قازاقستاننىڭ شىعىستانۋ عىلىم، ءبىلىمى: قىتايتانۋ مەن جاپونتانۋ بولىمدەرى جايلى

قىتايتانۋ. شىعىستانۋشى-قىتايتانۋشى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ك.ش. حافيزوۆا حالىقارالىق ۇلكەن عىلىمي كونفەرەنتسياعا وراي جازىلعان ماقالاسىندا: «ليش ۆ 1984 گودۋ پري فاكۋلتەتە كازاحسكوي فيلولوگي ۆ كازنۋ يم. كيروۆا (سەگودنيا – كازنۋ يم. ال-فارابي) بىلا سوزدانا كافەدرا ۆوستوچنوي فيلولوگي، زاتەم فاكۋلتەت ۆوستوكوۆەدەنيا ۆ 1989 گودۋ. دليا  وتكرىتيا كافەدرى ي روستا ەگو ۆ ساموستوياتەلنىي فاكۋلتەت منوگو ۋسيلي پريلوجيل دوكتور فيلولوگيچەسكيح ناۋك، پروفەسسور  ا.ب. دەربيساليەۆ – پەداگوگ، ا زاتەم ديپلومات ي كرۋپنىي رەليگيوزنىي دەياتەل. ۆ يۋنە 2000 گ. ۆپەرۆىە ۆ تسەنترالنوي ازي سۆەتسكوە ليتسو بىلو يزبرانو مۋفتيەم دۋمك. ۆ ناچالە نا كافەدرە ۆوستوچنوي فيلولوگي پرەپودوۆالي ۆسەگو تري يازىكا: ارابسكي، كيتايسكي ي پەرسيدسكي. كافەدرا كيتايسكوي فيلولوگي وتكرىلاس ۆ 1991 گ.، ۆوزگلاۆيت  ەە بىل پريگلاشەن ا. دەربيساليەۆىم، اۆتور ەتيح ستروك ت.ە. حافيزوۆا ك.ش» دەپتى.

[قازاقستانداعى شىعىستانۋ زەرتتەۋلەرى، جەتىستىكتەرى مەن بولاشاعى. حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسيا ماتەريالدارى. 12 قازان 2016 ج. الماتى 2016, 72 بەت].

وسى رەتتە ءسال شەگىنىس جاساي كەتەيىن. 1977 جىلى مەن ماسكەۋدەگى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ اسپيرانتۋراسىن ءبىتىرىپ كەلگەن سوڭ، الماتىداعى قازاق سسر عىلىم اكادەمياسى م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ ورنالاستىم. بىرەر ۋاقىتتان سوڭ س.ي. كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، پروفەسسور ءو.ا. جولداسبەكوۆ شاقىرادى دەگەن حابار جەتتى. ءسويتىپ ول كىسىنىڭ قابىلداۋىنا باردىم. جاقسى اڭگىمە بولدى. 1975 جىلى 29-ساۋىردە  قازاق سسر مينيسترلەر كەڭەسى رەسپۋبليكامىزدا اراب ءتىلىن وقىتۋ جانە وعان قاجەتتى كادرلار دايارلاۋ تۋرالى ارنايى قاۋلى قابىلداعان ەكەن. سوعان وراي رەكتور اعامىز مامان ىزدەستىرۋدە ەكەنىن ايتا كەلە، ۋنيۆەرسيتەتكە شاقىردى. اۋەلگىدە پروفەسسور ز. قابدولوۆ جەتەكشىلىك ەتەتىن قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنا قابىلداندىم. سودان 1977 جىلى قىركۇيەك ايىندا فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعىنا تۇسكەن 50 ستۋدەنت ىشىنەن اراب ءتىلىن وقىعىسى كەلەتىن 12 شاكىرتتى تاڭداپ الىپ وقىتا باستادىم. بولاشاق شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ ىرگەتاسى وسىلاي قالانىپ ەدى. شىعىستانۋ تەك اراب تىلىنەن عانا تۇرمايدى ەمەس پە؟! ويلانا، اقىلداسا كەلە بولاشاق فاكۋلتەتتىڭ سىزبا جوباسىن جاسادىم. اراب بولىمىنەن سوڭ پارسى، ودان كەيىن جوعارىدا ك.ش. حافيزوۆا ايتقانداي قىتاي ءتىلى مەن ادەبيەتى ءبولىمىن،  ال، 1984 جىلى شىعىس فيلولوگياسى كافەدراسىن ۇيىمداستىردىم. شىعىستانۋشى وقىتۋشىلار اۋەلگىدە ءجالپىتىلتانۋ (كافەدرا وبششەەيازىكوزنانيە)  كافەدراسىنا توپتاستىق.

قىتاي ءتىل ماماندارىن تابۋ وتە قيىن بولدى. قىتاي ءتىلىن بىلەمىز، وقىتۋشىلىق قىزمەتكە الىڭىز دەگەن ۇسىنىسپەن سەمياتوۆا، قۇسايىنوۆ دەگەندەر كەلدى. بىراق ولار قىتاي ءتىلىن بىلگەندەرىمەن، ءتىل ءبىلىمى بويىنشا تۇسىنىگى جوق ەدى. بىرەۋى گەوگراف بولسا، ەكىنشىسى دە  باسقا سالا مامانى بوپ شىقتى. مەن بولاشاق شىعىستانۋشىلاردىڭ قازاق ءتىلىن جاقسى بىلەتىندەردەن بولۋىن ەسكەردىم. سول سەبەپتى تاشكەنت ۋنيۆەرسيتەتىندەگى شىعىستانۋشىلارمەن حابارلاسىپ، ۇلتى قازاق وقىتۋشىلاردى ىزدەستىرە باستادىم. ول جاقتان ءمادي نۇرسايدوۆ جانە امانتاي تورعاەۆ دەگەن ازامات جايلى حابار جەتتى. سونىمەن ءمادي نۇرسايدوۆ جانۇياسىمەن الماتىعا كوشىپ كەلدى. قىتاي ءتىلىنىڭ قازاقستانداعى تۇڭعىش وقىتۋشىسى دا سول بولدى. ول وزبەكستان استاناسىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ قىتاي ءتىلى ءبولىمىن  تامامداپتى. ول كەلۋىن كەلگەنىمەن پاتەر جاعىنان ءبىراز قيىندىق كوردى.  بىراق مويىعان جوق. ءوز ىسىنە بەرىلە كىرىستى. سودان سوڭ امانتاي ءىنىمىز دە قىتاي تىلىنەن ساباق بەرۋگە تارتىلدى. ءۇشىنشى جىگىت ناعىز قىتاي ازاماتى  لي گۋان ەدى. ول دا تاشكەنتتە  نۇرسايدوۆ ماديمەن بىرگە وقىعان ەكەن. ول دا كوڭىلدەن شىقتى. ءوزى ءارى مومىن جىگىت بوپ شىقتى. قىتاي ءتىلى عانا ەمەس، قازاق تىلىنەن دە حابارى بار ەكەنى بايقالدى. ويتكەنى ول قازاقستاندا تۋىلعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى ەدى. ول الماتىدا تىركەمەسى بولماعاندىقتان، ۇمىتپاسام الماتى وبلىسى ەسىك قالاسىنان بارىپ كەلىپ قىزمەت ەتتى. ۇشەۋى دە ستۋدەنتتەردى ءوز پاندەرىنە قىزىقتىرا الدى، ءۇيىرىپ اكەتتى. ستۋدەنتتەر دە قىتاي ءتىلىن اسا ءبىر قۇلشىنىسپەن وقىدى.

