ماقسات ءتاج-مۇرات. جەر – الەمدى شارلاعان قازاق ءانى
نەمەسە «باعى بارمەن تالاسپا»
بۇگىندە الەمدىك دارەجەدەگى العاشقى قازاق ءانشىسى اتانىپ جۇرگەن ديماش قۇدايبەرگەننىڭ حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىنە ەكى جىلدان ارتىق ۋاقىت وتسە دە، ول تۋرالى اقىن وڭايگۇل تۇرجانوۆانىڭ كىتاپشاسىنان باسقا تەرەڭنەن قۋزاعان تياناقتى دۇنيە، ءتىپتى قازاقستان كولەمىندە مۋزىكاتانۋشىلىق ماقالا جازىلا قويعان جوق. ەسسەيست جازۋشى ماقسات ءتاج-مۇرات وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا «ديماش. كوگدا جاجدۋت كريكا» اتتى كىتاپ جازىپ ءبىتىردى. تومەندە وقىرمان نازارىنا سول كىتاپتىڭ قازاق تىلىنە اۋدارىلعان «جەر الەمدى شارلاعان قازاق ءانى» دەيتىن تاراۋىن ۇسىنىپ وتىرمىز.
وتكەن 2018 جىلدىڭ سوڭى ەلىمىزدىڭ رۋحاني ومىرىندە ەرەكشە ورىن العان ءبىر ۋاقيعامەن ايشىقتالدى. ول — بەلگىلى قازاق ءانشىسى ديماش قۇدايبەرگەننىڭ قحر-ءدىڭ حان-يان ارالىعىنداعى سانيا قالاسىندا جەلتوقساننىڭ 8-ءى كۇنى «الەم ارۋلارى — 2018» كونكۋرسىنىڭ جابىلۋ سالتاناتىندا ءوزى شىعارعان «ۇمىتىلماس كۇن» كومپوزيتسياسىن ء(سوزىن جازعان — اقتوبەلىك اقىن ورال بايسەڭگىر) باسىنان اياعىنا دەيىن تۇپنۇسقا تىلدە، ياعني قازاق تىلىندە ورىنداۋى. Miss World بايقاۋىنىڭ اقتىق سىنىنا 117 ەلدەن كەلگەن ارۋلاردىڭ القاۋىندا (دەفيلياتسياسىندا) شىرقالعان بۇل ءاننىڭ ءتۇسىرىلىمى كونكۋرستى ۇيىمداستىرۋشىلار حابارلاعانداي، دۇنيە ءجۇزىنىڭ 200 ەلىنە ترانسلياتسيالانىپ، ونى ميللياردتان اسا تەلەكورەرمەن تاماشالاعان. ءسويتىپ الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە تۇراتىن كوزى قاراقتى وسىنشا اۋديتوريا ديماشتىڭ تازا سەزىم، اپپاق نيەتتەن تۋعان انىنە ءبىر مەزگىلدە جۇرەكتەرىمەن تەبرەنىپ، «اڭساپ كۇتكەن ارمانىم سەن» دەپ باستالاتىن ماتىندەگى 60 قازاق ءسوزىن ءبىر ساتتە قۇلاق قۇرىشىنان وتكەرگەن.
البەتتە، قازاق ءانىنىڭ وزگە قۇرلىقتا شىرقالۋى بۇل عانا ەمەس. ادەتتە وسى ورەدەگى اڭگىمەنىڭ اتاقتى امىرە قاشاۋباەۆ ەسىمىمەن باستالۋى زاڭدى، سەبەبى وسىدان جىل بۇرىن كەزىندە «قازاق كارۋزوسى» دەگەن ات العان ءانشى ءوزىنىڭ تابيعي be canto-لى «اسقان كۇشتى داۋىسىمەن» ەۋروپا جۇرتشىلىعىن جالت قاراتقانى بەلگىلى. سوڭعى كەزدە يۋنەسكو-داعى قازاقستان وكىلدىگىنىڭ زەرتتەۋلەرى ناتيجەسىندە 1925 جىلدىڭ جازىندا پاريجدە وزدىرىلعان دۇنيەجۇزىلىك اشەكەي ونەرى كورمەسىنىڭ اياسىندا امىرە بەرگەن ون ءبىر كونتسەرتتىڭ وتكەن ورنى دا انىقتالىپ وتىر، ول — سان جورج كوشەسىندە (rue Saint-Georges, 51) ورنالاسقان Salle Comoedia كونتسەرت زالى بولىپ شىقتى. وكىنىشتىسى، سول جولى پروفەسسور يۋبەر پەرنو قازاق ءانشىسىنىڭ ورىنداۋىندا فونوگرافقا جازىپ العان جەتى ءاننىڭ فونوجازبالارى ءالى كۇنگە تابىلماي وتىر. سونىمەن قاتار تاقىرىپ ىڭعايىندا امىرە قاشاۋباەۆتىڭ 1927 جىلى ماينداعى فرانكفۋرت قالاسىندا وتكەن دۇنيەجۇزىلىك مۋزىكا كورمەسىندە ونەر كورسەتۋىن قوسقاندا ءانشىنىڭ ەۋروپاداعى قوس كونتسەرتى نەگىزىندە قازاقتىڭ ءان مادەنيەتىمەن كارى قۇرلىقتى تانىستىرۋى ۇلكەن ەكى قالاعا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن دەلەگاتسيالاردى جانە قالا جۇرتشىلىعىن عانا قامتىعانىن ايتۋ ءجون.
ەسەسىنە دۇنيە جۇزىنە «بالقاديشا»، «دۋداراي»، «قاراتورعاي»، «اعاش اياق»، «جالعىز ارشادان» دا كەڭىرەك تانىمال بولعان ءبىر قازاق اۋەنى بار، ول — اتاقتى ورىس كومپوزيتورى الەكساندر ءبوروديننىڭ بەلگىلى «كنياز يگور» وپەراسىنداعى «قىپشاق ءبيى» («پولوۆەتسكيە پلياسكي»), دالىرەگى، وپەرانىڭ 2-ءشى كورىنىسىندە وسى اتپەن ەنگەن بالەتتىك فراگمەنتتىڭ 11-ءشى ساحناسىندا كەلەتىن تۇتقىنداعى قىپشاق قىزدارى حورمەن ايتاتىن اۋەن. كەيىن «ۋلەتاي نا كرىلياح ۆەترا» دەگەن باسقى جولىمەن اتالىپ، كوپكە تاراپ كەتكەن بۇل ءاندى ارعى تەگى قىپشاق كومپوزيتوردىڭ قىپشاق فولكلورىنان العانى داۋ-دامايسىز شىندىق، بىراق ءدال قاي ەلدە تۇراتىن قانداستارىنان ەنشىلەگەنى عانا انىق بەلگىلى ەمەس. بورودين ءومىرىن زەرتتەۋشىلەردىڭ بىرقاتارى كومپوزيتور ءوز وپەراسىنا مۋزىكالىق ماتەريالدى ۆەنگريالىق ماجارلاردان العان دەسە، ەندى ءبىرسىپىرا زەرتتەۋشىلەر مۇنى تىكەلەي قازاق دالاسىمەن بايلانىستىرادى. ايتۋلارىنشا، بورودين وپەراعا ازىرلەنىپ ءجۇرىپ، قازاق ساحاراسىنا شىعىپ بارا جاتقان ءبىر فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق ەكسپەديتسياعا قازاق قىپشاقتارىنىڭ ءتول اۋەن-مۋزىكاسىن جازىپ اكەلۋدى تاپسىرىپ جىبەرەدى، وسى ورايدا الگى تىلەكتى ورىنداعان رىباكوۆ دەيتىن جيداشىنىڭ اتى-ءجونى ايتىلادى، ول رىباكوۆ پەتەربۋرگتىك بەلگىلى ەپوس زەرتتەۋشى مە، الدە تورعاي ايماعىندا جيداشىلىعىمەن بەلگىلى بولعان كرەستيان ناچالنيگى س. رىباكوۆ پا، ونى انىقتاۋ ازىرگە مۇمكىن بولماي تۇر. كىم بولسا دا، ەكسپەديتسيا سول جولى اقمولا ماڭىنداعى ءبىر اۋىلدان قازاق كەلىنشەكتەرى بالا ۋانتىپ وتىرىپ ايتاتىن بەسىك جىرىن جازىپ الىپ، كومپوزيتورعا اكەپ بەرەدى. ءسىرا، قىپشاق رۋلى قازاق اۋىلى، – ول كەزدە دە، قازىردە دە اقمولا ماڭىندا شوعىرىمەن وتىرعان قىپشاقتار مەكەنى از ەمەس، مىسالى، ەكسپەديتسيا قازىرگى استانادان 18 شاقىرىم جەردەگى، قاجى-مۇقان تۋىپ-وسكەن ۇزىن قىپشاقتاردىڭ اۋىلىندا بولۋى دا مۇمكىن عوي.
حوش، نە كەرەك، بورودين الگى نوتا جازباسىن، بالكىم فونوجازبانى ءوز وپەراسىنداعى كنياز يگور مەن قىپشاق كنيازى قۇنشاق كەزدەسەتىن كورىنىستەردىڭ بىرەۋىنە پايدالانادى. ايتىلمىش وپەرانىڭ (بالەتتىڭ) تاريحىن زەرتتەۋشىلەردىڭ «ۋ بورودينا ۆوستوك ۆ مۋزىكە پودليننىي، ستيحينىي» دەۋىنە قاراعاندا، كومپوزيتور فولكلورلىق نۇسقانى پالەندەي وزگەرتپەي، اجارلاماي پايدالانعان سياقتى. بىراق، عاجابى سول، كومپوزيتور الدەقاشان اياقتالعان تۋىندىسىن ساحنالاماي، الدەنە سەبەپتەرمەن ۇزاق ءجۇرىپ قالادى دا، اقىرى 1879 جىلى جازىلعان «كنياز يگور» كومپوزيتور قايتىس بولعاننان كەيىن ون ءبىر جىل وتكەندە بارىپ يمپەراتريتسا ماريا اتىنداعى تەاتردا ءبىر-اق قويىلادى. بورودين وپەرانى، سونىڭ ىشىندە «قىپشاق ءبيىن» كوزى تىرىسىندە وركەسترگە ءتۇسىرىپ كەتكەنىنە جانە ءوزى «كاسپيدىڭ ار جاعىنان كەلگەن تۇتقىن قىزداردىڭ ءانى» دەپ قاداپ ايتقانىنا قاراماستان ريمسكي-كورساكوۆ باستاعان قويۋشى توپ بالەتتىك فراگمەنتتىڭ مۋزىكاسىن بىلگەندەرىنشە وزگەرتكەنگە ۇقسايدى (سونىڭ ىشىندە ولار كومپوزيتور پايدالانعان قىپشاقتىق ماتەريالداردى دا عىلىمي اينالىمعا تۇسىرمەي، كوپ كوزىنەن تاسا ۇستايدى). ايتەۋىر، نە كەرەك، «قىپشاق ءبيى» قويىلىمعا «پارتيتۋرا بويىنشا وركەسترگە باعىندىرىلدى» دەگەن جەلەۋمەن ەداۋىر وڭدەلىپ، وزگەرتىلىپ شىعارىلادى (شىعىستىق مينوردان باتىستىق ماجورعا كوشىرىلەدى). بورودين جازعان وپەرا ليبرەتتوسى دا «يگور جاساعى تۋرالى جىرعا» سايكەستەندىرىلىپ، سونىڭ ىشىندە «قىپشاق قىزدارى حورىنىڭ» ءماتىنى دە سونداي وزگەرتۋلەرگە تۇسسە ءوزى ءبىلسىن، مىسالى، تەكستەگى گرۋزين ەلىنە ءتان «بۋىرقانعان تەڭىز»، «جۇزىمدىك» دەپ كەلەتىن سوزدەر كەيىنىرەك قوسىلعان ينتەرپولياتسيا — جاماۋ-جاسقاۋ)بولۋى ابدەن مۇمكىن (رەسەيدە جالپى قىبىلدانعان نۇسقا بويىنشا بورودين گرۋزين قىپشاعىنان شىققان ديديبۋلا — كنياز گەدەۆانشيۆيليدىڭ بالاسى، دەپ ەسەپتەلەدى، ءسىرا، باستاردا، سونىمەن بىرگە ارعى تەگى — رۋسكە قىپشاق دالاسىنان كەلگەن بەكتىڭ تۇقىمى دەگەن دە پىكىر بار).
بورودين وپەراسى دالا مۋزىكاسىنا تۇنىپ تۇر: جوعارىدا اتالعان «ۋلەتاي...» حورىنان وڭگە تۇتقىن قىپشاق قىزىنىڭ رولىندەگى سوليستكا ايتاتىن بولەك اريا، قۇنشاق قىزى (كونچاكوۆنا) شىرقايتىن كاۆانتينا، قىپشاق جىگىتتەرى مەن قىزدارىنىڭ ءبيى (چەتا), پولوۆيانكالاردىڭ ورىنداۋىنداعى جانە ءبىر حور ءانى – «نا بەزۆودە، دنيوم نا سولنتسە»، قۇنشاق قىزى مەن حور قوسىلىپ ورىندايتىن «پودرۋگي-دەۆيتسى، ناپويتە پلەننيكوۆ» ءانى، قۇنشاقتىڭ «زدوروۆ لي كنياز» ارياسى. الايدا وپەرا كورىنىسىن 1906 جىلى دياگيلەۆ جەكە بالەتكە اينالدىرىپ، ەۋروپاعا اكەپ قويعاندا، وسى كوپ مۋزىكانىڭ ىشىنەن تەك بىرەۋى – بالەتتە No.17. Introduction: Andantino, 4/4, A Major دەپ بەلگىلەنگەن «ۋلەتاي...» حورەوگرافيالىق سيۋيتاسى عانا سوڭىرا ورىس ونەرىنىڭ باتىس ەۋروپاداعى سالتاناتتى شەرۋىنە كەسەك ۇلەس قوسىپ، ەۋروپالىق ونەردىڭ دامۋىنا ايتاعالسىن شاپاعاتتى اسەرىن تيگىزەدى. شىنىندا دا، قانشا وزگەرتسە دە، تابيعاتىنان تۇركىلىك مينور تونالدىلىعى ەسىپ تۇراتىن وسىناۋ تاماشا اۋەندە ونى تىڭداعان ادامنىڭ جۇرەگىنە مۇڭدى شۋاق قۇياتىن وزگەشە ءبىر كيەلى تىلسىم، ونەر ماگياسى بار ەدى، ەڭ باستىسى، ۇشى-قيىرسىز دالا مۇحيتىنىڭ ەركىندىگى سەزىلەتىن. «ۋلەتاي نا كرىلياح ۆەترا، / تى ۆ كراي رودنوي، رودنايا پەسنيا ناشا، / تۋدا، گدە مى تەبيا سۆوبودنو پەلي، / گدە بىلو تاك پريۆولنو نام س توبويۋ...» دەپ زارلانادى قاپاستاعى دالا بۇلبۇلدارى (وبەكتيۆتى تۇردە كومپوزيتوردىڭ ءوزى), ال ءبىر ءسات ءاننىڭ وسى ۆەربالدىق جاعىن الىپ تاستاپ، اۋەنىن عانا تىڭداساڭ، قۇلاعىڭا قازاق انالارى بەسىك تايانىپ وتىرىپ ايتاتىن «ءالدي، بوپەمنىڭ» اۋەزى كەلەر ەدى. وندا ياھۋدي كومپوزيتورى گەرشۆيننىڭ «پورگي مەن بەسسي» وپەراسىنداعى «كلارانىڭ بەسىك جىرىندا»، سونداي-اق ءبىزدىڭ مارحابا ءسابي ايتاتىن «قۇستارمەن قوشتاسۋ» انىندە بار كەيبىر نوتالار ەستىلەدى. وسىناۋ مۇلتىكسىز مۋزىكالىق اۋەن-اۋەزىنىڭ ارقاسىندا بورودين تىرىلتكەن قىپشاقتىڭ (قازاقتىڭ) بەسىك جىرى ارادا وتكەن عاسىر ىشىندە الەمدىك سۋپەرحيتكە، ياعني جۇرت جاپپاي ايتاتىن، قولداناتىن كومپوزيتسياعا اينالدى. قازاقتىڭ بەسىك جىرى ادەتتە جوقتاۋ سياقتى، قيمىل-قوزعالىسسىز، ياعني ءبيسىز، ۆوكالدىق جانر – ا كاپەللا تۇرىندە جەكە ورىنداۋدا ايتىلادى، بورودين بولسا سونى ۆوكالدىق جانردىڭ باسقا تۇرىنە – حور شىعارماسىنا كوشىرگەن. ال قازىرگى ورىنداۋشىلار بولسا ءاندى باستاپقى قالپىنا، سولو ورىنداۋعا قايىرا كەلتىرىپ وتىر، وسىنىڭ ءوزى ءان ءاۋ باستا جەكە ايتىلاتىن بەسىك جىرى بولعانىن قوسىمشا ايعاقتاپ تۇرعانداي. «ۋلەتاي...» وسى كۇيىندە بىرقاتار قازىرگى ورىنداۋشىلار مەن دجازمەندەردىڭ، اتاپ ايتقاندا، فرانتسۋز ءپيانيسى ريچارد كلايدەرماننىڭ، رەسەيلىك ساكسوفونشى الەكسەي كوزلوۆتىڭ رەپەرتۋارىنان بەرىك ورىن الىپ وتىر. 1953 جىلى «كيسمەت» ميۋزيكلى قويىلعاندا «ۋلەتاي...» نەگىزىندە ازىرلەنگەن اعىلشىن تىلىندەگى Strander in Paradise كومپوزيتسياسى كەيىن توني بەننەت تاراپىنان جەكە سينگل بولىپ شىقتى. كەيىنىرەك ول سينگلدى The Four Aces توبى، اتاقتى سارا برايتمان جانە توني مارتين، رەي كوننيفف، ناتاليا موروزوۆا سياقتى انشىلەر ورىندادى. 1998 جىلى امەريكان رەپەرى Warren G (9) سوپرانو داۋىستى نورۆەگ «جۇلدىزى» Sissel Kyrkjeb-پەن بىرلەسىپ The Rapsody Overture جيناعىن جازدىرعان شاقتا رەپ پەن كلاسسيكالىق مۋزىكانى قوسىپ، «ۋلەتاي...» مۋزىكاسىنا رەپ تە ايتقانى بار.
