نەگە «ەڭبەكتەگەن بالادان، ەڭكەيگەن قارتقا» دەيىن بيلىك قۇمار؟ ايتەۋىر بىرەۋگە ۇستەمدىگىن جۇرگىزىپ، شىرەنىپ قالعىسى كەلەدى. كىشكەنتاي بالاڭنىڭ ءوزى قالاعانىن قىلا قويماساڭ باقىرىپ-شاقىرىپ شات-شالەكەيىندى شىعارادى. قۇرىسىن، ايتقانىن ىستەپ قۇتىلاسىڭ. بۇل بىزگە   بالانىڭ ۇستەمدىگى. ال ۇلكەننىڭ جونسىزدىگىن كورسەڭ: «ءاي، مىناۋ جۇمىرتقادان شىعا ساپ اتەشكە اقىل ايتپاق پا؟!» دەپ، دۇرىسىڭدى بۇرىس دەپ، قاپەرىنە قىستىرمايتىن كوكەلەر مەن جاكەلەر ۇلگى بولىپ تۇر. بۇل دا ۇستەمدىك. بۇل دا «ارتىقشىلىعىن» مەڭزەپ تۇرعان بيلىك قۇمارلىق. ال، قازىر وسى «تال بويىندا ءبىر ءمىنى جوق پەندەسىپ»، كوپشىلىكتى مەنسىنە بەرمەيتىن كوكەلەرىمىز مىقتىلىعىن كەز كەلگەن جەردە قىزمەتتىك دارەجەسىمەن ەسەپتەپ، كۋالىك- قۇجاتىن كورسەتىپ قورقىتاتىندى شىعارسا نە دەر ەدىڭىز؟ قايدا بارىپ جان ساقتار ەدىڭىز؟ ءتىپتى، اتىنان ادام ۇركەتىن شەنەۋنىكتەردىڭ ءوزىن قويدىق،  كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنە دەيىن قولىنان كەلسە قونىشىنان باسىپ، سويقان سالىپ جۇرە بەرەتىنىن قايتەيىك.

نەگە «ەڭبەكتەگەن بالادان، ەڭكەيگەن قارتقا» دەيىن بيلىك قۇمار؟ ايتەۋىر بىرەۋگە ۇستەمدىگىن جۇرگىزىپ، شىرەنىپ قالعىسى كەلەدى. كىشكەنتاي بالاڭنىڭ ءوزى قالاعانىن قىلا قويماساڭ باقىرىپ-شاقىرىپ شات-شالەكەيىندى شىعارادى. قۇرىسىن، ايتقانىن ىستەپ قۇتىلاسىڭ. بۇل بىزگە   بالانىڭ ۇستەمدىگى. ال ۇلكەننىڭ جونسىزدىگىن كورسەڭ: «ءاي، مىناۋ جۇمىرتقادان شىعا ساپ اتەشكە اقىل ايتپاق پا؟!» دەپ، دۇرىسىڭدى بۇرىس دەپ، قاپەرىنە قىستىرمايتىن كوكەلەر مەن جاكەلەر ۇلگى بولىپ تۇر. بۇل دا ۇستەمدىك. بۇل دا «ارتىقشىلىعىن» مەڭزەپ تۇرعان بيلىك قۇمارلىق. ال، قازىر وسى «تال بويىندا ءبىر ءمىنى جوق پەندەسىپ»، كوپشىلىكتى مەنسىنە بەرمەيتىن كوكەلەرىمىز مىقتىلىعىن كەز كەلگەن جەردە قىزمەتتىك دارەجەسىمەن ەسەپتەپ، كۋالىك- قۇجاتىن كورسەتىپ قورقىتاتىندى شىعارسا نە دەر ەدىڭىز؟ قايدا بارىپ جان ساقتار ەدىڭىز؟ ءتىپتى، اتىنان ادام ۇركەتىن شەنەۋنىكتەردىڭ ءوزىن قويدىق،  كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنە دەيىن قولىنان كەلسە قونىشىنان باسىپ، سويقان سالىپ جۇرە بەرەتىنىن قايتەيىك.

