ تۇرعان وندىرىستەردى جاڭعىرتۋ جانە كەڭەيتۋ جۇرگىزىلدى. سونىمەن قاتار، يندۋستريالاندىرۋ كارتاسى اياسىندا ەنگىزىلگەن جوبالاردىڭ (100 جوبا) ارقاسىندا 2018 ج. 300 مىڭنان استام تۇراقتى جۇمىس ورىندارى قۇرىلعانىن ايتا كەتكەن ءجون.

وڭدەۋ ونەركاسىبى — يندۋستريالاندىرۋ درايۆەرى

يندۋستريالاندىرۋ جىلدارى ءجىو قۇرىلىمىنداعى وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ۇلەسى 0,8 پ. ت. (2009 ج.10,9%-دان 2018 ج. قاڭتار-قىركۇيەكتە 11,7%-عا دەيىن); ونەركاسىپتە — 2,1 پ. ت. (2009 ج. 35,6%-دان 2018 ج. قاڭتار-قازاندا 37,7%-عا دەيىن); نەگىزگى كاپيتالعا ينۆەستيتسيالاردا – 11,1 پ.ت. (تيىسىنشە، 8,2%-دان 19,3%-عا دەيىن); ەكسپورتتىڭ جالپى كولەمىندە تومەندەۋ – 1,7 پ.ت. (2009 ج. 27,8%-دان 2018 جىلدىڭ قاڭتار-تامىزىندا 26,1%-عا دەيىن).

2018 ج. قاڭتار-قازانىندا وڭدەۋ ونەركاسىبى قۇرىلىمىندا ەڭ كوپ ۇلەس سالماعى كەلەسى سالالارعا تيەسىلى بولدى: مەتاللۋرگيا (45,3%), ماشينا جاساۋ (9,9%), تاماق ونىمدەرى (14,9%), مۇناي وڭدەۋ (8,3%).

اتالعان كەزەڭدە وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ سالالارى بويىنشا نەگىزگى كاپيتالعا ينۆەستيتسيالاردىڭ ەڭ كوپ ۇلەسىن كوكس پەن مۇناي وڭدەۋ ونىمدەرى ءوندىرىسى (49%), مەتاللۋرگيا (19,4%), تاماق ونىمدەرى (8,8%), قۇرىلىس ماتەريالدارى (7,7%) الدى.

2018 ج. قاڭتار-تامىز ايلارىندا وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ەكسپورتى قۇرىلىمىندا ۇلەسىنىڭ جارتىسىنان كوبىن مەتاللۋرگيا (57,6%), مۇناي وڭدەۋ (14,8%), تاماق ونىمدەرى (6,9%), قۇرىلىس ماتەريالدارى (1,3%) الدى.

2018 ج. قاڭتار-قازانىندا وڭدەۋ ونەركاسىبىندە 8,5 ترلن تەڭگەگە ءونىم ءوندىرىلدى. وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 5,4%-عا ۇلعايۋى بايقالدى. وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ بىرقاتار سەكتورلارىندا ءوسىم بايقالدى: مەتاللۋرگيادا — 4,6%-عا، ماشينا جاساۋدا — 14,2%-عا، حيميادا — 8,5%-عا، مۇناي وڭدەۋدە — 9,2%-عا، تاماق ونىمدەرى وندىرىسىندە — 2,8%-عا.

2018 جىلدىڭ 9 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا وڭدەۋ ونەركاسىبىندە ءونىم ەكسپورتى $11 476. 9 مىڭدى قۇرادى، بۇل كورسەتكىشى $11 096 مىڭ بولعان 2017 جىلدىڭ وسىندا كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 3,4%-عا ارتىق. اتاپ ايتقاندا، مەتالل (مىس، اليۋميني، مەتالل پروكاتى، جارتىلاي دايىن ونىمدەر) جانە مۇناي ونىمدەرى (مۇناي گازدارى، مۇناي كوكسى جانە ت.ب.) ەكسپورتى ارتتى. تاماق ونىمدەرىنەن سۇيىق ماي، الكوگولسىز سۋسىندار، بالىق ونىمدەرى، ماكارون ونىمدەرى ت.ب. ەكسپورتى ارتقان.

