قازاقتىڭ تاڭعاجايىپ ءانى الەمدىك ساحنانى ءدۇر سىلكىندىرۋدە. قازاق وپەرالارىنىڭ جاۋھارلارى سان مىڭداعان كورەرمەگە تاڭداي قاقتىرىپ، كوپتەگەن شەت ەلدەردى ارالاپ قايتۋدا.  قازاق كينوسىنىڭ تىنىسى اشىلىپ، كوكجيەگى كەڭەيىپ، الەمدىك وركەنيەتكە باتىل بەت الۋدا. عاسىرلار بويى تونالىپ كەلگەن قاسيەتتى قابىرلەرىمىز بەن قورعاندارىمىز زاڭ جۇزىندە ناقتى قورعاۋعا الىنۋدا. جەردىڭ جانناتىنداي الۋان سۇلۋلىققا تولى قازاق جەرىنە قىزىعۋشىلىق ارتىپ، شەتەل تۋريستەرى ەلىمىزگە جۇزدەپ-مىڭداپ اعىلۋدا. سايىپقىران سپورتشىلارىمىز توپ-توبىمەن الەمدىك ارەنالاردا قازاقتىڭ كوك بايراعىن جەلبىرەتىپ، جاسىنداي جارقىراپ كورىنۋدە. قاي زاماندا قازاقتىڭ مادەنيەتى مەن ونەرى الىس شەتەلدەردە ءدال وسىنداي قىزىعۋشىلىق پەن سۇرانىسقا يە بولىپ ەدى؟

مىنەكي، اعايىن، ءتاۋ ەتەر تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ  ءتاتتى جەمىسىن ءبىز ەندى عانا تاتا باستاعاندايمىز. وعان اعىمداعى اقپاننىڭ 19-دا وتكەن مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ كەڭەيتىلگەن القا ماجىلىسىندە ءبارىمىزدىڭ كوزىمىز جەتكەندەي بولعان.

قالامگەر رەتىندە مەن وسى  ماجىلىستەن العان، وزىمە ەرەكشە كورىنگەن اسەرىممەن بولىسپەكپىن... قىزمەت بابىندا ءتۇرلى مينيسترلىكتەردىڭ القا ماجىلىستەرىنە تالاي قاتىسىپ ءجۇرمىز عوي. سودان بىلەتىنىمىز –  جالپى مينيسترلىك ماجىلىستەرىنىڭ بىرىنەن ءبىرىنىڭ ايىرماشىلىعى ونشالىقتى بولا بەرمەيدى. ەجەلدەن قالىپتاسقان ءداستۇرلى ءبىر فورمات، بۇلجىماس پروتوكول. تەك قارالاتىن ماسەلەلەر عانا اۋىق-اۋىق وزگەرىپ وتىرادى.

ال جۋىقتاعى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ القا ءماجىلىسى مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ مايىن ىشكەن ءبىزدى دە قايران قالدىرعانى راس. الدىمەن، ءماجىلىستىڭ وتكەن جەرىنە قاراڭىزشى! استانا تورىندەگى بەس مىڭ ادام سياتىن «قازاقستان» كونتسەرت زالى! ويپىرماي، دەپ ويلادىق، مۇنداي ايدىك عيماراتقا ادامداردى قالاي تولتىرادى ەكەن؟

كۇدىگىمىز بەكەر بوپتى، ەڭ جوعارىداعى بالكوندار بولماسا، پارتەر مەن بەلقاباتتار، تومەنگى بالكوندار  جينالعاندارعا لىقا تولدى.

تولاتىن دا ءجونى بار، ويتكەنى  بۇل مينيسترلىكتىڭ بۇگىن قامتىپ وتىرعان اۋماعى وراسان، ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قۇشاعى جەتە بەرمەس كەڭ. باياعىداعى بىرنەشە مينيسترلىكتىڭ شاش-ەتەك شارۋاسى قازىر وسى جالعىز ۆەدومستۆونىڭ موينىندا. سوعان بايلانىستى دا بولار، استانا مەن الماتىدان كورنەكتى اقىن-جازۋشىلار، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن ۇكىمەت اپپاراتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، پارلامەنت دەپۋتاتتارى، شىعارماشىل وداقتاردىڭ باسشىلارى، زيالى قاۋىم وكىلدىرى، رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق مادەنيەت باسقارمالارىنىڭ باسشىلارى، مۋزەيلەر، ارحيۆ پەن قورىق-مۇراجايلاردىڭ ديرەكتورلارى شاقىرىلىپتى. ولارعا قوسىمشا رەسپۋبليكالىق، وڭىرلىك سپورت سالاسىنىڭ جەتەكشىلەرى،  وليمپيادا جۇلدەگەرلەرى، الۋان دەڭگەيدەگى تۋريزم جۇيەسىندە قىزمەت جاسايتىندار، قىسقاسى،  ەل ازاماتتارىنىڭ ءسۇتتىڭ بەتىنە شىققان قايماعىنىڭ بارشاسى وسى زالدا باس قوسقانداي اسەردە قالدىق. بۇل ءماجىلىس شىن مانىندەگى مادەنيەت، سپورت، تۋريزم، سونداي-اق شىعارماشىل وداقتاردىڭ بىرىككەن قۇرىلتايىنا ۇقساپ كەتكەن.