جالپى، «زاڭ الدىندا بارلىق ازامات تەڭ قۇقىلى» دەپ كەز-كەلگەن جينالىستا، باسقوسۋدا لەپىرە سويلەپ، جاستارعا اقىل ايتامىز. ءتىپتى، اسىرەلەپ، «قازاقستاندا كەز كەلگەن زاڭنىڭ ساقتالۋى بويىنشا شەنەۋنىكتەر باسقالارعا تاپتىرمايمىن وزىق ۇلگى» دەپ جەردەن جەتى قويان تاپقانداي ءتوس ۇرامىز. سول شەنەۋنىكتەردىڭ ىشىندە قاراپايىم قىزمەتتىك كولىكتەرىن قالاي پايدالاناتىنىڭ بىلگىسى كەلمەيتىندەردى كىمگە تۇتقا ەتەيىك؟ بۇل سوزىمىزگە جاقىندا عانا تاراز قالاسىندا  «نۇر وتان» حالىقتىق-دەموركاتيالىق پارتياسى جامبىل وبلىستىق فيليالىنىڭ «جاس وتان» جاستار قاناتى مەن وبلىستىق جول پوليتسياسى باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بىرىگىپ وتكىزگەن رەيدىنىڭ ناتيجەسى دالەل. اتالمىش شارا بارىسىندا جامبىل وبلىستىق ازاماتتىق اكىمشىلىك سوتىنىڭ ءىس-جۇرگىزۋشىسى ازامات ءماديۇلى مەملەكەتىك قىزمەتكەر بولا تۇرا قالتاسىنداعى قىزمەتىك كۋالىگىن كورسەتىپ، رەيد جۇرگىزىپ تۇرمىز دەگەندەردىڭ ەسىن شىعاردى. ءتىپتى، ءوزىنىڭ جۇرگىزۋشى كۋالىگى جوق ەكەندىگىنە قاراماستان، رەتىن تاۋىپ، «قالاۋىن تاپسا قار دا جانادى عوي» دەگەنگە باردى. الايدا، جەمقورلىقتى جانى سۇيمەيتىن «جاسوتاندىقتار» «جاعالى» اعالارىنىڭ كومەگىمەن سوتتىڭ ءىس -جۇرگىزۋشىنىڭ تەمىر تۇلپارىن «جەتەكتەپ» اپارىپ، ايىپ تۇراعىنا  «توعىتتى». ال تاراز قالاسى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم، دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت ءبولىمىنىڭ باستىعى مارجان قوجاەۆانىڭ قىزمەتتىك كولىگىنىڭ ( ن 215 اV) ۋاقىتشا ءجۇرۋ قاعازى ءۇش اپتا بۇرىن ءبىتىپ كەتكەندىگى انىقتالدى. سوعان قاراماستان قالالىق باس مۇعالىمنىڭ كولىگى باقانداي ءۇش اپتا قالادا سايران سالىپتى. وسىنداي ءتارتىپ بۇزعاندىعىنا قاراماستان مارجان تورەعۇلقىزىنىڭ جۇرگىزۋشىسى ۇيالى تەلەفونمەن قوڭىراۋلاتپاعان، شۋلاتپاعان ادامى قالمادى. سوندا بىلدەي ءبىر مەكەمەنىڭ باسشىسى استىندا ءمىنىپ جۇرگەن جالعىز كولىگىنىڭ ۋاقىتشا جولداماسىن بىتكەنىن بىلمەگەنى مە، الدە جاۋاپسىز كولىك جۇرگىزۋشىنە قۇدايداي سەنگەندىگى مە؟ ارينە، تۋراسىنا كەلەر بولساق، بارلىق قۇجاتتى كولىك  كولىك جۇرگىزۋشىسى رەتتەپ وتىرۋى ءتيىس شىعار، بىراق اندا-ساندا استىنداعى «ارباسى مەن ارباكەشىنە» قاداعالاۋ جاساپ وتىرعان ارتىقتىق ەتپەيتىنىن كەز كەلگەن باستىق ءبىلۋى ءتيىس ەمەس پە؟ «ايۋعا ناماز ۇيرەتكەن تاياق» دەمەكشى، ەندى قالالىق باس مۇعالىم بارىنەن بۇرىن كولىگىنىڭ قۇجاتىن رەتتەر. كەي كەزدەرى وسىنداي شارادا  قالالىق، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتتارى بوي كورسەتىپ، بەلسەندىك تانىتىپ ءجۇرۋشى ەدى، بۇل جولى كەرىسىنشە قالالىق ءماسليحاتتىڭ حاتشىسى ومەن بايشىعاشەۆتىڭ قىزمەتتىك ماشيناسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى ميردوس مالىباەۆ (ن 025 اV) تۇندە ءوز شارۋاسىمەن جۇرگەنى انىقتالىپ، «جاسوتاندىقتار» مەن «گاي-دىڭ» الدىندا  ءبىراز «بەلسەندىلىك» تانىتتى. ءدال سول ءتۇنى ساعات تۇنگى 3-تە بايزاق اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى تۇرسىن ەسەنقۇلوۆ ەشقانداي قۇجاتسىز قالانى «ساياحاتتاپ» جۇرگەن جەرىنەن قولعا تۇسسە، سول اۋدانعا قاراستى «قىزىل جۇلدىز» اۋىلدىق وكرۋگى اكىمىنىڭ قىزمەتتىك كولىگى تۇنگى تارازدى تاماشالايمىن دەپ «تورعا» توعىتىلدى. بارلىق قۇجاتتارى دۇرىس بولىپ ءتۇن ىشىندە تايرانداسا ءبىر ءسارى،  «قىزىل جۇلدىز» اۋىلىنىڭ اكىمى دارحان شوڭوۆ مىرزانى جۇرگىزۋشىسىنىڭ ۋاقىتشا ءجۇرۋ قاعازى بىتكەنى بىلاي تۇرسىن، كادىمگى جۇرگىزۋشى كۋالىگى «برەمەننىي»، ونىسى شوپىرلار تىلىمەن ايتقاندا «پروسروچنىي» بولىپ شىقتى. مىنە، بىزدەگى شەنەۋنىكتەردىڭ شيماي- شاتپاعى. قالىڭ وقىرمان «شوپىردى قويشى، بىلدەي اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارىنا نە جورىق؟» دەپ وتىرعان شىعار. شىڭدىعىندا،  اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولدىم ەكەم دەپ، ءتۇن جارىمدا ءوز شارۋاسىمەن قالا كەزۋ تۇرسىن مىرزانىڭ  قاي ساسقانى، الدە «اۋرۋ قالسادا ادەت قالمايدىنىڭ» كەرى مە؟  ارينە، بۇل ءدال سول كۇنى عانا ءوز شارۋاسىمەن ءجۇردى دەپ شەنەۋنىكتى ايىپتاۋدان شەتتەتە سالساق بولار، بىراق كۇن-ءتۇن دەمەي شاپقىلاپ جۇرگەن  تارازدىقتار بۇنى ۇيرەنشىكتى تىرلىك، تۋراسى مەملەكەتتىڭ تەگىن ماشيناسى مەن جانار-جاعارمايىن ءوز پايداسىنا جۇمساۋ دەپ ايپاسىنا كىم كەپىل؟..