حيميا سالاسىندا تىڭايتقىشتار، پوليپروپيلەن ەكسپورتى ۇلعايعان، پەستيتسيدتەر مەن فوسفيناتتار ەكسپورتى ەكى ەسەگە كوبەيگەن. ماشينا جاساۋ سالاسىندا مويىنتىرەكتەردىڭ، اككۋمۋلياتورلاردىڭ، ترانسفورماتورلاردىڭ، كابەل جۇرگىزۋ ونىمدەرىنىڭ، پۋلتتەردىڭ، پانەلدەردىڭ، كونسولداردىڭ جانە ت.ب. ەكسپورتى ۇلعايعان.

2018 جىلدىڭ ءى جارتى جىلدىعىندا وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ەڭبەك ونىمدىلىگى $15,5 مىڭ/ادامدى قۇرادى.

2018 ج. قاڭتار-قازان ايلارىندا وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ نەگىزگى كاپيتالىنا سالىنعان ينۆەستيتسيالار كولەمى 1005 ملرد تەڭگەنى قۇراپ، وتكەن جىلدىڭ وسىنداي كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 32,2%-عا ارتقان. ءوسىم كوكس پەن مۇناي وڭدەۋ ونىمدەرىنىڭ 1,5 ەسەگە، مەتاللۋرگيا ونەركاسىبىنىڭ — 1,5 ەسەگە، تاماق ونىمدەرىنىڭ — 33,7%-عا ارتۋى ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلدى.

ونەركاسىپتى جەدەلدەتىلگەن تسيفرلاندىرۋ

مەملەكەتتىڭ جالپىەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ وزەگى رەتىندە، يندۋستريالىق ساياسات ءبىرىنشى كەزەكتە، ونەركاسىپتىك ءوندىرىستىڭ يننوۆاتسيالىق قايتا قۇرۋدى جۇرگىزۋمەن بايلانىستى بولۋى ءتيىس.

2017 ج. ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا ەلەمەنتتەرىن قامتيتىن ونەركاسىپتى تەحنولوگيالىق قايتا جاراقتاندىرۋ بويىنشا شارالاردى ازىرلەۋگە قاتىستى جۇمىستار جۇرگىزىلدى.

تسيفرلاندىرۋدى جانە تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى بەلسەندىرەك ەنگىزۋدى ىنتالاندىرۋدى جوسپارلاعان ءبىزدىڭ كاسىپورىندارىمىزدى قولداۋ ءۇشىن قاجەتتى ەكوجۇيەنى قۇرۋعا باعىتتالعان شارالار ازىرلەندى. بۇل شارالار «تسيفرلىق قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا ەنگىزىلدى.

نەگىزگى جوبالاردىڭ ءبىرى جۇمىس ىستەپ تۇرعان كاسىپورىنداردىڭ بازاسىندا مودەلدىك تسيفرلىق فابريكالاردى قۇرۋ بولىپ تابىلادى. وسىعان بايلانىستى جەتى كاسىپورىن ىرىكتەلىپ، تەحنولوگيالىق دياگنوستيكا جۇرگىزۋ جانە تسيفرلاندىرۋ جوسپارلارىن ازىرلەۋ ءۇشىن فراۋنگوفەر اتىنداعى ينستيتۋتپەن جۇمىس جالعاستىرىلدى.

قازىرگى كەزدە ىرىكتەلگەن كاسىپورىندارعا تەحنولوگيالىق دياگنوستيكا جۇرگىزۋ جانە ولاردا تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ بويىنشا جول كارتالارىن ازىرلەۋ جۇمىستارى اياقتالدى.

جالپى، ساراپشىلار 200-دەن استام شارا ۇسىندى، ءار كاسىپورىن ءۇشىن 20-دان 38 شاراعا دەيىن قاراستىرىلعان، ۇسىنىلعان شارالاردى تالقىلاۋ ءۇشىن كومپانيالارمەن كەزدەسۋلەر وتكىزىلدى.

تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋدەن بولاتىن ماڭىزدى تيىمدىلىكتىڭ ءبىرى اسىرەسە، قاۋىپتى وندىرىستەردە ونەركاسىپتىك قاۋىپسىزدىكتى ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى. وسىعان بايلانىستى تاۋ-كەن جانە گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن قاۋىپتى وندىرىستىك نىساندار ءۇشىن ونەركاسىپتىك قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ەرەجەلەرىنىڭ جوباسى ازىرلەندى، بۇل ورايدا وندىرىستە قاۋىپسىزدىكتى ارتىرۋ ءۇشىن تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ ەسكەرىلدى. بيىل جەلتوقسان ايىندا بۇل ەرەجەنى قر يدم بەكىتەتىن بولادى.

