ولجاس اقساقال پارتيا قۇرعالى جاتىر. اناۋ-مىناۋ ەمەس، ساياسي پارتيا. پارتيانىڭ اتاۋى – «جاسىل الەم». ەكولوگيالىق پروبلەمالاردى كوتەرەتىن پارتيا. بۇل تۋرالى «Forbes.kz» جازىپ حابارلادى. بۇگىن سول تۋرالى جازامىز.

جۋىردا «بايتاق – بولاشاق» ەكولوگيالىق بىرلەستىگى الماتىدا جيىن وتكىزبەك كورىنەدى. ءسويتىپ، سول جيىندا سۋ جاڭا پارتيانىڭ قۇرىلاتىنى حابارلانباق بولعان. ۇيىمداستىرۋ كوميتەتى مەن ونىڭ مۇشەلەرى دە سول جيىندا ايتىلماق ەدى.

پارتيا قۇرۋ يدەياسىنىڭ اۆتورى اقىن – ولجاس سۇلەيمەنوۆ. ءالى قۇرىلماعان پارتيانىڭ جارعىسى مەن الداعى جۇمىستارىنىڭ ستراتەگياسى دا دايىن كورىنەدى. الايدا 18-ناۋرىزعا بەلگىلەنگەن جيىن تۋرالى تۇشىمدى اقپارات تابا المادىق. جيىننىڭ وتكەن، وتپەگەندىگى تاعى بەلگىسىز. پارتيا قۇرىلادى دەگەن اقپارات تاعى جوق.

سودان ءبىز اقپاراتتىڭ انىق-قانىعىن بىلمەك ءۇشىن بەلگىلى ەكولوگ ازاماتحان امىرتايعا حابارلاستىق. پارتيا قۇرىلا ما، جوق پا، تاپتىشتەپ سۇراپ بىلدىك.

ازاماتحان ءامىرتاي، «بايتاق – بولاشاق» ەكوبىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى:

- كەشەگى جيىندى ءبىز ساۋىرگە قالدىردىق. ءساۋىر ايىندا نەگىزگى فورۋم وتەدى. وسى جولى ايماقتاردان ادامدار كەلۋى كەرەك ەدى. تولىق كەلمەي قالدى. ول جەردە پروتوكول ءتۇزىلىپ، ادىلەت باسقارماسىنا وتكىزىلۋى كەرەك قوي. سوعان بايلانىستى، ءبىز كەشەگى جيىندى كەيىنگە شەگەردىك. ونىڭ ۇستىنە قازىر مەيرامدار باستالىپ كەتتى.

پارتيانى قۇرۋ – جالپى ەكولوگتاردىڭ يدەياسى. ەكولوگيا سالاسىندا ەڭ بەدەلدى كىسىلەردىڭ ءبىرى – ولجاس ومارۇلى. وسى ۋاقىتقا دەيىن ەكولوگيالىق پروبلەمالار تۋرالى ۇلكەن مىنبەرلەردە ايتىپ ءجۇر. ءوزى اقىن. سوندىقتان، ول كىسىنىڭ بەدەلى، ول كىسىنىڭ ەكولوگياعا سىڭىرگەن ەڭبەگىن ەسكەرسەك، ول كىسى دە باستاما كوتەردى دەپ ايتا الامىز.

پارتيانىڭ قۇرىلۋىنا قاتىستى  ءارتۇرلى پىكىرلەر ايتىلادى. ايتا بەرسىن.  بىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز – قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق پروبلەمالارىن شەشۋ. 

ءوزىڭىز بىلەسىز، كەشەگى اناۋ جايىقتاعى بالىقتاردىڭ قىرىلۋى بار، قالالارداعى اۋانىڭ لاستانۋى بار، تاماق ونىمدەرىنىڭ تابيعي ەمەستىگى بار، جانۋارلار الەمىنىڭ اپاتقا ۇشىراۋى بار، ايتا بەرسىڭ مىسال كوپ... ءبىز وسىلارمەن اينالىسامىز.

مىسالى، قازىر سولتۇستىك وبلىستاردا قاسقىر جوعالىپ كەتتى. بۇل پروبلەما ما - پروبلەما. ايتا بەرسەڭ كوپ. سوندىقتان، نەگىزگى اينالىساتىن كونتەنىمىز – ەكولوگيالىق پروبلەمالار.

ارينە، پارتيا بولعان سوڭ، پارلامەنتكە، ماسليحاتقا بارۋىمىز كەرەك. ماسليحاتقا سايلاۋعا قاتىسۋىمىز كەرەك. قازىر ول جاققا پارتيالىق جۇيەمەن عانا بارۋعا بولادى. ال ءبىزدىڭ قازاقستانعا ەكولوگيالىق ماسەلەلەردە لوببي بولاتىن پارتيا  كەرەك. ونسىز ەكولوگيانى قالاي قورعايسىڭ؟! ودان باسقا جول دا جوق. پارلامەنتتە ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ ءلوببيىن كۇشەيتۋ كەرەك. 

سول بولاتىن سايلاۋدا ءبىز، ەكولوگتار كەمىندە 10 پايىز داۋىس جينايمىز دەپ ويلايمىز.

ارينە، پارتيانى تىركەۋ ءۇشىن 40 مىڭ قول كەرەك. شىنداپ كەلسەك، ونى جيناي سالۋ تۇككە تۇرمايدى. بىزدە «سەمەي-نەۆادا» قوزعالىسى بار، بىزدە ەكولوگيالىق اليانس بار، بىزدە بارلىق جەرلەردە فيليالدار بار، بىزدە ينفراقۇرىلىم بار. سوندىقتان ول 40-50 مىڭ قولدى جيناۋ بىزگە قيىندىق تۋدىرمايدى.

بۇل جەردە ەڭ باستىسى تىركەۋدەن ءوتۋ كەرەك. تىركەلمەگەن پارتيا بولمايدى. بىرەۋلەر ءجۇر عوي «تىركەلمەگەن پارتيا» دەپ الاۋلاتىپ-جالاۋلاتىپ. تىركەلمەدى مە، دەمەك ول پارتيا ەمەس. ول – قوعامدىق ۇيىم. بىزگە زاڭدى جۇمىس جاساۋ ءۇشىن تىركەلۋ كەرەك. سول كەزدە ءبىز سايلاۋعا، تاعى باسقاعا قاتىسا الامىز.

فەيسبۋكتە جالاۋ ۇستاپ شىعا كەلگەندەردى ءسوز ەتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

بۇل جەردە عوي، نۇرگەلدى باۋىرىم، زاڭ بار. زاڭنامانى الساڭىز، ساياسي پارتيا تۇرلەرى دەگەن بار. سوندا پارتيا قۇرۋدىڭ بارلىق ەتاپتارى جازىلعان. وندا ناقتى تالاپتار بار. سونى ورىنداۋ كەرەك. بىرىنشىدەن، ايماقتاردا باستاما كوتەرگەن ۇيىمدار مەن توپتار بولۋى كەرەك. ودان كەيىن ۇيىمداستىرۋ كوميتەتى قۇرىلۋى كەرەك. ول كوميتەتتىڭ بارلىق قۇجاتتارى، پروتوكولدار ادىلەت باسقارماسىنا وتكىزىلۋى كەرەك. ولار ءاربىر ادامدى تەكسەرەدى. وندا دا تالاپتار بار. باسقا پارتياعا مۇشە بولماۋى كەرەك، جاسى 18-دەن اسۋى كەرەك، ت.ب. وسىنىڭ بارلىعىنان وتكەننەن كەيىن 40 مىڭ قول جيناۋ ءۇشىن 2 اي ۋاقىت بەرەدى. ءارى قاراي سەز وتۋكى كەرەك. ءار ايماقتا جيىندار ءوتۋى كەرەك. ول ۇلكەن جۇمىس. ال ەندى فەيسبۋككە شىعىپ سويلەي بەرگەننەن پارتيا قۇرىلمايدى. ول پيار عانا.

شىنىندا جۇمىس جاساۋىڭ كەرەك. ەگەر شىنداپ جۇمىس ىستەمەسەڭ، وندا مۇلدەم ىستەمە.

بىزدە قازىر 1000 ادامنىڭ ءتىزىمى بار. بۇلار دەلەگاتتار. ءبىز ونىڭ بارلىعىن جاساپ قويدىق.

مەن سىزگە ەكولوگ رەتىندە ايتايىن، بايقوڭىردىڭ ەكولوگيالىق پروبلەماسى – ول ەڭ باستى پروبلەما ەمەس. ودان دا ۇلكەن پروبلەمالار جەتىپ جاتىر. الماتى قالاسىنىڭ اۋاسىن الىپ قاراڭىز. اۋا جوق قوي. الماتىداعى ءاربىر ەكىنشى بالا اللەرگيالىق اۋرۋمەن تۋىلىپ جاتىر. مىسالى اقتاۋدىڭ تاپ قاسىندا 500 ملن توننالىق حيميالىق قالدىق توگىلەتىن قويما بار. ول كەڭەس وداعى كەزىنەن بەرى تۇر. الەمدەگى ەڭ ۇلكەن قالدىق قويماسى. كەزىندە جاپوندار  سۇراعان. وسىنداي پروبلەمالارمەن اينالىسۋ كەرەك.

ءبىر عانا بايقوڭىر ايتا بەرمەۋىمىز كەرەك. بايقوڭىر 1 جىلدىڭ ىشىندە جابىلادى. قازىردىڭ وزىندە ول جەردەن كەتىپ جاتىر. ادامداردىڭ ويىن سول جاققا باعىتتاۋ ءۇشىن ادەيى مانيپۋلياتسيا جاسايدى. ءسىز قاي جەردە تۇرىپ جاتسىز، سول جەردىڭ ەكولوگيالىق پروبلەمالارىن الىپ قاراڭىز. ونىڭ زاردابىن ءسىز، ءسىزدىڭ بالا-شاعاڭىز كورىپ وتىر. بۇل وتە ۇلكەن ماسەلە.  ايدالاداعىنى نەگە ايتا بەرەمىز...

ارينە، گەپتيلدى ايتۋ كەرەك.  ول راديوتسيالىق ماسەلە. ول ۇلكەن ماسەلە. اۋىزبەن سويلەپ قويا سالماۋ كەرەك. جۇمىس جاساۋ كەرەك. ايماقتارەمن جۇمىس جاساۋ كەرەك. تىركەۋدەن وتكىزە مە، جوق پا ول دا ماسەلە. كورە جاتارمىز...

وسىدان ءبىر اي بۇرىن، مەن مەلس اعاعا بارىپ، وسىنداي پارتيا قۇرايىق دەپ جاتقانىمىزدى ايتتىم. بىزبەن بىرگە بولۋعا شاقىردىم. 1 اپتادان سوڭ، ءوزى ءباسپاسوز جيىنىن وتكىزىپ، پارتيا قۇراتىنىن مالىمدەدى. ەرتەسىندە حابارلاسىپ، ايتىپ جاتىر. «جاقسى بولعان ەكەن، اعا» دەدىم. ءبارىمىز ەكولوگپىز عوي. بارلىعىمىز جۇمىس جاساي بەرەيىك. ول كىسى 25 جىل بويى ايتىپ كەلە جاتىر عوي. ءالى قۇرعان جوق. ەڭبەك ەتۋ كەرەك.  بىزدە تەلەفونمەن پىكىر ايتىپ، ەكسپەرت بولىپ وتىرعان ادامدار جەتەدى.

تاقىرىپقا تۇزدىق.

بىلە ءجۇرىڭىز. قازىرگى ۋاقتا ءبىزدىڭ ەلدە 6 ساياسي پارتيا زاڭدى تىركەۋدەن وتكەن. ولار – نۇر وتان حدپ، اق جول حدپ، بىرلىك پارتياسى، اۋىل پارتياسى، قحكپ، جسدپ.

قازىرگى ۋاقتا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ التىنشى شاقىرىلىمى جۇمىس جاساۋدا. الدىڭعى سايلاۋ 2016 جىلى وتكەن ەدى. ناتيجەسىندە ماجىلىسكە 3 پارتيا «دوپۋسك» الدى. ال بىزدەگى كەسىپ-پىشىلگەن مەجە – 7 پايىز.

بيلىكتەگى دوميناتتى پارتيا سانالاتىن نۇر وتان سول سايلاۋدا 84 پايىز داۋىس الدى. ال اق جول مەن قحكپ ارقايسىسى 7 پايىزدان ءبولىستى.

جالپى «جاسىل الەم» سوڭعى جىلدارى قۇرىلايىن دەپ جاتقان العاشقى پارتيا ەمەس. وسىعان دەيىن دە پارتيا قۇرۋعا تالپىنىس جاساعان ازاماتتار بولدى. ەندى سولاردىڭ ءبىرازىن ەسكە ءتۇسىرىپ كورەيىك. سوڭعى 5 جىلدى الايىقشى...

2015 جىل. «بىرلەسكەن كوپ ۇلتتى «ادىلەت» پارتياسى» (سپراۆەدليۆوست). قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى – ولەسيا حالابۋزار. تىركەلگەن جوق. ءتىپتى قۇرىلعان دا جوق.

2015 جىل. «جاسىلدار» پارتياسى. قۇرۋشى – مەلس ەلەۋسىزوۆ. پارتيا قۇرىلعان جوق.

2015 جىل. قازاقستاننىڭ اگرارلىق پارتياسى. قازاقستاننىڭ فەرمەرلەر وداعى وسىنداي باستاما كوتەرگەن ەدى. بۇل باستاما دا اياقسىز قالدى.

2018 جىل. «جاڭا قازاقستان قوزعالىسى». قۇرۋشىلار – ءامىرجان قوسانوۆ، ايدوس سارىم، راسۋل جۇمالى، سەرىكجان مامبەتالين، ەرمۇرات باپي، دوس كوشىم. قازىرگى ۋاقتا تىركەلۋ پروتسەسسى جالعاسۋدا.

2018 جىل. «الاش» پارتياسى. سىرىم ءابدىراحمانوۆ دەگەن بەلسەندى ازامات وسىنداي اتاۋمەن پارتيا قۇرماققا بەكىندى. بۇل جولى دا جاڭا پارتيا قۇرىلعان جوق.

2019 جىل. «ناشە پراۆو» پارتياسى. قۇرۋشى – ساناۆار زاكيروۆا. تىركەلمەگەن پارتيانىڭ وتپەي قالعان قۇرىلتايى تۋرالى دا اقپارات تاراعان ەدى.

2019 جىل. باقىتجان كوپباەۆتىڭ «ينتەرناتسيوناليستەر» پارتياسى. بەلگىلى بلوگەر باقىتجان كوپباەۆ دەگەن ادامنىڭ دا پارتيا قۇرماق ويى تۋرالى ايتىلدى.

2019 جىل. «جاسىلدار» پارتياسى. 68 جاستاعى مەلس ەلەۋسىزوۆ بۇرىن قۇرا الماعان پارتياسىن قايتا قۇرۋ تۋرالى مالىمدەدى.

جالپى قازاقستانىنڭ قازىرگى ساياسي ومىرىندە پارتيا قۇرۋ مۇمكىن بە؟

قازىرگى ۋاقتا 6 ساياسي پارتيا رەسمي تىركەلگەنىن جوعارىدا ايتتىق. سول سەكىلدى 11 پارتيانىڭ جۇمىسىن توقتاتقان.

ولار – قازاقستاننىڭ اگرارلىق پارتياسى، قازاقستاننىڭ كوممۋنيستىك پارتياسى، ادىلەت پارتياسى، قازاقستاننىڭ ازاماتتىق پارتياسى، قازاقستاننىڭ حالىق كونگرەسسى پارتياسى، پاتريوتتار پارتياسى، رەسپۋبليكالىق-حالىقتىق پارتيا، اسار پارتياسى، رەسپۋبليكالىق پارتيا، سوتسياليستەر پارتياسى مەن رۋحانيات پارتياسى.

بۇعان قوسا – حيزب-ۋت-تاحير-ءال-يسلامي پارتياسى مەن العا پارتياسىنا قازاقستاندا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنعان.

ءتۇيىن. جوعارىداعى اقپاراتتاردى كوردىڭىز. ەلدەگى ساياسي احۋال وسىنداي. جىل سايىن ەكى-ءۇش بەلسەندى توپ شىعىپ، پارتيا قۇرماق بولعانىمەن، ولاردىڭ ەشبىرى ءالى زاڭدى تىركەلمەگەن.

تىركەلگەن - التى-اۋ. ولاردىڭ ۇشەۋى پارلامەنتتە. ال قالعان ۇشەۋى سايلاۋ ناۋقانى باستالعاندا عانا ءتىرىلىپ تىرشىلىك ەتكەن ءتۇر جاساعانىمەن، قالعان ۋاقىتتا قالىڭ ۇيقىدا.

ولجاس سۇلەيمەنوۆ اقساقال دا اينالاسىنا ەكولوگتاردى جيناپ، جاڭا پارتيا قۇرماق كورىنەدى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz