جالعاسى. باسى مىنا سىلتەمەدە...

اراب تاريحشىسى ءال ماسۋدي حازار قاعاناتىنىڭ سوڭعى استاناسى جايلىدا قۇندى دەرەكتەر قالدىرعان: «ستوليتسەي بىل ساماندار، گورود، لەجاششي نا راسستوياني ۆوسمي دنەي پۋتي وت ال-بابا. ... نو تاك كاك ۆ راننيە دني يسلاما ون بىل زاۆوەۆان سۋلايمانوم ب. رابي'ا ال-باحيلي، تو ۋپراۆلەنيە بىلو پەرەنەسەنو وتتۋدا ۆ گورود امال نا راسستويانيە سەمي دنەي وت (ساماندار). امال, تام گدە تەپەر جيۆەت حازارسكي تسار، سوستويت يز ترەح چاستەي، نا كوتورىە ەگو دەليت ۆەليكايا رەكا, كوتورايا ۆىتەكاەت يز ۆەرحنيح چاستەي تيۋركسكيح زەمەل. وت نەە سترانى بۋرگار وتدەلياەتسيا رۋكاۆ، كوتورىي ۆپاداەت ۆ مايتاس. نازۆاننايا ستوليتسا راسپولوجەنا پو وبويم بەرەگام رەكي. ۆ سەرەدينە رەكي لەجيت وستروۆ، گدە ناحوديتسيا رەزيدەنتسيا پراۆيتەلستۆا. زاموك تساريا راسپولوجەن نا ودنوي ستورونە وستروۆا، كوتورىي موستوم يز لودوك سوەدينياەتسيا س ودنيم يز بەرەگوۆ».

مۇندا شىعىس زاكاۆكازە ايماعى مەن تيفليس (ساماندار) قالاسىن مۇسىلمان حاليفاتى باسىپ العاندا، حازار استاناسى ۇلكەن وزەن بويىنداعى امال قالاسىنا كوشىرىلگەنى جازىلعان. ول وزەن تۇركىلەردىڭ سولتۇستىكتەگى جوعارعى جەرلەرىنەن باستاۋ العانىن، ونىڭ بۇلعار پاتشالىعى ايماعىنداعى ءبىر ارناسى مايتاس تەڭىزىنە قۇياتىنىن كورسەتكەن. مايتاس – ازوۆ تەڭىزى ەكەنى ءمالىم. اتالعان وزەن ىشكى رەسەي ايماعىنان شىعاتىن قازىرگى دون (تانايس) دەگەن ورىندى. وزەن باسىن «تۇركىلەردىڭ جوعارعى جاقتاعى جەرى» دەۋى ىشكى رەسەي ايماعى X عاسىردا تۇركىلەر مەكەنى بولعانىن، ياعني ورىستاردىڭ اتا-بابالارى تۇركىتىلدى بۇلعارلار ەكەنىن ايعاقتايدى. ال حازار وزەنى – ازوۆ تەڭىزى مەن قىرىمعا جاقىن ايماقتاعى باستى وزەن كۋبان دەگەن دۇرىس. ءال ءماسۋديدىڭ وسى دەرەگى X عاسىردا دون وزەنىنىڭ ەكىنشى جىلعاسى قازىرگى ەگورلىك وزەنى ارقىلى كۋبان وزەنىمەن جالعاسقانىن، ەكى وزەن قوسىلعان تۇستا امال قالاسى ورنالاسقانىن ايعاقتايدى. ول، شامامەن ستاۆروپول ايماعىنداعى كارامۋرزينسكي اۋىلى ورنالاسقان جەر. ويتكەنى، ەرتەدە كۋبان وزەنىنە جوعارىدان ەگورلىك وزەنى سول جەردە كەلىپ قۇيعانى سپۋتنيكتىك كارتادان بايقالادى. ءال ماسۋدي جوعارىدان كەلەتىن وزەن امال قالاسىن ۇشكە ءبولىپ تۇرعانىن، حان ورداسى وزەن ورتاسىنداعى ارالدا ورنالاسقانىن باياندايدى.