وسىنداي ايرىقشا ۇيىمداستىرىلعان ءسان-سالتاناتىنا وراي القا ءماجىلىسىنىڭ مازمۇنى دا سوعان لايىق بولدى. تارتىمدى، قىزىقتى ءارى ماعىنالى  وتكەنىن ەرەكشە اتاپ ايتۋعا ءتيىسپىز!

ەلباسىمىز ۇلتتىق مادەني، رۋحاني كودتى ساقتاي ءبىلۋىمىز كەرەكتىگىن، سونداي-اق ءتول تاريحىمىز بەن مادەنيەتىمىزدى بارشا الەمگە دارىپتەۋگە ءتيىس ەكەنىمىزدى ۇدايى ەسكەرتىپ وتىر. وسى ورايدا مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولعا العان ىستەرى قوماقتى، اتقارعان شارۋالارى اۋقىمدى ەكەنىنە جينالعان كوپشىلىك كۋا بولدىق... مينيستر ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ القا ماجىلىسىندە مادەنيەت پەن ونەر، رۋحانيات سالاسىندا اتقارىلىپ جاتقان ءىس-شارالارى توڭىرەگىندەگى كوڭىل مارقايتقان، ناقتى ارگۋمەنتتەرمەن شەگەلەنگەن بايانداماسى ءبارىمىزدى سەرگىتىپ تە، سەرپىلتىپ تە تاستاعان. بايانداما بارىسىندا مينيسترلىك اتقارعان قىرۋار جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىمەن تانىسىپ، ەكراندا ايشىقتالعان كورنەكى مىسالداردى قىزىقتايمىز دەپ، ەكى ساعات ۋاقىتتىڭ زىمىراپ قالاي ءوتىپ كەتكەنىن دە اڭعارماپپىز. راسىندا دا،  مينيسترلىك ىسكە اسىرا باستاعان «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» باعدارلاماسى اياسىنداعى «تۇركى الەمىنىڭ گەنەزيسى»، «دالا فولكلورى مەن مۋزىكاسىنىڭ مىڭ جىلى»، «تاريحتىڭ كينو ونەرى مەن تەلەۆيزياداعى كورىنىسى» جوبالارى – مەملەكەتىمىزدىڭ وتكەنىمىزدى دارىپتەپ، جاڭا قادامدارعا ەرەكشە قۇلشىنىسپەن كىرىسىپ جاتقاندىعىنىڭ ايقىن كورىنىسىندەي ەدى. ماجىلىستە ءسوز العان بەلگىلى رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆ اتاپ وتكەندەي، مادەنيەت كوپشىلىك تاراپىنان ۇنەمى سىنعا ۇشىراپ وتىراتىن سالا بولىپ كەلىپ ەدى. ەندى مىنەكي، شۇكىر دەيىك، 2018 جىلدىڭ قورىتىندىسىنا قاراپ وتىرساق، بۇل سالادا كوڭىل كوركەيتەر جەتىستىكتەر، جۇرەك جىلىتار جاقسى جاڭالىقتار، تىڭ وزگەرىستەر جەتىپ ارتىلادى ەكەن. ەندىگى كەزەكتە ءبىز سول جەتىستىكتەرىمىزدىڭ قاداۋ قاداۋ بىرنەشەۋىن اتاپ وتسەك دەيمىز.

2017 جىلدان باستاپ مينيسترلىك «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا ەلدىڭ تاريحي-مادەني مۇراسىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋدى كوزدەيتىن «قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىنىڭ گەوگرافياسى» اتتى اسا اۋقىمدى جوبانى ناتيجەلى ىسكە اسىرعان. وسى ماقساتتا ۇلتتىق مۋزەي جانىنان «قاسيەتتى قازاقستان» ورتالىعى قۇرىلىپتى. ورتالىققا عىلىمي قاۋىمداستىقتىڭ ۇزدىك عالىمدارى، دارىندى ماماندار شاقىرىلىپ، ولار قازىر كاسىبي تۇرعىدا ءبىرشاما يگىلىكتى شارۋالارعا بەل شەشىپ كىرىسىپ كەتىپتى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تۇركىستان قالاسىنا وبلىس ورتالىعى مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى شەشىمىن قالىڭ بۇقارا زور قۋانىشپەن قابىلداعانى بەلگىلى. وسى شەشىمنىڭ اياسىندا 2018 جىلعى قىركۇيەكتە «ازىرەت-سۇلتان» مۋزەي-قورىعىن يۋنەسكو-نىڭ بىرەگەي ەسكەرتكىشى رەتىندە قالپىنا كەلتىرۋ جوسپارى بەكىتىلىپتى. «جوبا ەجەلگى ريمدىك پومپەي قالاسىنىڭ مۋزەيى، وسمان يمپەرياسىنىڭ «توپكاپى» سارايى، يەرۋساليم قالاسى سياقتى الەم ەسكەرتكىشتەرىنىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنە وتىرىپ، ازىرلەندى... 2023 جىلعا قاراي تۇركىستانعا كەلەتىن تۋريستەردىڭ سانى 5 ميلليوننان اسا ادامدى قۇرايتىن بولادى، ولاردىڭ كەلۋ ۋاقىتى دا 3 ساعاتتان 4-5 كۇنگە دەيىن ۇلعايادى» – دەدى مينيستر.

تاريحي-مادەني مۇرالارىمىزدى قورعاۋ عانا ەمەس، ولاردى ساقتاۋدى دا مىندەتتەيتىن «تاريحي-مادەني مۇرالار تۋرالى» زاڭ جوباسى دايىندالىپ، ول پارلامەنت ماجىلىسىندە العاشقى وقىلىمنان ءوتىپتى. بۇل زاڭ كەلەشەكتە  وسى سالانىڭ ماماندارى ءۇشىن، جالپى ەلجاندى ازاماتتار ءۇشىن  شىن مانىندە زور جەڭىس بولماق. ويتكەنى، سوناۋ پەتر پاتشانىڭ كورقازۋشى جەندەتتەرىنەن باستاپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىنگى التىن ىزدەۋشى قاراقشىلار ساقتىڭ قورعاندارىن توناۋمەن كەلەدى. مىنەكي، اتالمىش زاڭ كەلەشەكتە ارحەولوگيالىق جانە رەستاۆراتسيالىق جۇمىستاردى كولدەنەڭ كوك اتتىنىڭ قانجىعاسىنا بايلاپ بەرمەي،  ولاردى قاتاڭ ليتسەنزيالاۋدى قاراستىراتىن بولادى. وعان قوسىمشا، ىزدەۋ مەن قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنا  جوسپارلاۋ مەحانيزمدەرىن ەنگىزۋ، اتالمىش وبەكتىلەرگە مىندەتتى تۇردە تاريحي-مادەني ساراپتاما جۇرگىزۋ ءىسى دە وسى زاڭدا كورىنىس تاپپاق.

باياندامادا حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىعىنا اينالعان «اباي» وپەراسى الەمدەگى ەڭ عاجايىپ ونەر ورداسىنىڭ ءبىرى – گەنۋيا قالاسىنداعى «كارلو فيليچە» تەاترىندا قازاق تىلىندە قويىلعانى اتاپ ءوتىلدى. الداعى ەكى جىلدا «اباي»، «قىز جىبەك»، «ءبىرجان-سارا» جانە باسقا دا ۇزدىك وپەرا تۋىندىلارى اقش-تىڭ، كانادانىڭ، جاپونيا مەن گرەكيانىڭ تەاترلارىندا، تۇركيا مەن كورەي ەلدەرىندە قويىلماقشى. بۇل ارادا اتاپ وتەر تىڭ جاڭالىق –  ونەرىمىزدى دارىپتەۋ ءۇشىن بۇرىنعى جىلدارداعىداي جالىنىپ-جالپايىپ،  جول قاراجاتى، جاتىن ورىن، زالدىڭ ارەنداسى سياقتى زور شىعىنداردى ءوزىمىز تولەمەيمىز، شاقىرۋشى جاق ءبارىن وزدەرى كوتەرىپ الاتىن بولادى. بۇل دەگەنىڭ ءبىز ءۇشىن – ايتۋلى جەڭىس، شەت ەلدەردىڭ قازاق ونەرىن جوعارى باعالاۋىنىڭ جارقىن مىسالى!

سونىمەن قاتار، وتكەن جىلى ەۋروپالىق تۋرنير اياسىندا «استانا وپەرا» بالەت ترۋپپاسى يتاليا مەن يسپانيادا  18 رەت سپەكتاكل قويىپ قايتىپتى، وعان 20 مىڭنان استام شەتەلدىك كورەرمەن ءتانتى بولعان. تاڭعاجايىپ داۋىسىمەن دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن ديماش قۇدايبەرگەننىڭ دە الەمدىك ساحناعا جول تارتۋى – مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى جۇزەگە اسىرعان جەمىستى جۇمىستاردىڭ ءبىرى. جالپى ەسترادا ونەرىنە قاتىستى كەز كەلگەن اقپارات ارقاشان الدا جۇرەدى. سوندىقتان  بۇل جاعدايدا مۋزەي مەن ارحيۆ، كىتاپحانا، تەاتر، تۋريزم مەن سپورت سالاسىنداعى سونى جاڭالىقتار، قول جەتكەن تىڭ تابىستار تۋرالى اقپارات كوپشىلىككە ديماشتىڭ انىندەي تەز جەتە قويمايتىنىن دا ەسكەرۋ كەرەك. ايتپەسە، اتالعان باعىتتارداعى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەر ۇشان-تەڭىز، كوكجيەگى كەڭ. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ جولداۋلارى مەن ستراتەگيالىق ماقالالارىندا كورسەتىپ بەرگەن ناقتى باسىمدىقتار مەن مىندەتتەردى ەسكەرە وتىرىپ، مينيسترلىك بۇل سالانى قارىشتاپ ىلگەرىلەتكەنىنە جينالعاندار ءتانتى بولدى. ءتۇسىرىلىپ جاتقان فيلمدەر، اشىلىپ جاتقان مۋزەيلەر، شىعىپ جاتقان كىتاپتار، قالپىنا كەلتىرىلىپ، رەستاۆراتسيادان ءوتىپ جاتقان تاريحي-مادەني قورىقتار مەن ەسكەرتكىشتەر – بۇل سوزىمىزگە ايقىن دالەل.

ۆەدومستۆو اسىرەسە ۇلتتىق كينونىڭ دامۋىنا ايرىقشا كوڭىل بولۋدە.  بيىلعى 3 قاڭتار – بارلىق كينوقاۋىمداستىق پەن قالىڭ كورەرمەن ءۇشىن  تاريحي مانگە يە كۇن بولىپتى. وسى كۇنى مەملەكەت باسشىسى قازاقستان تاريحىنداعى العاشقى «كينەماتوگرافيا تۋرالى» زاڭعا قول قويعان. الەمدە كينو ونەرى – قوعامنىڭ دامۋىنا جانە قوعامدىق سانانىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەتىن، ءارى وراسان زور الەۋمەتتىك جانە يدەولوگيالىق اسەرى بار دۇنيە سانالادى. سوندىقتان، دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋگە تالپىنعان ءبىزدىڭ مەملەكەت ءۇشىن بۇل – ماڭىزدى وقيعا بولعانى تۇسىنىكتى. ەكىنشىدەن، قازاقستاندىق كينونى جاپپاي پروكاتتا ىلگەرىلەتۋگە جاردەمدەسەتىن جانە ونىڭ شەتەلدىك فيلمدەر الدىندا باسىمدىعىن قامتاماسىز ەتەتىن جانە، ۇشىنشىدەن، ۇلتتىق كينوعا الەمدىك كينو نارىعىنا شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تاماشا زاڭ قابىلدانىپ وتىر. ارىستانبەك مۇحامەديۇلى بايانداماسىندا كوپتەن كۇتكەن وسى جاعىمدى جاڭالىققا باسا نازار اۋدارتتى. «قازىرگى كەزدە كينو – تەك يدەولوگيا قۇرالى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ۇلكەن بيزنەس كوزى» ەكەنىن ەسكەرتىپ ءوتتى. اتالعان زاڭعا سۇيەنسەك، قازاق تىلىندەگى فيلمدەر كينوتەاترلاردا قويىلعاندا سالىقتان بوساتىلادى. دەمەك، كينو پروكاتىمەن اينالىساتىن ۇيىمدار ءۇشىن بۇدان بىلاي قازاق فيلمدەرىن كورسەتۋ وزدەرى ءۇشىن ەكونوميكالىق جاعىنان ءتيىمدى بولماق.

مىنا ءبىر دەرەككە نازار سالايىقشى، سوڭعى ون جىل ىشىندە ۇلتتىق كينونىڭ پروكاتتاعى ۇلەس سالماعى 10 ەسە ءوسىپتى!  «National Geographic»، «BBC World news»، «Discovery»، «Viasat History» سياقتى الەمدىك  جەتەكشى ارنالارمەن بىرلەسىپ، تاريحي-مادەني مۇرانى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ جانە كوپشىلىككە تاراتۋ ماقساتىندا قازاقستاننىڭ كيەلى وبەكتىلەرى تۋرالى تولىق مەتراجدى تاريحي دەرەكتى فيلمدەر تسيكلى ەفيرگە شىعارىلعان. سولاردىڭ ءبىر پاراسى مىنالار: «كۇلتەگىن. جاڭا كوزقاراس»، «قوجا احمەت ياساۋي جانە ايشا ءبيبى ماۆزولەيلەرى»، «كوشپەندىلەر جەرى».  ال 2019 جىلى «بوتاي»، «تاڭىرلىك كۇنتىزبە»، «ۇلى دالانىڭ ەجەلگى مەتاللۋرگياسى» سەكىلدى سەريالار ىسكە قوسىلماق. كوڭىل كونشىتەر وسى اقپاراتتى ۆەدومستۆو باسشىسى ەرەكشە ماقتانىش سەزىمىمەن بايان ەتتى.

وتكەن جىلى ادەبيەت پەن ونەر سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىق «اناعا اپارار جول» ءفيلمىن جاساۋشى ۇجىمعا بپەرىلگەنىن بىلەمىز.  بۇل كارتينا جۋىقتاعى «Welink» حالىقارالىق كينوفەستيۆالىندە «ۇزدىك فيلم» اتانىپتى. قۋانىشتى حابار! ال، رەجيسسەر ساتىبالدى  نارىمبەتوۆتىڭ ەلىمىزدىڭ ءبىر تۋار تۇلعاسى ەرمۇقان بەكماحانوۆتىڭ تالايلى تاعدىرىن اڭگىمە ەتكەن «امانات» ءفيلمى كوپشىلىكتىڭ كوكەيىنەن شىققانىنا ءوزىمىز دە كۋامىز. ودان بولەك، ەل نازارىنا ۇسىنىلعان دوسقان جولجاقسىنوۆتىڭ «قۇنانباي» ءفيلمى، ءسابيت قۇرمانبەكوۆتىڭ «ورالمان» ءفيلمى زيالى كورەرمەننىڭ شىنايى ىقىلاسىنا بولەنگەنى تاعى راس. رۇستەم ءابدىراشتىڭ «الماس قىلىشى» دا قازاقستاندىق كينوپروكاتتا ەرەكشە جەتىستىككە يە بولدى. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، اقپاننىڭ سوڭىنا قاراي  رۇستەمنىڭ «التىن تاق» كارتيناسى كوپشىلىككە جول تارتپاقشى. تاريحي تاقىرىپتى ارقاۋ ەتكەن اقان ساتاەۆتىڭ  «توميريس» ءفيلمى ءتۇسىرىلىپ بولىپتى، قازىر ونى مونتاجداۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقانىنان حاباردار بولدىق. «ابىلاي حان»، «قاسىم حان» اتتى تاريحي فيلمدەر مەن «بوتاي – ارعىماقتار مەكەنى» اتتى انيماتسيالىق فيلمدەرىن ءتۇسىرۋ قولعا الىنعان ەكەن.

ءسوز جوق، ءتول تاريحىمىزدى كەلەر ۇرپاققا ونەگە ەتۋ – تاعلىمى مول ءتالىمدى شارۋا، الايدا تەك تاريحتى عانا تالعاجاۋ ەتە بەرمەۋ كەرەكتىگىن  بايانداماشى تاعى قۇلاققاعىس ەتكەن. ياعني، بۇگىنگى كۇن تاقىرىبىن دا نازاردان تىس قالدىرماي، الەۋمەتتىك، قوعامدىق قۇبىلىستاردى دا ەستە ۇستاعان ءلازىم بولماق. بۇل ورايدا جاقىندا عانا كورسەتىلىمى وتكەن ازيزجان زايروۆ پەن مۋحاماد مامىربەكوۆتىڭ «قىز بەن تەڭىز»  اتتى كارتيناسىن، مينيسترلىكتىڭ تاپسىرىسىمەن تۇسىرىلگەن ەمير بايعازيننىڭ «وزەن» اتتى تۋىندىسىن مىسال ەتۋگە لايىق. العاشقىسى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى، كاسىبي ەمەس اكتەرلار ويناعان كارتينا بولسا، ەكىنشىسى مەيىرىم مەن ىزگىلىك سىندى ادامي قاسيەتتەردى جوعارى قۇندىلىق رەتىندە باعالاۋعا شاقىراتىن كوركەم تۋىندى. جانە وسى «وزەن» كارتيناسى ءۇشىن  قازاقستاندىق رەجيسسەر ۆەنەتسيانىڭ كينوفەستۆالىندە «ۇزدىك رەجيسسەر» اتاعىنا يە بولىپتى. بۇل دا زور قۋانىش ەكەنى ءسوزسىز! كينو سالاسىندا بۇدان دا وزگە جەتىستىكتەر جەتىپ ارتىلاتىنىن ەستىدىك. كەشەگى كانن كينوفەستيۆالىندە جۇلدىزداي جارق ەتكەن سامال ەسلياموۆا قارىنداسىمىزدىڭ دا كەلەشەگىنەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىز. تەك وسىنداي تالانتتى تۇلعالارىمىزدىڭ قادىرىنە جەتىپ، ولاردىڭ دارىندارىنىڭ جارقىراپ اشىلۋىنا جاعداي جاساۋ ءبىزدىڭ ابىرويلى مىندەتىمىز، دەيدى مينيستر. كينەماتوگرافيا تۋرالى زاڭىمىزدىڭ ارقاسىندا سالانىڭ قارىشتاپ وركەندەيتىنىنە مامانداردىڭ سەنىمى بۇگىندە مولايا تۇسكەن.

«جاقسىنىڭ جاقسىلىعىن ايت، نۇرى تاسىسىن» دەمەكشى، وسى جەتىستىكتەردىڭ بارشاسى مادەنيەت  جانە سپورت مينيسترلىگى ەڭبەگىنىڭ جەمىسى ەكەنىن بىزگە ايتۋ مىندەت، جانە ونى مويىنداۋ پارىز!

قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ كەزەڭى، ءسوز جوق،  ۇلت تاريحىندا التىن ارىپپەن جازىلاتىن ماڭىزدى وقيعا بولماق. العاشىندا ءالىپبيىمىزدى ديگرافپەن جازامىز دەدىك، ارتىنشا اپوستروفپەن جازباقشى بولدىق. الايدا ونىڭ ەكەۋى دە حالىق اراسىندا تالقىعا ءتۇسىپ، وتپەي قالدى. اۋەل باستا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە جۇكتەلگەن  بۇل كۇردەلى دە قيىن شارۋا – كەيىن  مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە تاپسىرىلعان ەكەن. مينيسترلىك شىن مانىندەگى بۇل تاريحي جاۋاپكەرشىلىكتى مويىندارىنا العان بويدا، ەڭ الدىمەن  جەتەكشى ءتىل ماماندارىنان جاساقتالعان «ءتىل-قازىنا» اتتى ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىق قۇرادى. ورتالىق حالىقتىڭ ۇسىنىس-پىكىرلەرىن ساراپتاپ، دەرەۋ ءالىپبيدىڭ ءۇشىنشى نۇسقاسىن ازىرلەيدى. كوپشىلىك اراسىندا وسى ءۇشىنشى نۇسقا قولداۋ تاۋىپ، قۋاتتالادى. وسىدان كەيىن عانا بۇل باعىتتاعى جۇمىس  جاندانا ءتۇسىپ، ەرەكشە  قارقىن الادى. ءسويتىپ، ۇكىمەت جانىنداعى ۇلتتىق كوميسسيا وتىرىسىندا، 2018 جىلعى 6 جەلتوقساندا «جاڭا ءالىپبي نەگىزىندەگى قازاق ءتىلى ەملەسىنىڭ ەرەجەلەرى» ءبىراۋىزدان ماقۇلدانادى.