شىعىستانۋ فاكۋلتەتىندە قىتاي ءتىلى جانە قىتاي تاريحى وقىتىلا باستاعاننان باستاپ اعا وقىتۋشى نۇرسايدوۆ ءمادي قىتاي ءتىلىن وقىتىپ ۇيرەتۋدە زور ەڭبەك ءسىڭىردى. ول قىتاي ءتىلىن وقىتۋداعى پروگراممالار مەن تالاپتاردىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى، ءار جىلدارى قىتاي ءتىلىن وقىتۋدىڭ بىرنەشە باعدارلاماسىن قۇراستىردى. ول باعدارلامالار ۋنيۆەرسيتەت باسپاسىندا جارىق كوردى. وسىمەن قاتار نۇرسايدوۆ ءمادي بىرنەشە وقۋ قۇرالدارىن جازىپ، بۇل وقۋ قۇرالدارى ءدارىس  جۇرگىزۋدە پايدالانىلدى، اتاپ ايتقاندا: «قىتاي تىلىندەگى ەسىم سوزدەر»، «قىتاي تىلىندەگى جاردەمشى سوزدەر»، كافەدرا وقىتۋشىلارى انيپينا ءاليا جانە دوسىمبەكوۆا راۋانمەن بىرلىكتە «قىتاي ءتىلىنىڭ فونەتيكاسى»، «قىتاي تىلىندەگى انتونيم سوزدەر»، «قىتاي ماتىندەرى»، احمەتقىزى گۇلجانمەن بىرگە «ەكونوميكا جانە مۇناي سالاسىنداعى تەرميندەر سوزدىگى»  ء(ۇش تىلدە قىتايشا-قازاقشا-ورىسشا) «قىتاي كالليگرافياسىنىڭ شىعۋ تاريحى» انيپينا اليامەن بىرلىكتە. ءمادي بىرنەشە كافەدرا مەڭگەرۋشىلەرىنىڭ اۋىسۋىنا بايلانىستى وقۋ ورىندا مەڭگەرۋشىنىڭ مىندەتىن قىزمەتىندە ابىرويمەن اتقارىپ ءجۇردى. وسى جىلدارى  ءوز تۇلەكتەرىمىزدەن كافەدراداعى مۇعالىم بولىپ قالعان جاس ماماندارعا ءوز اقىل-كەڭەسىن بەرۋدە ول ەش كومەگىن اياعان ەمەس. قىتايتانۋشى جاس ماماندار اعايلارىنا شىن كوڭىلدەن ريزا بولىستى. ارينە كافەدرانىڭ باسقا دا مۇعالىمدەرى وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارىن ۋنيۆەرسيتەت باسپاسىنان شىعارىپ ساباق وتكىزۋگە پايدالانىپ وتىردى.

كافەدرادا ءماديدىڭ جاسى ۇلكەندىگى  مەن قىتاي تىلىندە ءدارىس بەرۋدە ەڭبەك ستاجىنىڭ كوپتىگىنە بايلانىستى، ونىڭ مۇنداي ءىس-ارەكەتىن لايىقتى باعالاپ وتىردىق.

سونىمەن العاشقى كەزدە ياعني 1989-1990 جىلدارى قىتاي ءتىلى ماماندىعىنداعىنداعى توپ اراب ءتىلى كافەدراسىنىڭ اياسىندا بولدى. وسى جىلى قىتاي ءتىلى فيلولوگياسىنا 10 تالاپكەر، قىتاي تاريحى بويىنشا 7 تالاپكەر ستۋدەنت بولىپ قابىلداندى. 1989–1990 جىلى بۇل بولىمدە ءۇش قىتاي ءتىلى مامانى جۇمىس ىستەدى، بۇلار: نۇرسايدوۆ ءمادي، لي گۋان، تورعاەۆ امانتاي ەدى. كوپ ۇزاماي تورعاەۆ ا. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە اۋىسىپ كەتتى، ال لي گۋان جەكە شارۋاشىلىعىن اشىپ باسقا كاسىپتى مۇرات ەتتى. 1991 جىلى اراب ءتىلى كافەدراسىنان، قىتاي ءتىلى مەن تاريحىن ءوز الدىنا كافەدرا ەتىپ شىعاردىم. كافەدرا باسشىسى بولۋ ءۇشىن عىلىم كانديداتى نەمەسە دوكتورى عىلىمي دارەجەسى بولۋ كەرەك ەدى. ونداي ادام دا تابىلدى. ول قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كلارا شايسۇلتانقىزى حافيزوۆا ەدى. سول كىسىنى كافەدرا باسشىسى ەتىپ تاعايىندادىم. سونداي-اق بىرتە-بىرتە  قىتايدان مۇعالىمدەر شاقىرتا باستادىق. كازمۋ-دە ءار جىلدارى قىزمەت ەتكەن قىتاي ازاماتتارى مىنالار: چجاو تسزيانسين، لي ۆەنچان، حۋ ايحۋا، مۋحاببات ت.ب. ۇلتى قىتاي بولعاندىقتان بۇل كىسىلەر نەگىزىنەن اۋىزەكى قىتاي تىلىنەن، سونداي-اق  قىتاي ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن دە ساباق بەردى.ۇلتى قازاق ازاماتتار: ەركىن اكىمحانۇلى، دۇكەن ءماسىمحان، احمەتجان حايبار، باتيۋشەۆا گۋلفيا، امانجولوۆا ەلدانا، ايىپۇلى راحىم، سادۋاقاس سەرىك ت.ب. بۇلار ءدارىستى قىتاي تىلىندە جۇرگىزىپ ءتۇسىندىرۋىن كۋرستىق جوعارى تومەندىگىنە بايلانىستى قازاقشا ايتتى. بۇلار پەكيندەگى از ۇلتتار جانە ءۇرىمشى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تۇلەكتەرى بولاتىن. ءاربىرىنىڭ مۇعالىم بولىپ ىستەگەن ستاجدارى دا بولدى. ءسويتىپ بىرتە-بىرتە قىتاي ءتىلى وقىتۋشىلارىنىڭ سانى وسە ءتۇستى.

وسىلاي كۇندەر مەن ايلار جىلجىپ ءوتىپ شىقتى. بىردە ءۇرىمشى ۋنيۆەرسيتەتىمەن ىنتىماقتاستىق جايلى ماملەگە كەلۋدى قولعا الدىق.  رەكتور ك. نارىباەۆ، پروفەسسور ز. قابدولوۆتان تۇراتىن دەلەگاتسيا ۇرىمشىگە اتتاندى. ولار ۋنيۆەرسيتەتارالىق قىزمەتتەستىك جايلى كەلىسمشارت جاساسىپ قايتتى. ول بويىنشا ءۇرىمشى ۋنيۆەرسيتەتى بىزگە قىتاي ءتىلى بويىنشا ۇستازدارمەن قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس ەدى. ارادان ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ ۇرىمشىدەن ەكى وقىتۋشى كەلدى. بىراق وكىنىشكە وراي وقۋ ورنىمىز ۇرىمشىلىك وقىتۋشىلارعا ءتيىستى تۇرمىستىق جاعداي جاساي المادى. ۇرىمشىلىك مۇعالىمدەر ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسىندا تۇرۋعا ءماجبۇر بولدى. وسىنداي قيىنشىلىقتارعا شىداي الماي ولاردىڭ بىرەۋى ەلىنە قايتىپ كەتتى.

بىرتە-بىرتە كازگۋ-دەگى قىتاي ءتىلى بولىمىنە   ۇلتى قازاق  قىتايلىق باۋىرلارىمىز دا كەلە باستادى. ول جاقتان شارا تاڭجارىققىزى دەگەن مامان كەلىپ،  ءبىراز ۇستازدىق ەتتى. سونداي-اق پەكيندەگى سولتۇستىك پوليتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ لي دەگەن ۇستازى كەلدى. ول دا كوڭىلدەن شىقتى. ەلدەرىنەن الىستا ءجۇر عوي دەپ، اندا-ساندا ۇستاز لي مەن پارسى ءتىلىنىڭ مۇعالىمدەرى قانداستارىمىز اسحات ورازباەۆ (قىرعىزستان) مەن يراندىق يسلام جەمەنەيدى ۇيگە، دامگە شاقىرىپ  تۇرعانىم دا جادىمدا. ولار دا ءوز ىستەرىن ابىرويمەن اتقاردى. ءسويتىپ جۇرگەندە مەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پرورەكتورى ەتىپ تاعايىندالدىم. بىراق شىعىستانۋشىلاردى پرورەكتور رەتىندە قامقورلىققا الۋ ءىسى ماعان قالدىرىلدى.