وسىلايشا جەر-الەمدى شارلاپ كەتكەن اۋەننىڭ قازاق ءانى ەكەندىگىن بۇگىندە بىرەن-ساران ماماندار بولماسا، قالىڭ كوپشىلىك، سونىڭ ىشىندە ءوز قازاعىمىز دا بىلە بەرمەيدى. وزگە تۇركى حالىقتارى بولسا وعان كادىمگىدەي كوڭىل بولەدى، مىسالى، قاراشاي-بالقار وركەسترى Yoshlar Simfoniyasi «ۋلەتايدى...» ءوز تىلدەرىنە اۋدارىپ الىپ، حور قوسىپ ورىندايدى، وزبەك ءانشىسى ساردور ميلانو رەسەيلىك «گولوس» رەاليتي-شوۋىنىڭ فينالىندا سوپرانو داۋىستا شىرقادى. سول كونكۋرستاردىڭ بىرىندە ورىس ءانشىسى اناستاسيا كاشنيكوۆانىڭ قىپشاق قىزىنشا كيىنىپ ايتىپ شىققانى دا ەرەكشە اسەرلى بولدى. ال ءوزىمىزدىڭ جەرىمىزدە، – ەگەر قاتەلەسسەم كەشىرىم سۇرايمىن، – «ۋلەتايدى...» قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتار وركەسترى 2017 جىلى جازدا، استاناداعى ەكسپو كەزىندە حور قوسىپ ورىنداعانىن عانا بىلەمىز. ءوز باسىم قاراشاي-بالقار باۋىرلارىمىز جاساعانداي ءوز تىلىمىزگە اۋدارىلىپ ايتىلا ما دەپ كۇتكەن ەدىم، اتتەڭ، ءۇمىت اقتالمادى.
«قولدا باردا التىننىڭ قادىرى جوق» دەگەن وسى. اينالىپ كەلگەندە، اڭگىمەمىزگە تيەك بولعان، الەمنىڭ ميللياردتان اسا تۇرعىنىن تازا قازاق انىمەن ءبىرىنشى رەت تانىستىرعان ديماش ءانى دە قازاق قوعامى ءۇشىن پالەندەي جاڭالىق بولىپ تانىلماعانى، كۇتكەندەگىدەي جاڭعىرىق تۋعىزباعانى دا راس قوي. كوممۋنيكاتسيا قۇرالدارى دا، الەۋمەتتىك جەلىلەر دە، جالپى قوعامدىق پىكىر دە وسى فاكتىنى ادەتتەگى اقپاراتتىق فانتومنىڭ ءبىرى رەتىندە قابىلداپ، ءسۇيىنشى سۇرادى دا قويدى، وسىناۋ ۇمىتىلماس كۇندى تاريحقا اينالدىرىپ تاڭبالاعان ۇلكەن، ونجەۋلى ساراپتامالىق ماقالا جازىلمادى، ارنايى حابار دا بەرىلمەدى. حان-ياننان تۇسىرىلگەن بەينەروليكتىڭ استىندا جاريالانعان ونداعان ۇنقوسۋ كوممەنتتەرى بۇل رەتتە الىپ بارا جاتقانداي اۋا-رايىن جاساي العان جوق. ال بىلە-بىلگەنگە، سول پىكىرلەردە وي سالارلىق تالاي اڭگىمە بار جانە ولاردىڭ كوپشىلىگى وزگە حالىقتاردىڭ وكىلدەرىنە تيەسىلى.
ەرمەك جاماش: «قازاقشا ءان سالىپ تۇر. جىگىتسىڭ!»
قانات تۇركپەنباەۆ: «جەر پلانەتاسى قازاقتىڭ مۋزىكاسىن تىڭداپ جاتىر. ديماش، اللا رازى بولسىن ساعان».
Erlik Erlik: «تو چۋۆستۆو، كوگدا روديلسيا كازاحوم ي تى گورد ەتيم! سپاسيبو، ديماش!»
ميسس نيكا: «ميلليارد جيتەلەي زەملي سلۋشايۋت كازاحسكۋيۋ پەسنيۋ. ەتو سۆەرحگرانديوزنو!!!»
Galina G: «سپەت نا «ميسس ميرا – 2018 پەسنيۋ نا كازاحسكوم يازىكە دوروگوگو ستويت! يا كورەيانكا، روديلاس ي پروجيلا 59 لەت ۆ كازاحستانە! وچەن گوردا!»
ەلەنا باردۋس (ۋكراينا): «... يا حوت ي نە كازاشكا، نو يا تاك سچاستليۆا، چتو ون سپەل نا رودنوم، كازاحسكوم يازىكە».
ديل ەگەنبەردي: «باۋرۋم، كازاگىم، سەن ۋچۋن كۋانىچىمدا چەك جوك».
يميا فاميليا: «ۆسەم نا زاۆيست كازاح نا «ميسس ميرا» پويوت كازاحسكۋيۋ مۋزىكۋ. دا، كازاحي - كراساۆا! سكورو ۆەس مير زاۆويۋەتە كاك چينگيز حان، زولوتايا وردا، تولكو ميرنىم پۋتيوم، كونەچنو».
ناتاليا بوچكارەۆا: «ەتو كرۋتو، كوگدا ديماشا پوپروسيلي سپەت نا سۆويوم رودنوم يازىكە. ەتو يسكليۋچەنيە يز پراۆيل، پو-موەمۋ. پوتومۋ چتو ون – سۋپەرتالانتيششە!»
مايرا كاسەن: «ديماش – حالىق باتىرى».
جانار زۋبايروۆا: «مولودتسى، كيتايتسى! ا رودينا ليۋبيت مولچا...»
قوعامنىڭ نەگىزگى بولىگى جۇمعان اۋزىن اشپاعانىمەن، ەسەسىنە الگى ۋاقيعادان كەيىن تۋرا جارتى اي وتكەندە ەلباسى قازاقستاندىق باق وكىلدەرىنە بەرگەن سۇحباتىندا ديماشقا جانە بۇگىندە ەۋروپادا ونەر كورسەتىپ جۇرگەن سولتۇستىكقازاقستاندىق وپەرا ءانشىسى ماريا مۋدرياكقا ارنايى توقتالدى: اتاپ ايتقاندا، «قازاق مادەنيەتى الەمگە نە بەرە الادى جانە قانداي دا ءبىر قازاقستاندىق برەندتىڭ دۇنيە جۇزىنە تانىمال بولۋى شىندىققا اينالۋى مۇمكىن بە؟» دەگەن جۋرناليست سۇراعىنا جاۋاپ بەرە كەلىپ، قازاقستاندا قازىردىڭ وزىندە ونداي برەندتىك ادامدار بار، مىسالى، ديماش قۇدايبەرگەن دەدى. ودان ءارى ماريا مۋدرياك پەن ديماش سياقتى «دارا تاۋارلارعا» كومەكتەسۋ، وسىنداي تالانتتاردى قولداپ، ءوسىرىپ وتىرۋدىڭ قاجەت ەكەندىگىن ەسكەرتتى.
ادەتتە مادەنيەتى وزىق ەلدەردە تالانتتى ۇل-قىزىن الدىمەن ءوز جۇرتى ىزدەيدى، جۇرتى ىزدەگەسىن مەملەكەتى ىزدەيدى. بۇل جولى باسقاشاراق بولعان سياقتى: مەملەكەت باسشىسى ءوز جۇرتىنىڭ الەم مويىنداعان ۇلىن ىزدەدى.
ەلباسى جۋرناليستەرمەن جەلتوقساننىڭ 27-ءشى جۇلدىزىندا اڭگىمەلەستى. ال ءدال سول كۇنى «TALK LIKE يۋتۋب جوباسى» بەينەارناسىندا «رينات زايىتوۆ ديماش قۇدايبەرگەن جايلى شىندىقتى ايتتى» دەگەن اتپەن ءبىر بەينەسۇحبات جارق ەتە قالدى. ەرتەسىنە ونى ProjectKazakhel بەينەارناسى «رينات زايىتوۆ ديماش قۇدايبەرگەن جايلى، ول قىتايدىڭ ينسترۋمەنتى» دەيتىن اتاۋمەن كوشىرىپ جاريالادى. ءدال سول، 28-جەلتوقسان كۇنى «جاس الاش» گازەتىنىڭ سايتى «ديماش قۇدايبەرگەن قىتاي ساياساتىنىڭ تازا قۇربانى» دەگەن تاقىرىپتا الگى بەينەروليكتەردىڭ ءماتىنىن مازمۇنداپ بەردى.
بەلگىلى ايتىسكەر اقىن رينات زايىتوۆتىڭ ديماش جايىندا ەلدىڭ قۇلاعىن كوتەرىپ اڭگىمە ايتۋى ءبىر بۇل ەمەس. ونىڭ 2013 جىلى «ساز الەمى» تەلەكونكۋرسىندا ديماشقا «ەركەككە ءتان ەمەس داۋىسپەن شىڭعىرىپ ءان ايتقانى» ءۇشىن تومەن باعا قويىپ جىبەرگەنى قۇدايبەرگەن شىعارماشىلىعىنا ىنتا ءبىلدىرۋشى كىمگە بولسىن ءمالىم. سول ديماش ءۇش جىل ارالاتىپ Singer ءان كونكۋرسىندا بۇكىل قىتايدى شۋلاتىپ جاتقان شاقتا ءانشىنىڭ فاناتتارىنىڭ «ساز الەمىندە» بولاشاق ءوز كۋميرلەرىنە سىن ايتقان باعىم مۇحيتدەنوۆا، سۇلتانا قاراجىگىتوۆا سياقتى جيۋري مۇشەلەرىنە قوسا ريناتتى دا ابدەن تابالاعانىن ۇمىتا قويعان جوقپىز. سولاردىڭ بىرەۋى – بەلگىلى بلوگەر مۇرات تەلىبەكوۆتىڭ اشىنىپ وتىرىپ: «ۋ مەنيا دو سيح پور پەرەد گلازامي ليتسا چلەنوۆ جيۋري نا كازاحستانسكوم كونكۋرسە پەۆتسوۆ، گدە ۆىستۋپال ديماش: كريۆىە ۋسمەشكي، پرەزريتەلنىە فرازى، چۆانستۆو ي ۆىسوكومەريە. وني دەلالي ۆسيو، چتوبى ۆتوپتات ەگو ۆ گرياز»، – دەپ جازعانى ەستە قالىپتى. شىنىندا دا سول جولعى باس سالىپ جابىلۋ انشىگە پايدا بەرەتىن سىن ايتۋىمەن ەمەس، كىسىنى وشىرەتىن ۇكىم شىعارۋىمەن مۋزىكانى باعالاي بىلەتىن ادامداردىڭ كوڭىلىن قاتتى جابىرقاتىپ تاستاعانى راس، بىراق سونىڭ وزىندە دە «ساز الەمىندە» ورىن العان جاعداي جاس ءانشى ءۇشىن باستان اياق گولگوفا بولدى، نەمەسە بەرلين يريشەۆ وبرازدى تۇردە جازعانداي، ونەر ساحناسى قولدارىنا ءبىر-ءبىر بالتا ۇستاعان ساراپشىلار تالانتتاردىڭ تامىرىن قىرىققىسى كەلگەن ەشافوتقا اينالدىرىلدى دەپ ايتا الماس ەدىك. ونىڭ سەبەبى، ءدال وسى جاعداي، باسقا دا ەلەۋلى سەبەپتەرمەن قوسا العاندا، جاس تالانتتى قايراپ، جىگەرىن جانىپ، الداعى اسقارالى اسۋلارعا سالۋىمەن دە ديماشتىڭ بۇگىنگى تابىسىنا وبەكتيۆتى تۇردە سەپتەسكەندىگىن ەسكەرۋىمىز كەرەك (بۇلاردى ونەر تىلىندە «پروديۋسەر-موتيۆاتور» دەپ تە اتايدى). مۇندايدا قازاق «سۇيەنىپ ەمەس، ءسۇرىنىپ جەتكەن تاۋ بيىك» دەر ەدى.
رينات ديماش تاقىرىبىنا ميللياردتىق قىتاي Dimash دەيتىن تورنادو استىندا جىعىلىپ جاتقاندا ەكىنشى رەت اينالىپ سوقتى. سوققاندا دا ءتىلشى قىزدىڭ ديماش جايلى فەلدفەبەلدىك ىڭعايدا تىكە قويعان سۇراعىنا «ول – كونكۋرستىق ءانشى عوي» دەپ قىسقا عانا جاۋاپ بەردى، بىراق ودان ءارى تەرەڭدەمەدى. اڭگىمەنىڭ مانماتىنىندە ءانشى جايىندا ايتقان اۋەلگى پىكىرىندە قالاتىنىن اڭعارتتى. «ەركەك!» – دەگەنبىز سول جولى، ونىڭ كەيبىرەۋلەر سياقتى تاۋىق ءبىر شاقىرعانشا پىكىرىنەن ءۇش تاناتىن تايعاناقتىققا بەرىلمەي تاباندىلىق تانىتقانىنا ءسۇيىنىپ. «ايتىلعان ءسوز – اتىلعان وق». ءتىپتى وسى جەردە، اسىلىندا، ۆوكالدىق ونەردە كونكۋرستىق ءانشى، كونكۋرستىق ەمەس ءانشى دەپ ءبولۋ بولمايتىنىن، كونكۋرستارعا قاتىسۋ ءانشىنىڭ ءانشىسىن انىقتاپ بەرەتىن جانە ءتۇرلى سىن-سىناققا سالا وتىرىپ مىقتىلاردى تاڭداپ شىعاراتىن اسا قيىن ونەربايگەسى ەكەندىگى جايلى داۋ-پىكىرىمىزدى دە ىشكە بۇككەنىمىزدى ەندى ايتۋعا ىقتيارلىمىز. قايتكەندە دە پىكىردى قۇرمەتتەۋ كەرەك جانە وسى ورەدە سىن پىكىرىن وزگەرتپەگەن جالعىز رينات قانا ەمەس قوي، مىسالى، باعىم مۇحيتدەنوۆا دا كەيىن ءبىر تەلەسۇحباتىندا ءوزىنىڭ «ساز الەمىندەگى» ايتقان سوزىنەن قازىر دە قايتپايتىنىن، ءالى دە كادۋىلگى انگە «كلاسسيكالىق پيششالكالاردى» قوسۋدى ديسسونانس دەپ ەسەپتەيتىنىن مالىمدەگەنى ەسىمىزدە. تالعام تەكسەرەتىن بۇل «پوليتسيا» شىڭعىرۋلار مەن «پيششالكالاردى» قانداي «تەرمومەترمەن» ولشەپ بىلگەنى بولەك اڭگىمەنىڭ سىباعاسى، بۇل جەردەگى گاپ ادامداردىڭ ءپرينتسيپتى كوزقاراستارىندا، دۇرىسى، سولارعا ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىزدا. ديماشتىڭ تالانتىنا تابىنۋشىلار ويداي ءمىن ەتىپ كورسەتىپ جۇرگەندەي، رينات مۋزىكادان بەيحابار، ياعني ول سالانىڭ مامانى بولماعان كۇننىڭ وزىندە دە ءبىز وسىنى ايتامىز، – دەموكراتيالىق قوعامدا ءار ادام ءوزىنىڭ وي-پىكىرىن، سونىڭ ىشىندە از ۋاقىتتا تانىمال تۇلعاعا اينالعان ونەر يەسى جايىندا نە ويلايتىنىن بىلدىرۋگە ەرىكتى، ءارى قۇقىلى.
وسىنداي سەبەپتەرمەن ايتىسكەر اقىننىڭ ديماش تاقىرىبىنا سول 2017 جىلعى كوكتەمدە ءۇشىنشى رەت ورالۋىنا تاعى دا ەرىكسىز نازار جىققان بولاتىنبىز. بۇل جولعى اڭگىمە ءبىر قالاداعى ء(سىرا، اقتوبەدەگى) كونتسەرت زالىندا شىعارماشىلىق جاستارمەن وتكەن كەزدەسۋدە زالدان بەرىلگەن سۇراققا جاۋاپ رەتىندە ءوربىدى جانە ونىڭ بارىسىندا سۋىرىپسالما اقىن ديماشتى ءانشى رەتىندە نەگە قابىلداي المايتىنىنا العاش رەت كەڭىرەك توقتالدى. ىقشامداپ، كەيبىر جەرىن مازمۇنداپ كەلتىرگەندە اڭگىمە مىناعان سايدى.
«قازىر ديماشتىڭ توڭىرەگىندە ايقاي-شۋ كوپ. بىراق ءبىز قازىر ەكى رەت وليمپيادا چەمپيونى يليا ءيليندى دە ۇمىتا باستادىق. ءبىر جىلدان كەيىن كورەمىز. «بالاپاندى كۇزدە سىنايدى». ءبىر جىلدان كەيىن نە بولاتىنىن كورەمىز. «ويباي، ديماشتىڭ ارقاسىندا دۇنيە ءجۇزى قازاقتى تاني باستادى» دەيدى. ديماش نە، قازاقتىڭ شاپانىن كيىپ، دومبىرامەن ءان سالىپ، قازاقتى تانىتتى ما؟ جاقسى، قازاقتىڭ بالاسى ءوزىن ميللياردتارعا مويىنداتا باستاعانىنا قۋانامىن. مەدەت شوتاباەۆ دەگەن ءانشى بار. لا-سكالادا ءان ايتىپ جۇرگەن ءانشى. الەمدەگى گونورارى جوعارى جەتى تەنوردىڭ بىرەۋى. سەمەيدەن. مەن ديماش سياقتى انشىلەردەن قورقام دەپ نەگە ايتتىم؟ ءبىز ەسترادا ارقىلى نە ەركەكشە ەكەنىن، نە ايەلشە ەكەنىن بىلمەيتىندەردى العا شىعارا باستادىق. ديماش – ۇلكەن قارۋ. ءوزىنىڭ تالانتىمەن ول – ۇلكەن ساياسي قارۋ. كەزىندە كريشتيانۋ ءوزىنىڭ گوموسەكسۋاليست ەكەنىن مويىنداعاندا مەن... (وسى جەردەگى بىرنەشە ءسوز تۇسىنىكسىز). نەگە؟ قانشا بالالار ديماشتاي بولعىسى كەلىپ ءجۇر. سول سياقتى ديماشتى باۋىرىمىز سياقتى كوتەرگىمىز كەلسە، ول سوعان لايىق ەڭبەك ەتۋى ءتيىس. ول تەلەۆيزوردان ۇنەمى قازاقشا ايتۋى كەرەك، حالقىن جاقسى كورەتىنىن كورسەتۋى ءتيىس. مەن ءوز قاتەسى ءۇشىن كەشىرىم سۇراۋدان ارلانبايتىن اداممىن، بىراق ءبارىن دە ناتيجەسى بويىنشا باعالاۋ كەرەك. بىراق ول ءبىر كونكۋرستا باس جۇلدە الدى ەكەن دەپ... (بۇدان كەيىنگى سوزدەر تۇسىنىكسىز). ەرلان رىسقالي دەگەن ءداستۇرلى ءانشى بار، دومبىرامەن ايتادى، ەۆروپادا گران-ءپريدى جەڭىپ الدى، ونى تىڭداپ وتىرىپ پلاسيدو دومينگونىڭ ءوزى جىلاعان. الايدا ەشكىم وسىنى ەسكەرمەيدى، ەشكىم وسى ءانشىنىڭ جاعدايى قالاي ەكەن، قالاي تۇرىپ جاتىر دەپ سۇرامايدى. ال سەندەر بۇل سۇراقتى قويا بەرەسىڭدەر، كەيبىرەۋلەرىڭ جەرلەس رەتىندە كوتەرگىلەرىڭ كەلىپ، ال كەيبىرەۋلەر... (تاعى دا تۇسىنىكسىز سوزدەر).
مەن قازاقى ەمەس انشىلەردەن قورقام. كەيىن ديماشقا ەلىكتەگەن، بەتتەرىن بوياپ، شاشتارىن ەلبىرەتىپ، «يھ-يھ» دەپ شىعاتىن بالالار كوبەيسە، نە بولامىز؟! (زالدا كۇلكى، قول شاپالاقتاۋ).
Azat Bekeev دەيتىن بلوگەر تاراپىنان You Tube بەينەحوستينگىنە 2017 جىلعى 25 ساۋىردە شىعارىلعان بۇل ءتۇسىرىلىم ەداۋىر قارالىم جانە ەموتسياعا تولى ءبىراز كوممەنتاري جينادى ― ناقتى ايتقاندا، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ونى 102 مىڭ ادام قاراپ، مىڭ قارالى پايدالانۋشى ءوز پىكىرلەرىن قالدىرعان. وسى جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر جاعداي، سوعان دەيىن جاريالانعان ەتنورەپەر ەربولات قۇدايبەرگەننىڭ ديماشتى ايەل انشىلەرگە ءتان سوپرانو داۋىسپەن «شيقىلداپ» ايتادى دەپ كىنالاعان بەينەسۇحباتىن كورگەن جۇرت ءبىراۋىزدان ديماش جاعىندا بولىپ، اقىرى سىنشىنى جاريا تۇردە كەشىرىم سۇراۋعا ءماجبۇر ەتسە، بۇل جولعى پىكىرلەر ديماشتى جانە ريناتتى قولداۋشىلار بولىپ ەكىگە ءبولىندى. تۇتاس العاندا ونىڭ ءبىرىنشىسىن مىناداي بىرنەشە تارماق بويىنشا توپتاۋعا بولادى: ا) پىكىر بىلدىرۋشىلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ايتىسكەردىڭ سوزدەرى بولعانداي ولاق، ءبىرتۇرلى بولىپ كەلەتىنىن، وي-پىكىرىندە بەلگىلى ءبىر قيسىن، لوگيكالىق جالعاستىق جوق ەكەندىگىن اتاپ كورسەتەدى جانە ءسوز ونەرىندە جۇرگەن ادامنىڭ وسىنشاما قارابايىر سويلەيتىنىنە تاڭدانىس بىلدىرەدى; ءا) جالپى ونەرپازداردى قاتار قويىپ ءبىر-بىرىمەن سالىستىرۋ ونىكتى ءتاسىل ەمەس، سەبەبى، ونەردە اركىمنىڭ ءوز ورنى بار، بۇعان قاراعاندا ءبىر كەزدە ءوزى مەنسىنبەي، اياققا تاپتاعانداي بولعان ادامنىڭ وسى كۇندە الەمدىك داڭققا بولەنۋى ايتىسكەر اقىننىڭ ۇيقىسىن قاشىراتىن سياقتى، مۇندايدا ابزالى شىن تالانتتى مويىنداۋ ەدى عوي، ءدال سول سەكىلدى ءوز قاتەسىن ءبىلىپ ارىلۋ دا كىسىدەن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى قاجەت ەتەدى، ال ادام بۇل ۇدەدەن شىعا الماسا، وندا ءىشىن قىزعانىشتىڭ ۋىتى جالاپ بارا جاتقاندىعى; ب) سىنشىنىڭ ءوزى سونشاما مىقتى بولسا، تىم قۇرىسا ءبىر ەلگە بارسىن دا، دومبىراسىمەن ءوزىن، ەلىن مويىنداتسىن; ۆ) ريناتتىڭ ءوزى دە ونەردىڭ، ساحنانىڭ ادامى، «ساحنالىق وبراز» دەگەننىڭ نە ەكەنىن ءبىر بىلسە سول ءبىلۋى كەرەك ەدى، بىراق ول ادەيى ءوزىن ساحنا ەرەكشەلىگىن بىلمەيتىن ادام ەتىپ كورسەتەدى، سوعان قاراعاندا ول جامان اكتەر بولماۋى كەرەك; گ) رينات ― ءان ماتىندەرىنىڭ اۆتورى رەتىندە ءوزى قالاماقى بولىسەتىن توي انشىلەرىنىڭ يتارشىسى، ال ديماش بولسا رينات ءسوزىن جازعان اندەردى ولسە دە ايتپايدى، الگىندەي اندەر ديماش ءۇشىن دەڭگەي ەمەس، مۇنىڭ ءوزى ايتىسكەردىڭ شامىنا تيەتىن سياقتى; د) ايتىسكەر اقىنعا سەنسەڭ، مىنا دۇنيەدە وزىنەن اقىلدى ادام جوق، ال ىشىنە ءانشىنىڭ تالانتىن قۇرمەتتەۋشىلەر جانە ديماشقا باتاسىن بەرگەن پرەزيدەنت تە كىرەتىن ميلليونداعان ادام اقىماق ەكەن دە; ە) ديماش ەشكىمگە ەشتەڭەنى دە دالەلدەۋگە مىندەتتى ەمەس ― ول ءانىن ايتىپ جايىمەن جۇرگەن جىگىت جانە سول ونەرىمەن ساپالى، ءتاۋىر مۋزىكانى اڭساعان ميللياردتاعان حالىقتىڭ رۋحاني قاجەتىن وتەۋدە; ج) ءومىردىڭ، ونەردىڭ ءورىن كوزدەپ، ءوز ەڭبەگىمەن ورلەپ كەلە جاتقان قىلقانداي جاس جىگىتتىڭ اياعىنان شالىپ، ەتەگىنەن تارتۋ تاربيەسىزدىك قانا ەمەس، سوراقىلىق; ز) وسىنىڭ بارلىعىنىڭ استارىنان ديماشتىڭ اتىن پايدالانىپ، ءوز اتاعىن شىعارعىسى كەلگەن تەرىس پيعىل اڭعارىلادى، سەبەبى بۇگىندە جاستار ايتىستى قارامايتىن بولدى، ايتىس اقىندارىنىڭ كۇنى ەڭكەيدى، سوندىقتان ولاردىڭ اراسىنداعى بازبىرەۋلەر قوعامدا سۇرانىسقا يە تاقىرىپتاردىڭ، ال بۇل جەردە الەم مويىنداي باستاعان ديماش تاقىرىبىنىڭ جالىنا جارماسا باستادى.
قورىتا كەلگەندە، ديماشتى قولداۋشىلار ەكى نارسەنى ءبولىپ ايتادى: ولاردىڭ پايىمداۋىنشا، قوعام، جۇرتشىلىق قاي سالادا بولسىن جاڭانى، جاڭالىقتى قابىلداپ ۇيرەنۋى كەرەك; سوسىن ديماشتى ۇناتىپ، باعدار تۇتا باستاعان جاستار بۇرىس جولعا تۇسەدى دەپ كەسىپ-ءپىشىپ ايتۋعا بولمايدى، سەبەبى، باسقا-باسقا، ال ديماشتاي وڭدى جىگىتتەن جاماندىق شىقپايدى.
ەندى ريناتتى قولداۋشىلارعا كەلەيىك.
بۇل توپتى شارتتى تۇردە ەكى پارتياعا ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى. العاشقىسى ― نەگىزىنەن ديماشتىڭ ونەرىن، اسىرەسە ونىڭ قازاق مادەنيەتى مەن قازاق ءتىلىن ناسيحاتتاۋعا قوسىپ جۇرگەن ۇلەسىن وڭ تۇرعىدان باعالايدى، سويتسە-داعى ەشكىم دە سىننان تىسقارى تۇرماۋى كەرەك، سىن ديماشقا قاتىستى تۇردە دە تەك پايدا اكەلەدى دەپ ەسەپتەيدى. ال رەتسيپيەنتتەردىڭ قالعان، قوماقتى بولىگى ەش الايداسىز رينات جاعىنان تابىلدى. ايتۋلارىنشا، ا) شىنىندا دا ديماشتىڭ سىرتقى ءتۇرى دە، داۋىسى دا ايەلگە كەلىڭكىرەيدى، سودان دا ونى ۇناتاتىنداردىڭ دەنىن ايەل ادامدار قۇراپ وتىر; رينات ءبىر نارسەنى دۇرىس ايتقان ― بۇگىندە ەركەكتەر، ءتىپتى جاس بالالار ايەلگە ۇقساپ بارادى، ءتىپتى سولارشا بويانىپ، ءسان قۋالايتىن بولدى; قازاق جىگىتتەرى قايتكەندە دە ەركەك بولىپ قالۋى كەرەك; ءا) ديماش قاراقان باسىنىڭ قامىن كۇيتتەپ ءجۇر، سول ءۇشىن دە ول قىتايعا بارىپ، اتاعىن شىعارىپ، سوندا قالىپ قويدى، تۇپتەپ كەلگەندە تۋعان حالقىنىڭ باسىنداعى اۋىرتپالىق پەن قيىنشىلىق ونىڭ قابىرعاسىن قايىستىرمايدى; ب) ديماش داۋسىز تالانت، بىراق وعان پاتريوتتىق رۋح جەتىسپەيدى، سەبەبى ول قىتايداعى كونكۋرس كەزىندە 14 تۋردىڭ ەكەۋىندە عانا قازاقشا ءان ايتتى; ۆ) رينات قازاقتىڭ بولاشاعىن ويلاپ ايتىپ وتىر، سەبەبى قازىردە جاستار، بالالار ءوزارا مەسسي، رونالدۋ بولىپ ءبولىنىپ وينايتىنى، قانات يسلام ياكي بەيبىت ىستىباەۆ بولىپ وينامايتىندارى راس قوي، ونىڭ سەبەبى، سوڭعى ەكەۋى تەلەديداردان ازار بولسا جىلىنا ءبىر-ەكى رەت قانا كورىنەدى; گ) بۇرىن بالالار باتىر بولسام، جاۋىنگەر ەر بولسام دەگەن ارمانمەن وسەتىن، قازىرگى بالالاردىڭ ەسىل-دەرتى ءانشى، ءارتىس بولۋ، ال قازاق جەرىن ساقتاپ قالعان ءانشى-ارتىستەر ەمەس، باتىرلار مەن جاۋىنگەرلەر ەدى عوي ― بۇگىنگى قاپتاپ كەتكەن مياۋبيكە «پوپسا»، ايەلدىڭ الدىندا جۇرەگىن قولىنا ۇستاپ قىلعىنىپ تۇراتىن جاسىق اندەر قازاق جىگىتتەرىن ەركەكتىك قادىر-قاسيەتتەن ايىرىپ، ايەلدەردىڭ ءبىز وكشە توپليىنىڭ استىنا تاستادى; د) قىتايدا ۇزاققا قالۋ ديماش ءۇشىن بەلدەن زيان، ول قازىردىڭ وزىندە تامىرىنان اجىراي باستادى، مۇندا ساياساتتىڭ، اقشانىڭ سالقىنى بارى انىق; ە) ديماش جەكە مۇددەسىمەن قىتايدى بايىتىپ جاتىر، ال بۇل ەل قازاققا اتا جاۋ، وندا قانداستارىمىز قيىنشىلىققا ۇشىراۋدا، ال ول بولسا سونداي جاۋىمىزبەن قۇشاقتاسىپ ءان سالىپ ءجۇر; ج) ديماش الەمدى ەمەس، قىتايدى مويىنداتتى دەۋ دۇرىس بولادى، ال بۇل ەلدىڭ بىزگە تۇككە دە كەرەگى جوق; ونىڭ قىتايداعى ميلليونداعان فاناتتارىنىڭ ديماش ءۇشىن قازاقستانعا كوشۋگە بارمىز دەپ مالىمدەۋى جايدان-جاي ەمەس، تۇپكى نيەتتەرى بەلگىلى ― سونى جەلەۋ ەتىپ، ەلىمىزگە، جەرىمىزگە جىم-جىرت كىرىپ الۋ، سوندىقتان ريناتتىڭ ديماشتى ساياسي قارۋ دەۋى دۇرىس. قىسقاسى، ديماش ەلىم دەسە، جەرىم دەسە كەيىن قايتسىن، تۋعان ەلىن ارالاپ كونتسەرت بەرسىن...
قۇدايشىلىعىن ايتايىق، وسىناۋ داي-داي ايتىستا پىكىر ايتۋ مادەنيەتىنە ءتان ەمەس اسىرا ماقتاۋ دا بولماي قالعان جوق، انىق-قانىعىنا جەتۋگە دە تەر توكپەي، جالپىلاما، جاداعاي ايىپ تاعۋمەن ءبىراز جايدى بىلىقتىرۋ دا بار. سوعان قاراماستان ول كۇندەرى ءدال وسى ماسەلەنى ورشىتپەي قويا سالۋ جاعىندا بولعانبىز. ونىمىزعا ءۇش جاعداي سەبەپ بولعان-دى. بىرىنشىدەن، حالقىمىزعا ءتان شۇكىرشىلىك ايتۋ، ىشتەگى قوقىستى سىرتقا شىعارا بەرمەۋ. ەكىنشىدەن، ارتىق-كەمىنە قاراماستان، ايتىلعان پىكىرلەردىڭ قوعامداعى احۋالدى بارىنشا ءدال سيپاتتاپ بەرەتىن ۇجىمدىق سىنشى رەتىندەگى ماڭىزى، ياعني الەۋمەتتانۋشىلىق ءمانىنىڭ بار ەكەندىگى. ءۇشىنشى سەبەپ – رينات ايتقانداي، شىنىندا دا سوڭىرا، ءبىر جىل وتكەندە نە بولاتىنىن كۇتۋ ەدى. وسى كۇنى ايتىسكەر جىگىت الگى ءسوزدى سول ساتتەردەگى ءوز تۇيسىگىنە سۇيەنىپ وتىرىپ ايتتى ما دەپ ويلايمىن. نەگە دەسەڭىز، رينات «شوجە سانايىق» دەپ وتىرعان ءساۋىر، جالپى 2017 جىلعى جازعىسالىمعى ۋاقىت ديماشتىڭ Singer جوباسىنداعى جەڭىسىنەن كەيىنگى، ءبارىمىز اياعى نە بولار ەكەن دەپ مازاسىزدانا كۇتكەن الماعايىپ كەزەڭنىڭ باسى بولاتىن. سەبەبى، جاس ءانشى ءۇشىن ول كۇندەرى ءوز بەتىن تابۋ جولىندا بۇلتاققا ءتۇسىپ ىزدەنۋ ۋاقىتى باستالعان. سونىمەن بىرگە ءانشىنىڭ ادام ايتقىسىز ۇزاققا ء(تورت ايعا) سوزىلعان كونكۋرستان كەيىن قاتتى شارشاعانى دا بىلىنگەن. بىراق الىنعان بيىكتى بەكىتۋ نيەتى جانە شوۋ بيزنەس زاڭدىلىعى جوندەپ تىنىعۋىنا دا مۇمكىندىك بەرمەدى، وعان فاناتتار مەن باق-تىڭ ۇنەمى نازارىندا ءجۇرۋ ماشاقاتى، بارىنشا تىعىز جۇمىس كەستەسى، قۇرلىقتار اراسىن جول قىلعان اۋەساپارلار سۇركىلى قوسىلىپ، فيزيولوگيالىق جاعىنان عانا ەمەس، كوڭىل-كۇي جاعىنان دا كەرى اسەرلەرىن تيگىزە باستاعان-دى. سودان دا ءانشى كەيبىر جوعارى رەگيسترلى ورىنداۋلارىندا، اسىرەسە ءوزىنىڭ ءماشھۇر كونتەرتەنورلىق ۆوكاليزدەرىندە نوتادان تايىپ كەتكەن ساتتەر دە بولدى، ونىڭ ۇستىنە قاس قىلعانداي ءتىپتى ماقتاۋلى ەۋروپانىڭ وزىندە مۋزىكالىق شارالاردىڭ تەحنيكالىق جاعىنان ازىرلەنۋ دەڭگەيى ويداعىداي بولماي، كونتسەرت زالدارى مەن الاڭدارى ديماشتىڭ نوتاداعى ءار دىبىستى مۋزىكاعا اينالدىراتىن ۆوكالدىق تالابىنا جاۋاپ بەرە المادى. سونىمەن بىرگە ءانشىنىڭ ورىنداۋشىلىق پارتياسىنىڭ باسىم بيىكتىك دەڭگەيىنە (تەسسيتۋراسىنا) ساي كەلەتىن اندەردىڭ تاپشىلىعى دا بايقالدى. رينات قانشا ايتقانمەن ونەر ادامى عوي، وسىنداي-وسىنداي كىبىرتىك-سىقىرلاردى جۇلىنتۇتامىمەن سەزدى عوي دەيمىن. بىراق سونىڭ بارلىعىنىڭ دا ءتۇبى حايىر – شامامەن 2017 جىلدىڭ كۇزىنەن باستاپ ديماشتىڭ ۆوكالدىق فورماسى قايىرا قالپىنا ءتۇستى، ونىڭ داۋسىنا كەلەتىن اندەردى تاڭداپ الۋ تالابى دا جوعارىلادى، ديماشقا ارناپ العاشقى اندەر دە جازىلا باستادى، سولاردىڭ بىرەگەيى – Skreaming ءانشى شىعارماشىلىعىندا جاڭا كەزەڭدى باستاپ بەرۋمەن قاتار ديماشتىڭ ۋاقىت سىنىنان ابىرويمەن ءوتىپ، ونەردە ءوز بەتىن تاپقانىن دا پاش ەتتى. مامىردا شەنجەن قالاسىندا وتكەن ءانشىنىڭ جەكە كونتسەرتى پوپ ستيلىندەگى وسى كومپوزيتسيانىڭ اتىن يەلەنۋى، ونىڭ اراعا اي سالىپ Asian Music Chart چارتىندا سايىسقا تۇسكەن Top 35 ءاننىڭ اراسىنان توپ جارعانى تەگىن ەمەس-ءتى. ال جازدا ينتەرنەت كەڭىستىگى ارقىلى تارالعان ءانشىنىڭ ءۇش تىلدەگى العاشقى اۋديوديسكىسىنىڭ تاعى دا Skreaming اتالۋى جانە كومپوزيتسيانىڭ ورىنداۋشىنىڭ ءستيلىن سيپاتتايتىن سينگل تۇرىندە ديسكىنى باستاپ تۇرۋى ەندىگى جەردە ديماشتىڭ ەكسكليۋزيۆ ءان ايتۋ مانەرى Skreaming (ەركىنىرەك اۋدارعاندا «شىعانداپ ايتۋ») دەگەن ات الاتىنىن مالىمدەپ تۇرعانداي ەدى. وسى ارقىلى ءانشى سوڭىنان تۇز قوسقان بىتىرامەن قۋالاي اتىپ قالىپ جاتاتىن سىنامپازدارعا ءىرى پاترون وقپەن وقساتىپ تۇرىپ جاۋاپ بەرگەندەي ەدى. بۇدان سوڭ ونىڭ مىنا تابىسى ۋاقىتشا، داڭقى بارىپ-بارىپ شىرقاۋ بيىگىنە جەتكەن ساتتەن باسەڭسي بەرەدى دەپ ۇمىتتەنگەن بازبىرەۋلەردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيىلۋى ءتيىس-ءتى. ونىڭ ۇستىنە سىنشىلار ايتتى-ايتپادى، كۇن ساناپ جاڭبىردان سوڭعى قوزىقۇيرىقتاي قاۋلاپ ءوسىپ جاتقان ءانشى تالانتىنا تابىنۋشىلاردىڭ قالىڭ قاتارىنان اياق تارتۋى دا لوگيكالىق تۇرعىدان كۇتىلگەن ءجايت ەدى. سونىڭ ىشىندە ريناتقا قاتىستى تۇردە ايتاتىن بولساق، جوعارىداعى ونىڭ پىكىرىنە بايلانىستى ءوزىمىز كەلتىرگەن كونتەنت-تالداۋدىڭ ىشىندە ءبىز بۇگىپ قالعان تىم قاتتى سوزدەر دە بولعان ەدى، ياعني، «رينات، سەن ءوزىڭ اۋىل-ءۇيدىڭ ۇساق اڭگىمەسىنەن اسپاعان بادىكتىڭ ءبىرى ەكەنسىڭ» ياكي «باقا جۇتقان بالىقتاي قابارىپ، تۇكىرىگىڭ شاشىراپ...»، «كوزىڭ سۇڭگۋىر قايىقتىڭ سۋ استىنان شىعا كەلگەن پەريسكوپى قۇساپ...» دەپ كەلەتىن جەكە باسقا تيىسۋلەردەن وڭگە كەيبىر ايەل ادامداردىڭ وسى جەردە قالامعا الۋعا كەلمەيتىن لاعىنەتتەۋلەرگە دە بارعانىن ەندى ايتۋعا ءماجبۇرمىز. وسىلاردى ەسكەرە كەلگەندە، رينات بۇل تاقىرىپقا ەندىگارى ورالا قويماس، ەگەر ىشىنە سىيماي بارا جاتسا، ديماش جاسى كىشى باۋىرى عوي، ءبىر ءيىنىن كەلتىرىپ، وزىنە جەتكىزەر دەپ ويلاعانبىز.
قاتەلەسىپپىز.
جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ايتىسىپ ۇيرەنگەن اقىن جەلتوقساندا ەلباسىمەن جارىسىپ، 45-ءشى ينەلى ەسكى پلاستينكاسىن قايىرا، وسىمەن ءتورتىنشى رەت ويناتتى. نە دەيدى، سوندا بۇل مۇجىلىڭكىرەپ قالعان كونە كۇيتاباق؟!
اكەتىپ بارا جاتقان جاڭالىق جوق – نەگىزىنەن باياعى «الەۋلاي»، ەسكى سارىن.
«تالانت پەن ۇلتقا قىزمەت ەتەتىن ادامنىڭ ارا-جىگىن اجىراتىپ الايىق»،– دەپ باستايدى دا، ودان ءارى: «نەگە ديماش ءان ايتقاندا مەن «بۇنداي انشىلەردەن قورقام» دەدىم؟!» دەپ الىپ، ءوزىنىڭ بۇل ريتوريكالىق سۇراعىنا بىلاي دەپ جاۋاپ قايتارادى: «ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ونسىز دا بولمىسى ەۆروپالانىپ بارا جاتقان كەزدە ءدال سونداي فەنومەن شىعاتىن بولسا، مەن تولىق ءبىلدىم، ءبىزدىڭ جاستار سونىڭ ارتىنان ەرەتىنىن. ال ديماشتىڭ ساحنالىق وبرازىن قالىپتاستىرعان كىم، قاي ۇلت قالىپتاستىردى؟ قىتاي قالىپتاستىردى ما؟ نەگە قىتايلىقتار ونى شىعاردى؟ ءبىز قىتايلار قازاقشا ۇيرەنىپ جاتىر دەيمىز. ولار ءبىزدىڭ بالانى بىزگە قارسى پايدالانىپ جاتىر. ءدال وسىلاي بولاتىنىن مەن بىلگەم. ويتكەنى ول بولعان پراكتيكا. ديماش «ساز الەمىندە» جۇرگەندە ونى ءبىر ادام سول جاققا سۇيرەدى مە؟ جارق ەتىپ شىققاندا ماقتاندىق. ءبىزدىڭ مينيسترلىكتىڭ باسى ىستەسە «سلاۆيان بازارىنان» كەيىن ديماشتى قازاق وپەراسىنىڭ پاسپورتى رەتىندە ونى كەرىسىنشە قويۋى كەرەك ەدى. ديماش قۇدايبەرگەن قىتاي ساياساتىنىڭ تازا قۇربانى».
وسىناۋ ۇزاق تيرادانىڭ جايىنا ءسال كەيىنىرەك ورالامىز، ەندى ءبىر ءسات سۇحبات بەرۋشى مەن تەلەجۇرگىزۋشىنىڭ ديالوگىنا قۇلاق تۇرەلىك.
ونىڭ ءبىر جەرىندە، رينات ديماشتىڭ تالانتىن، قازاقتى شەتكە تانىتقان ەڭبەگىن مويىنداعانداي بولىپ وتىرعاندا جۇرگىزۋشى انشىگە اتاق بەرۋ ماسەلەسىن قوزعايدى. ايتىسكەر بۇل سۇراققا كۇمىلجىڭكىرەپ بارىپ: «بەرۋ كەرەك. بىزدە قانداي اتاقتار بار ءوزى. «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اتاعى ما؟!» – دەپ، ودەسسالىقتارشا جۇرگىزۋشىنىڭ ءوز سۇراعىن وزىنە قايىرىپ تاستايدى. ودان ءارى ءوزىن الگى ءوزى ايتقان «باسى ىستەمەيتىن مينيسترلىكتىڭ» ورنىنا قويىپ جىبەرگەنىنە ىڭعايسىزدانعانداي اڭگىمەنىڭ بەتىن باسقا ارناعا بۇرادى. ياعني ويىن «قازاقتى دۇنيە جۇزىنە تانىستىرىپ جاتقان ەرلان رىسقالي، قانات يسلام، گەننادي گولوۆكين» دەپ وربىتەدى. وسى جەردە ...ءيا، وسى تۇستا سۇحباتتى جۇرگىزىپ وتىرعان امان تاسىعان بار بولعىر اڭگىمەگە كيىپ كەتەدى جانە جاي كيمەلەمەيدى:
– ولاردىڭ قاتارىنا ديماش قۇدايبەرگەندى قوسا المايمىز، ءا؟! – دەپ، قازان قايناتار اشۋعا قارالاي تامىزىق تاستايدى.
«پەريسكوپقا» كەرەگى دە وسى ەكەن، باعجاڭ ەتە قالادى:
– ديماش قۇدايبەرگەندى قاي جاعدايدا قوسامىز ءبىز؟ ەگەر ديماش ءبىر كونتسەرتىندە شىعىپ، ميكروفونىن جەرگە تاستاي ساپ، «مەنىڭ ۇلتىمدى وسى مەملەكەت قورلاپ جاتقاندا مەن بۇل جەردە ءان ايتپايمىن» دەگەن ەرلىك جاسايتىن بولسا، ءبىز سوندا ديماشقا ەسكەرتكىش قويساق تا ارتىق ەمەس.
اتجالمان امان دا دايىن وتىر ەكەن:
– ونداي ەرلىك جاساۋى مۇمكىن بە؟ – دەپ لىپ ەتە قالادى («اعاتاي-اۋ، قىتايدا تۋىپ-وسكەن قانات يسلام ولاي ەتپەگەندە، ديماش نەگە ونداي ەرلىك جاساۋى ءتيىس؟!» دەمەيدى).
تاعى دا «پەريسكوپ»:
– نەگە مۇمكىن ەمەس؟! جاساسىن. ەر-ازامات قوي. (تەلەجۇرگىزۋشى بۇل جولى دا «ءسىز دە ەر-ازاماتسىز عوي... مەن دە...» دەمەيدى، دەسە دە ىشىنەن «دەگەن» بولار)...
قىرىق ءتورت مينۋتتىق بەينەسۇحبات وسىلاي-وسىلاي بارىپ-بارىپ، باسقا تاقىرىپتارعا اۋىسىپ جالعاسا بەرەدى، سوعان قاراماستان حابار «ەل قامىن جەگەن ەدىگە – رينات زايىتوۆتىڭ زامان حاقىنداعى مۇڭ-زارى ياكي كۇيىكتى ويلارى» دەپ اتالمايدى، تيزەرگە بادىرايتىپ، سۇحباتتىڭ ءبىر بولىگى عانا ارنالعان ديماشتىڭ اتى شىعارىلادى. تۇسىنىكتى جاعداي عوي. ويلاعاندارىنداي، الگى «ۆيرۋستى» ماتەريالدى ءۇش كۇننىڭ ىشىندە عانا 368 مىڭ ادام كورىپ، ونىڭ 4600-ءى كوممەنت ارقىلى پىكىرلەرىن بىلدىرگەن. وسىلايشا «مۇراتىنا» جەتىپ مارقايعان ايتىسكەر جايىندا يۋتۋبتاعى الگى كوممەنتتەر نە دەيدى؟
البەتتە، «التىن دومبىرانى» الا الماي قالعان كەكتى اقىننىڭ وزدەرىنىڭ سۇيىكتى انشىلەرىن ءتورتىنشى رەت مىنەگەن سوزدەرى بۇل جولى دا قاتارى مىڭ-مىڭداپ سانالاتىن فان-قوعامداستىقتىڭ ورىندى اشۋ-ىزىسىن تۋدىرعان، ال ول اشۋ-ىزا ءوز كەزەگىندە كەكتى اقىننىڭ كەگىن قۋعانداردىڭ دا ورىندى اشۋ-ىزاسىن قوزدىرماي تۇرا الماعان. وسى جەردە قۇرمەتتى وقىرماندارىمىزدىڭ التىن ۋاقىتىن جەمەس ءۇشىن سولاردىڭ بىرنەشەۋىن عانا رەت-رەتىمەن كەلتىرە كەتەيىك.
«ونەر مەن ساياساتتىڭ ءبىر-بىرىنە ەش قاتىسى جوق».
«نە نادو سمەشيۆات پوليتيكۋ ي يسكۋسستۆا».
«نەگە ميكروفونىن تاستاي سالىپ ايتپايدى دەيدى. ايتپايدى، ويتكەنى ءوز جەرىندە ءسىز سياقتىلار ونى اياقتان شالىپ، ارتقا تارتتى. ال قىتايدا ونەرىن ونەر دەپ باعالادى. ديماش وتە تاربيەلى، ونەگەلى بالا. ول سۋ ىشكەن قۇدىعىنا تۇكىرمەيدى. ويتكەنى ونى سولاي تاربيەلەگەن اتا-اجەسى».
«ديماش 2017 جىلى «مەن ءانشىمىن» بايقاۋىنا قاتىسقاندا قازاقتار ول جاقتا ەركىن جۇرگەن بولاتىن. ديماش ول ەلمەن كەلىسىم-شارتقا وتىردى. ەندى ول شارتتىڭ مەرزىمى بىتكەنشە، ءسوزىن بەرىك ۇستايتىن، ءبىر ءسوزدى بولۋى ءۇشىن ميكروفونىن جەرگە قويا المايدى. ول ءوز ىسىنە ءوزى جاۋاپ بەرەتىن سانالى ازامات! «بۋىنسىز جەرگە پىشاق ۇرۋ جارامايدى».
«ديماش ارقىلى قىتاي ءبىزدى قالاي جاۋلايدى، ەگەر قىتايلار مۇقىم ستاديون بوپ قازاقشا ءان سالىپ جۇرسە؟!»
«قىتاي ديماشسىز-اق قاپتاپ كىرگەن...»
«ديماش رەسەيگە بارىپ ورىسشا ءان ايتىپ ءجۇر، سوندا «ورىستاندىرىپ جاتىر» دەيمىز بە؟!»
«ديماش «قازاعىمدى ءانىم ارقىلى الەمگە تانىتام» دەگەن بالا كۇنگى ارمانىن ورىنداپ ءجۇر».
«قازاقستان دەگەن مەملەكەتتى كارتادان تاۋىپ الىپ، ديماش ءۇشىن قازاق ەلىنە كەلىپ جاتىر، سوندا ولاردىڭ دا ءبىزدىڭ جەرگە كوزدەرى ءتۇسىپ وتىر ما؟..»
«سىزدەر ريناتتىڭ ءسوزىن دۇرىس تىڭداماعانسىزدار، نە دۇرىس ۇققان جوقسىزدار. ول «ديماش تالانت يەسى، بىراق ءبىز سول تالانتىن كەش باعالادىق. ديماش قىتايدى مويىنداتىپ ەدى، ءبىزدى دە مويىنداتا الدى...» دەپ وتىر... «قىتاي قۇربانى» دەگەنگە كەلسەك، ديماشتى ءبىز قىتاي ارقىلى تانىعانىمىزدى مويىندايىق. رينات سونى مەڭزەپ وتىر!»
«سام جە ۆ كيتاي ديماشا وتپراۆيل، ا تەپەر ۆسياكۋيۋ حرەن پرو نەگو گوۆوريت».
«رينات زايتوۆ، ۆى نە يمەەتە مورالنوگو پراۆا چتو-ليبو گوۆوريت و ديماشە!»
« 1. ديماش قازاق ءتىلىن شەتەلدە ناسيحاتتاپ، قورعاپ ءجۇر. بۇل – ءتىلدى ءسۇيۋ، ۇلتتى ءسۇيۋ. ديماش ۇلتىن سۇيەدى. ءدال وسى ۋاقىتتا قانداس باۋىرلارىمىزدى قىتاي ەش جازىقسىز تۇرمەگە قاماپ جاتىر. جارتى ملن قازاق ازاپ شەگىپ، تۇرمەدە جاتىر. ال وسىنداي قىتايدىڭ مەملەكەتتىك ارناسىندا ءان سالۋ ۇلتتى سۇيۋگە قايشى كەلەدى. ديماشتىڭ بۇل جاعدايدا ءوز پىكىرىن ءبىلدىرۋى ازاماتتىق پوزيتسياسى بولماق. بىراق ساياسات ەمەس. ال الدەكىم ونىڭ ەركىنە قارسى قىتايعا قارسى ءسوز ايتقىزباسا بۇل ساياسات بولماق.
2. ەشقانداي «الەم ادامى» ستاتۋسى ۇلتتى ءسۇيۋدى جوققا شىعارمايدى، ۇلتتىق پارىزدان بوساتپايدى. الەمدىك پراكتيكادا دا سونداي. رەسەي كۇش كورسەتكەندە گرۋزياداعى ۆ. كيكابيدزە نەگە ونىڭ ماراپاتىن المادى؟ كەشە ۋكراينادان س. روتارۋ نەگە «جىل انىنە» كەلۋدەن باس تارتتى؟ قىتايدىڭ زورلىعىن بۇكىل الەم ءبىلىپ وتىرعاندا ديماشتىڭ الەمگە ۇلتتىق نامىسى جوق، تامىرسىز ءتىرى پەندە بولىپ كورىنگەنىن قالايسىزدار ما؟»
«جارتى الەمدى قازاق ەلىنە ىنتىعا قاراتقان، جارتى الەمنىڭ قازاق ەلىنە، تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتقان ديماشتى قازاق ونەرىن دامىتتى دەپ ايتا المايدى ەكەن. ال لوندوندا ءبىر رەت شىعىپ ولەڭ ايتقان، ديماشتىڭ قازاق ءۇشىن ىستەگەن ىستەرىنىڭ ءبىر عانا پايىزىن ىستەگەن ادامدى، ياعني ەرلان رىسقاليەۆتى قازاق ونەرىن دامىتتى دەيدى...»
«رينات ريفحاتۇلى زايتوۆ – ۇيعىر، سوسىن دا ۇيعىرلاردىڭ سويىلىن سوعىپ وتىر...»
«ديماش – ەۆرازيالىق گرۋپپا جانە قىتاي كومپانيالارىنىڭ پروەكتىسى دەپ پىكىر بىلدىرگەن اقىلدى ادامدار».
«رينات، نا دۆورە 21 ۆەك. ەتو ۆام نە 2000 گود، گدە ۆى تولكو بەريوتە دومبرۋ ي پويوتە. سترانە نۋجنو چتو-تو نوۆوە، چتو-تو درۋگوە، مولوديوجنوە. ا ۆى زاستريالي ۆ توم ۆەكە، گدە موجنو تولكو پەت نا ايتىساح»...
ءجا، وسىمەن قويايىق كوممەنتتەگى پىكىرلەردى. اڭگىمەنىڭ نەگىزگى اۋانى بەلگىلى بولدى عوي. بۇل جولعى گاپ تا ءۇشىنشى مارتە شىعىپ سويلەۋدەن جانە وعان بەرىلگەن كوممەنتاريلەردىڭ توڭىرەگىنەن اسا الماپتى. ايتىسكەر تەك قازاق جاستارىنىڭ قۇلقىن بۇزاتىن ديماش فەنومەنى تۋرالى ويىن ودان ءارى دامىتقان. وسى ورايداعى جالعىز وزگەشەلىك، بۇرىنعى ايتقاندارىن قىتاي تاقىرىبىمەن تۇزدىقتايدى. بۇعان دەيىن ءوزى مانسۇق ەتكەن «بەتىن بوياپ، شاشىن ەلبىرەتىپ، «يھ-يھ» دەپ شىعاتىن» ساحنالىق بەينەنى ەندى قىتايعا اپارىپ جاپسىرادى. مۇنىسى – 25-ساۋىردەگى ايتقاندارىنا ءۇن قوسۋشىلاردان ەنشىلەگەن «تازا تۆورچەستۆوسى».
(جالعاسى بار)
Abai.kz