كەن ءوندىرۋ سەكتورىندا يننوۆاتسيالىق ءوزارا ءىس-قيمىل ورناتۋ ءۇشىن «كەن ءوندىرۋ 4.0» (وندىرىستىك نىسانداردا وتاندىق جوبالاردى تەستىلەۋ جانە ترانسفەرتى) جوباسى ىسكە اسىرىلىپ جاتىر.

بۇگىندە بيزنەستى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن «ونىمدىلىك-2020» باعدارلاماسى اياسىندا وزىق تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋدە يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق قىزمەت سۋبەكتىلەرىنە ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋ ەرەجەلەرىنە ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. نەگىزگى جاڭاشىلدىق يندۋستريا 4.0 تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ بويىنشا شىعىنداردىڭ ورنىن تولتىرۋعا باسا كوڭىل ءبولۋ بولدى.

سونىمەن قاتار جۇيە قۇراۋشى كاسىپورىنداردى تسيفرلاندىرۋ بويىنشا جوبالاردى ىسكە اسىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. 2025 ج. دەيىن بارلىعى 140,2 ملرد تەڭگە سوماسىنا 14 جوبانى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانعان، ولاردى جۇزەگە اسىرۋ تيىمدىلىگى 2025 ج. دەيىن 239,8 ملرد تەڭگە (جقق) دەڭگەيىندە بولادى دەپ كۇتىلىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە وتكەن جىلى 3 جوبا ىسكە اسىرىلدى ( ERG — 2 جوبا، «قازمىرىش» —1 جوبا).

جەرگىلىكتى جەرلەردە 2025 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە ىسكە اسىرۋدىڭ ءتۇرلى مەرزىمدەرىمەن وڭىرلەردىڭ تسيفرلاندىرۋ جوسپارلارى ازىرلەنىپ جاتىر. ۇسىنىلعان اقپاراتتان تسيفرلاندىرۋدىڭ 143 جوباسىن ىسكە اسىرۋ شامالانعان (86 كاسىپورىن), ونىڭ 72 جوباسى (49 كاسىپورىن) 2018 جىلى ىسكە اسىرىلۋى ءتيىس.

باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرۋ ماقساتىندا ءىرى ەكسپورتقا باعدارلانعان وتاندىق كاسىپورىندار وزدەرىنىڭ ءوندىرىس ورىندارىندا ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋگە كىرىستى. ماسەلەن:

• «Maker» جشس (قاراعاندى وبلىسى) ءوندىرىستى زاماناۋي روبوتتاندىرىلعان جابدىقپەن جانە كەشەندى باعدارلامالىق قامسىزداندىرىلۋمەن جاڭعىرتتى. ەكونوميكالىق اسەر — 2018 جىلى 8,9 ملرد تگ جانە كەلەسى جىلى 11,2 ملرد تگ.

• «پرومماشكومپلەكت» جشس (پاۆلودار وبلىسى) ءتۇرلى ستانوكتارعا دەتالداردى ورناتۋمەن جانە قويماعا دايىن دەتالداردى جەتكىزۋمەن اينالىساتىن روبوتتاندىرىلعان مانيپۋلياتورلاردى قولدانادى. ەكونوميكالىق اسەر — شىعارىلاتىن ونىمدەر نومەنكلاتۋراسىن 2,35 ەسە ۇلعايتۋ، ەكسپورتتىق ءونىم كولەمىن 9,68 ەسە ۇلعايتۋ.

جالپى، ونەركاسىپتىڭ «يندۋستريا 4.0»-گە كوشۋىن ىنتالاندىرۋ بويىنشا قابىلدانىپ جاتقان شارالار تسيفرلىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزگەن ءىرى جانە ورتا كاسىپورىنداردىڭ ۇلەسىن 2022 جىلعا قاراي 11% دەيىن ۇلعايتۋعا، تسيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ اسەرىن قوسا ەسەپتەگەندە ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ 39,8%-عا (2016 جىلدان) وسىرۋگە، تاۋ-كەن ءوندىرىسى سەكتورىندا شامامەن 30 ملن تگ جانە وڭدەۋ ونەركاسىبىندە 48,9% ارتتىرۋعا (13,9 ملن تگ) ىقپال ەتەتىنىن اتاپ وتكەن ءجون.