كلارا شايسۇلتانقىزى  1991–1995 جىلعا دەيىن قىتاي ءتىلى كافەدراسىن باسقاردى. سوڭىرا ول كازگۋمەن جاسالعان كەلىسىمشارتقا وراي لانچجوۋ ۋنيۆەرسيتەتىنە عىلىمي ىسساپارعا كەتتى.

كافەدرا مەڭگەرۋشىسى كلارا شايسۇلتانوۆانىڭ قىتايدا بىتىرگەن قازاق ازاماتتارى اراسىندا ساباقتى قالاي وتكىزۋ كەرەكتىگى تۋرالى تۇسىنىسپەشىلىكتەر دە بولماي قالعان جوق. كلارا شايسۇلتانقىزى ولاردان كەڭەس وداعى ستۋدەنتتەرىنە قويىلاتىن تالاپتى ورىنداۋدى تالاپ ەتتى. بىرىڭعاي تارتىپكە شاقىردى. مىسالى: باعدارلامامەن ساباق وتكىزىپ، كۇندەلىكتى ساباق كونسپەكتىلەرىنىڭ بولۋىن سۇرادى. بۇل ارينە دۇرىس ەدى. كلارا شايسۇلتانوۆا بىرىڭعاي  ءتارتىپ بولۋى كەرەكتىگىن قىتايدان كەلگەن مۇعالىمدەرگە شىدامدىلىقپەن تۇسىندىرۋمەن بولدى. بىراق ولار قىتايدىڭ ساباق  جۇرگىزۋ ادىسىنەن شىعا المادى. ونىڭ ۇستىنە قىتاي تىلىنەن ءتول وقۋلىعىمىز دا بولمادى. قىتاي ءتىلى قىتايدا شىققان وقۋلىقتارمەن وتكىزىلدى. بۇنىڭ ءوزى ساباق وتكىزۋدەگى الا-قۇلالىقتار تۋعىزدى. بۇعان ريزا بولماعان كلارا شايسۇلتانوۆا كافەدرا باسشىلىعىنان باس تارتىپ، جۇمىستان شىعىپ كەتتى.

كلارا شايسۇلتانقىزى قىزمەت ىستەگەن كەزدە قىتايتانۋ بويىنشا ماماندار دايىنداۋ ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرىلىپ، وقۋ باعدارلاماسى رەتكە كەلتىرىلىپ ەدى.

2019 جىلدىڭ 25-ساۋىرىندە الماتىداعى عىلىم ورداسىندا كلارا شايسۇلتانقىزىنىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. وندا ونى مەن دە قۇتتىقتادىم. قۇتتىقتاۋىمدا بىلاي دەدىم.

قۇرمەتتى كلارا شايسۇلتانقىزى!

ءسىزدى ر. ب. سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتى ۇجىمى جانە ءوز اتىمنان مەرەيلى مەرەيتويىڭىزبەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن.

ءسىزدى كورنەكتى عالىم، بەلگىلى شىعىستانۋشى، ۇلاعاتتى ۇستاز رەتىندە بىلەمىز جانە قۇرمەتتەيمىز. ءبىلىم پەن عىلىم سالاسىنا ءومىرىڭىزدى ارناي وتىرىپ، ەكى سالانى قاتار ۇشتاستىردىڭىز. تاشكەنت مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە «قىتاي فيلولوگياسى» ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الىپ،  كانديداتتىق جانە دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعادىڭىز. ءسىز ەلىمىزدىڭ قىتايتانۋشىلارىنىڭ كوشباسىندا تۇرعان بىرەگەي عالىمسىز.

ەڭبەك جولىڭىزدى ەلىمىزدىڭ عىلىم اكادەمياسىنىڭ تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىندا كىشى عىلىمي قىزمەتكەردەن باستاپ، ۇيعىرتانۋ ينستيتۋتىندا جالعاستىردىڭىز. ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دا قىتاي ءتىلى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشى، قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا جەتەكشى، باس عىلىمي عىلىمي قىزمەتكەر، ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، قاينار ۋنيۆەرسيتەتى ستراتەگيالىق جانە حالىقارالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جانە قاينار ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى قازاق تاريحى مەن وركەنيەتى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ءتارىزدى اسا ماڭىزدى قىزمەتتەر اتقاردىڭىز.

ءسىز ءالى دە قازاق-قىتاي تاريحي بايلانىستارى، قىتايتانۋ سالاسىن جانە  حالقىمىزدىزدىڭ ءتول تاريحىن زەرتتەۋ مەن زەردەلەۋدى تابىندىلىقپەن اتقارىپ كەلەسىز. ءسىز پاراساتىڭىز كەمەلدەنگەن، ءوز ورنىڭىز، مەكتەبىڭىز بار عالىمسىز. وسى كەزگە دەيىن قازاقستان تاريحىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى مەن دەرەكتانۋعا ارنالعان كوپتەگەن قۇندى كىتاپتار مەن عىلىمي ماقالالاردىڭ اۆتورىسىز. سونىڭ ىشىندە «تسينسكايا يمپەريا ي كازاحسكيە حانستۆا. كن. 1-2.» الماتى، 1989; «مەجدۋنارودنىە وتنوشەنيا ۆ تسەنترالنوي ازي. كن. 1-2»، موسكۆا 1989; «دوكۋمەنتى ي ماتەريالى پو يستوري كازاحستانا، سرەدنەي ازي ي ۆوستوچنوگو تۋركەستانا». الماتى، 1994; «كيتايسكايا ديپلوماتيا ۆ تسەنترالنوي ازي. XIV—XIX ۆ». الماتى، 1995; «كازاحسكايا» ستراتەگيا تسينسكوي يمپەري»، الماتى، 2007; «ديالوگ تسيۆيليزاتسي تسەنترالنوي ي ۆوستوچنوي ازي، الماتى، 2013»  ت.ب. ەڭبەكتەرىڭىزدى ەرەكشە اتاپ ايتۋعا بولادى. وسى جولدا شارشاماي، شالدىقپاي ءالى دە جەتەر جەتىستىگىڭىز مول بولسىن!

 كلارا شايسۇلتانقىزى!

ءسىزدى 80 جىلدىق مەرەيتويىڭىزبەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، باسىڭىزعا باقىت، وتباسىڭىزعا باق-بەرەكە، زور دەنساۋلىق، ۇزاق عۇمىر تىلەيمىز.  حالقىمىزدىڭ مۇددەسى جولىندا ءالى دە ەڭبەك ەتىپ، مەرەيىڭىز ارتا بەرسىن! بارلىق ارمان-تىلەكتەرىڭىزدىڭ ورىندالۋىنا تىلەكتەسپىز.

سىزگە دەگەن اللانىڭ نۇرى مەن شاپاعاتى شەكسىز بولعاي!

بۇل مەنىڭ ك. حافيزوۆانىڭ قىتاي ءتىلى ماماندارىن دايارلاۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن  ريزاشىلىعىم دا ەدى.

1991–1996 ج. كافەدراعا ورالمان رەتىندە د. ءماسىمحان، ا. امانجولوۆا، ە. اكيمحانۇلى، ا. قويبايۇلى، س. سادۋاقاس جانە 1994 جىلى كافەدرانىڭ دوتسەنتى بولىپ جازۋشى-پۋبليتسيست مارقۇم  جاقسىلىق ءساميتۇلى، سونداي-اق  شاقىرۋمەن  چجاو تسزيانسين، چان ۆەنچان، گ. باتيۋشەۆا سەكىلدى ۇستازدار كەلىپ قىزمەت ەتتى.

دۇكەن ءماسىمحانۇلى اقىن، جازۋشى ەدى، كەيىنىرەك فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى بولدى. قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ ونىڭ «قىتايشا-قازاقشا سوزدىگىنە» جاقسى باعا بەرگەنى ەسىمدە.