باياعىدا بىرەۋ ايتقان ەكەن، «اقىرى ايتتىم عوي، اياعىنا دەيىن ايتا سالايىن» دەپ، سول سياقتى مەن دە اياعىنا دەيىن ايتسام ايىپ ەتپەڭىزدەر. ءدال سول كۇنگى  شارادا وبلىس اكىمىنىڭ اپپارات جەتەكشىسىنىڭ قىزمەتتىك كولىگى دە نازارعا ىلىكتى. ىلىككەنى بىلاي تۇرسىن، بارلىعىمىزدى ءىلىپ كەتە جازداپ بارىپ توقتادى. قازاقتا جاقسى ءسوز بار «بالەدەن ماشايىق قاشىپتى» دەگەن، سول ءسوزدى بەرىك ۇستاناتىن «گاي-لارىمىز» «بالەسىنەن اۋلاق» دەدى مە، ايتەۋىر قارسىلىق بىلدىرگەندەي سىناي تانىتىپ، اپپارات جەتەكشىسىنىڭ «شاباندوزىن» جىبەرە سالدى. بىراق، كولىك جۇرگىزۋشىنىڭ شارادا جۇرگەن «جاسوتاندىقتاردى»  ماشينامەن جاپىرا جازداپ، شاراعا قاتىسۋشىلاردى قاعا جازداپ، بىلگەنىن ىستەگەنىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ الدە وبلىس اكىمىنىڭ اپپارات جەتەكشىسىنىڭ «شوپىرى» بولدىم ەكەن دەپ، بىلگەنىن ىستەۋى كەرەك پە؟  بويىنان پاراساتىلىق پەن بيازىلىق ەسىپ تۇراتىن وبلىس اكىمىنىڭ اپپارات جەتەكشىسى بولات يساقوۆتىڭ شەكتەن شىققان «شاباندوزىنا» قاراپ كوپشىلىكتىڭ قارنى اشتى. بولات ءالمۇحانۇلى جۇرگىزۋشىسىنە «دورەكى بول، جول پوليتسەيلەرىنە توقتاما، ەرەجەنى بۇز، قۇجاتىنا قاراما» دەپ ايتپاسى بەلگىلى، بىراق، شەكتەن شىققان «شاباندوزىنىڭ» وزىمبىلەرمەندىككە سالىپ، زاڭعا باعىنباۋى بارىپ تۇرعان  باسسىزدىق. ول تۋرالاپ كەلگەندە بولات مىرزانىڭ اتىنا كەلەتىن ۇيات. ونى ارينە، جۇرگىزۋشى ويلاعان جوق، ويلاسا ورىمدەي جاستاردىڭ جۇرەگىن الىپ، بىلگەنىن ىستەپ باعار مە ەدى؟

دانا قازاق «ءبىر قارىن مايدى ءبىر قۇمالاق شىرىتەدى» دەيدى، وسىنداي قىزمەتكەرلەردىڭ كەسىرىنەن بۇكىل وبلىسقا، ءتىپتى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە كۇيە جاعىلادى. وكىنىشكە قاراي، بۇل كۇندە قۇمالاق بىرەۋ ەمەس سياقتى. وعان جوعارىدا كەلتىرىلگەن رەيد قورىتىندىسى دالەل. «ءوزىڭدى ءوزىڭ جاتتاي سىيلا، جات جانىنان ءتۇڭىلسىن» دەپ دانا حالقىمىز تەگىن ايتپاعان. سوندىقتان بىرەۋىنىڭ ءسوزى، بىرەۋىنىڭ ءوزى جاقسى، بىرەۋىنىڭ اتاسى، بىرەۋدىڭ اپاسى، بىرەۋىنىڭ كوكەسى بار، بىرەۋىنىڭ جاكەسى بار، بىرەۋىمەن قىزمەتتەسپىن،  ەكىنشىسىمەن تانىسپىن، ۇشىنشىمەن ءبىلىسپىن دەمەستەن، مەمقىزمەتكەرلەر وزدەرىنىڭ بىلىقتارىن وزدەرى تازالاۋلارى كەرەك.   ايتپەسە حالىق الدىنداعى ازدى-كوپتى سەنىمىن، «جوعارىداعى» باستىقتارىن اشۋلاندىرسا استىنداعى «اتتارىنان» دا ايرىلۋى مۇمكىن...

ايتپاقشى، وتكەن  اپتادا وبلىستىق جول پوليتسياسى ءۇش كۇندىك «قاۋىپسىز جول» اتتى شارا ۇيىمداستىرعان بولاتىن. جول قوزعالىسى ەرەجەسىن باقىلاۋ بارىسىندا  جول ساقشىلارى ەكى مىڭعا جۋىق جول ەرەجەسىن بۇزۋدى انىقتاعان، سونىڭ ىشىندە 74-ءى كولىكتى ماس كۇيىندە جۇرگىزگەن، 769-ى جىلدامدىقتى شامادان تىس ارتتىرعان، 70-ءى قوزعالىستىڭ قارسى باعىتىنداعى جولاققا شىققان، 89-ى جول قيىلىسىنان ءوتۋدى بۇزعان، 76-سى قوزعالىستا ۇيالى تەلەفوندى قولدانعان، 53-ءى كولىكتى قۇجاتسىز جۇرگىزگەن جانە ت.ب. ورەسكەل قاتەلىككە بوي الدىرعاندار ءتيىستى جازاعا تارتىلدى. ال سول ءۇش كۇننىڭ ىشىندە 12 لاۋازىمدى تۇلعا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلككە تارتىلىپتى.

جامبىل وبلىسى

تاراز قالاسى

«اباي-اقپارات»