جالپى ومىردە ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل ءالىپبيدى كەزدەستىرۋ قيىن ەكەن. كوپ مىسال كەلتىرمەي-اق، مينيستر گەرمانيا، فرانتسيا، بريتانيا سياقتى  مەملەكەتتەردە ءۇش جانە ودان دا كوپ ارىپتەردىڭ بىرىگىپ، ءبىر عانا دىبىس بەرەتىن جازۋ نۇسقالارى بارىن، ال ءبىزدىڭ ءالىپبي حالىقتىڭ مەڭگەرۋىنە وتە ىڭعايلى ءارى جەڭىل ەتىپ جاسالعانىن اتاپ ءوتتى.

وتكەن جىلى 14 قاراشادا مينيسترلىكتىڭ باستاماسىمەن ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا العاش رەت جالپىحالىقتىق ديكتانت وتكىزىلىپتى. ديكتانتقا وپەرا ءانشىسى مايرا مۇحامەدقىزى، بالەت ءارتىسى باحتيار ادامجان، جازۋشى روزا مۇقانوۆا، دزيۋدودان الەم چەمپيونى ماكسيم راكوۆ سياقتى تانىمال تۇلعالار قاتىسقان ەكەن. ديكتانتتىڭ ءماتىنى تىكەلەي ەفيردە «قازاق راديوسى» مەن «شالقاردان» بەرىلىپ، وعان  2 ميلليوننان استام ازامات قاتىسىپتى.  «بۇگىنگى تاڭدا جۇرتشىلىقتىڭ جاڭا ءالىپبيدى تەز ءارى ءتيىمدى مەڭگەرۋىنە جول اشاتىن «Qazlatyn.kz» (قازلاتىن.كز), «Tilqural.kz» (تىلقۇرال.كز), «Sozdikqor.kz» (سوزدىكقور.كز) سياقتى ۇلتتىق پورتالدار جۇمىس ىستەۋدە. سونداي-اق 3D فورماتتا ازىرلەنگەن «IQdos» (ايكيۋدوس), «سەلتەڭ سەرى» انيماتسيالىق فيلمدەرى بالالارعا جاڭا ءالىپبيدى جىلدام يگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن بولادى» – دەدى مينيستر.

تۋريزم مەن سپورت سالاسىنداعى جەتىستىكتەر مەن جاڭالىقتارىمىز دا القا ماجىلىسىنە قاتىسۋشىلاردىڭ كوڭىلىنە قۋانىش سىيلاعانداي بولدى. بايانداماشى 2018 جىلدىڭ 1-قىركۇيەگىندە پارلامەنت سەسسياسىنىڭ كەزەكتى اشىلۋىندا مەملەكەت باسشىسى ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن ازىرلەۋدى جانە تۋريزم ماسەلەلەرى بويىنشا ۇلتتىق زاڭناماعا ءتيىستى وزگەرىستەر ەنگىزۋدى تاپسىرعانىن ەسكە سالدى. قازىرگى كەزدە تۋريزم – ەكونوميكانىڭ ەرەكشە باسىمدىق بەرىلگەن  6 سالاسىنىڭ قاتارىنا جاتادى ەكەن. وتكەن جىلى حالىقارالىق تۋريستەردى كوپتەپ تارتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ مەملەكەتتە تەڭدەسسىز قادامدار جاسالىپتى. ەڭ الدىمەن، ەلىمىزدىڭ اۋماعىنا ۆيزاسىز كىرۋگە قۇقىعى بار شەت مەملەكەتتەردىڭ ءتىزىمى كەڭەيتىلگەن.  ول تىزىمگە ساپالى، تولەم قابىلەتى جوعارى سانالاتىن الەمنىڭ ساياسي دامىعان 64 مەملەكەتى كىرىپتى. ەكىنشىدەن، ءۇندىستان مەن قىتاي ازاماتتارى ءۇشىن 72 ساعاتتىق ۆيزاسىز ترانزيت ەنگىزىلگەن. ۇشىنشىدەن، وسى جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ پيلوتتىق رەجيمدە الەمنىڭ 128 ەلى ءۇشىن ە-VISA ەلەكتروندىق ۆيزالارىنىڭ تەتىگى ىسكە قوسىلىپتى. سونداي-اق، «جىبەك جولى» ۆيزاسى شەتەلدىك قوناقتار ءۇشىن ۆيزا الۋ مەرزىمىن 30 كۇننەن 5 كۇنگە دەيىن قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەرمەكشى. وسى جەڭىلدىكتەر ەلىمىزدەگى تۋريزم سالاسىن دامىتا وتىرىپ، ەكونوميكامىزعا دا ەلەۋلى ۇلەس قوسارى داۋسىز، دەپ تۇجىرىم جاسادى مينيستر.

قازىرگى كەزدە الەمدە كوپتەگەن وپەراتسيالار ونلاين-رەجيمدە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانى ايان. الەمدىك ءتۇرلى سايتتار ارقىلى دۇنيەنىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرىندەگى ەلگە تۋر برونداي الاسىڭ. سول سياقتى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە نارىققا كەڭ كولەمدە، الەمدىك دارەجەدە شىعۋ ماقساتىندا  «Kazakhstan.travel» اتتى ۇلتتىق تۋريستىك پورتال ىسكە قوسىلىپتى. وسى پورتال ارقىلى ەلىمىزگە كەلەتىن تۋريستەر  تۋرلاردى وزدەرى برونداپ، ساتىپ الۋ سياقتى ءتۇرلى وپەراتسيالاردى وزدەرى جۇزەگە اسىرا الادى.  بۇل دا قازاق جەرىنە تۋريستەردى تارتۋدى جەڭىلدەتەتىن ءتيىمدى ءارى جەمىستى قادام بولماق!

بۋراباي، الاكول، كاسپي جاعالاۋى سياقتى تولىپ جاتقان كورىكتى جەر، سۇلۋ مەكەن، كۋرورتتى ايماقتاردى وركەندەتۋ دە ءتۋريزمدى دامىتۋ ىسىمەن  قاتار اتقارىلىپ جاتقان شارۋالار ەكەن. الاكول تەك ماۋسىمدىق قىزمەت كورسەتەتىن كۋرورتتار قاتارىنا جاتسا، بۋرابايدا جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى بويىنا ۇزدىكسىز قىزمەت كورسەتۋ قاراستىرىلىپتى. ول جەردە بۇگىندە  «بۋراباي» شاڭعى كەشەنى ىسكە قوسىلعان، جاستارعا ارنالعان ءتۇرلى قىسقى فەستيۆالدار سول ارادا وتكىزىلەدى. ونەر مەن ءتۋريزمنىڭ عاجاپ ۇندەستىگىنىڭ جارقىن ۇلگىسى  رەتىندە مينيسترلىكتىڭ باستاماسىمەن ءبىرجان سالدىڭ تۋعان جەرىندە، اشىق اسپان استىندا «ءبىرجان – سارا» ۇلتتىق وپەراسىن قويىلىپتى. بۇل جاڭالىقتى ءبىز ءتان مەن جاندى قاتار ساۋىقتىرۋدىڭ تاماشا مىسالى دەپ قابىلدادىق! ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، وتكەن 2018 جىلى عانا بۋراباي كۋرورتتى ايماعىنا 1 ميلليوننان استام تۋريست كەلىپ دەم العان. بۇل ايماققا سۇرانىس جىل سايىن ءوسىپ كەلە جاتقان سياقتى. سونى ەسكەرىپ،  سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋ ماقساتىندا الداعى جىلدارى 233 گەكتار القاپتى الىپ جاتقان الىپ «اق بۋرا» وتباسىلىق دەمالىس ورتالىعى سالىنباق كورىنەدى.

ال الاكول شيپالى سۋى ەجەلدەن اڭىزعا اينالعان ايدىنىمىزدىڭ ءبىرى عانا ەمەس، بىرەگەيى عوي. اتاقتى كولدىڭ بىلتىرعى «جىل ماۋسىمىن» رەسەي مەن قازاقستاننىڭ تالعات مۇساباەۆ،  يۋري مالەنچەنكو،   اناتولي ارتسەبارسكي سىندى اتتارىنان ات ۇركەتىن ۇشقىش-عارىشكەرلەرى اشىپتى. كەڭەس زامانىنداعىداي، دەنساۋلىقتارىن  تۇزەۋگە قازىرگى عارىشكەرلەردىڭ بارىپ جاتقاندارى – كول سۋىنىڭ ەمدىك  قاسيەتىنىڭ ايرىقشا ەكەنىن دالەلدەسە كەرەك. دەرەك بويىنشا، وسى الاكولگە وتكەن  جىلى ءبىر ميلليوننان استام تۋريست كەلىپ، دەمالىپتى.

كاسپي جاعالاۋلارىنداعى كۋرورتتار، يمانتاۋ-شالقار دەمالىس مەكەندەرى دە قىزۋ جۇمىس ىستەپ جاتقان ايماقتار ەكەن. اسىرەسە شەتەلدىك تۋريستەر اقتاۋ اۋماعىنداعى «Tree of life» دەمالىس بازاسىنا كوپ قىزىعۋشىلىق تۋدىرىپ جۇرگەن سياقتى. بۇل جەردە بۇگىنگى تاڭدا  ەلباسىنىڭ تىكەلەي تاپسىرماسىمەن  الەمدىك دارەجەدەگى جاعاجايلىق دەمالىس ورنى جاساقتالىپ جاتقانىنان دا حاباردار بولدىق.

وسىنداي تىڭ اقپاراتتاردىڭ بارلىعىن ارنايى سلايد تۇرىندەگى كورنەكى سۋرەتتەرمەن، سحەمالارمەن، تسيفرلارمەن بەزەندىرە وتىرىپ، اڭگىمە ەتكەن  مينيستردىڭ بايانداماسىنان ءوزىمىز انشەيىندە كوڭىل بولە بەرمەيتىن جاعدايلارعا مولىنان قانىقتىق، سان تاراۋلى سالانىڭ اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا لايىق  جەتىستىكتەرمەن تانىستىق. بۇدان بولەك بايقوڭىرداعى عارىشتىق تۋريزم، الماتى تاۋ كلاستەرى مەن ولاردىڭ جۇمىستارى تۋرالى دا اقپارات الدىق.

سپورت سالاسىنا كەلەتىن بولساق، ەلىمىز بۇگىنگى كۇنى تمد اراسىندا پحەنچاندا وتەتىن ءحىىى قىسقى وليمپيادا ويىندارىنا قاتىسۋعا ەڭ كوپ ليتسەنزيا العان مەملەكەتتەر قاتارىنا قوسىلىپتى.