مارقۇم جاقسىلىق ءساميتۇلىن مەن ساۋد ارابياسىندا  ديپلوماتيالىق قىزمەتتە جۇرگەنىمدە مەككەدە كوردىم. ول وندا قاجىلىق ساپارمەن كەلگەن ەكەن.

شىعىستانۋ فاكۋلتەتى فيلولوگيا فاكۋلتەتىندەگى شىعىس فيلولوگياسى مەن تاريح فاكۋلتەتىندەگى ازيا جانە افريكا كافەدرالارىنىڭ نەگىزىندە قۇرىلدى، ياعني ول شىعىستانۋشى فيلولوگ، شىعىستانۋشى – تاريحشى ماماندار دايارلادى. كەيىنىرەك ونىڭ ورىندى دا دۇرىس ويلاستىرىلعانى دالەلدەندى.

قىتاي تاريحى بويىنشا اۋەلدە  17 ستۋدەنت وقىدى. ولاردىڭ بىرقاتارى سوڭىرا قىتايدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا بىلىكتىلىك ارتتىرۋعا جىبەرىلدى.

ولاردىڭ اراسىنان قازىر قازاقستاننىڭ قىتايداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى شاحرات نۇرىشەۆ، قويشىباەۆ عابيت،  سەرىك نارىسوۆ قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، ديپلوماتتارى شىقتى.  فيلولوگ قىتايتانۋشى جاس عالىم فاتيما داۋلەتوۆا ديسسەرتاتسيا جازىپ PhD دوكتورى عىلىمي دارەجەسىن الدى.

وسى رەتتە  ورايى كەلىپ تۇرعان سوڭ شاحرات نۇرىشەۆكە توقتالا كەتەيىن. شەت ەلدەردىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارىندا تىلدىك بىلىكتىلىك ارتتىرۋدان وتۋگە قازمۋ-ءدىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنە ارنايى ورىندار بولىنگەن كەزدە وسى تىلدەن ساباق بەرەتىن وقىتۋشىلاردى ەرتىپ، ستۋدەنتتەر ورتاسىنا باراتىن ءداستۇر قالىپتاستىردىم. قىتايدىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارىنا 5 ورىن بولىنگەن سوڭ، ادەتتەگىدەي سوندا باردىق. ستۋدەنتتەر ءوز ورتالارىنان 4  ستۋدەنتتىڭ اتىن اتادى. سولاردىڭ ورتاسىندا قازاقستاننىڭ قىتايداعى قازىرگى ەلشىسى شاحرات نۇرىشەۆ جوق ەدى. مەن ستۋدەنتتەرگە: «نەگە شاحراتتى ۇسىنبايسىزدار. ول وقۋ وزاتى. كۋرس ستاروستاسى. ادىلەت قايدا؟» دەپ  رەنىش ءبىلدىردىم. ءبارى ۇندەمەدى. «ولاي بولسا ونى مەن ۇسىنامىن»،- دەدىم. شاحرات ءسويتىپ بىلىكتىلىك ارتتىرۋعا بەسىنشى بولىپ ىلىكتى. ارادا سىناپتاي سىرعىپ  ءبىراز ۋاقىت ءوتتى.

بىردە شاحراتتىڭ اكەسى حابارلاسىپ: « ۇلىم ۇيلەنبەك، سوعان باس قۇدا بولىپ ءجۇرىڭىز، ۇستازىسىز»  دەپ ءوتىنىش جاسادى. الماتىنىڭ سامال ىقشام اۋدانىنداعى بولاشاق قۇدانىڭ ۇيىنە باردىق. ولار جاقسى قابىلدادى. قۇدالىق سوڭى شاحراتتىڭ  ۇيلەنۋىنە ۇلاستى. كەيىنىرەك شاحراتتىڭ اكەسى  شاكيزات كەنەت قايتىس بولىپ كەتتى. وسى جايتتەر شاحراتتىڭ ەسىندە مە جوق پا بىلمەيمىن.  مەن ءۇشىن قىزمەتتەگى ءوزىم تاربيەلەپ وسىرگەن، ءاربىر شاكىرتىمنىڭ ومىردەرەگى ەسىمنەن شىققان ەمەس. مەن ءدارىس بەرگەن ستۋدەنتتەر اراسىنان 10 ەلشى شىقتى. ول مەن ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش.

سونىمەن جوعارىدا ايتىلعانداي كلارا حافيزوۆا باسقا قىزمەتكە اۋىسىپ كەتكەن سوڭ، قىتاي ءتىلى كافەدراسى اراب فيلولوگياسى كافەدراسىنا قوسىلدى. سوڭىرا قىتايتانۋشى دوتسەنت توحمەتوۆ ا.ت. قىزمەتكە تارتىلعاننان كەيىن،  مەنىڭ تىكەلەي كومەگىم، قولداۋىممەن 1995 جىلى قىتاي-جاپون كافەدراسى ۇيىمداستىرىلدى.

توحمەتوۆ ا.ت. اباي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا اۋىسقاننان سوڭ كافەدرانى نۇرجامال الدابەك باسقاردى.

مىنە وسى نۇرجامالدىڭ باسشىلىعىندا قىتاي ءتىلى مەن ادەبيەتى كافەدراسى جاقسى ناتيجەگە جەتتى. بىرىنشىدەن، مۇعالىمدەر ورنى ءوزىمىزدىڭ تۇلەكتەرمەن تولىقتىرىلىپ وتىردى. ەكىنشىدەن، قىتاي ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ سوزدىكتەرىن ءوز تۇلەكتەرىمىز جازا باستادى. بۇنىڭ ءوزى كافەدرانىڭ تولىسىپ جەتىلە باستاعانىنىڭ باستى كورسەتكىشى بولىپ تابىلادى.

قازاقستاندا قىتايتانۋشىلاردىڭ دايىندالا باستاعانىنا بيىل، ياعني 2019 جىلى 30 جىل بولادى. وسى ارالىقتا دايىندالعان ماماندار دوستاس كورشىلەس ەكى ەل اراسىنداعى تاريحي، مادەني، ساياسي، ەكونوميكالىق بايلانىستىڭ بيىك بەلەسكە كوتەرىلۋىنە ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ كەلەدى.

مەن 1997 جىلى ساۋىردە قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىمەن ساۋد ارابيا مەملەكەتىنىڭ استاناسى ريادتا اشىلعان ەلشىلىكتە ديپلوماتيالىق جۇمىسقا اۋىسىپ كەتتىم. سودان بەرى 32 جىل وتسە دە، ءبىر كەزدەرى ءوزىم نەگىزىن قالاعان شىعىستانۋ فاكۋلتەتىمەن بايلانىستى ەشقاشان ۇزگەن ەمەسپىن. ارۋاقىت فاكۋلتەتتىڭ ءتۇرلى ءىس-شارالارىنا قاتىسىپ، اقىل-كەڭەس بەرىپ تۇرامىن. شىعىستانۋ فاكۋلتەتىن نەگىزىن قالاپ، اشقانىم مەن ءۇشىن ماقتانىش. كەڭەستىك داۋىردە-اق ەلىمىز ءۇشىن وسىنداي فاكۋلتەتتىڭ نەگىزىن قالاپ، شىعىستانۋشى ماماندار دايارلاۋ ارقىلى مەن  قازاقستاننىڭ بولاشاق تاۋەلسىزدىگىنە قىزمەت ەتتىم دەپ بىلەم. ول شىنىندا دا سولاي.

جاپونتانۋ. قىتاي ءتىلى مەن ادەبيەتى بولىمىنەن سوڭ، ەندى جاپونتانۋ ءبولىمىن ۇيىمداستىرۋعا كىرىستىم. وكىنىشكە وراي قازاقستاندا جاپون ءتىلىن بىلەتىن بىردە-ءبىر ادام تابىلمادى. جاپون ءتىلىن بىلەم دەپ ۇلتى كارىس، بىراق ماماندىعى بويىنشا مۋزىكا سالاسىنىڭ مامانى كەلدى.  قارت كىسى ەكەن. ايتسە دە ونىڭ دا جاپون فيلولوگياسى سالاسىنان حابارى جوق ەدى. ءسويتىپ قينالىپ جۇرگەنىمدە الدەبىر كىسىدەن بىشكەكتە ءبىر جاپون جىگىتىنىڭ ماماندىعى ەمەس، وزگە كاسىپتە قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىن، تۇرىك ءتىلىن بىلەتىنى جايلى حابار ەستىدىم. دەرەۋ ىزدەستىرە باستادىم. تاپتىم. الماتىعا شاقىردىم. كەلدى. ءبىراز اڭگىمەلەستىك. وعان ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسىنان ءبىر بولمە الىپ بەردىم. ءسويتىپ ول جاپون تىلىنەن ساباق بەرە باستادى. اتى حيروشي وكاۋا ەدى. بۇرىندارى تۇركيادا ىستەگەن بە؟ ول جاعىن ۇمىتىپپىن. حيروشي ءوز ءىسىن قۇرمەتتەيتىن، وعان اسا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارادى. ستۋدەنتتەرمەن ءتىل تابىسا ءبىلدى. سونىمەن جاپون ءتىلى مەن ادەبيەتى ءبولىمىن قىتاي فيلولوگياسى جانىنان 1992 جىلى اشۋدى ءجون كوردىم. ول كەزدە مەن پرورەكتور بولىپ تاعايىندالعانمىن. شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنە  قامقورلىق (كۋراتور) ەتۋ دە ماعان تاپسىرىلعانىن جوعارىدا ايتتىم. سول سەبەپتى قىزمەتكە بايلانىستى ءبىر پروبلەما تۋىنداي قالسا، ۇستازدار مەن ستۋدەنتتەر ماعان كەلەتىن. مەن ولاردىڭ اكەسى مەن شەشەسىندەي بولدىم.

جالعىز حيروشيمەن جاپون ءبولىمىن وركەندەتۋ وتە قيىن ەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە 1994 جىلى ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ 60 جىلدىق مەرەكەسى تويلاناتىن بولدى. ونى ۇيىمداستىرۋ ءىسى ماعان تاپسىرىلدى.  ماسكەۋدەگى م. لومونوسوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت جانىندا ازيا جانە افريكا ينستيتۋتى بولاتىن. مەرەكەلىك ءىس-شاراعا سونىڭ ديرەكتورى پروفەسسور م.س. مەيەر باستاعان، قۇرامىندا گ.م. گابۋچيان (ارابيست), م. كيكتەۆ (ارابيست) بار ارنايى دەلەگاتسيا كەلدى. بۇلاردى مەن بۇرىننان جاقسى بىلەتىنمىن. بارىس-كەلىسىمىز دە بار ەدى.

ماسكەۋ دەلەگاتسياسى مەرەكەلىك ءىس-شارالاردىڭ بارىنە باستان-اياق قاتىستى. رەتى كەلگەندە ولاردى ۇيگە شايعا شاقىردىم. وندا شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ بولاشاعى، پروبلەمالارى جايلى اڭگىمە بولدى. وقىتۋشىلار جەتىسپەي جاتقانىن ايتتىم. پروفەسسور م.س. مەيەر  جاقسى ءبىر ۇسىنىس جاسادى. ازيا جانە افريكا ينستيتۋتى جانىندا شىعىس تىلدەرى بويىنشا 2 جىلدىق كۋرس بولاتىن. م.س. مەيەر سوعان تالاپكەرلەر جىبەرىڭىز، اۋەلدە ۇستازدىق ەتۋگە سولار جارايدى دەگەن سوڭ، فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى ءبولىمىن ءبىتىرىپ جاتقان اقىلبەك كامالدينوۆتى جاپون ءتىلىن، فيلوسوفيا فاكۋلتەتىن اياقتاپ جاتقان مۇحتار تىلەۋبەرديەۆتى، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن تامامداپ جاتقان باۋداربەك  قوجاتاەۆتى جاپون ءتىلى بولىمىنە، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اراب ءتىلى ءبولىمىنىڭ تۇلەگى  قايرات ساكيەۆتى پارسى ءتىلى بولىمىنە قايتا دايىندىقتان وتۋگە جىبەردىم. م.س. مەيەر ولاردى جاقسى قابىلدادى. ولار 2 جىل وقىپ كازمۋ-گە، شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنە قايتىپ ورالدى. تەك قايرات ساكيەۆ قانا كازمۋ-گە ورالمادى. سونىمەن اقىلبەك كامالدينوۆ پەن حيروشي وكاۋا ەكەۋى جاپون ءتىلىن وقىتۋدى ءساتتى اياقتادى. بۇل ماعان ءبىراز جەڭىلدىك جاسادى. ورتاق ءىستى العا جىلجىتتى. حيروشي وكاۋا كۇندەردىڭ كۇنىندە جاپونيادان وسى ءتىلدىڭ تاعى ءبىر مامانى ت. ساكايدو اتتى ازاماتتى  تاۋىپ كەلدى. سونىمەن جاپون تىلىنەن ساباق بەرەتىن ۇستازدار سانى ۇشەۋگە جەتتى.

حيروشي تۇڭعىش رەت «قازاقشا-جاپونشا ءتىلاشار» جازىپ شىقتى. حيروشيمەن كەيدە كەزدەسە قالعاندا سۇحباتتاسىپ تا تۇرۋشى ەدىك. ونىڭ: «جۇرتتىڭ ءبارى جاپونداردى باي، اۋقاتتى دەپ ويلايدى. مەن قاراپايىم جانۇيادان شىققانمىن. اكەم بالىقشى» دەيتىنى ءالى ەسىمدە. ت. ساكايدو توكيودان ماسكەۋ ارقىلى  الماتىعا ءتۇن جارىمدا كەلەتىن بولعان. سوندىقتان دا حيروشي الماتى اۋەجايىنا بارىپ، تۇنىمەن ورىندىقتا ۇيىقتاپ شىققان، ءسويتىپ تاڭسارىدە عانا كەلگەن ت. ساكايدونى كۇتىپ العانىن ەستىدىم. ونىڭ نە؟ قاجەت بولسا كولىك ۇيىمداستىراتىن ەدىك قوي  دەگەنىمە ول: ىڭعايسىز ەمەس پە دەپ جىلى جىميدى. ءسويتىپ ۇستازدار تاپشىلىعىنان دا بىرتە-بىرتە  قۇتىلدىق-اۋ. 1996 جىلى العاشقى تۇلەكتەرىمىز وقۋىن ءبىتىردى. سولاردىڭ ىشىنەن بىرنەشەۋىن فاكۋلتەتكە الىپ قالدىق.

ماسكەۋدەگى ازيا جانە ازيا ينستيتۋتىنداعى ەكى جىلدىق كۋرستى ءبىتىرىپ كەلگەن اقىلبەك كامالدينوۆ قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە، ودان كەيىن توكيوداعى ەلشىلىگىمىزدە ءتۇرلى قىزمەتتەر اتقاردى. اقىرىندا قازاقستاننىڭ وسى ەلدەگى ەلشىسى بولسا، مۇحتار تىلەۋبەرديەۆ تە قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە اۋىستى. ءدىن قىزمەتىندە جۇرگەنىمدە بىردە مۇحتار تىلەۋبەرديەۆتىڭ  قازاقستاننىڭ مالايزياداعى ەلشىسى ەكەنىن ەستىدىم. قازىر ول (2019 ج.) قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى. باۋداربەك قوجاتاەۆ تا وڭتۇستىك شىعىس  ازيا ەلدەرىنىڭ بىرىندە قازاقستاننىڭ ەلشىسى دەپ ەستىدىم.

