«بيزنەستىڭ جول كارتاسى- 2020» قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ازىرلەنگەن. باعدارلامانىڭ ماقساتى – ەكونوميكانىڭ شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورلارىنداعى وڭىرلىك كاسىپكەرلىكتىڭ تۇراقتى جانە تەڭگەرىمدى ءوسۋىن قامتاماسىز ەتۋ، سونىمەن قاتار بار جۇمىس ورىندارىن ساقتاۋ جانە تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ.

«بيزنەستىڭ جول كارتاسى- 2020» باعدارلاماسىنا قاتىسۋشىلار ءۇشىن – اگرو-ونەركاسىپ كەشەنى، كەن ءوندىرۋ ونەركاسىبى سالاسىنداعى تەحنيكالىق قىزمەتتەر، جەڭىل ونەركاسىپ جانە جيھاز شىعارۋ، قۇرىلىس ماتەريالدارى مەن مەتالل ەمەس وزگە مينەرالدى ونىمدەر ءوندىرۋ، مەتاللۋرگيا، مەتالل وڭدەۋ، ماشينا جاساۋ، تۋريزم تاعى باسقا دا ەكونوميكانىڭ باسىم سەكتورلارى تاڭدالعان.

باعدارلامانى ەكى كەزەڭمەن جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلگەن:

1-كەزەڭ – 2010-2014 جىلدار ارالىعىندا. ياعني، 2010 جىل باعدارلاما مىندەتتەمەلەرىنىڭ شەشىلۋى: جاڭا بيزنەس-باستامالاردى قولداۋ، كاسىپكەرلىك سەكتوردى ساۋىقتىرۋ، شەت ەلگە تاۋار شىعارۋشىلاردى قولداۋ سياقتى ءۇش باعىت بويىنشا ىسكە اسىرىلاتىن پيلوتتى جىل بولىپ تابىلادى. 2011-2014 جج.مىندەتتەمەلەردىڭ شەشىلۋى جاڭا باعدارلامالاردى قولداۋ، شەتەلگە تاۋار شىعارۋشىلاردى قولداۋ سياقتى ەكى باعىت بويىنشا ىسكە اسىرىلاتىن بولادى.

2-كەزەڭ – 2015-2020 جىلدار ارالىعىنداعى جاڭا باعدارلامالاردى قولداۋ، شەتەلگە تاۋار شىعارۋشىلاردى قولداۋ سياقتى ەكى باعىت بويىنشا ىسكە اسىرىلاتىن بولادى.

«بيزنەستىڭ جول كارتاسى 2020» باعدارلاماسىندا كرەديت قاراجاتىنىڭ سوڭعى تۇتىنۋشىسى قارجىلاندىرىلعان سىياقى مولشەرلەمەسى بويىنشا شەكتەۋ كوزدەلگەن (14%-دان اسپايدى). اتالعان باعدارلامادا بەرىلگەن كرەديتتەر بويىنشا سىياقى مولشەرلەمەسى ايتارلىقتاي تومەندەدى. 2010 - 2013 جىلدار ارالىعىندا وڭدەۋشى ونەركاسىپكە بەرىلگەن كرەديتتەر بويىنشا ورتاشا ولشەنگەن مولشەرلەمە جىلدىق 12%-دان 9,4%-عا دەيىن، كولىك سەكتورىنا - جىلدىق 12,5%-دان 10,2%-عا دەيىن، بايلانىس سەكتورىنا - جىلدىق 11,9%-دان 7,7%-عا دەيىن تومەندەدى.

كرەديت بەرۋدى مەرزىمدەرگە بولەتىن بولساق، جيىنتىق قورجىنداعى قىسقا مەرزىمدى كرەديتتەردىڭ ۇلەسى 2010 - 2013 جىلدارى 29 - 33% ارالىعىندا قۇبىلىپ تۇردى (2013 جىلى - 29%). كرەديت بەرۋ وبەكتىلەرى بويىنشا بولەتىن بولساق، نەگىزگى ۇلەسى اينالىم قاراجاتىن تولىقتىرۋعا تيەسىلى بولدى (69%), ال ينۆەستيتسيالىق ماقساتتارعا 7%-ى عانا تيەسىلى بولدى. ۇزاق مەرزىمدى كرەديتتەر قورجىنىنىڭ قۇرىلىمىندا اينالىم قاراجاتىن تولىقتىرۋ 15%-دى، ال ينۆەستيتسيالىق ماقساتتارعا بەرىلگەن كرەديتتەر 26%-دى قۇرادى.

