جۋىردا ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ 150 جىلدىعىنا ارنالعان حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيا بولىپ ءوتتى. شاراعا ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جانە شەتەلدەردەن قوناقتار كەلىپ قاتىستى. ءىس-شارا تىزگىنىن م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى كەنجەحان ءىسلامجانۇلى ماتىجانوۆ مىرزا ۇستادى.

ۇلكەن شارانىڭ العىسوزىن ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ قازاق مۋزىكاسىنا سىڭىرگەن ەڭبەكتەرىنەن باستاعان مودەراتور: «ينستيتۋت قىزمەتكەرلەرى، 1963 جىلى عالىمنىڭ ەڭ باستى ەڭبەگىنىڭ ءبىرى «قازاق حالقىنىڭ 1000 ءانى» كىتابىن قايتا باسىپ شىعارۋ جۇمىستارىن جۇزەگە اسىرعان بولسا، 2007 جىلى وسى ماقساتپەن «قازاقتىڭ 500 ءان-كۇيى» تۇپنۇسقا جانە تولىقتىرىلعان تۇرىندە جاريالاندى. سونىمەن قاتار، وسى عىلىم اكادەمياسىندا ا.زاتاەۆيچتىڭ 100 جانە 125 جىلدىق مەرەيتويلارىنا دا عىلىمي سەسسيا، حالىقارالىق كونفەرەنتسيا وتكىزگەن بولاتىن. كەزىندە ق.ساتباەۆ وڭ باعاسىن بەرگەن، 1958 جىلى شىعارىلعان «ا.ۆ. زاتاەۆيچ. يسسلەدوۆانيا، ۆوسپومينانيا، پيسما ي دوكۋمەنتى» اتتى ەڭبەك تە وسى ينستيتۋت عالىمدارىنىڭ قاتىسۋىمەن جارىق كورىپ ەدى. سوندىقتان، ا.ۆ. زاتاەۆيچتىڭ 150 جىلدىعىنا ارنالعان ءىس-شارالاردىڭ م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا باستالۋىن ءبىز وزىمىزگە مۇراگەرلىك پارىز سانايمىز» – دەپ وسى شارانىڭ ينستيتۋت قابىرعاسىنان باستالۋىنىڭ قانداي ءمانى بار ەكەندىگىن جينالعان قاۋىمعا تۇسىندىرە كەتتى.

بايانداماشىلار قاتارى تولىعىپ، ساقاداي ساي تۇرعانشا ءسوز كەزەگى ءار وقۋ ورىندارى مەن ارنايى مەكەمەلەردەن كەلگەن قۇتتىقتاۋ حاتتارعا بەرىلدى. كومپوزيتورلار وداعى باسشىلىعىنىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن الا كەلىپ، قاتىسۋشىلاردى قازاق مۋزىكاسىنىڭ كورنەكتى وكىلى، ەۋروپالىق باعىتتاعى ۇلتتىق كاسىبي مۋزىكانىڭ باسىندا تۇرعان ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ تورقالى تويىمەن قۇتتىقتاعان سول ۇيىمنىڭ مۇشەسى، كومپوزيتور بەيبىت دالدەنباي: «وقىپ جۇرگەن ۋاقىتتا وسى ەڭبەكتەرمەن تانىسۋ ارقىلى ءوزىم دە تانىم كوكجيەگىن كەڭەيتتىم. ا.ۆ.زاتاەۆيچ – قازاق ءان-كۇيلەرىن جيناپ، تۇڭعىش قاعازعا ءتۇسىرىپ، ۇلت مۋزىكاسىنىڭ ىشكى بولمىسىن ءتۇسىنىپ، حالىقتىڭ ءتۇپساناسىن تەرەڭىنەن ۇعىنىپ، مۋزىكالىق ءتىلىنىڭ سىرلارى مەن قىرلارىن جان-جاقتىلى اشىپ، وعان تالداۋ جاساپ، ءوزىنىڭ زەرتتەۋشىلىك پىكىرىن ايتىپ، قازاق مۋزىكاسىنا تۇڭعىش عىلىمي سيپاتتاما بەرگەن قاجىرلى جان. عالىم كەز-كەلگەن ۋاقىتتا، ورايى كەلگەن جەردە قازاق اندەرىن جازىپ الۋعا قاتتى قۇمارتىپ، از دا بولسا ساز ونەرىنەن حابارى بار ادامدارعا نەمقۇرايلى قاراماي، سولاردىڭ ۇسىنعان دۇنيەلەرىن دە كەرەگىنە جاراتا ءبىلدى» دەپ زەرتتەۋشىنىڭ قازاق مادەنيەتىنە قوسقان ۇلەسى مەن ەڭبەك جولىن اتاي كەلە، ونىڭ قانشالىقتى مۋزىكاعا عاشىق بولعاندىعىن جەتكىزدى. ودان كەيىن ءسوز كەزەگىن العان ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ پرورەكتورى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى ساكەن مايعازيەۆ پەن قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ حالىق اسپاپتار كافەدراسىنىڭ دەكانى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى نۇركەن ءاشىروۆ وقۋ ورنى باسشىلىقتارىنىڭ ىستىق لەبىزدەرىن جەتكىزدى.