يندۋستريالاندىرۋدىڭ جاڭا باعدارلاماسى: جاڭعىرتۋدان قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسىنا دەيىن

وسى جىلدىڭ 4 جەلتوقسانىندا پرەمەر-ءمينيستردىڭ توراعالىعىمەن وتكەن ۇكىمەت وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسىنىڭ «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىنىنىڭ ءوسۋى: تابىس پەن تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ» جولداۋىنىڭ اياسىندا بەرىلگەن تاپسىرمالارىنا سايكەس ازىرلەنگەن يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ 2020–2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ تۇجىرىمداماسى قارالىپ، ماقۇلداندى.

تۇجىرىمداما «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسىن» دامىتۋ، ىشكى نارىقتى وتاندىق تاۋارلارمەن تولتىرۋ، وڭدەۋ ونەركاسىبىندەگى ەكسپورتشىلاردى قولداۋ، شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى قوسا العاندا، جەكە ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ارقىلى ءىرى، ۇزدىك جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ءتارىزدى باعىتتاردى قامتيدى. الايدا 2025 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارىمەن ساباقتاستىق قامتاماسىز ەتىلىپ، نەگىزگى باستامالار مەن قاعيدالار ەسكەرىلگەن.

قر يدم اقپاراتىنا سايكەس، تۇجىرىمدامانىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى مەن تاسىلدەرى «اتامەكەن» ۇكپ جانە سالالىق قاۋىمداستىقتاردىڭ قاتىسۋىمەن ازىرلەندى. ماسەلەن، 2018 ج. قازان ايىندا تۇجىرىمداما جوباسى ەكونوميكا جونىندەگى ساراپشىلىق كەڭەس وتىرىسىندا قارالىپ، تولىق ماقۇلداندى. سونىمەن قاتار، تۇجىرىمداما بويىنشا نەگىزگى تاسىلدەر قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارىنا تانىستىرىلدى.

قر يدم اقپاراتىنا سايكەس، جالپى يندۋستريالىق ساياسات ساباقتاستىقتى قامتاماسىز ەتىپ، وڭدەۋ ونەركاسىبىن دامىتۋعا باعىتتالاتىن بولادى. قولدانىستاعى ينفراقۇرىلىمدىق جانە ينستيتۋتسيونالدىق نەگىز بارىنشا پايدالانىلادى.

ءۇشىنشى يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسىنىڭ تۇجىرىمداماسى تاسىلدەرىنىڭ نەگىزىنە وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ودان ءارى ساپالى ءوسىمى مەن تۇراقتى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن نەگىزگى سىن-تەگەرۋرىندەر الىنعان: نەگىزگى كاپيتالعا سالىناتىن ينۆەستيتسيالار اعىنىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى، كاسىپورىنداردىڭ سىني ماسساسى قۇرىلماۋى، شىعارىلاتىن ءونىمنىڭ «كۇردەلىلىگىنىڭ» تومەن بولۋى.

يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق ساياساتتىڭ ماقساتى – بۇل ىشكى جانە سىرتقى نارىقتاردا وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ىنتالاندىرۋ. وسى ماقساتقا جەتۋ ءۇش مىندەتتى شەشۋ ارقىلى قامتاماسىز ەتىلەدى:

1. يندۋستريالاندىرۋدى تەرەڭدەتۋ. مىندەت كاسىپورىنداردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا، ىشكى نارىقتى وتاندىق تاۋارلارمەن قامتاماسىز ەتۋگە، كəسىپورىنداردى ءوسۋ نۇكتەلەرىنە ۇتىمدى ورنالاستىرۋعا جانە ءوندىرۋشى كاسىپورىنداردىڭ باسەكەگە قابىلەتتى پۋلىن قۇرۋعا باعىتتالعان.

2. سىرتقى نارىقتاردا سۇرانىسقا يە بولعان، وڭدەلگەن تاۋارلاردىڭ ءوندىرىس كولەمىن، نومەنكلاتۋراسىن جانە كۇردەلىلىگىن ارتتىرۋ. بۇل ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ مىندەتى.

3. ونەركاسىپتىك قۋاتتاردى ۇلعايتۋ. بۇل مىندەت جاڭا ءوندىرىستى يگەرۋدى ىنتالاندىرۋ، ترانسۇلتتىق كومپانيالاردىڭ جانە شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قاتىسۋىمەن كاپيتال سىيىمدىلىعى جوعارى وندىرىستەردى اشۋ جانە وڭدەۋ ونەركاسىپ ورىندارىنا قاجەتتى شيكىزات بەرۋ ارقىلى شەشىلەتىن بولادى.

ءۇشىنشى يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسى الدىڭعى ەكى بەسجىلدىقتاردان ەرەكشەلەنەتىن بولادى. بىرىنشىدەن، سالالىق باسىمدىقتان وڭدەۋشى ونەركاسىپتىڭ بارلىق سالالارىندا ءتيىمدى وندىرۋشىلەردى قولداۋعا ءمان بەرىلەدى. ەكىنشىدەن، كۇش-جىگەر جاڭا ونىمدەردى دامىتۋعا، قولدانىستاعى ونىمدەردىڭ نومەنكلاتۋراسىن كەڭەيتۋگە باعىتتالاتىن بولادى، ونىڭ ىشىندە حالىق تۇتىناتىن تاۋارلار دا بار. ۇشىنشىدەن، بيزنەستىڭ ناقتى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ (جاڭعىرتۋ، ەكسپورتتىڭ ءوسۋى جانە ت.ب.) مىندەتتەمەسىنە ايىرباس رەتىندە تىكەلەي قولداۋ كورسەتىلەتىن بولادى. تورتىنشىدەن، سالانى «تسيفرلىق داۋىرگە» دايىنداۋ اياسىندا قاجەتتى ينفراقۇرىلىم مەن ستاندارتتار قۇرىلادى.

سونداي-اق، تەڭگەرىمدى دامۋ مودەلىنە نەگىزدەلگەن كاسىپورىنداردى قولداۋ جۇمىسى جالعاسادى. كاسىبىن ەندى باستاعان كاسىپورىننان تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتقاندارىنا دەيىن دامۋىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە جان-جاقتى قولداۋ الادى. بولاشاقتا كاسىپورىنداردىڭ ءۇش توبىنا نازار اۋدارىلماق.

ءبىرىنشىسى «قۋاتتى تىل» توبى — بۇل وندكۋشى ونەركاسىپ كاسىپورىندارى، ولاردىڭ ارقاسىندا تۇتىنۋ تاۋارلارىن قوسا العانداعى وتاندىق ونىمدەردىڭ كولەمى، اسسورتيمەنتى،ارتىپ، بولاشاق ەكسپورتتاۋشىلاردىڭ پۋلى قۇرىلادى.

ەكىنشى توپ — «باسەكەگە قابىلەتتى وندىرۋشىلەر». بۇل جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ەكسپورتتاۋشىلار، ولاردىڭ مىندەتتەرى: نومەنكلاتۋرانى كەڭەيتۋ جانە ەكسپورتتىق قورجىننىڭ كۇردەلىلىگىن ارتتىرۋ.

ءۇشىنشى توپ «اۋىرلىق ورتاسى» — بۇل توپتا نەگىزگى سالالارداعى، سونداي-اق ترانسۇلتتىق كومپانيالار مەن شەتەلدىك ينۆەستورلار قاتىساتىن ءىرى، كاپيتالدى قاجەت ەتەتىن جوبالار بار. ولاردىڭ ەسەبىنەن ونەكاسىپتىك جارتىلاي فابريكاتتاردىڭ جاڭا تۇرلەرىنىڭ ءوندىرىسى يگەرىلىپ، قاجەتتى شيكىزاتتى بەرىلەتىن بولادى.

ءۇشىنشى يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا وڭدەۋ ونەركاسىبىندەگى نەگىزگى كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. ولاردىڭ ىشىندە نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيتسيالاردىڭ ناقتى ءوسۋى 2 ەسەگە، ەڭبەك ونىمدىلىگىنىڭ ناقتى ءوسۋى 1,7 ەسە، وڭدەلگەن تاۋارلار ەكسپورتى 2,3 ەسەگە، ەكونوميكالىق كۇردەلىلىكتىڭ يندەكسىنىڭ 55 ورىنعا دەيىن كوتەرىلۋى، 1000 ادامعا شاققانداعى بەلسەندى كاسىپورىندار سانىنىڭ ارتۋى، ەكونوميكالىق بەلسەندى حالىق سانىنىڭ 2,3 ەسەگە ارتۋى كوزدەلىپ وتىر.

ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگى ءۇشىنشى يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسىنىڭ تۇجىرىمداماسىندا ايتىلعان تاسىلدەر ەكونوميكاداعى قوسىلعان قۇندى ودان ءارى ۇلعايتۋ جونىندەگى جۇمىستى كۇشەيتىپ، وندىرىلگەن تاۋار قورجىنىن كۇردەلەندىرىپ، سىرتقى نارىقتا ونىڭ قاتىسۋىن كەڭەيتەدى دەپ سانايدى.

Abai.kz