مەنى كەيىنگى كەزدەرى قازاق ءتىلدى پورتال وقىرماندارىنىڭ ءبىرى-بىرىمەن پىكىر الماسۋ، قازاقشا ايتقاندا ايتىسۋ مادەنيەتىنىڭ تىم قۇلدىراپ كەتكەنى قاتتى الاڭداتىپ ءجۇر. ەگەر پىكىرتالاستى اۆتوردان تەك ءوش الىپ قالۋعا اينالدىرساق، وندا ءبىز قۇزاردان قۇلاعانداي ەتىپ، تومەن قاراي قۇلدىراي بەرەمىز دە، وقىرماندار ەمەس ەشتەڭەنىڭ ءيسى مۇرنىنا بارماس، تازا توبىرعا اينالامىز با دەپ قورقامىن.

مەن، ارينە، ءبارىن بىردەي كىنالاعالى وتىرعان جوقپىن. ولاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ پاراساتى بيىك، ورتاعا سالعان قانداي دا كەلەلى ماسەلەلەرگە كەلىستى پىكىر، تولعامدى وي، تولعاقتى تۇجىرىم ايتىپ، تازا جاناشىرلىقپەن پىكىرتالاسقا قىزۋ كىرىسىپ كەتەدى. مۇندايلاردى وقىعاندا جانىڭ جاي تاۋىپ، كوڭىلىڭ كوتەرىلىپ، تاعى دا جازا بەرۋگە دەگەن قۇلشىنىسىڭ ارتاتىنى ءسوزسىز. شىركىن، كوتەرگەن ماسەلەڭنىڭ كوكجيەگىن ودان سايىن كەڭەيتىپ، وعان تاعى دا جاڭا فاكتىلەر قوسىپ جاتقاندارعا ايتار راحمەتىڭ دە بولەك قوي. قانداي دا قازاق پورتالىنىڭ وسىنداي بولعانىن قالايسىڭ. الايدا، اتتەڭ، كوڭىلگە كىربىڭ اكەلەتىن، بار ىنتا-جىگەرىڭدى قۇم ەتەتىن، نەگىزىنەن اشۋ-ىزا مەن تازا جالاعا قۇرىلعان، كەي-كەيدە كەكەسىننەن دە ادا ەمەس پىكىرلەردى وقىعاندا قولىڭداعى قالامىڭ جەرگە سۋسىپ ءتۇسىپ كەتكەندەي جاعىمسىز كۇيدە قالاتىنىڭدى قايتىپ جاسىرارسىڭ.

بىرەۋلەردىڭ كوڭىلىنە كەلسە دە ايتايىن،  مىنا ورىس ءتىلدى پورتالدارداعى كوممەنتتەردى وقىعاندا ريزا بولماسقا امالىڭ جوق. وندا قانداي دا پىكىرىن سول فاكتى توڭىرەگىندە قوزعاپ، ايتارىن دا سول ماسەلەدەن اۋىتقىمايدى. ارينە، كەلىسەتىندەرى دە، كەلىسپەيتىندەرى دە. ءتىپتى كەلىسپەيتىندەرى دە كوپتەپ كەزدەسەدى. الايدا ولاردىڭ ىشىنەن اۋىزدارىنا اق يت كىرىپ، كوك يت شىعاتىندارىن كەزدەستىرۋ قيىن.

ال بىزدە شە؟ ءبىر ماقالاعا ءۇن قوسقان ون پىكىردىڭ ىشىندە ۇيالعاننان بەتتى باساتىن پىكىرسىماقتار بيتتەي ءورىپ جۇرەدى. وزگەسىن بىلاي قويعاندا، وتكەندە مەنىڭ «مۇنىڭ اتى - ارانداتۋ» دەگەن ماقالام شىققان. وندا مەن كورشىمىز رەسەيدىڭ ءوزىنىڭ شىنايى دوسى دەرلىك قازاقستانعا اشىقتان-اشىق قارسى باعىتتالعان جانە ول تۇگەلدەي وتىرىك پەن وسەككە تولى، تازا ارانداتۋشىلىق ماقالالاردى ءجيى باساتىنىن جازعاعانمىن. ماسەلەن، سولاردىڭ بىرىندە ولار «قازاقستاندا ورىس ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىن (ول قانداي مارتەبە؟) الىپ تاستاپ، ول ءتىلدى مۇلدە جويىپ جىبەرمەك» دەگەن دەنى دۇرىس ادامنىڭ ايتپايتىن پالەسىن بىزگە باعىتتاپتى.

سودان نە بولدى دەيسىزدەر عوي. وبالى نە، وقىرمانداردىڭ كوپشىلىگى بۇل ماسەلەنىڭ دۇرىس كورسەتىلگەنىن، مۇنداي جىمىسقى ارەكەتكە تويتاس بەرۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ، شىنايى جاناشىرلىق تانىتتى. ال قالعان بىرەۋلەرى ادام اۋزىنا الماس بىلاتىپ سوزدەردى بوراتىپ باقتى. بارا-بارا «بۇل ەكى ەلدىڭ اراسىنا جىك سالۋ، كۇنى ەرتەڭ باسىمىزعا كۇن تۋسا وسى رەسەي ءبىزدى قورعايدى» دەگەن ەشبىر قيسىنعا كەلمەيتىن، مۇندايدى تەك سول ەلدىڭ شىنايى جاناشىرلارى ايتاتىن اقىلعا سىيمايتىن ءۋاجدى العا تارتى.

سوندا دەيمىز-اۋ، مەنى ەكى حالىقتىڭ اراسىنا جىك سالدى دەگەن نە بايبالام؟ مەن نە، ورىستاردى ەلدەن قۋ كەرەك دەگەن ارانداتۋشىلىققا جول بەرىپپىن بە؟ مەن بولسام تەك قانا كورشىمىزدىڭ ءباسپاسوز قۇرالدارىنىڭ كەيدە تىم قىرىن كەتىپ، ەشبىر تەكسەرمەستەن، ساراپقا سالماستان، تەك وسەك-اياڭعا قۇرىلعان ماقالاسىماقتاردى پورتالدارعا شىعارىپ وتىرعان دوستىق ەمەس، قاستىق نيەتىن اشكەرەلەدىم ەمەس پە؟ ەگەر مەنىكى قاتە بولسا، نەگە سىپايى تۇردە ناقتى دالەل كەلتىرە وتىرىپ، بىلق ەتپەيتىن ءۋاجدى العا تارتىپ ماقالامدى نەگە تۇككە العىسىز قىلمايدى؟ ولاي ەتسە العىستان باسقا ايتارىم جوق بولار ەدى. ويتكەنى ول ماعان بولاشاققا ساباق ەمەس پە؟ جوق، ونىڭ ورنىنا ديۆاندا جاتىپ الىپ، «ۇيدە باتىر، تۇزدە قاتىننىڭ» كەيپىن كيىپ،  وزىنشە «جاناشىر» بولا قالىپتى. جانە كىمنىڭ جاناشىرى بولدى دەسەيشى.

جالپى، مۇنداي انايى دا ادەپسىز قىلىقتار باسقا دا ماقالالاردا كەزدەسىپ قالادى. ماسەلەن، ونداعى «حايۋان»، «نادان»، «نە وتتاپ وتىرسىڭ» دەگەن بوقتىقتاردان كوز سۇرىنەدى. مەن بۇل جەردە ەكى ءسوزدىڭ بىرىندە ايتىلاتىن «وڭباعان» دەگەن ءسوزدى ءتىپتى سىپايىلىققا باعالاپ وتىرمىن.

مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ ايتىسۋ مادەنىڭ وتە تومەنگى دەڭگەيدە ەكەنىن ايقىن بايقاتادى. «سىبىرلاعاندى قۇداي ەستىمەي مە؟»  دەگەندەي مۇنداي سۇيكىمسىز قىلىقتار ءتىپتى ءمۇيىزى قاراعايداي دەيتىن اقىن-جازۋشىلاردان، اتاعىنان ات ۇركەتىن ادامداردان دا  كەزدەسىپ قالادى. مەن، ماسەلەن، بىرقاتار  ماقالالاردا ولجاس سۇلەيمەنوۆتى «الجاس اماروۆيچ» دەپ جازعاندارىنا مۇلدەم قارسىمىن. بۇل ەشبىر دالەل ەمەس. بۇل الدىمەن ءوزىن، قالا بەردى اكەسىن قورلاۋ دەپ تۇسىنەمىن. اۋ، مادەنيەت پەن سىيلاستىق قايدا؟ جارايدى، ولجاس قازاقتىڭ تىلىنە قارسى ەكەن. ءبىر جاعىنان مۇنى دا تۇسىنۋگە بولار. ءبىلىمدى ورىسشا الدى، جولداستارى دا ورىس. تاعى دا سورلاپ قالعاندا ومىرلىك جارى دا ورىس ەمەس ءتىپتى، ەۆرەي جۇرتىنان ەدى. ەندەشە ودان نە كۇتۋگە بولادى؟ ءتىپتى سونىڭ وزىندە،ءتىپتى قازاققا اشىق جاۋ بولعاندا دا سىپايىلىق پەن يناباتتىلىقتان سىرت اينالماعان ءجون. بىرىنشىدەن، وداق كەزىندە ول ءالى كەلگەنشە  قازاقتى تانىتا ءبىلدى. ونى مويىنداۋعا ءتيىسپىز. ايتپەسە ادىلەتسىزدىك بولادى. ءيا، قازىر قاتەلەستى. جەتىمنىڭ كۇيىن كەشكەن انا ءتىلىمىزدىڭ اياعىنان شالىپ، ومىردە ءوز ورنىن الۋعا كەدەرگى كەلتىرىپ باقتى. سونىڭ وزىندە تازا قازاقي بايبالام سالماي، «ولجاس ومارۇلى، ءبىز ءسىزدىڭ كەيبىر كوزقاراستارىڭىزعا تۇبەگەيلى قارسىمىز. ءوزى ونسىز دا ءالسىز قازاق ءتىلىن قايتا تاز قالپىن كەلتىرۋدى قولداپ ءجۇرسىز. وسى جاعدايدى بىلە تۇرا ورىس ءتىلىن وركەندەتۋ تۋرالى ايتقانىڭىز ءوزىڭىزدى ومىرگە اكەلگەن حالقىڭىزعا جاسالعان قىساستىق دەپ بىلەمىز. جاسىڭىز بولسا، كەلىپ قالدى، رايىڭىزدان قايتىڭىز» دەپ بۇلتارتاپاس دەرەكتەر مەن قيسىندى ءۋاجدى العا تارتقا الدەقايدا پارمەندى، الدە قايدا مادەنيەتتىلىك بولماق.

ال تازا بوقتاۋ مەن كەلەكەلەۋ، ءاجۋالاۋ مەن نامىسقا ءتيىپ سويلەۋ ءوزارا تۇسىنىستىككە ەمەس، تازا جاۋلاسۋعا الىپ كەلەدى. وسىنى ۇمىتپالىق. ازات ەلدىڭ ارى تازا ازاماتتارى بولايىق. بىلايعى جۇرتقا ۇلگى بولۋعا تىرىسالىق. مەنىڭ ايتارىم وسى. قانشا دەگەنمەن نەنىڭ ءجون ەكەنىن قازاعىمنىڭ ءوزى جاقسى بىلەدى، جاقسى مەن جاماندى، لاس پەن تازانى اجاراتا الادى. ال اشۋىن مونيتوردىڭ ار جاعىندا جاتىپ الاتىندارعا ەشبىر داۋا جۇرمەيتىنىن دە تۇسىنەمىن.

ەگەر ماسەلە تەك مەن جايىندا عانا بولسا «نادان ادام نە دەمەيدى» دەپ قويا سالار ما ەدىم. جوق، مۇنىڭ ءوزى كەيىنگى كەزدەرى جامان قۇبىلىس، قاۋىپتى ۇردىسكە اينالىپ بارادى. ماسەلەن، وتكەندە عانا وسى سايتتا ادىلەت شىنبولاتتىڭ «گەنانى مىقتى ساناپ جۇرگەندەر - قۇل بولعان قۇلسانالار» دەگەن ماقالاسى جارىق كوردى. ارينە، بۇل ماتەريالدا كوپشىلىكتىڭ كەلىسپەيتىن جايتتارى دا بار شىعار. الايدا كەيبىر وقىرماندار مۇنداي پىكىرلەرىن بوقتىقتان دا اسىپ تۇسەتىن تالاي انايى سوزدەرمەن «ادىپتەپ» باعىپتى. «كالبيت» دەگەن بىرەۋ «سەن گەنانىڭ بوعىنا دا تاتىمايسىڭ» دەسە، سول دەڭگەيلەس ەكىنشى ءبىر «الديار» دەگەنى «سەندەي ناقۇرىس نادان» دەگەن ادام اۋزى بارماس قوقىستى بوراتسا، ال «سانات» دەگەنىنىڭ دەڭگەيى «دەبيلدىڭ» ماڭايى كورىنەدى. ال ەندى مۇنى دا از دەسەڭىز زىكىريا جانداربەكتىڭ «جارقىن جەت - قانداستار اراسىنداعى ۋاححابيتلىك باعىتتىڭ كوسەمى» اتتى ماقالاسىنا دا بىلاپىت سوزدەردى قارداي بوراتقان. ءبارىن تىزبەلەمەي-اق قويايىن، وسىنداعى ديۆاندىق باتىرلار قىزا-قىزا كەلە پورتالدىڭ  وزىنە باس سالعان. اركىمنىڭ دە پىكىرىن اشىق جاريالاپ، ەكىنشى جاقتىڭ ايتارى بولسا وعان دا ورىن بەرىپ، دەموكراتيالىق اشىقتىقتى باعىت ەتىپ ۇستاپ وتىرعان پورتالىمىزدى «ۇياتسىزداردىڭ» قاتارىنا قوسىپ قويىپتى. بۇل ەندى مۇنداعى ەڭ ءبىر سىپايى، ەڭ ءبىر مادەنيەتتى ءسوز.

وسى ورايدا بىزدەن دە ءبىر ۇسىنىس. قانداي پورتال  اراسىندا بوقتىق پەن مادەنيەتسىز سوزدەر كەزدەسەتىن پىكىرلەردى ءبىرجولاتا الىپ تاستاسا جاقسى بولار ەدى. ودان ۇتپاساق ۇتىلمايمىز، بۇلاردىڭ كوڭىلگە قوناتىنداي ويلارى ەشقاشان بولمايدى. ەندەشە مادەنيەتتەن مۇلدە جۇرداي، ءبىلىم دەڭگەيى بوعاۋىزدان اسپايتىن جاندارعا مىنبەر بەرىپ قويعانىمىز زاڭعا دا، ادامگەرشىلىككە دە تومپاقتاۋ كەلەر.

جايبەرگەن بولاتوۆ، قوستاناي

Abai.kz