«سپورتتىڭ فريستايل ءتۇرى ويىندارى تاريحىندا قازاقستان ءۇشىن العاشقى وليمپيادالىق قولا جۇلدەنى تاماشا سپورتشى يۋليا گالىشەۆا جەڭىپ الدى. سونداي-اق، شاڭعى جارىسى بويىنشا ءبىرىنشى التىن مەدالدى پاراليمپيادالىق سپورتشى الەكساندر كوليادين يەلەندى. ودان دا جوعارى ناتيجەلەر كۇتكەن ەدىك، الايدا جاس سپورتشىلارعا باسىمدىق بەرگەندىكتەن، بۇل جەتىستىكتى دە جامان دەپ ەسەپتەمەيمىز» –  دەدى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى.

راسىندا دا ۇلتتىق قۇرامانىڭ مۇشەلەرى ورىمدەي جاستار ەكەن، كوبىسى 16-18 جاستاعى جەتكىنشەكتەر كورىنەدى. ياعني، بۇل – بولاشاعىمىز ءالى الدا دەگەن ءسوز. وسى جاستار ەسەيە كەلە  تاجىريبە جيناقتاپ، قۇرىشتاي شىنىعا ءتۇسىپ، ەلىمىزگە  ءالى تالاي جەڭىستەردى سىيلايدى دەگەن ءسوز! قالىڭ كوپشىلىكتىڭ سۇيىكتى سپورتى بوكس دەسەك، مۇندا دا بيىك بەلەستەردى باعىندىرىپ جاتقان ورەندەرىمىز جەتكىلىكتى ەكەن. مىسالى، دانيار ەلەۋسىنوۆ، جانىبەك ءالىمحانۇلى، مەيىرىم نۇرسۇلتانوۆ، ءالي احمەتوۆ، فەرۋزا ءشارىپوۆا، سادريددين احمەتوۆتەر الەمدىك ارەنادا جاسىنداي ويناپ جۇرگەن دارىندى جاستارىمىز، دەدى مينيستر.

ءمينيستردىڭ سوزىنەن شاحمات، شايبالى حوككەي، پاراپاۋەرليفتينگ، كۇرەس، ترياتلون سياقتى سپورتتىڭ ءتۇرلى سالالارىندا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي جەتىستىكتەر بارىنان حاباردار بولدىق. قاراپايىم حالىق اينالىساتىن سپورت تۇرلەرىن دامىتۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان قادامدار دا جەتىپ جاتىر ەكەن. اسىرەسە قوعامدا ءجيى ايتىلىپ جۇرگەن – ەل ىشىندە، اۋىل-ايماقتاردا سپورتپەن اينالىسۋعا مۇمكىندىكتەر جاساۋدا دا مينيسترلىك تىندىرىمدى شارالاردى قولعا الىپتى.

***

ارىستانبەك مۇحامەديۇلى ءوزىنىڭ بايانداماسىندا  ەلىمىزدىڭ مادەنيەتى مەن رۋحانياتى، سپورتى مەن ءتۋريزمى سالاسىندا وتكەن جىلى اتقارىلعان ۇشان-تەڭىز جۇمىستاردى سارالاپ قانا قويماي، مينيسترلىكتىڭ الداعى كەزەڭدەگى اتقارىلار ىستەرىن دە الدىمىزعا جايىپ سالعان.  ولاردىڭ اۋقىمدىلىعى سونشا، ءبىر ماقالاعا سىيعىزۋ مۇمكىن ەمەس. ءماجىلىس بارىسىندا ءبىزدىڭ ءبىر بايقاعانىمىز، ءمينيستردىڭ بايانداما جاساعان كەزدەگى زالدى باۋراپ العان ەنەرگەتيكاسىنىڭ ەرەكشەلىگى بولدى.  القا ءماجىلىسىنىڭ اۋراسىنىڭ دا جانعا جايلىلىعىن سەزىندىك. ويتكەنى مىڭداعان ادام باسقوسقان بۇل القالى جيىن – سالا باسشىسىنىڭ قوعاممەن، زيالى قاۋىممەن، ارىپتەستەرىمەن  اشىق اڭگىمە سيپاتىندا، ەركىن اتموسفەرا جاعدايىندا وتكەن ەدى.

اتقارىلعان ىستەردىڭ ناتيجەسىن كورىپ-بىلە وتىرىپ، زيالى جۇرتشىلىق مينيستر ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ تىندىرىمدى قىزمەتىنە، يگىلىكتى ىستەرىنە  راحمەتتەرىن ايتىسىپ، لايىقتى باعاسىن بەرىسىپ جاتتى.

ءبىز دە وزگەلەر سەكىلدى قۋلىعى جوق، اقىرىن ءجۇرىپ، اڭداپ باسۋدى بىلمەيتىن اڭعال، قاشاندا ويىنداعىسىن جاسىرماي ايتىپ سالاتىن اقكوڭىل، تاس تالاۋى  سىرتىندا، باسشى قۇتايمايتىن قيىن دا كۇردەلى سالانى ۇزاق جىلدار بويى باسقارىپ كەلە جاتقان ارىستانبەك ىنىمىزگە ريزاشىلىعىمىزدى ءبىلدىرىپ، اق جۇرەكتەن وسى ماقالانى جازدىق.

الىبەك اسقاروۆ

جازۋشى، قازاقستاننىڭ

ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى

Abai.kz