ەگورلىقتى قازاقشالاساق، جوعارىلىق بولادى. جوعارىدان كەلەتىن بولعاندىقتان، جوعارىلىق دەپ اتالعان وزەن كەيىن ورىس تىلىندە ەگورلىك دەپ بۇرمالانعان. كارامۋرزينسكي اۋىلى ارماۆير قالاسىنا جاقىن. ارماۆير مەن تبيليس اراسى 620 كم, سالتاتتىعا شامامەن 7 كۇندىك جول. ياعني، ول ءال ماسۋدي كورسەتكەن دەرەككە ساي كەلەدى. دەمەك، حازار وزەنى – قازىرگى كۋبان وزەنى. ورىس اۋدارماشىسى حازار استاناسى ارابشادا امال دەپ جازىلعانىن مويىندايدى («ۆ تەكستە: ام.ل»), سويتە تۇرا ونى اتيل دەپ ورىسشالاعان. وسىلايشا قالانى ەدىل (اتيل) وزەنى بويىندا بولعانداي بۇرمالاپ، «حازار قاعاناتى داعىستاندا ورناعان، اۋەلگى استاناسى – ساماندار، سوسىن داعىستاندى مۇسىلمان ارابتار جاۋلاپ العان VIII عاسىردا ەل استاناسى ەدىل وزەنى بويىنا كوشىرىلگەن» دەگەن رەسەيلىك جالعان تاريحقا ءال ماسۋدي جازباسىن كۋا ەتكىسى كەلەدى. انىعىندا، ءال ماسۋدي مەن يبن ءال اسير دەرەكتەرى حازار قاعاناتى زاكاۆكازەدە ورناعانىن، استاناسى تيفليس قالاسى ەكەنىن، ول ايماق حاليفات يەلىگىنە اينالعاندا استانا قازىرگى كۋبان وزەنى بويىنا كوشىرىلگەنىن ايعاقتايدى. وسىلاي ەكەنىنە جاعاسىندا امال قالاسى بار وزەننىڭ ازوۆ (مايتاس) تەڭىزىنە قوسىلاتىنى جايلى دەرەگى دە كۋا.

ءارى قالاي ءال ماسۋدي بىلاي دەيدى: «حازارى يمەيۋت چەلنى، نا كوتورىح وني پلاۆايۋت يز سۆوەگو گورودا ۆۆەرح پو رەكە، كوتورايا تەچەت ۆ يح رەكۋ يز ۆەرحنيح مەست ي كوتورايا نازىۆاەتسيا بۋرتاس; ۆدول نەە جيۆۋت وسەدلىە تيۋركسكيە پلەمەنا، سوستاۆليايۋششيە چاست حازارسكوگو تسارستۆا. يح پوسەلەنيا تيانۋتسيا نەپرەرىۆنو مەجدۋ حازارسكيم تسارستۆوم ي بۋرگارامي. ەتا رەكا تەچەت سو ستورونى بۋرگار, ي سۋدا نەپرەرىۆنو حوديات پو نەي مەجدۋ زەمليامي بۋرگار ي حازار... بۋرتاس – تيۋركسكوە پلەميا، جيۆەت، كاك رانەە ۋپومينالوس، نا رەكە، نازۆاننوي پو ەگو يمەني. يز يح سترانى يدۋت شكۋركي چەرنىح ي رىجيح ليسيتس، نازىۆاەمىە بۋرتاسي. ودنا چەرنايا شكۋركا دوستيگاەت تسەنى ۆ 100 ديناروۆ يلي داجە بولشە; رىجيە دەشەۆلە ۆ تسەنە. ارابسكيە ي پەرسيدسكيە تساري گورديليس چەرنىمي مەحامي، كوتورىە وني تسەنيلي دوروجە، چەم مەح سوبولەي، فاناك ي درۋگيح پودوبنىح زۆەرەي... ۆ ۆەرحنەي چاستي حازارسكوي رەكي ەست پروتوك، ۆليۆايۋششيسيا ۆ زاليۆ موريا مايتاس – مورە رۋسوۆ، پو كوتورومۋ نە پلاۆايۋت درۋگيە، ي وني وبوسنوۆاليس نا ودنوم يز ەگو بەرەگوۆ. زدەس ناحودياتسيا حوروشو سنارياجەننىە ليۋدي حازارسكوگو تساريا. [يح زاداچا] وكازىۆات سوپروتيۆلەنيە كاجدومۋ، كتو يدەت س ەتوگو موريا يلي س توي ستورونى زەملي، چاستي كوتوروي پروستيرايۋتسيا وت حازارسكوگو موريا دو مايتاس. ەتو پوتومۋ، چتو تيۋركسكيە كوچەۆنيكي – گۋزى پريحوديلي زيموۆات ۆ ەتيح مەستاح. ينوگدا رۋكاۆ، كوتورىي سوەدينياەت رەكۋ حازار س پروليۆوم مايتاس, زامەرزاەت، ي گۋزى س يح كونيامي پەرەپراۆليايۋتسيا چەرەز نەگو».

دەرەكتە حازار (كۋبان) وزەنىنە جوعارىدان كەلىپ قۇياتىن بۋرتاس وزەنى حازار مەن بۇلعار مەملەكەتتەرىنىڭ شەكاراسى ەكەنى، ونىڭ بويىندا حازار قاعاناتى قۇرامىنا كىرەتىن وتىرىقشى تۇركىلەر مەكەندەرى ورنالاسقانى، ەكى مەملەكەت اراسىندا كەمەلەر تۇراقتى قاتىنايتىنى جانە بۋرتاس وزەنى حازار وزەنىنە امال قالاسى ماڭىندا قوسىلاتىنى قامتىلعان. بۋرتاس وزەنى دەپ ازوۆ تەڭىزىنەن (مايتاس) شىعاتىن قازىرگى ەيا وزەنىن ايتقان ءجون. ويتكەنى، ول وزەن ەرتەدە قازىرگى راسشەۆەتكا مەن كانىشەۆكا وزەندەرى ارناسىمەن كەلىپ نادزورنوە سەلوسى ماڭىندا كۋبان (حازار) وزەنىنە قوسىلعانى سپۋتنيكتىك كارتادان انىق بايقالادى. ال نادزورنوە سەلوسى مەن كارامۋرزينسكي اۋىلى (امال قالاسى بولعان جەر) كورشى ورنالاسقان.

بۋرتاس وزەنى ونىڭ بويىندا وتىرعان بۋرتاس دەگەن تۇركى رۋى اتاۋىمەن اتالادى ەكەن. بۋرتاس دەگەن اڭ تەرىسى اراب پەن پارسى بيلەۋشىلەرىندە وتە قىمبات باعالاناتىن كورىنەدى. دەمەك، اتالعان وزەن بويىنداعى وتىرىقشى تۇركىلەر مەكەندەرى وسى بۋرتاس تايپاسىنا تيەسىلى بولعان، ولار بۋرتاس دەپ اتالاتىن ەلتىرى وندىرۋمەن اينالىسقان. كۋبان، روستوۆ جانە ستاۆروپول ايماقتارىنىڭ ءوز حالقى «كازاك» دەپ اتالادى. ولار وزدەرىن بۇگىنگە دەيىن ورىس حالقىنان بولەك ەتنوس دەپ تانيدى. كازاك ەلىنىڭ پراۆوسلاۆيالىق ءدىن قابىلداعان، سول ارقىلى سلاۆياندالعان قازاقتار ەكەنىن, ياعني شىركەۋ تىلىنە كوشكەندىكتەن انا تىلدەرىنەن ايرىلعانىن ايتىپ ءجۇرمىز (سولاي ەكەنىن اتاقتى تاريحشى-اكادەميك بارتولد تا انىق جازىپ كورسەتكەن، ونى يبن باتۋتانىڭ التىن وردا حالقى جايلى دەرەكتەرى دە ايعاقتايدى). ارابشا «قازاك» پەن «تيۋرك» سوزدەرى ۇقساس جازىلادى (قزك – قازاك، ترك – تۋرك). سوندىقتان دەرەكتەگى «وسەدلىە تيۋركي» دەگەندى «وتىرىقشى قازاقتار» دەپ تۇسىنۋگە بولادى. دون ايماعىن جانە ۋكراينا دالاسىن مەكەندەيتىن سۋىردى ورىستار بايباك, ال ۋكرايندار باباك دەپ اتايدى (تىلىندە كوپ قازاقى سوزدەر ساقتالعان ۋكرايندار وزدەرىن كازاكتار دەپ تانيدى).

قازاقتىڭ كىشى ءجۇز قۇرامىندا بايباقتى رۋى بار، قازىرگى رەسەي قۇرامىنداعى الىپ دالا ەرتەدە كىشى ءجۇز قازاقتارىنىڭ اتا قونىسى بولعان (التىن وردا ايماعى). بايباقتى رۋى ورال وبلىسىندا وتىر، كەي توپتارى ءالى دە رەسەي ايماعىندا. ال بايباك – سۋىردىڭ ەڭ ءىرى ءتۇرى، ول كاۆكاز جانە قىرىم ايماقتارىندا كەزدەسپەيدى، نەگىزىنەن ەۋرازيا دالاسىن مەكەندەيدى. ونىڭ ەلتىرىسى ەرتەدەن وتە قۇندى سانالادى. ارابشا تۇپنۇسقاداعى «باۋباك» اتاۋىن اۋدارماشى «بۋرتاس» دەپ ورىسشالاعان دەر ەدىم.  دەمەك، قازىرگى ەيا وزەنى X عاسىردا بايباق دەپ اتالعان، ونىڭ ايماعىن قازاقتىڭ بايباق رۋى مەكەندەگەن. ولاردىڭ وتىرىقشى بولىگى بايباق دەپ اتالاتىن سۋىر ەلتىرىسىن وندىرۋمەن اينالىسقان. وسى وتىرىقشى بايباقتار كەيىن پراۆوسلاۆياعا ءوتىپ، شىركەۋ-ورىس ءتىلدى كازاك بولعان قازاقتاردىڭ ءبىرى. بايباق رۋىنىڭ كوشپەندى بولىگى قازاقتىعىن ساقتاپ قالعان، ولار قازىرگى بايباقتى رۋى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ارابشا جازىلۋىنا نازار اۋدارساق: برتث – بۋرتاس، بوبك – باۋباك. دەمەك، قازاقتىڭ بايباق رۋى مەكەندەگەن وزەن جاعاسى بايباق دەپ اتالعان جانە ول ەل بايباق دەگەن اڭ ەلتىرىسىن ءوندىرىپ، ساتۋمەن اينالىسقان. ول رۋ – قازاقتىڭ قازىرگى بايباقتى تايپاسى.

جوعارىداعى قۇجات، سونىمەن قاتار حازار (كۋبان) وزەنىنىڭ ءبىر ارناسى مايتاس تەڭىزىنە قۇياتىنىن، ول جەردە حازار اسكەرى وتىرعانىن، ولاردىڭ مىندەتى مايتاس تەڭىزىنەن كەلەتىن قاۋىپتىڭ الدىن الۋ جانە سولتۇستىك دالاداعى عۋزي (ارابتا «گ» ءارپى جوق) كوشپەندىلەرىن قىرىم ماڭىنداعى دالاعا جىبەرمەۋ ەكەنىن باياندايدى. ارابشا جازبادا «عۋزي» مەن «عازاق» وتە ۇقساس، ارابشا تۇپنۇسقاداعى «عازاق كوشپەندىلەر» ءسوزىن «كوچەۆنيكي گۋزي» دەپ ادەيى ورىسشالاعان (قازاقتىڭ X عاسىردا سول ايماقتا وتىرعانىنا درەۆنە-رۋسسكيە جىلنامالارىندا جازىلعان «كوشپەندى كاسوگي» ەلى دە كۋا). ءال ماسۋدي دەرەگىندەگى وتىرىقشى قازاقتاردى «وسەدلىە تيۋركي» دەپ، ال كوشپەندىلەرىن «كوچەۆنيكي گۋزي» دەپ ورىسشالاعانى عوي.

جوعارىداعى دەرەكتە مايتاس (ازوۆ) تەڭىزى نەگىزىنەن رۋس ەلىنە تيەسىلى ەكەنى، ولار تەڭىز جاعاسىنداعى ءبىر ايماقتا وتىرعانى باياندالعان. كەمەلى ۋرۋس ەلى وتىرعان جەر قىرىم دەۋ ورىندى، ويتكەنى ۋرۋستارعا تيەسىلى تاماتارحا كنيازدىگى (تمۋتاراكانە) قازىرگى تامانسك بۇعازى ماڭىندا بولعانى جانە سول ايماقتا ۋرۋس ەلى مەن كوشپەندى كاسوگ ەلى (عۋزي-عازاق) اراسىندا XI عاسىردا شايقاستار بولعانى تاريحشىلارعا ءمالىم.