«قازاق ەنتسيكلوپەدياسى» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى – باس رەداكتور، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى جادىرا نۇربايقىزى تويباەۆا:

«ءبىزدىڭ باسپا اشىلعالى بەرى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارىمەن جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وسى عالىمداردىڭ كومەگىمەن تاۋەلسىزدىك العان جىلداردان بەرى: «ۇلتتىق سوۆەت ەنتسيكلوپەدياسى»، حالقىمىزدىڭ شوقتىعى بيىك تۇلعالارى – «اباي»، «جامبىل»، «احمەت بايتۇرسىنۇلى»، «ءاليحان بوكەيحانۇلى» سياقتى بىرقاتار ەنتسيكلوپەديالار جارىققا شىقتى. سونىڭ ىشىندە ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ ەڭبەكتەرى تۋرالى ناقتى دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ جازىلعان مول ماعلۇماتتار بار. مەرەيتوي قۇتتى بولسىن! كونفەرەنتسيا قارساڭىندا شىعىپ جاتقان جيناقتارىڭىز بولاشاقتا زەرتتەۋ سالاسىنا كەلەتىن جاستاردىڭ ەڭبەكتەرىنە ارقاۋ بولادى دەپ سەنەمىز. وسى ءىس-شارانىڭ ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنان باستاۋ الىپ وتىرعاندىعى قۋانتادى» دەپ بارشا جينالعاندارعا شىعارماشىلىق تابىس تىلەدى.

العاشقى بولىپ كەلەلى كەڭەستىڭ توماعاسىن سىپىرعان م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى، قازاق مۋزىكاتانۋ عىلىمىنىڭ بەلدى مامانى، پروفەسسور سارا ادىلگەرەيقىزى كۇزەمباەۆا: «زاتاەۆيچتىڭ ەل باسىنا قيىندىق تۇسكەن جىلداردا مۋزىكانى جيناپ، ساقتاپ قالۋى ۇلكەن ەرلىك. اشتىققا، ودان تارالاتىن نەشە ءتۇرلى ەپيدەميالىق اۋرۋلارعا قاراماي ساپارىن جالعاستىرۋىن باتىرلىققا بالار ەدىم. ءبىز ونىڭ قازاق مۋزىكاسىنا دەگەن ادالدىعى مەن 16 جىلدىق ەڭبەگى ءۇشىن قانداي سىي-قۇرمەت كورسەتسەك تە جاراسادى. بۇكىل «قازاقتىڭ ءانى دايىن تۇرعان وپەرا» ەكەندىگىن زاتاەۆيچ ايتىپ كەتكەن. ونىڭ ىشىندە اريا دا، دۋەت تە، حور دا بار. زاتاەۆيچتىڭ وسى ويىن كەيىننەن قازاق كومپوزيتورلارى دامىتتى» دەپ ەتنوگرافتىڭ عىلىم جولىنداعى ۇلەسىن كەڭىنەن تارقاتتى.