2001 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى سوزاق اۋدانىنىڭ ورتالىعى شولاققورعان سەلوسىندا جاڭادان سالىنعان مەشىتتى اشۋ ءۇشىن وبلىستىڭ اكىمى بەردىبەك ماشبەكۇلى ساپارباەۆ ەكەۋمىز سوندا اتتاندىق.  جەلتوقسان ايى. جەردە قار مول. قاراتاۋ اسۋىندا ماشينامىز اۋدارىلىپ قالا جازدادى. قۇداي ساقتاپ قالدى. مەشىتتى اشقان سوڭ  الىگى اسۋ ارقىلى ءوتىپ جولاي شايان سەلوسىنا توقتادىق. ءبىراز كيىز ۇيلەر تىگىلگەن ەكەن. جۇرت قوناقجايلىلىق تانىتىپ كۇتتى. باس ءمۇفتي مەن وبلىس اكىمى كۇنىگە كەلە بەرمەيدى عوي دەسە كەرەك.

ءبىز سۇحباتتاسىپ وتىرعاندا جۇرت اراسىنان ءبىر كىسى رۇحسات سۇراپ، اڭگىمە باستادى دا ماعان قاراپ: «ابەكە، مەن شاكىرتىڭىز مۇحتار تىلەۋبەرديەۆتىڭ اكەسىمىن. ءسىزدىڭ  شاراپاتىڭىزدىڭ ارقاسىندا مۇحتار ديپلومات بولىپ كەتتى. راحمەت سىزگە» دەگەنى ءالى ەسىمدە.

ءبىر كۇنى رەسەي استاناسىنان ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروروەكتورى تەلەفون سوقتى. ول: «ماسكەۋگە ىسساپارمەن كەلگەن توكيوداعى حالىقارالىق قاتىناس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، الماتىعا بارعىسى كەلەدى، قابىلداي الاسىزدار ما»  دەپ سۇرادى.

- كەلسىن، نەگە قابىلداي المايمىز. قارسى الامىز. قوناقتى وقۋ ورنىمىزبەن تانىستىرا دا الامىز دەدىم. بىرنەشە كۇننەن كەيىن رەكتور مىرزانى الماتى اۋەجايىنان كۇتىپ الدىم. قاسىمدا اعىلشىن ءتىلىنىڭ مۇعالىمى، تىلماشتىق ەتتى. مەيمانحاناعا ورنالاستىردىق. ول فاكۋلتەتتەردى ارالاپ كوردى. شىعىستانۋ فاكۋلتەتىندەگى قىتاي جانە جاپون بولىمدەرى تۋرالى دا ايتتىق. ونى ءبىزدىڭ جاپونتانۋ ءبولىمى قىزىقتىردى. جاپون ءتىلى ساباقتارىنا كىرىپ كوردى. مۇعالىمدەرمەن سۇحباتتاستى. ستۋدەنتتەردىڭ سۇراقتارىنا، ستۋدەنتتەر جاپون رەكتورىنىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەردى. الماتى ساپارى وعان ۇنادى. ساپارىنىڭ سوڭىندا ونى داستارحان جايىپ كۇتتىك. اڭگىمە اراسىندا مەن ونىڭ ماماندىعى جايلى سۇراپ قالىپ ەم، ول ماماندىعى بويىنشا شىعىستانۋشى، ارابيست ەكەنىن ايتتى.

بىلمەگەندىكتەن، ول الماتىعا  كەلگەلى ونىمەن اعىلشىن ءتىلى مۇعالىمى ارقىلى سويلەسىپ كەلدىك ەمەس پە؟ ودان ءارى ەكەۋمىز ەندى ارابشا سويلەسە باستادىق. كەتەردە ول مەنى توكيوعا شاقىردى. ءوزىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتىمەن تانىسىپ قايتۋ جايلى ۇسىنىس جاساي كەلە: «ءسىز توكيو ۋنيۆەرسيتەتى ستۋدەنتتەرىنە قازاقستان تاريحى مەن مادەنيەتى جايلى لەكتسيا وقىپ بەرىڭىز. سول ءۇشىن مەن ءسىزدىڭ ءبىزدىڭ  ەلگە بارىپ قايتۋ شىعىنىڭىزدى  كوتەرەيىن» دەگەن ۇسىنىس جاسادى.

مەن ولاي بولسا قازمۋ-ءدىڭ رەكتورى پروفەسسور كوپجاسار نارىباەۆتى دا شاقىرعانىڭىز ءجون بولار. ايتپەسە  ىڭعايسىز بولادى دەدىم. ول كەلىستى دە ەلىنە اتتانىپ كەتتى.

كوپ ۇزاماي جاپونياعا شاقىرۋ دا كەلدى. كوبەكەڭ ەكەۋمىز توكيوعا ماسكەۋ ارقىلى تۇنىمەن ۇشتىق.  تاڭەرتەڭ توكيونىڭ ناريتا اۋەجايىنا كەلىپ  قوندىق. اۋەجايدان ءبىزدى رەكتور مىرزا كۇتىپ الدى. ودان سوڭ اۋەجاي استىنداعى ەلەكتريچكاعا وتىرىپ توكيونى بەتكە الدىق. قالاداعى ادەمى ءبىر قوناقۇيگە جايعاستىق. كۇن ۇزاماي توكيو ۋنيۆەرسيتەتىمەن تانىستىق. وقۋشىلارىمەن سۇحباتتاستىق. سۋداندىق ماگيستر اراب جىگىت ماعان تىلماشتىق ەتتى. ول  مەنىڭ لەكتسيامدى جاپوندارعا اعىلشىن تىلىنە اۋدارىپ وتىردى. جاپون مۋزەيىندە دە بولدىق. رەسمي كەزدەسۋلەرگە رەكتور مىرزانىڭ ءوزى ەرتىپ ءجۇردى. توكيودا اراب ەلدەرىنەن دە ماگيسترلەر وقيدى ەكەن. ولار دا قازاقستاندىق ارابشا سويلەيتىن كىسىمەن (مەنىمەن) تانىسىپ مارە-سارە بولىپ قالىستى.

توكيوداعى تاياۋ جانە ورتا شىعىس ينستيتۋتىنىڭ شاقىرۋىمەن ماگيستر جاس قىزدىڭ  ديسسەرتاتسيا قورعاۋىندا بولدىم.  تاقىرىبى «ورتا ازياداعى مەدرەسەلەر تاريحى» ەكەن. رەتسەنزەنت رەتىندە پىكىر ءبىلدىردىم. ونى دا سۋداندىق ءتىلماش اۋدارىپ وتىردى.

توكيونى ءبىراز ارالاعان سوڭ، ەلدىڭ سولتۇستىگىندەگى نيگاتا اتتى قالاعا باردىق. ول تەڭىز جاعاسىندا ەكەن. نيگاتا جۇرتىنىڭ ءبىرازىنىڭ ورىسشا بىلەتىنى  دە بايقالىپ تۇردى. نيگاتادا ۇلكەن بالىق بازارى بار ەكەن. وندا دا بولدىق. ءبىز نيگاتاعا شيكانسەن اتتى پوەزبەن باردىق. ول جىلدام جۇردەك پويىز ەكەن.

توكيونىڭ احيحابارا اتتى مولتەك اۋدانىنا دا زيارات ەتتىك. كيىم-كەشەك ءبىزدىڭ ەلمەن سالىستىرعاندا وندا قىمباتتاۋ ەكەن. جاپونياعا ءسويتىپ 1993 جىلى 17-29 مامىردا بولىپ ماسكەۋ ارقىلى ەلگە ورالدىق. كەلگەن سوڭ كورگەن، بىلگەنىمىز تۋرالى  جاپون بولىمىندە وقيتىن ستۋدەنتتەرگە اڭگىمەلەپ بەردىم. ستۋدەنتتەر ىشتەي قاشان جاپون ەلىنە بارار ەكەنبىز دەپ ارمانداپ وتىرعانىن سەزبەۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.

كافەدرا جاپونيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى جانە جاپون-قازاقستاننىڭ ادامي رەسۋرستار ورتالىعىمەن شىعارماشىلىق بىرلەستىكتە جۇمىس ىستەcە، جاپون ەلشىلىگى كافەدراعا قارجى جاعىنان كومەك كورسەتتى. بۇل رەتتە ولار كافەدرانىڭ وقۋ پروتسەسى ءۇشىن  كومپيۋتەر، وقۋلىقتار جانە وزگە دە ماتەريالدىق جاعىنان قول ۇشىن بەردى. ەلشىلىك ستۋدەنتتەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىمەن لينگافون كابينەتىن تارتۋ ەتسە، ەندى بىردە جاپون تىلىنەن ساباق بەرەتىن تاجىريبەلى وقىتۋشىلار جىبەرىپ وتىردى. سونداي-اق جىل سايىن كافەدرانىڭ قازاقستاندىق جاپونتانۋشى وقىتۋشىلارى جاپونياعا بارىپ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋدا. سونداي-اق جاپون تىلىنەن ساباق بەرۋدە تومەندەگى جاپوندىق ۇستازدار ەڭبەگىن دە اتاپ وتكەن ءجون. ولار: ساكايدا ت.، مۋراۋچي ت.، ووبا س.، يگۋسا ي.، وكاموتو ح.، ناگاي ك.، ناگاي ت.، تادا ح.، حيگۋچي ك.، يتاباچي ت.، ياسۋدا ك.

2018 جىلدىڭ كۇزىندە استاناداعى جاپونيا ەلشىلىگىنەن تەلەفون سوعىپ، قازاقستاندا ءال-فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىندەگى جاپون ءتىلى مەن ادەبيەتى ءبولىمىن اشقان ازامات تۋرالى بىلگىمىز كەلەدى دەپ بىرنەشە رەت ءوتىنىش جاسادى. سونان سوڭ ينستيتۋت ديرەكتورىنىڭ حالىقارالىق بايلانىس جونىندەگى ورىنباسارى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى  ل.ە. ەرەكەشوۆا كازمۋ-مەن حابارلاسىپ، ونىڭ ءارحيۆىن كوتەرىپ، وسى ماسەلەنى ءبىراز زەرتتەگەن سوڭ، جاپون ەلشىلىگىنىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى حيروۋمي سيماسە مىرزاعا 2018 جىلدىڭ 7-قاراشاسىندا تومەندەگىدەي رەسمي حات جىبەردى.

گ-نۋ حيروۋمي سيماسە،

ترەتەمۋ سەكرەتاريۋ

پوسولستۆا ياپوني ۆ رك

ۋۆاجاەمىي گ-ن حيروۋمي سيماسە!

ۆ وتۆەت نا ۆاشە پيسمو و راسسموترەني ۆكلادا كازاحستانسكيح ليتس ۆ ۋكرەپلەنيە سوترۋدنيچەستۆا س ياپونيەي، ناپراۆلياەم نيجەسلەدۋيۋششۋيۋ ي ينفورماتسيۋ و دەياتەلنوستي پروف. ا. دەربيسالي پو سوزدانيۋ كادروۆ ۆ وبلاستي ياپونوۆەدەنيا ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان.

ديرەكتور ينستيتۋتا ۆوستوكوۆەدەنيا مون رك (س 2013 گ.), پروف. ابدساتتار دەربيسالي رانەە، ۆ 1989 – نويابرە 1991 گ. رابوتال دەكانوم فاكۋلتەتا ۆوستوكوۆەدەنيا، ا زاتەم، س نويابريا 1991 گ. پو اپرەل 1997 گ.، ياۆليالسيا پرورەكتوروم پو مەجدۋنارودنىم وتنوشەنيام ي رازۆيتيۋ يازىكا كازنۋ يم. ال فارابي.

نەسكولكو رانەە، ون ينيتسيروۆال سوزدانيە ۆ 1977 گ. نا فيلولوگيچەسكوم فاكۋلتەتە كازاحسكوگو گوسۋدارستۆەننوگو ۋنيۆەرسيتەتا يم. س. كيروۆا (س 1991 گ. – كازاحسكي ناتسيونالنىي ۋنيۆەرسيتەت يم. ال-فارابي) ارابسكوگو وتدەلەنيا، گدە ستۋدەنتى ستالي وبۋچاتسيا پو سپەتسيالنوستي ارابسكي يازىك ي ليتەراتۋرا. ۆ 1979 گودۋ نا بازە ەتوگو وتدەلەنيا ون سوزدال كافەدرۋ ۆوستوچنوي فيلولوگي، نا كوتوروي ۆپوسلەدستۆي ستالي پرەپوداۆات يازىكي ي ليتەراتۋرۋ ستران ۆوستوكا - تۋرەتسكي، ۋردۋ، حيندي، كيتايسكي، كورەيسكي، پەرسيدسكي.

ۆ 1991 گودۋ، نەسموتريا نا ترۋدنوستي، ون پري ۋكازاننوي كافەدرە ورگانيزوۆىۆاەت تاكجە ي وتدەلەنيە ياپونسكوگو يازىكا ي ليتەراتۋرى. نا توت پەريود ۆ كازاحستانە پوچتي نە بىلو سپەتسياليستوۆ ياپونوۆەدوۆ. ودناكو، پروفەسسور ا.دەربيسالي پرەدپرينيماەت ۋسيليا پو پويسكۋ سپەتسياليستوۆ، پرەپوداۆاتەلەي، ۆ رەزۋلتاتە كوتورىح ون ناحوديت گوسپودينا حيروشي وكاۆا، نا توت مومەنت پروجيۆاۆشەگو ۆ كيرگيزسكوي رەسپۋبليكە. پروف. ا. دەربيسالي پريگلاشاەت ەگو  ۆ كازنۋ ۆ كاچەستۆە پرەپوداۆاتەليا. تاك ناچينالاس يزۋچەنيە ياپونسكوگو يازىكا ي ليتەراتۋرى ۆ كازاحستانە.

ۆ 1992 گودۋ پو پريگلاشەنيۋ ا. دەربيسالي دليا پرەپوداۆانيا ياپونسكوگو يازىكا يز ياپوني پريبىل ەششە ودين پرەپوداۆاتەل ياپونسكوگو يازىكا، ت.ە. گوسپودين ت. ساكايدا  تاكيم وبرازوم چيسلو پرەپوداۆاتەلەي ياپونسكوگو يازىكا، گراجدان ياپوني، ۋۆەليچيلوس دو 2 چەلوۆەك. حوچەتسيا وتمەتيت ۆىسوكوپروفەسسيونالنۋيۋ، دوبروسوۆەستنۋيۋ رابوتۋ داننىح پرەپوداۆاتەلەي. وكاۆا حيروشي، ۆ چاستنوستي، ۆپوسلەدستۆي ناپيسال «ياپونسكو-كازاحسكي رازگوۆورنيك».

ۆ سۆيازي س وستروي نەحۆاتكوي پرەپوداۆاتەلەي ياپونسكوگو يازىكا ي سپەتسياليستوۆ ياپونيستوۆ، ا. دەربيسالي، سوگلاسنو دوگوۆورۋ س رۋكوۆودستۆوم ينستيتۋتا ستران ازي ي افريكي پري مگۋ يم. لومونوسوۆا (گ. موسكۆا) ناپراۆلياەت ۆىپۋسكنيكا فيلولوگيچەسكوگو فاكۋلتەتا كازگۋ اكىلبەكا كامالدينوۆا دليا يزۋچەنيا ياپونسكوگو يازىكا ۆ ۋكازاننىي ينستيتۋت. پوسلە وكونچانيا 2-لەتنيح كۋرسوۆ ا. كامالدينوۆ ۆوزۆراششاەتسيا ۆ كازنۋ ي ۆەدەت ۆپوسلەدستۆي پرەپوداۆانيە ياپونسكوگو يازىكا، ا زاتەم ون پريگلاشاەتسيا ۆ  ميد رك. چەرەز نەكوتوروە ۆرەميا ميد رك كومانديرۋەت ەگو ۆ گ. توكيو، دليا رابوتى ۆ پوسولستۆە كازاحستانا ۆ ياپوني ۆ كاچەستۆە كونسۋلا، ا زاتەم، ۋجە چەرەز نەسكولكو لەت – ۆ كاچەستۆە پوسلا رك ۆ ياپوني.