حازار (كۋبان) وزەنىنىڭ مايتاس (ازوۆ) تەڭىزىنە قۇيار ساعاسى دەپ قازىرگى بەيسۋگ وزەنىن ايتقان ءجون. اتالعان وزەن ازوۆ تەڭىزىنە حانسكوە كولى ماڭىندا جالعاسقان. ال كۋبان وزەنىنە ول ەرتەدە قازىرگى كۋروپاتكين سەلوسى ماڭىندا قوسىلعانى انىق. ودان ءارى ءال ماسۋدي مىناداي دەرەكتەردى باياندايدى: «پوسلە 300/912 گودا وكولو 500 سۋدوۆ يح پريبىلي ۆ پروليۆ مايتاسا، سوەدينەننىي س حازارسكوي رەكوي. كوگدا سۋدا رۋسوۆ دوپلىلي دو حازارسكيح ۆويسك، رازمەششەننىح ۋ ۆحودا ۆ پروليۆ، وني سنەسليس س حازارسكيم تسارەم پرويتي چەرەز ەگو زەمليۋ، سپۋستيتسيا ۆنيز پو ەگو رەكە، ۆويتي ۆ رەكۋ ي تاكيم وبرازوم دوستيچ حازارسكوگو موريا. ون رازرەشيل يم سوۆەرشيت، ي وني ۆوشلي ۆ پروليۆ, دوستيگلي ۋستيا رەكي ي ستالي پودنيماتسيا پو ەتومۋ رۋكاۆۋ، پوكا نە دوبراليس دو حازارسكوي رەكي, پو كوتوروي وني سپۋستيليس دو گورودا امال ي، پرويديا ميمو نەگو، دوستيگلي ۋستيا, گدە رەكا ۆپاداەت ۆ حازارسكوە مورە... مى پريۆەلي ەتو سووبششەنيە، چتوبى وپروۆەرگنۋت تەح، كوتورىە ۋتۆەرجدايۋت، بۋدتو حازارسكوە مورە سوەدينياەتسيا س مايتاس ي چەرەز مايتاس – س كونستانتينوپولسكيم پروليۆوم. ەسلي بى ەتو بىلو تاك، رۋسى ناشلي بى ۆىحود، پوتومۋ چتو مايتاس – يح مورە، كاك ۋجە ۋپومينالوس. ۆوزموجنو، چتو تە، كتو گوۆوريت، چتو حازارسكوە مورە سوەدينياەتسيا س كونستانتينوپولسكيم پروليۆوم، پولاگايۋت، چتو حازارسكوە مورە – تو جە مورە، چتو ي مايتاس, نو پوسلەدنەە ياۆلياەتسيا مورەم بۋرگار ي رۋسوۆ، نو بوگ لۋچشە زناەت، كاك وبستويت ەتو دەلو».

دون وزەنى ارناسى جوعارىدا ەكىگە بولىنەتىنى (مەليحوۆسكايا سەلوسى ماڭىندا), ونىڭ ءبىرى ەرتەدە ازوۆ تەڭىزىنە (مايتاس) قۇيعانى، ال ەكىنشىسى (ازوۆ تەڭىزىنە قۇيىپ جاتقان قازىرگى ارناسى) مانىچ وزەنى ارناسىنا قوسىلعانى سپۋتنيكتىك كارتادان جاقسى كورىنەدى. وسى مانىچ وزەنىنە قۇياتىن ارنا مەن كۋبان (حازار) وزەنى ول زاماندا ەگورلىك وزەنى ارقىلى قوسىلعانىن ايتتىق. مانىچ وزەنى بۇرىن كۋما وزەنى ارناسىمەن قوسىلىپ اعىپ، كاسپي تەڭىزىنە قۇيعانى ءمالىم (پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ ازوۆ-قارا تەڭىز باسسەينى مەن كاسپي تەڭىزىن قوساتىن كانال سالۋ جايلى رەسەي بيلىگىنە جاساعان ۇسىنىسى وسى مانىچ-كۋما ارناسىن ىسكە قوسۋمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن). ال كۋبان وزەنىنىڭ نەگىزگى ارناسى قازىر ازوۆ تەڭىزىنە قۇيادى. الايدا، ەرتەدە ول ارنا قاراتەڭىزگە قۇيعانىن ورىس عالىمدارى مويىندايدى.

دەمەك، X عاسىردا ازوۆ (مايتاس) تەڭىزىنە دون (تانايس) وزەنىنىڭ قازىرگى سۋسىز جاتقان جوعارعى ارناسى قۇيعان. دونننىڭ ازوۆ تەڭىزىنە قۇياتىن قازىرگى ارناسى ول زاماندا مانىچ جانە ەگورلىك وزەندەرىنە قۇيعان (ياعني، ول ارنا ازوۆ تەڭىزىمەن بايلانىسپاعان). سوندا ەجەلگى تانايس (دون) وزەنىنىڭ جوعارعى ارناسى مايتاس (ازوۆ) تەڭىزىنە، ەكىنشى ارناسى ەگورلىك-كۋبان (حازار) وزەندەرى ارقىلى نيتاس (قارا) تەڭىزىنە جانە مانىچ-كۋما وزەندەرى ارقىلى حازار (كاسپي) تەڭىزىنە قۇيعان. كەمەلى رۋس ەلى قارا (نيتاس) تەڭىز بەن ازوۆ (مايتاس) تەڭىزدەرىندە ەركىن جۇزگەن. بىراق ولاردىڭ كاسپي (حازار) تەڭىزىنە ءجۇزىپ بارار جولىنا بۇلعار حاندىعى مەن حازار قاعاناتى كەدەرگى بولعان. ولار توناۋدان تۇسكەن ولجامەن حازار پاتشاسىن قىزىقتىرىپ، ونىڭ جەرىندەگى وزەن ارقىلى كاسپي (حازار) تەڭىزىنە جەتۋگە رۇقسات العانى باياندالادى. رۋس كەمەلەرى مايتاس (ازوۆ) تەڭىزىندەگى بۇعاز ارقىلى حازار (كۋبان) وزەنىنىڭ جەكە سالاسىنا (قازىرگى بەيسۋك وزەنى) تۇسكەنىن، ودان كەيىن حازار (كۋبان) وزەنىنىڭ نەگىزگى ارناسى ارقىلى ءجۇزىپ، امال قالاسى ماڭىنان باسقا وزەن ارناسىنا (ەگورلىك وزەنى) وتكەنىن، سول ارقىلى مانىچ-كۋما وزەنى ارناسىنا جەتىپ، ودان ءارى حازار (كاسپي) تەڭىزىنە بارعانىن كورەمىز. ءال ماسۋدي مايتاس (ازوۆ) پەن حازار (كاسپي) تەڭىزدەرى تىكەلەي بايلانىسپايتىنىن، سونى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن رۋس كەمەلەرى ءجۇرىپ وتكەن وزەن جولدارىن بايانداعانىن ايتادى.

سونىمەن، حازار قاعاناتىنىڭ كەيىنگى استاناسى امال قالاسى كازىرگى كۋبان ايماعىندا بولعانىنا، ازوۆ تەڭىزىمەن بايلانىستى حازار وزەنى كازىرگى كۋبان ەكەنىنە، كاسپي تەڭىزى جاعاسىنداعى قالالاردى توناعان كەمەلى رۋس ادامدارى قىرىمنان بارعانىنا  كوز  جەتكىزدىك.

ال رەسەيلىك تۇجىرىمدارعا سەنسەك: امال قالاسى ەدىل وزەنى بويىندا ورنالاسقان، باتىس قازاقستاننىڭ كوپ جەرى حازار قاعاناتىنا تيەسىلى بولعان، سول ايماقتا كوشپەندى وعىزدار ءومىر سۇرگەن (كوچەۆنيكي گۋزي), ال بۋرتاسي دەگەندەر باشقىرلار، كاسپي جاعالاۋىن توناعان كەمەلى رۋس ادامدارى ورال تاۋى اۋماعىنان بارعان بولىپ شىعادى. وسىنداي جالعان تۇجىرىمدارى ارقىلى كازىرگى باتىس قازاقستان، استراحان، ۆولگوگراد ايماقتارىندا X عاسىردا قازاق دەگەن حالىق اتىمەن جوق ەكەنىن دالەلدەۋگە تىرىسقانىن كورەمىز.

بەكجان ادەنۇلى

(جالعاسى بار)

Abai.kz