ودان كەيىنگى كەزەكتە «ا.ۆ.زاتاەۆيچ مۇراسى جانە قازاق مۋزىكاسىن زەرتتەۋدىڭ گەرمەنەۆتيكالىق ماسەلەلەرى» تاقىرىبىندا بايانداما جاساعان قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، ونەر جانە مادەنيەت فاكۋلتەتىنىڭ مۋزىكالىق ءبىلىم بەرۋدىڭ تەورياسى مەن ادىستەمەسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قوڭىراتباي تىنىسبەك اۋەلبەكۇلى: «سوڭعى كەزدەرى گۋمانيتارلىق باعىتتاعى فيلوسوفيا، ادەبيەتتانۋ، مۋزىكاتانۋ عىلىمدارى گەرمەنەۆتيكالىق ىزدەنىستەرگە ەلەۋلى ورىن بەرىپ كەلەدى. قازاق مۋزىكاسىندا بۇل ماسەلەلەر كوپ زەرتتەلە قويعان جوق. وسى تالاپتار تۇرعىسىنان كەلگەندە ا.ۆ.زاتاەۆيچ جەتكىزگەن حالقىمىزدىڭ مۋزىكالىق مۇراسىن گەرمەنەۆتيكالىق تۇرعىدان زەردەلەۋدىڭ ماقسات-مىندەتتەرىن ايقىنداۋدىڭ دا كەزەگى كەلىپ وتىر» دەي كەلە، قازاق حالقىنىڭ مۋزىكالىق-ەپيكالىق ءداستۇرى، اسىرەسە سىر بويىنداعى وعىز-قىپشاق مادەنيەتىنەن ساعا تارتقان جىرشى-جىراۋلىق ءداستۇر مەن باتىس قازاقستان ايماعىنداعى ورىنداۋشىلىق ونەر تىس قالعاندىعىن تىلگە تيەك ەتىپ، «گەرمەنەۆتيكالىق تۇرعىدان قايتا پايىمدايتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – وسى» دەگەن تىڭ ويدى ورتاعا تاستادى. ەتنوگراف ەڭبەكتەرىندەگى جىرشىلار بەينەسى وسى كۇنگە دەيىن اسا تەرەڭ دەڭگەيدە زەرتتەلمەگەن تاقىرىپ ەكەندىگى اقيقات.

«ا. زاتاەۆيچ پەن الاش عالىمدارىنىڭ ونەرگە قوسقان ۇلەسى» تاقىرىبىندا بايانداما جاساعان م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ىسىماقوۆا ايگۇل سەرىكقىزى: «ا.ۆ.زاتاەۆيچ قازاق جەرىنە كەلگەندە ماسكەۋدە ءاليحان بوكەيحانوۆ باستاعان ورىنبوردا تۇراتىن احمەت بايتۇرسىنوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆتار بار، بارلىعى مۋزىكا زەرتتەۋشىسىن قازاق ونەرىنە قاتىستى ماعلۇماتتارمەن تانىستىرىپ، قاي جەرگە بارىپ، كىممەن كەزدەسۋى كەرەك ەكەندىگى تۋرالى باعىت-باعدار بەرىپ وتىرعان. مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ دا ۇيىندە تۇرعاندىعى تۋرالى ۋاقتىسىندا دۋلاتوۆتىڭ قىزى جازدى.

 ەتنوگرافتىڭ ەڭبەگىندە «ناۋرىزباي ۆ ستاروستي» دەگەن ولەڭ بار. ناۋرىزباي 27 جاسىندا ولسە، مىنا شىعارماداعى اتاۋ قالاي بەرىلگەن دەگەن سياقتى قايشىلىقتاردى دا ەسكەرتپە تۇرىندە ا.ۆ.زاتاەۆيچ ءتۇرتىپ وتىرعان. بۇل اقپاراتتى ول قايدان الدى؟ ارينە، مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ «قازاق تاريحى» ماقالاسىنا سۇيەنىپ ايتىپ وتىر. اقان سەرى تۋرالى، ونىڭ اندەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرە كەلىپ، 1923 جىلى ماعجاننىڭ جازعان ماقالاسىنا سىلتەمە جاسايدى. وسىنداي دەرەكتەردەن-اق، ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ باستاعان ءىسىنىڭ وڭعا باسۋىنا ءاليحان بوكەيحانوۆ، ساكەن سەيفۋللين، يسا بايزاقوۆ، تەمىربەك جۇرگەنوۆ، بەيىمبەت مايلين، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ سياقتى الاش ورداشىلاردىڭ تىكەلەي اتسالىسقاندىعىن كورەمىز» دەپ، قازاق مۋزىكاسىن ساقتاپ قالۋداعى  زيالى قاۋىمنىڭ ەرەن ەڭبەكتەرى جايلى بىرنەشە دەرەكتەرمەن تانىستىرا كەتتى.