ۆ 1993 گودۋ ۆ الماتى س ۆيزيتوم پريەحال رەكتور توكيسكوگو مەجدۋنارودنوگو ۋنيۆەرسيتەتا، كوتورىي بىل پرينيات رەكتوروم كازنۋ پروف. ك.ن. ناريباەۆىم ي پرورەكتوروم پروفەسسوروم ابدساتتاروم دەربيسالي. توكيسكي گوست وزناكوميلسيا س رابوتوي ياپونسكوگو وتدەلەنيا ي وستالسيا دوۆولەن. پەرەد وتەزدوم ۆ توكيو ون پريگلاسيل رەكتورا ي پرورەكتورا ا. دەربيسالي پوسەتيت ياپونيۋ.

ۆ يۋنە 1993 گ. رەكتور ك.ن. ناريباەۆ ي پرورەكتور ا.دەربيسالي ۆىەحالي ۆ ياپونيۋ (زا سچەت پريگلاشايۋششەي ستورونى) دليا پروۆەدەنيا پەرەگوۆوروۆ و مەجۋنيۆەرسيتەتسكوم سوترۋدنيچەستۆە ي چتەنيا لەكتسي ۆ توكيسكوم مەجدۋنارودنوم ۋنيۆەرسيتەتە، ينستيتۋتە ستران بليجنەگو ۆوستوكا. پروف. ا. دەربيسالي پروچيتال لەكتسيۋ پو يستوري ليتەراتۋرى ي كۋلتۋرى كازاحسكوگو نارودوۆ، ا پروفەسسور ك. ناريباەۆ پو ەكونوميكە كازاحستانا.

ۆ كونتسە پرەبىۆانيا بىل پودپيسان دوگوۆور و مەجۋنيۆەرسيتەتسكوم سوترۋدنيچەستۆە مەجدۋ كازنۋ يم. ال فارابي ي توكيسكيم مەجدۋنارودنىم ۋنيۆەرسيتەتوم.

ۆ 1997 گودۋ  پروفەسسور ا. دەربيسالي بىل پريگلاشەن نا ديپلوماتيچەسكۋيۋ رابوتۋ ۆ ميد رك. ۆ 1997 – 2000 گگ. ون پرورابوتال ۆ پوسولستۆە كازاحستانا ۆ كورولەۆستۆە ساۋدوۆسكوە اراۆيا.

تاكوۆا ۆكراتتسە يستوريا يزۋچەنيا ياپونسكوگو يازىكا ي پودگوتوۆكي كادروۆ پو ۋكازاننوي سپەتسيالنوستي. ەتو ستالو ۆوزموجنىم بلاگوداريا دوستيجەنيۋ نەزاۆيسيموستي رك ۆ 1991 گ.

سوزداننوە پروفەسسوروم ا. دەربيسالي ۆ 1990 گودى پروشلوگو ۆەكا وتدەلەنيە ياپونسكوگو يازىكا ي ليتەراتۋرى سەيچاس رازۆيۆاەتسيا ي ستالو پولنوتسەننىم وتدەلەنيەم نا فاكۋلتەتە ۆوستوكوۆەدەنيا كازنۋ يم. ال فارابي، پودگوتاۆليۆايا ۆىسوكوكۆاليفيتسيروۆاننىح سپەتسياليستوۆ، رەگيونوۆەدوۆ ياپونيستوۆ دليا كازاحستانا.

س ۋۆاجەنيەم،

زام. ديرەكتورا

پو مەجدۋنارودنىم سۆيازيام، د.ي.ن. دوتس.                     ل.گ. ەرەكەشەۆا

حاتتى العان سوڭ حيروۋمي سيماسە مىرزا وسى ماسەلەنى انىقتاۋ ءۇشىن حيروشي وكاۋا مىرزانى جاپونيادان تاپقانىن، ءوز كەزەگىندە ول قازاقستاندا جاپون ءتىلى مەن ادەبيەتى ءبولىمىن اشۋدى ۇيىمداستىرعان، وسى ءىستىڭ باسى-قاسىندا كەزىندە كازمۋ-دەگى شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، سوسىن پرورەكتورى بولعان پروفەسسور ءابساتتار دەربىسالى ەكەنىن راستاپتى. حيروشي وكاۋا قازىر توكيودا جاپونيانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە قىزمەت ەتەدى ەكەن.

جاپونيا ۇكىمەتى جاپون-قازاقستان دوستىق، مادەني بايلانىسىنا ۇلەس قوسقان بىرنەشە قازاقستان ازاماتتارىمەن قاتار، پروفەسسور ءابساتتار دەربىسالىنى دە جاپون وردەنىمەن ماراپاتتاۋ ماسەلەسىن ويلاستىرىپ جاتقانىن ەرەكەشوۆا لاۋرا حانىمعا مالىمدەپتى.

وسى رەتتە ايتا كەتەتىن كازمۋ-دەگى مەن اشقان شىعىستانۋ فاكۋلتەتىن بىتىرگەن، قولىمدا قىزمەت ەتكەن شاكىرتتەردىڭ اراسىنان،  ياكي ازاماتتار اراسىنان شاحرات نۇرىشەۆ قىتايدا, ەرجان مۇقاشەۆ وماندا, ارمان يساعاليەۆ ەگيپەتتە,  ازامات بەردىباەۆ يوردانيادا, اسحات ورازباەۆ يراندا, اقىلبەك كامالدينوۆ جاپونيادا, سونان سوڭ كانادادا, بەرىك ارىن ساۋد ارابياسىندا, الماس ءابدىرامانوۆ كۋۆەيتتە, قايرات لاما-شاريف بىرىككەن اراب امىرلىگىندە, اسقار شوقىباەۆ كاتاردا قازاقستاننىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، باقىت ارىستانوۆ – ليبيادا سەنىمدى وكىل، مۇحتار تىلەۋبەرديەۆ قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، اقىلبەك كامالدينوۆ قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، بەرىك ارىن ءدىن ىستەرى ۆيتسە-ءمينيسترى سەكىلدى جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتەردى ابىرويمەن اتقارۋدا. ينديادا جانە ت.ب. بىرقاتار ەلدەردە مەنەن ءتالىم العان ديپلوماتتار كوپ ەكەنىن ماقتانىش ەتەمىن.  وسىلاي مەن قازاقستاننىڭ بولاشاق تاۋەلسىزدىگىنە قىزمەت ەتتىم دەپ ويلايمىن.

مەن جوعاردى ايتقانىمداي 1997 جىلى ساۋىردە، ديپلوماتيالىق قىزمەتكە اۋىسىپ كەتتىم دە، قايتىپ حيروشي وكاۋانى كورە المادىم. 2018 جىلى  الدەقالاي استانادان جاپونيا ەلشىلىگىنەن جاۋاتى ءبىر قىزمەتكەر ماعان تەلەفون سوعىپ جاپونتانۋ ماسەلەلەرى جايلى سۇرادى.

2004 جىلى كازمۋ-ءدىڭ 70 جىلدىعىنا بايلانىستى شىققان «سوزدانيا فاكۋلتەتا ۆوستوكوۆەدەنيا» (الماتى 2004) كىتاپتا جاپون ءتىلى مەن ادەبيەتىنە بايلانىستى «وسنوۆاتەليامي ياۆليايۋتسيا كامالدينوۆ ا.ا. ي گ-ن وكاۋا دەپ جازىلىپتى. ول قاتە. شىعىستانۋ فاكۋلتەتىن جانە قىتاي جانە جاپون بولىمدەرىن دە مەن ۇيىمداستىردىم، اشتىم. شىندىقتى ايتۋ كەرەك. ال شىندىق وسىلاي. ونى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى.

ءابساتتار قاجى دەربىسالى، ر.ب.سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، قر ۇعا-نىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور

Abai.kz