ينۆەستيتسيالىق ماقساتتارعا بەرىلگەن قىسقا مەرزىمدى كرەديتتەردىڭ مولشەرى وزىڭقى قارقىنمەن ءوسىپ، وزگە فاكتورلارمەن قاتار نەگىزگى كاپيتالعا قۇيىلاتىن ينۆەستيتسيالاردىڭ وسۋىنە ىقپالىن تيگىزدى، 2010 - 2013 جىلدار ارالىعىنداعى كەزەڭدە ولاردىڭ جىل سايىنعى كورسەتكىشى 32%-عا جىلىنا 6 ملرد. تەڭگەگە دەيىن ءوستى.

جىل سايىنعى ەكونوميكانىڭ باسىم سەكتورلارىنىڭ نەگىزگى كاپيتالىنا قۇيىلاتىن ينۆەستيتسيالاردىڭ كولەمى 56%-عا 1 740 ملرد. تەڭگەدەن 2 713 ملرد. تەڭگەگە دەيىن ۇلعايدى. ەكىنشى جاعىنان، ەنگىزىلگەن نەگىزگى قۇرالداردىڭ كولەمى ءارتۇرلى باعىتتاعى سيپاتتا بولدى، ول پايدالانۋعا بەرىلگەن نەگىزگى قۇرالداردىڭ كولەمى ءارتۇرلى باعىتتاعى سيپاتتا بولدى، ينۆەستيتسيالىق ماقساتتارعا تارتىلعان قاراجاتتىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرعان نەگىزگى قۇرالداردى رەكونسترۋكتسيالاۋعا نەمەسە قولدانىستاعى كرەديتتەردى قايتا قارجىلاندىرۋعا جۇمسالۋىمەن دە تۇسىندىرىلەدى. 2013 جىلى ەكونوميكانىڭ باسىم سەكتورلارىندا 1 229 ملرد. تەڭگەگە نەگىزگى قۇرالدار ەنگىزىلدى.

2010 - 2013 جىلدارى ەكونوميكانىڭ باسىم سەكتورلارىندا تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ شىعارىلىمى وسكەنى بايقالدى (اۋىل شارۋاشىلىعىن قوسپاعاندا), بىراق ءوسۋ قارقىنى باسەڭدەدى. 2013 جىلى بۇل كورسەتكىشتىڭ ناقتى ءوسۋى 5,1%-دى قۇرادى. تۇتاستاي العاندا، ەكونوميكانىڭ باسىم سەكتورلارىندا تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر شىعارىلىمىنىڭ ءوسۋى 2013 جىلى شامالى بولسا دا ارتتا قالدى.

قالىپتاسىپ وتىرعان اعىمداعى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، مەملەكەت ينۆەستيتسيالار ءۇشىن بارلىق جاعدايلار مەن مۇمكىندىكتەردى جاساپ وتىرعانىن، الايدا اينالىم قاراجاتىن تولىقتىرۋدى قالايتىن شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىن قولداۋ بولماي وتىرعانىن كورۋگە بولادى. كرەديت بەرۋ قۇرىلىمى جونىندەگى دەرەكتەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، باعدارلاما قۇرالدارىن وسى باعىتتا كەڭەيتۋ شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىن قولداۋ دەڭگەيىن ايتارلىقتاي جوعارىلاتىپ، سول ارقىلى ەلدەگى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىن اناعۇرلىم وسۋىنە العىشارت جاسايدى دەپ ايتۋعا بولادى.

بۇگىندە بۇل باعدارلاما بويىنشا كاسىبىن دوڭگەلەتىپ وتىرعاندار ازاماتتاردىڭ ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردەگى نەسيەلەرىن وتەۋگە سۋبسيديا بولىنەدى. سونداي اق ءتيىستى كەپىلى جوق كاسىپكەرلەر ۇكىمەتتىڭ قولداۋىنا جۇگىنە الادى. سوڭعى باعىت بويىنشا جالپى قۇنى 12 ميلليارد تەڭگەگە ءتۇرلى جوبا جۇزەگە اسىرىلعان. بۇل باعدارلاما اياسىندا ەكونوميكانىڭ باسىم باعىتىن ۇستانعان شاھارلارداعى كاسىپكەرلەر 2,5 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن نەسيە الۋعا مۇمكىندىك بار. ياعني بيلىك تاراپىنان قولداۋعا يە بولادى. سۋبسيديالاناتىن سىياقى مولشەرى 40 پروتسەنت. ال، اۋىلدارداعى كاسىپكەرلەردىڭ نەسيە مەجەسى 750 ميلليون تەڭگە. بىراق نەسيەنى سۋبسيديالاۋ مولشەرى سىياقى پروتسەنتىنىڭ تەڭ جارىمىن قۇرايدى.