«الەكساندر ۆيكتوروۆيچ زاتاەۆيچ جانە قازاق دالاسىنداعى قوبىز ونەرى ءداستۇرى» تاقىرىبىنداعى اسپاپ جايىنا توقتالعان، قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ قوبىز كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، پروفەسسور قوسباساروۆ بازارحان ءابۋۇلى ءوز كەزەگىندە: «ماقالامنىڭ كىرىسپەسىندە ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ ەڭبەكقور بولعانى، قازاق ونەرىن سۇيىسپەنشىلىكپەن جيناعانى، ۇلتىمىزدىڭ ءان-كۇيلەرىنە باس يگەندىگى جايلى ايتىلادى. نەگىزگى ماسەلەگە كەلەتىن بولساق، الەكساندر ۆيكتوروۆيچ قازاق دالاسىندا حالىق اندەرى مەن دومبىرا كۇيلەرىن جيناعانىمەنەن، قوبىز اسپابىنا كوپ بارا بەرمەگەنى بايقالادى. زەرتتەۋشى تۋرالى 1958 جىلى شىققان كىتاپتا ول كىسىنىڭ قازاق قوبىزشىسىنىڭ كۇيىن تىڭداپ، نوتاعا ءتۇسىرىپ وتىرعان سۋرەتى جاريالانعانى بولماسا، قوبىز جايىندا مالىمەتتەر كوپ كەزدەسە بەرمەيدى» دەپ، قوبىزعا قاتىستى ءبىراز مالىمەتتى اڭگىمەلەپ، قازاق قوبىزشىلارى داۋلەت مىقتىباەۆ پەن جاپپاس قالامباەۆتىڭ 1934 جىلى الماتىدا وتكەن سلەتتە ماسكەۋدەن ارنايى شاقىرىلعان ا.ۆ.زاتاەۆيچپەن كەزدەسكەندىگىن ايتىپ ءوتتى.

«ا. زاتاەۆيچتىڭ ەڭبەكتەرىن مۋزىكالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە زەردەلەۋ» تاقىرىبىندا تاجىريبەسىمەن بولىسكەن ەلىمىزدىڭ استاناسىنان كەلگەن مۋزىكاتانۋشى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى بايبەك ايگۇل قىدىرعاليقىزى: «ءاربىر مۋزىكاتانۋشىنىڭ نەگىزگى ماقساتى ءبىلىم بەرۋ ىسىندە ءوز تۇيگەنىن پراكتيكادان وتكىزۋ. زاتاەۆيچ ەڭبەكتەرىنىڭ مۋزىكالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى پايدالانىلۋىنا قاتىستى ونى قاز-قالپىندا ساقتاۋ جانە ءداستۇرىمىزدى دامىتۋ تۇرعىسىنان العاندا وزەكتىلىگىن بايقاتتى. سەبەبى، اندەردىڭ بۇرمالانىپ ورىندالعانى اسسيميلياتسياعا ۇشىراتتى.

بۇعان دەيىن دە م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنداعى مۋزىكاتانۋ ءبولىمىنىڭ ماماندارىنىڭ باستاماسىمەن ەتنوگرافتىڭ «قازاقتىڭ 500 ءان-كۇيى» كىتابى جاڭارتىلىپ جيناقتالعانىن بىلەمىز. ءبىز كەيىنگى ۋاقىتتا ستۋدەنتتەرمەن بىرىگىپ ەتنوسولفەدجيو پانىندە ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ «قازاق حالقىنىڭ 1000 ءانى» كىتابىن زەرتتەپ، زەردەلەۋدى قولعا الا باستادىق. جۇمىسىمىز الداعى ۋاقىتتا جەمىسىن بەرەدى دەگەن ويدامىز. ازىرگە سىزدەرگە وسى جۇمىس ناتيجەلەرىنەن ءبىراز ۆيدەوۇزىكتەر كورسەتەيىن» دەپ، ۋنيۆەرسيتەتتەگى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن بىرنەشە ءان، كۇيگە جاسالعان تاجىريبەلەر تۇرلەرىن كورسەتتى. بۇل ينستيتۋت تاراپىنان دا، بايانداماشىلار تاراپىنان دا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋدىردى.

اراسىندا كوڭىل سەرگىتەر اسەم اندەر مەن سۇلۋ سازدى كۇيلەر شالىقتاي توگىلىپ، سول كۇنگى كەشتىڭ شىرايىن كىرگىزىپ تۇردى. ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ ۇلتتىق ونەر فاكۋلتەتى، ءداستۇرلى مۋزىكالىق ونەر كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى ستامعازيەۆ رامازان ءومىرالىۇلى ا.ۆ.زاتاەۆيچ ومىرىنە قاتىستى قىزىقتى دەرەكتەردى مايىن تامىزا اڭگىمەلەپ، ءسوز اياعىن ەتنوگراف جازبالارىندا نوتاعا ءتۇسىپ، سىنى مەن سيپاتى بۇزىلماي وسى كۇنگە ساۋ-سالامات جەتكەن حالىق ءانى «ەكى جيرەنمەن» ءتامامدادى. ءوز كەزەگىندە «ا.ۆ. زاتاەۆيچتىڭ ەتنوگرافيالىق جيناقتارىنداعى اندەردى جاڭعىرتۋ ماسەلەلەرى» تاقىرىبىندا بايانداما جاساعان قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ دوتسەنتى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى شۇكىمانوۆ ەركىن تۇرسىنعاليۇلى دا سول جەردە جينالعان عالىمداردىڭ پىكىرىمەن ءوز پىكىرى توعىساتىن تۇستاردى اتاپ ءوتىپ، جالپى مۋزىكا سالاسىنداعى، ونىڭ ىشىندە انشىلىك ونەردىڭ ءبىراز ىشكى ماسەلەلەرىنە توقتالدى. زەرتتەۋ سالاسىنداعى كەمشىلىكتەر مەن ارتىقشىلىقتاردى تىزە كەلىپ، قازىرگى كەزدەگى جاس انشىلەردىڭ ىزدەنىسىنە كوڭىلى تولمايتىندىعىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار ورىنداۋشى رەتىندە ءوزى كەيىنگى كەزدە زاتاەۆيچ ەڭبەكتەرىندە جاريالانعان اندەردى ءتىرىلتىپ ايتىپ جۇرگەندىگىن بايانداي كەلىپ، سول اندەردىڭ بىرەۋىن جۇرتشىلىققا ورىنداپ بەردى. سىبىزعى كۇيلەرىنىڭ شەبەرى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قر مادەنيەت قايراتكەرى، دوتسەنت تالعات مۇقىشەۆ زاتاەۆيچ ەڭبەكتەرىندە ەكى ۇلتتىڭ سىبىزعىسى مەن قۋرايى جايلى سالىستىرمالى تۇردە انىقتاما بەرىلگەندىگىن ايتا كەلىپ، باشقۇرتتىڭ حالىق كۇيى «باياش باتىر» مەن قازاقتىڭ حالىق ءانى «گۇلداريعانى» سىزىلتا ويناپ، جينالعان قاۋىمنىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىردى.

«ا.تەميربەكوۆانىڭ ا.ۆ.زاتاەۆيچ تۋرالى ەڭبەكتەرى» اتتى تاقىرىپتى قوزعاعان ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قازىبەكوۆا جايدارگۇل الماسقىزى ءبىر كەزدەرى بەلگىلى زەرتتەۋشى الما زاراپقىزى تەمىربەكوۆانىڭ دا وسى ەتنوگرافتىڭ قازاق مۋزىكاسىنا سىڭىرگەن ەڭبەكتەرى جايلى قالام تەربەگەندىگىن ايتا كەلىپ، مۋزىكاتانۋشىنىڭ جازبالارىن حرونولوگيالىق رەتپەن اتاپ ءوتتى. بۇل جۇمىستىڭ دا ءتۇپ نەگىزىندە – بەرتىندە وتكەن عالىمدارىمىزدىڭ ەڭبەكتەرىن زەردەلەۋدى قازىردەن قولعا الماساق، تاعى ءبىر-ەكى بۋىن اۋىسقاندا بارىمىزدى ۇقساتا الماي قالمايمىز با دەگەن الاڭدى پىكىر بار ەكەندىگىن بايقادىق. ال، بۇل ماسەلە – عىلىمنىڭ دامۋىندا وتە وزەكتى.

ىرگەلى وقۋ ورىندارى – ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسى مەن قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريا ۇستازدارى، ماگيسترانتتارى عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىلۋگە ىلايىقتى بىرنەشە جاڭالىقتارىمەن ءبولىسىپ، كونفەرەنتسيا كورىگىن قىزدىرا ءتۇستى.

ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ ەڭبەگىنە ۇلەس قوسقان قوعام قايراتكەرلەرى، اقىن-جازۋشىلار تۋرالى جالپى جۇرتشىلىقتىڭ نازارىنان تىس مالىمەتتەر فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور سەرىكقازى قوراباي سىبانبايۇلىنىڭ «زاتاەۆيچ جانە قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكتەرى», م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى سىرتقى ادەبي بايلانىستار جانە اناليتيكا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت انانەۆا سۆەتلانا ۆيكتوروۆنانىڭ «ۋنيكالنوست ي سۆوەوبرازيە يمپروۆيزاتورسكوگو يسكۋسستۆا – ۆاجنەيشي لەيتموتيۆ رومانا نيكولايا انوۆا «كرىليا پەسني»»، م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، PhD دوكتور سۇلتان ەرتايدىڭ «الەكساندر زاتاەۆيچ پەن جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ شىعارماشىلىق بايلانىسى» اتتى ماقالالارىندا كورىنىس تاپتى.

شاراعا ارنايى كەلگەن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى، ورتالىق ۇلتتار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «مۋزىكا» كافەدراسىنىڭ دوكتورانتى ەلمۇرات دينا «ا.ۆ. زاتاەۆيچتىڭ ەڭبەگىندەگى «جىراۋ قاتىن ءانى» سارىندارىنىڭ تالدانۋى (قىتاي قازاقتارىنىڭ جىر-داستاندارىنىڭ ساباقتاستىعى نەگىزىندە) دەگەن تاقىرىپتا سول ولكەدە ساقتالعان جىر نۇسقالارى مەن ا.ۆ.زاتاەۆيچ جازبالارىنداعى نۇسقالاردى سالىستىرۋ ارقىلى بىرنەشە ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەن. دوكتورانتتىڭ مۋزىكالىق تالداۋلارى مەن قارىمدى ويلارى مامانداردى ەلەڭ ەتكىزبەي قويمادى.

جان-جاقتان وزدەرى كەلە الماسا دا ماقالالارىن جىبەرىپ، سىرتتاي قاتىسقان رف، ماسكەۋ قالاسىنان، ونەرتانۋ دوكتورى، رەسەي كومپوزيتورلار وداعىنىڭ مۇشەسى كوتلوۆا گ.ك., وزبەكستان رەسپۋبليكاسى، عىلىم اكادەمياسىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، PhD كارومات ديلوروم سىندى عالىمدار دا بولدى.

سونىمەن قاتار، كونفەرەنتسيادا ۋاقىت تىعىزدىعىنا بايلانىستى بايانداما جاساۋدىڭ كەزەگىن مەيماندارعا بەرگەن مۋزىكاتانۋ ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرى دە ەتنوگرافتىڭ ءار قىرىن اشاتىن تاقىرىپتا الۋان ءتۇرلى ماقالا بەرگەندىگىن ايتا كەتەمىز. ولاردىڭ نەگىزگى ءتۇيىندى ويلارىن تومەندەگىدەي رەتپەن وقىرمان قاۋىمنىڭ نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ پروفەسسورى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت وماروۆا اقليما قايىردەنقىزى «ناسلەديە ا.ۆ.زاتاەۆيچا ۆ كونتەكستە مودەرنيزاتسي يستوريچەسكوگو سوزنانيا» تاقىرىبىنداعى ماقالاسىندا: «جالپى ءباسپاسوز ونىمىندە قۇجاتتاردىڭ فوتوكوشىرمەسى مەن ەسكى سۋرەتتەرى بار باسىلىمدار ءجيى كەزدەسەدى. اسىرەسە، ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا 1927 ج. ماسكەۋدە دالا ونەرىن تانىستىرىپ، ناسيحاتتاۋعا بارعان ونەرپازداردىڭ ا.زاتاەۆيچپەن بىرگە تۇسكەن فوتو بەلسەندى پايدالانىلعان. ولاردى سالىستىرا كەلە، ءارتۇرلى نۇسقادا تارالعان ءبىر سۋرەت «باسىپ شىعارۋ» ىزىمەن وزگەرىستەر ەنگىزۋ ارقىلى تۇلعالاردىڭ كەلبەتى وشىرىلگەنى انىقتالدى. بۇل رەتتە، تۇپنۇسقادان قاراعاندا، زامان قىسىمىنا بايلانىستى سىرتقى تۇزەتۋلەر ەنگىزىلگەن كونە سۋرەتتەردى قولدانۋدىڭ ءمانىسى جوق» – دەپ، اۆتور ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ شىعارماشىلىق مۇراسىن زەرتتەۋ بارىسىندا ونىڭ مۋزىكالىق-ەتنوگرافيالىق جانە جازبا داستۇرىندەگى كومپوزيتورلىق شىعارماشىلىعىن، ونىڭ ىشىندە، وپەرا جانرىنا جانە فورتەپيانولىق وڭدەۋلەرگە بايلانىستى ماسەلەلەردى قوزعاۋ ارقىلى تۇلعالاردىڭ شىعارماشىلىق قارىم-قاتىناسىنا، «تيىم سالىنعان» ماعلۇماتتار مەن شىعارمالارعا، سول زاماننىڭ كەلبەتىنە بايلانىستى تاريحي شىندىقتىڭ كولەڭكەدە قالعان تۇستارى اشىلاتىندىعىن مالىمدەيدى.

