ءيا، ورىستىڭ "ۆوروشيلوۆ اتقىشى" ءفيلمىن كورمەگەن ادام جوق بولار. بۇل فيلم ءوزىنىڭ رۋحاني مىقتى ساياساتىمەن دۇنيەگە كەلدى، جانە بيىك تۇعىردان كورىندى. بۇل كينونى تۇسىرۋگە ارقاۋ بولعان قانداي سەبەپ ەكەن؟ بۇل فيلم كۇللى ورىس اتاۋلىنىڭ ارتىن جاپتى. كۇللى ورىستىڭ رۋحىن اسقاقتاتىپ بەدەلىن كوتەردى. شىن ومىردە ولاي بولماسا دا كۇللى ورىس حالقىنىڭ شالدارىن نامىستى ەتىپ كورسەتتى. فيلم سارىنى بىرقالىپتى، قاراپايىم، جاساندىلىق جوق، شىنايى ومىردەن الىنعان، شىندىقتى مىقتى بەينەلەگەن. بۇل فيلم كوپشىلىك كورەرمەندەرگە وي سالدى ءارى نامىستارىن قايرادى. ورىس فيلمدەرىنىڭ ىشىندەگى ۇزدىگى، ءدال وسى كينوعا جەتەتىنى جوق، قايتالانباس تۋىندى بولدى. دەگەنمەندە، باسىندا بۇل فيلمگە «ۇيتۋگە بولمايدى، ساموسۋد جاساۋ زاڭعا قايشى» دەگەنى سياقتى قارسى تاپتار كوبەيگەن. ارينە، مۇنداي نامىس وياتار اقيقات فيلمگە بيلىك پەن قۇزىرلى ورىندار عانا قارسى شىققان بولاتىن. بىراق، «يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى» دەگەندەي، بۇل فيلم كىم-كىمنىڭ دە قارسىلىعىنا قاراماستان الەم بويىنشا مىقتى تۋىندىلاردىڭ بىرەگەيى ەكەنىن مويىنداتتى. ستانيسلاۆ گوۆورۋحيننىڭ بۇل ءفيلمى 1999-شى جىلى جارىققا شىقتى. باستى ءرولدى ميحايل ۋليانوۆ وتە شەبەر ورىنداپ شىقتى. (كەزىندە لەنين، جۋكوۆتاردىڭ ءرولىن سومداعان مىقتى اكتەر) ءتىپتى بۇل ءفيلمدى تۇسىرۋگە سول اۋىلدىڭ بارلىق ادامدارى ارقاۋ، سەبەپ بولدى. بىرەۋلەرى فيلم تۇسىرۋشىلەردى ءىشىپ-جەممەن قامتاماسىز ەتسە، بىرەۋلەرى فيلمگە كەرەكتى-جاراقتىلاردى ۇيلەرىنەن تاسىپ كومەكتەستى. «كوپ تۇكىرسە كول» دەگەن، وسىلايشا كوپشىلىكتىڭ جەلەۋىمەن، مىقتى اۋىزبىرلىكتىڭ ارقاسىندا تىڭ تۋىندى دۇنيەگە كەلدى.

* * *

ال ەندى فيلمنەن قىسقا دا نۇسقا كورىنىس كەلتىرەيىك

«بۇ دۇنيە مەنىڭ تابانىمنىڭ استىندا» دەپ ويلايتىن پولكوۆنيكتىڭ ەركە ۇلدارى ءوز دوستارىمەن راحات ءومىر كەشىپ جاتتى. «بۇ دۇنيەدەگى راحاتتىڭ ءبارى تەك قانا بىزدەر ءۇشىن» دەپ ويلايتىن ەركەتوتايلار ويىنا كەلگەنىن ىستەۋدە شەكتەن شىقتى. ساز مەكتەبىنەن شىعىپ، جايمەن ۇيىنە كەتىپ بارا جاتقان اۋىلدىڭ قاراپايىم مومىن قىزىن ماناعى ەركەتوتايلار ۇيگە الداپ-سۋلاپ كىرگىزىپ الىپ، شامپان ىشكىزىپ، ىشىمدىگىنە «باسقا تيەر» قوسپا قوسىپ، كەيىن ۇشەۋى ويىنا كەلگەنىن ىستەپ زورلايدى. تۇستە ۇيگە كىرگەن قىز ءۇش قىلمىسكەردەن ءتۇن اۋا بوساپ شىعادى. ۇيگە كەلە جىلايدى. ناعاشى اتاسى ءىستى دەرەۋ تۇسىنە قويادى. نامىستان كۇيگەن شال قىزىنان تۋعان جيەنى ءۇشىن قولىنا بالتاسىن الىپ كوشەگە شىعىپ كەتەدى. ونى كورىپ قالعان اۋىل ۋچاسكوۆويى شالدى سابىرعا شاقىرىپ، ۇيىنە قايتارىپ، بالتاسىن الىپ قالادى. كەيىن بۇزاقىلىق جاسالعان جەرگە ۋچاسكوۆويدىڭ شاقىرۋىمەن ميليتسيالار كەلەدى. بىراق، ىسكە ەركەكتوتايلاردىڭ اكەسى پولكوۆنيك ارالاسىپ ءىستى دەرەۋ جاۋىپ تاستايدى. ياعني، سىبايلاس، جەمقورلىعى اسقىنعان قوعامنىڭ كۇشىندە تۇرعان كەزى. شال جوقتا پولكوۆنيك شالدىڭ ۇيىنە كەلىپ زورلانعان قىزعا «اۋىزباستىرىق» اقشا بەرىپ كەتەدى. ونى ەستىگەن اتاسى ودان بەتەر ىزالانىپ اقشانى پولكوۆنيكتىڭ ۇيىنە ىزدەپ بارىپ بەتىنە لاقتىرادى. سەبەبى، شال اقشاعا سىناتىن ساتقىندار قاتارىنان ەمەس ەدى.

نامىستى شال ابدەن زىعىردانى قايناپ كۇيىپ، ىزادان بۋلىعىپ قالىڭ تۇمان ويدىڭ شىرعالداڭىنا شىرمالادى. بۇل جەردە شال كوپ نارسەنى ءتۇسىندى. كوپتى كورگەن اقىلدى قاريا سابىرعا كەلىپ، «مۇنداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەگىن» ويلاستىرا باستايدى. كەۋدەسىندە نامىستىڭ شوعى قايناعان وت كەۋدە كەك الماي تىنىشتىق تاپپايتىنىن و باستا سەزگەن. ءيا، نامىستى قولدان بەرمەيتىن شال تۇندەرىن ۇيقىسىز، العا قويعان جوسپارىن وي ەلەگىنەن وتكىزۋمەن بولدى. مىڭ ويلانىپ، مىڭ تولعانىپ اقىرى شال ەسكى ءبىر ءۇيىن ساتىپ، اقشاسىنا قارۋ ساتىپ الۋدى ۇيعاردى. ونداعى ماقساتى بىرەۋ – تەك قانا كەك الۋ، اۋىزدارىنان دوڭىز ءسۇتى قۇرعاماعان ساسىق تورايلارعا مازاق بولماۋ!

«سۇراي-سۇراي مەككەنى دە تابارسىڭ، ەڭ باستىسى نيەت» دەگەن، شال ماسكەۋگە بارىپ قارا بازاردان نىساناعا ءدوپ تيگىزەر كوزدىگى بار ۆينتوۆكا ساتىپ الادى. ۇيىنە كەلىپ سان-قيلى ويدىڭ ىلمەگىن اعىتادى. اقىرى، «ارەكەتكە – بەرەكەت» دەگەن، شالدىڭ جيەنىن زورلاعان قىلمىسكەرلەردىڭ «بۇگىن تاعى قانداي جەمتىك بار» دەپ تىشقان اڭدىعان مىسىقتاي ءدۇربى سالىپ وتىراتىن (بالكون) قىلتيماسىنا قارسى ءبىر پاتەر وڭاي تابىلا كەتەدى. پاتەر يەسى 3 اپتاعا ءبىر جاققا كەتەتىن بولىپ، «ءۇيدى قاراپ قويىڭدارشى، ءوتىنىش» دەپ، شالدىڭ جيەن قىزىنا پاتەر كىلتىن تاستاپ كەتكەن بولاتىن. شال وسى پاتەردى ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جولىن جۇزەگە اسىرا باستايدى. «اڭدىعان الماي قويمايدى» دەگەن، ءۇش قىلمىسكەر قىلتيمادان كورىنىپ شامپان اشا باستايدى. «تەمىردى قىزعان كەزدە سوق» دەگەندەي، سنايپەر شال قارسى ۇيدەن باسىندا دىبىسجويار گلۋشاگى بار ۆينتوۆكامەن بۇتىنىڭ ورتاسىنا سالىپ اشا الماي وتىرعان شامپان شولمەگىن قىلمىسكەردىڭ قۋىق-تانىمەن قوسا ءبىر-اق اتادى. شارۋا ءبىتتى دەي بەر.

جۇرت بولعان وقيعانى شامپان شيشاسىنان كورەدى. شالدىڭ موينىنان 90 پۇت جۇكتىڭ وتىزى تۇسكەندەي بولادى. ءالى 60 پۇت سالماق بار. ەكىنشى كەزەكتە پولكوۆنيكتىڭ قىلمىسكەر بالاسىنىڭ پاراعا العان بمب اۆتوكولىگىنىڭ جانارماي قۇياتىن قاقپاعىنان اتىپ ءتۇسىرىپ كولىكتى وت قۇرساتىپ اۋەلەتىپ جارىپ جىبەرىپ موينىنداعى 30 پۇت سالماقتان جانە قۇتىلىپ تاستايدى.

وسى رەتتە پولكوۆنيكتىڭ ءىشى بىرنارسەنى سەزەدى. لاۋازىمنىڭ اتى لاۋازىم، پولكوۆنيك ەكسپەرتيزا الدىرىپ اۆتوكولىكتى قاساقانا اتقانىن دالەلدەپ شىعارادى. بىراق، اتقىش كىم؟ ول جاعى بەيمالىم. پولكوۆنيك ءىستى ناسىرعا شاپتىرىپ جۇرگەن شال ەكەنىن سەزەدى. شالدىڭ ۇيىنە ءتىنتۋ جۇرگىزەدى. ءبىلىپ قالىپ كىلت تاستاعان كورشىنىڭ ءۇيىن دە تىنتەدى. بىراق، شالدىڭ ۇستالاتىن جەرىنەن اۋىلدىڭ ۋچاسكوۆويى كومەكتەسىپ شالدىڭ مىلتىعىن جاسىرىپ امان قالدىرادى. ەندىگى كەزەكتىڭ ءۇشىنشى بالاعا كەلگەنىن سەزىپ، ءۇشىنشى قىلمىسكەر ەسىنەن الجاسىپ قالادى. اقىرى ءۇشىنشى بالا ۇيقىدان ايرىلىپ مىلتىق ۇستاپ وتىراتىن جاعدايعا جەتەدى. اقىرى ۇيىنە ءاتۇستى كىرمەك بولعان سابىرسىز اكەسىن «ءوزىن ولتىرۋگە كەلگەن ادام» دەپ ويلاپ اتىپ تىنادى. ءىس وسىمەن تامام!

* * *

«جاقسىلىق جاساساڭدا جاماندىق جاساڭدا الدىڭنان شىعادى» دەگەن، دۇرىس، بىراق ونى الدىنان شىعارۋ ءۇشىن ارەكەتىن جاساۋ كەرەك! بۇل فيلم، توبەسى تەسىك ادامعا ءبىراز نارسەنى ۇقتىرعانداي. بۇل فيلم – بيلىكتەن، ازعان قوعامنان ءزابىر كورگەن ورىس ۇلتىن باتپاققا باتا بەرمەي باسىن كوتەرۋگە، نامىسىن وياتۋعا، تىرىلۋگە سەپتىگىن تيگىزدى. جانە ورىس حالقىن وياتۋ ءۇشىن ارنايى تاڭدالىپ بارىپ تۇسىرىلگەن.

بىزدە دە سولاي، بۇل زامان دەرتى! بىزدە دە تالاي جازىقسىزدار قۇزىرلى ورىن جالماۋىزدارىنىڭ جەزتىرناقتارىنا ىلىنگەن. سونداي كەزدە قۇزىرلى ورىنداردان جاردەم سۇراۋ – تىشقانداردىڭ «ءبىزدى مىسىقتار قىرىپ جاتىر» - دەپ مىسىقتارعا شاعىمدانۋى ىسپەتتەس. باسقا قانداي ما ءبىر ءىس تۇسكەندە، اقيقات پەن زاڭ بۇرمالانعاندا، لاۋازىم مەن پۇل ورتاعا تۇسكەندە، ادامگەرشىلىك سيپات ادا بولعاندا، فيلمدەگى شالدىڭ يدەولوگياسى مىقتى ۇلگى سەكىلدى.

بارلىعىڭا وسى ءفيلمدى ءبىر كورۋگە كەڭەس بەرەمىن! ال ەندى كەزىندە تۇسىرگەن ءبىزدىڭ «كوكسەرەك» ءفيلىمىن ايتساڭدارشى. ءبىزدىڭ قازاق ۇرپاقتى تاربيەلەۋدى قاسقىردىڭ بولتىرىگىمەن ۇشتاستىرعان. ياعني، قايسارلىقتى بولتىرىكتەن ۇيرەن دەگەن. ونى ۇعاتىن ەر قايدا؟! ءبىزدىڭ بۇل فيلم شەتەلدى مويىنداتقان.

مەن 1988 جىلى گەرمانيادا كەنزبيۋرگ قالاسىندا اسكەردە جۇرگەنىمدە نەمىس تەلەارنالارىنان «كوكسەرەك» ءفيلىمى نەمىس تىلىندە ءجۇرىپ جاتقانىن كوردىم. ءبىر ەسىمدە قالعانى، اجەسى قۇرماشتى: «قۋرماش، كومسىمير» دەپ شاقىرىپ جاتقانى. سول كەزدە جانارعا مولتىلدەپ جاس كەلگەن. ال قازىر ۇرپاققا وي سالار ونداي تۋىندىلار قايدا؟ ۇرپاق ءۇشىن ەڭبەك ەتەر مىقتىلاردىڭ ءبارى مەن ءۇشىن ولگەن. مىسالى، دايىن ستسەناري، دايىن ءونىم، شىنايى ومىردەن الىنعان، كەزىندە كۇندەلىككە تۇرتىلگەن، سول گەرمانيادا دۇنيەگە كەلگەن، باستان كەشكەن «اسكەر – مەنىڭ مەكتەبىم» اتتى 30 بولىمنەن تۇراتىن تۋىندىنى فيلم قىلىپ جارىققا شىعارسا ۇرپاقتىڭ ۇلتشىل بولىپ قاتايۋىنا سەپتىگىن تيگىزەرى حاق ەدى! ءاي، قايدام، پايداسى ءوز قاراباسىنان اسا المايتىن حالىققا دا اينالدىق-اۋ!

تۇرار شاپقارا

Abai.kz