جالپى، «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى باستالعالى ءار ءوڭىر كاسىپكەرلەرىنە ۇلكەن قولداۋ كورسەتىلىپ كەلەدى.

ماسەلەن، وسى باعدارلاما باستالعالى بەرى الماتى وبلىسىنىڭ كاسىپكەرلەرىنە مەملەكەت تاراپىنان 30 ميللياردتان استام تەڭگە كولەمىندە قولداۋ كورسەتىلگەن.

ناتيجەسىندە ايماقتا 7 مىڭ 800 ادامعا جۇمىس ورنى اشىلدى. ماسەلەن، پانفيلوۆ اۋدانىندا بىلتىر كاسىپكەرلىككە 300 ميلليون تەڭگە نەسيە بەرىلسە، وسى جىلى 170 ميلليون تەڭگەنىڭ زايمدارىنا قۇجاتتار راسىمدەلگەن.

سونداي-اق، باتىس قازاقستان وبلىسىنداعى تەرەكتى اۋدانىندا  دا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ جوبالارى قارقىندى ءجۇرىپ كەلەدى. مۇندا جىل باسىنان 24 ميلليارد تەڭگەنىڭ ءونىمى وندىرىلگەن. كاسىپكەرلىكتى قولداۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالاردىڭ جەمىستى جۇزەگە اسۋى ارقاسىندا بيزنەس -نىسانداردىڭ سانى 7 پايىزعا وسكەن.

ال، اقتوبەدە ءتۇرلى جاڭا ءوندىرىس ورىندارى اشىلىپ، قىزمەت كورسەتۋ سالاسى كەڭىدى. «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» باعدارلاماسى جۇزەگە اسقان ۋاقىت ارالىعىندا وڭىردە 900-گە جۋىق كاسىپكەرگە سۋبسيديا تولەنىپ، جالپى سوماسى 100 ملرد تەڭگەگە جۋىقتاعان.

سوڭعى 8 جىلدا ءبىر عانا «دامۋ» قورىنىڭ كەپىلدىگىمەن ايماقتىڭ 368 كاسىپكەرى 10 ميلليارد 700 ملن تەڭگە كولەمىندە نەسيە العان. سول ارقىلى اشىلعان جاڭا كاسىپورىنداردىڭ قازىر جۇمىسى قارقىندى.

ەرتىس وڭىرىندە دە «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلعالى بەرى 500-دەن استام جوبا جۇزەگە اسىرىلدى. بۇل ماقساتقا 58 ملرد تەڭگە بولىنگەن. مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ شاراپاتىن كورگەن كاسىپكەرلەر قوعامدىق تاماقتانۋ، سۇلۋلىق سالوندارى، تىگىن تسەحتەرى سياقتى جاڭا نىساندار اشقان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، تۇرعىندارعا قىزمەت كورسەتۋ سالاسى وركەن جايدى.

باعدارلاما باستالعان 8 جىلدىڭ ىشىندە قىزىلوردا وبلىسىنا 15 ميلليارد تەڭگە قارجى بولىنسە، ونىڭ 5 جارىم ميللياردى وسىنداي جوبالارعا جول اشۋعا باعىتتالعان. تەك بيىلدىڭ وزىندە «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» اياسىندا 108 جوبا قولداۋ تاۋىپ، 800 جۇمىس ورنى اشىلىپ وتىر. مامانداردىڭ ەندىگى جوسپارى – اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وڭدەۋ كاسىپورىندارىن قۇرۋعا باسىمدىق بەرىلمەك.

سونداي-اق، جامبىل وبلىسىندا «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى اياسىندا سوڭعى 8 جىلدا جالپى قۇنى 97 ميلليارد تەڭگەنىڭ 1 مىڭ 306 جوباسى جۇزەگە اسىرىلعان.

بۇگىندە ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى تيمۋر سۇلەيمەنوۆ «بيزنەستىڭ جول كارتاسى 2020» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قوردا 69 ملرد تەڭگە بار ەكەندىگىن ايتتى. قارجىنى 2019-2021 جىلدار ارالىعىندا ءتيىمدى جۇمساۋ بويىنشا ماجىلىستە ناقتى قۇجاتتار ازىرلەنىپ جاتقان كورىنەدى.

Abai.kz