«كازاحسكيە سۆادەبنىە سارىنى پو زاپيسيام ا.ۆ. زاتاەۆيچا ۆ اسپەكتە اكتۋاليزاتسي ناتسيونالنىح تراديتسي» تاقىرىبىنا قالام تەربەگەن م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى كاسيموۆا زۋلفيا مالىكقىزى ا.ۆ.زاتاەۆيچ جازبالارىنداعى قازاقتىڭ ۇيلەنۋ عۇرىپتىق سارىندارىنىڭ بولمىسىنا تەرەڭ ءۇڭىلىپ، عالىم-ەتنوگرافتىڭ جيناعىندا قاي ءاننىڭ قانداي عۇرىپپەن بايلانىستى ورىندالاتىندىعىن، ءاربىر ۇيلەنۋ ءانىنىڭ ورىنداۋشىلىق جانە مىنەزدەمەلىك تۇرعىسىنان العاش عىلىمي سيپاتتاماسى قالاي ايقىندالعاندىعىن تارقاتادى. سونداي-اق اۆتور، اقپارات بەرۋشىلەردىڭ اراسىندا قازاق ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ بىلگىرلەرىنىڭ قۇندى دەرەكتەرىنە دە زاتاەۆيچ ەرەكشە كوڭىل بولگەندىگىن جازادى.

«ا. زاتاەۆيچتىڭ كۇي قورىنا قوسقان مۇرالار مەن ماعلۇماتتاردىڭ جاھاندىق ماڭىزى» تاقىرىبىن زەرتتەگەن م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ مۋزىكاتانۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قازتۋعانوۆا اينۇر جاساعانبەرگەنقىزى ماقالاسىندا: «ەتنوگرافتىڭ قازاق كۇيلەرىنە دەگەن كوزقاراسى ەرەكشە بولدى. ونىڭ كۇيلەردى العاشقى بولىپ نوتاعا ءتۇسىرۋىنىڭ ءوزى سول كەزەڭدەگى مۋزىكا الەمىنە جاھاندىق وزگەرىستەر اكەلدى. ول ۋاقىتتا كۇي مۇرالارىنىڭ حاتتالۋى ەۋروپالىق «ەستۋ قابىلەتى» تۇرماق، بىلىكتىلىگى جوعارى، مۋزىكالىق ساۋاتى بار قازاقتىڭ وزىنە قيىندىق تۋدىراتىن ەدى. زاتاەۆيچتىڭ قيىن-قىستاۋ كۇندەردە كۇيلەردى جيناقتاۋى كەيىنگىلەرگە ۇلگى بولىپ، قازىرگى مامانداردىڭ جاڭاشا حاتتاۋ ءادىسىن قالىپتاستىرۋىنا جول اشتى. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن دۇنيە ول زەرتتەۋشىنىڭ قازاق كۇيلەرىن تۇڭعىش فورتەپيانوعا وڭدەپ جازۋى شىعارمالاردىڭ باسقا دا اسپاپتارعا لايىقتالۋىنا باستاما بولدى» دەپ، قازاقتىڭ ءان، كۇي ونەرىنە قاتىستى ءبىراز دەرەكتى مىسالعا الا وتىرىپ، ەتنوگرافتىڭ كۇيلەردى نوتاعا تۇسىرۋدەگى كەزدەسكەن قيىندىقتارى مەن ونى ەڭسەرگەننەن كەيىنگى «قازاق كۇيلەرىنىڭ شىڭىنا جەتسەم» دەگەن ارماندارىن اتاپ وتەدى.

«ا.ۆ.زاتاەۆيچ جيناعىنداعى جىر-تەرمەلەردىڭ تەكستولوگيا ماسەلەلەرى» تاقىرىبىندا ءوزىم دە وسى جيىنعا ارنايى ماقالا ازىرلەدىم. وندا ايتىلاتىن باستى ماسەلە – تەكستولوگيا تاقىرىبىن قايتادان قولعا الۋ. اتالعان دۇنيەمەن مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى كۇندەلىكتى بەتپە-بەت كەلىپ جاتسا دا، ءالى كۇنگە دەيىن تولىققاندى زەرتتەلگەن ەمەس. تاقىرىپ توڭىرەگىندە ماقالا جازىپ، ءار جىلداردا اتالعان ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋدى تۇراقتى ۇسىنىپ كەلگەن زەينۇر قوسپاقوۆ، قايروللا ءجۇزباسوۆ سياقتى عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىن وسى جەردە اتاي كەتۋ ءلازىم. اتاۋلى ماقالالار تاقىرىپتى زەرتتەۋدەگى العاشقى ەڭبەكتەر ءارى كەيىنگى زەرتتەۋشىلەرگە ۇلگىلىك نۇسقا دەپ ايتساق قاتەلەسپەيمىز.

وسى كۇنگە دەيىن ا.ۆ.زاتاەۆيچ جاساعان جۇمىستار ءبىر قاراعاندا، زەرتتەلىپ قويعانداي كورىنگەنىمەن، ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەلگەندە ءالى دە تەرەڭدەي ءتۇسۋىمىز كەرەك ەكەندىگىن ۇعىنامىز. قازاق مۋزىكاسىنداعى ءار سالاعا قاتىستى تۋىنداعان ويلار سان قىرىنان تالدانا كەلە، ونەر تاريحىنداعى ەلەۋلى تۇلعانىڭ جيعان-تەرگەندەرى ۇلت مادەنيەتىنە قوسىلعان ۇلكەن ۇلەس، بىراق، سولاي بولا تۇرا ءالى دە بەرگەنىنەن بەرەرى كوپ، تولىق زەرتتەلىپ بىتپەگەن كەڭىستىك. ەتنوگرافتىڭ شىعارماشىلىعى مەن ەڭبەكتەرىنە ارنالعان كونفەرەنتسياداعى عالىمدار پىكىرى ەندىگى ۋاقىتتا وسى تاقىرىپتار بويىنشا زەرتتەۋشىنىڭ جيناقتارىن ءالى دە زەردەلەپ، اشا ءتۇسۋىمىز كەرەك دەگەن قورىتىندىعا كەلىپ تابان تىرەدى. شاراعا عالىمدارىمىزدىڭ تاس-ءتۇيىن ساقاداي سايلانىپ كەلگەنى، عىلىمعا قىزىعۋشىلىعى بار جاستاردىڭ سول ارادان تابىلۋى، ۇلكەن، ورتا، كىشى بۋىننىڭ ارالاسىپ-قۇرالاسىپ پىكىر الماسقاندىعى سونداي تارتىمدى كورىنىپ، كوزىمىزدى تويدىردى.

جوعارىداعى ايتىلعاندارعا الىپ-قوسارىمىز، كونفەرەنتسيا الداعى ءىس-شارالار لەگىنىڭ باستاماسى عانا. زەرتتەۋشى، ەتنوگراف ا.ۆ.زاتاەۆيچتىڭ بيىلعى 150 جىلدىق مەرەيتويى عىلىم سالاسىندا كوپتەگەن جاڭالىقتاردىڭ اشىلۋىنا مۇرىندىق بولادى دەگەن ۇمىتتەمىز. باستامانى ارى قاراي جالعاستىرىپ اكەتەتىن قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنىڭ دا ءىس-شارانى ابىرويمەن وتكىزۋىنە تىلەكتەستىگىمىزدى بىلدىرەمىز.

بىزگە جەتكەن اقپاراتتاردىڭ اسىلىن جاسىعىنان اجىراتىپ ارشىپ الۋ، قازاقتىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتىن وسىرۋگە كۇش سالۋ، عىلىم سالاسىن قارىشتاپ دامىتۋ ءبىزدىڭ تار زاماندا ءومىر سۇرگەن زيالىلارىمىزدىڭ الدىنداعى ۇرپاقتىق بورىشىمىز ەكەندىگىن ۇمىتپايىق!

باحتيار نۇرجانۇلى اقىمجانوۆ، م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ كىشى عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz