قازاق حالقىنىڭ ءوز زامانىنىڭ ويشىلدارى دۇنيەنىڭ، بولمىستىڭ، ءومىردىڭ، ادامنىڭ جاي-كۇيىن جەتە تۇسىنۋگە ۇمتىلعان. ناقتى ومىردەن باستاۋ الاتىن قازاقتىڭ فيلوسوفيالىق كوزقاراستارى قوعام مەن تابيعات تۋرالى پىكىرلەرگە تولى. مىنە، وسى قوعامدىق قاتىناستار تۋراسىنداعى كەيبىر تۇجىرىمدامالار كەڭەس بەرۋشىلىك سيپاتقا يە. ال كەڭەس بەرۋدىڭ استارىندا الەۋمەتتىك-ساياسي كونسالتينگ تەحنولوگيالارىن قولدانۋ ەلەمەنتتەرى جاتىر.

جالپى كونسالتينگ (اعىل. consulting)  ۇعىمىنىڭ اۋدارماسى كەڭەس بەرۋ دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل كەز كەلگەن قۇبىلىستىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق دامۋى مەن باسقارۋ سالالارىنىڭ كۇردەلى ماسەلەلەرىن  شەشۋگە باعىتتالعان ينتەللەكتۋالدى شارا. اتالمىش شارانىڭ ءتۇپ قازىعى تەرەڭدە جاتىر. كەيبىر عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، ەڭ العاشقى كەڭەسشى قىزمەتىن ءوز شىعارمالارى ارقىلى تانىمال قىتاي فيلوسوفى كونفۋتسي اتقارعان. ەجەلگى دۇنيەدەگى الەۋمەتتىك-ساياسي كەڭەس بەرۋدە فيلوسوفتار، شەشەندەر مەن ابىزداردىڭ ءرولى ەرەكشە بولدى. سوندىقتان قازاقستانداعى ساياسي كونسالتينگ نارىعىنىڭ قاينار كوزىن ەرتەدەگى بيلەر نەمەسە اقساقالدار كەڭەسىنەن باستاۋ الاتىنىنا تولىقتاي سەنىمدىمىز. سونىمەن قاتار، ءوز زامانىنىڭ ويشىلدارى، اعارتۋشى عالىمداردىڭ شىعارمالارى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋعا مول ۇلەسىن قوستى.

قازاق حالقىنىڭ ءوز زامانىنىڭ ويشىلدارى دۇنيەنىڭ، بولمىستىڭ، ءومىردىڭ، ادامنىڭ جاي-كۇيىن جەتە تۇسىنۋگە ۇمتىلعان. ناقتى ومىردەن باستاۋ الاتىن قازاقتىڭ فيلوسوفيالىق كوزقاراستارى قوعام مەن تابيعات تۋرالى پىكىرلەرگە تولى. مىنە، وسى قوعامدىق قاتىناستار تۋراسىنداعى كەيبىر تۇجىرىمدامالار كەڭەس بەرۋشىلىك سيپاتقا يە. ال كەڭەس بەرۋدىڭ استارىندا الەۋمەتتىك-ساياسي كونسالتينگ تەحنولوگيالارىن قولدانۋ ەلەمەنتتەرى جاتىر.

جالپى كونسالتينگ (اعىل. consulting)  ۇعىمىنىڭ اۋدارماسى كەڭەس بەرۋ دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل كەز كەلگەن قۇبىلىستىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق دامۋى مەن باسقارۋ سالالارىنىڭ كۇردەلى ماسەلەلەرىن  شەشۋگە باعىتتالعان ينتەللەكتۋالدى شارا. اتالمىش شارانىڭ ءتۇپ قازىعى تەرەڭدە جاتىر. كەيبىر عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، ەڭ العاشقى كەڭەسشى قىزمەتىن ءوز شىعارمالارى ارقىلى تانىمال قىتاي فيلوسوفى كونفۋتسي اتقارعان. ەجەلگى دۇنيەدەگى الەۋمەتتىك-ساياسي كەڭەس بەرۋدە فيلوسوفتار، شەشەندەر مەن ابىزداردىڭ ءرولى ەرەكشە بولدى. سوندىقتان قازاقستانداعى ساياسي كونسالتينگ نارىعىنىڭ قاينار كوزىن ەرتەدەگى بيلەر نەمەسە اقساقالدار كەڭەسىنەن باستاۋ الاتىنىنا تولىقتاي سەنىمدىمىز. سونىمەن قاتار، ءوز زامانىنىڭ ويشىلدارى، اعارتۋشى عالىمداردىڭ شىعارمالارى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋعا مول ۇلەسىن قوستى.

قازاق قوعامدىق وي-پىكىرلەرىنىڭ تاريحىندا اعارتۋشىلىق كوزقاراستارىمەن ەرەكشەلەنەتىن شىعارمالاردىڭ ماڭىزدىلىعى وتە جوعارى. قازاقتىڭ ءىرى ادەبيەتشى-عالىمى، دراماتۋرگ، قوعام قايراتكەرى م. اۋەزوۆتىڭ جيىرما تومدىق شىعارمالارىنىڭ ون توعىزىنشى تومىندا جازۋشى مىناداي پىكىردە: «قازاق سسر تاريحىنىڭ وتكەن عاسىرىن ەسكە الساق، كوزگە تولىق، كوڭىلگە مەدەۋ ءۇش ادامدى الدىمەن ايتامىز. ولار كەڭ قازاقستاننىڭ شالعاي جاتقان ولكەلەرىنەن شىقسا دا ءبىر تۋعانداي سەزىلەتىن اسىل جاندار. ولار: ۇشەۋى ءۇش مۇناراداي بولعان شوقان، ىبىراي، اباي.

بۇل ۇشەۋىنىڭ ءومىر، ەڭبەك مايداندارى ءۇش الۋان بولۋىمەن قاتار، ۇشەۋىن ءبىر تۋعانداي ەتەتىن ۇقساستىق تا اسا ايقىن. ول ۇقساستىق: ولاردىڭ ءنار العان تامىرىنان، انالىق توپىراعىنان تۋعان. بۇلاردىڭ ءبارى دە قازاقتىڭ كيىز ۇيىندە تۋىپ، ءوز ەلىنىڭ وكىلى بولىپ شىعۋىمەن قاتار، تەك قازاق حالقىنىڭ عانا ءتىل، ونەر، تاريحي مادەنيەت ەرەكشەلىكتەرىنىڭ كولەمىندە قالعان جوق، تۋىسى قازاق بولسا دا بۇلاردىڭ ءورىسى، ءوسۋى باسقاشا. ولار وزدەرىنەن بۇرىنعى قازاق بالاسى بارماعان ىرىس ولكەسىنە جەتتى. سول بارىسىندا شىن شۇرايلى، انىق انالىق قازىنا تاپتى.

شوقان ورىستىڭ الدىڭعى قاتارلى دەموكراتيالىق وزعىن مادەنيەتىن مەڭگەرمەسە، شوقان بولماس ەدى. ىبىراي ورىستىڭ مادەنيەت مەكتەبىن تانىماسا، ۋشينسكي باستاعان پەداگوگيكالىق جاڭالىقتاردى بىلمەسە، ورىستىڭ ادامگەرشىل، پروگرەسشىل كلاسسيكالىق ادەبيەتىنىڭ نارىنەن قورەك الماسا، ىبىراي بولماس ەدى. سولار سياقتى اباي دا كرىلوۆ، پۋشكين، لەرمونتوۆ، سالتىكوۆ-ششەدرين قالدىرعان ادەبيەتتىك مۇرانى ۇعىپ، مەڭگەرمەسە اباي بولماس ەدى» [1].

وسى سەبەپتەرگە بايلانىستى وسى ماقالامىزدا شوقان، ىبىراي، اباي شىعارمالارىنداعى الەۋمەتتىك-ساياسي كوزقاراستار نەگىزىندەگى كەڭەس بەرۋشىلىك تۇستارىنا توقتالۋعا نيەت بىلدىردىك.

قازاق ويشىلى، ەتنوگرافى، تاريحشىسى، گەوگرافى، عۇلاما عالىمى جانە اعارتۋشىسى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرى مەن قوعامدىق كوزقاراستارى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءوز قۇندىلىعىن جوعالتپايدى. ونىڭ «ابىلاي»، «شامان ءدىنىنىڭ قازاق اراسىنداعى قالدىقتارى»، «ءسىبىر قاراماعىنداعى قازاقتاردىڭ سوت رەفورماسى تۋرالى زاپيسكا»، «جوڭعاريا وچەركتەرى» [2] اتتى ماقالالارى حالقىمىزدىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋى تۋرالى باياندايدى.

ماسەلەن، «ابىلاي» ماقالاسىندا شوقان داڭقتى حاننىڭ ءومىر جولىنا شولۋ جاسايدى. سول زاماننىڭ قازاقتار ءۇشىن ەرلىك ءداۋىرى ەكەندىگىن ايقىندايدى. حاننىڭ كوپتەگەن باسشىلىق سىنىنان ءوتىپ، جاۋ قولىندا تۇتقىندا بولعان كەزەڭدەرى تۋرالى ايتادى. ونىڭ ءتۇبى تەرەڭ بولجاعىش ساياساتكەر ەكەنى انىقتالادى. بۇل ابىلاي ساياساتىنىڭ ساليقالى ەكەندىگىنىڭ كورسەتكىشى بولىپ تابىلادى.

«شامان ءدىنىنىڭ قازاق اراسىنداعى قالدىقتارى» اتتى ماقالادا عالىم قازاق حالقىندا شاماندىقتىڭ قالدىقتارى تۋرالى دا عىلىمي تۇجىرىمدار كەلتىرەدى. حالقىمىزدىڭ يسلام ءدىنىن ۇستاناتىنىن، ونىڭ ىشىندە شامان عۇرىپتارى مەن ىرىمدارىن تۇتىنۋى انىقتالادى. سونىمەن قاتار، ولگەن اتا-بابا رۋحتارى، ارۋاقتار، نەمەسە ورگوندار، شامانداردىڭ ەمدەۋ تاسىلدەرى مەن تابىنۋ نىساندارى، ساداقاعا سويىلاتىن مالدار، قازاقتاردىڭ كوسمولوگيالىق ۇعىمدارى، جاراتىلىستاعى كيەلى كۇشتەر تۋرالى ءسوز ەتەدى. وسى ماقالاسىندا شوقان «ءولى مەن ءتىرى تۋرالى جانە ولاردىڭ دوستىعى تۋرالى ەرتەگى» ۇسىنادى. ءولى جىگىت پەن ءتىرى جىگىت اراسىنداعى دوستىقتىڭ ءمانىن ايقىندايدى. «بالام، ەسىڭدە بولسىن، ەلسىز جەردە كەزدەسسەڭ... مولانى قۇر قالدىرما، ەگەر وعان تۇندە كەزدەسسەڭ تۇنەمەي وتپە»، - دەگەن سوزدەرى ءداستۇردى ۇستانۋ مەن وزگەنىڭ كەڭەسىن تىڭداۋ، جىگىتتىڭ جولبارىستارعا ۇمتىلۋى باتىرلىقتىڭ قاجەتتىلىگىن دارىپتەيدى.

قازاق مەكتەپتەرىن ەۆروپا جولىنا، ونەر جولىنا بۇرىپ باستاعان ەڭ تۇڭعىش جاڭاشىل وقىتۋشى، تاريحتا وشپەستەي ءىز قالدىرعان پەداگوگ، اقىن، جازۋشى ىبىراي ءالتىنساريننىڭ اعارتۋشىلىق قىزمەتكە قوسقان ۇلەسى مەن ەڭبەگى زور. ىبىراي جاستاردى وقۋ-ءبىلىم، ونەرگە ۇمتىلۋعا كەڭەس بەرگەندە قۇرعاق ناسيحاتقا ۇرىنبايدى، قايتا ءوز ويىن ناقتىلىقپەن دالەلدەۋگە ۇمتىلادى. ايتپاق پىكىردى وقۋشى زەردەسىنە ەركىن ءسىڭىرۋ ءۇشىن ءار الۋان ۇستازدىق امال-ءتاسىل قولدانادى. ول ەڭ الدىمەن شەشەندىك قايتالاۋلاردى ۇتىمدى پايدالانادى. اقىن ءار شۋماق سايىن:

«ءبىر قۇدايعا سىيىنىپ،

كەل بالالار، وقىلىق،

وقىعاندا كوڭىلگە

ىقىلاسپەن توقىلىق!» -

دەگەن جولداردى ادەيى قايتالاي وتىرىپ، وقۋ-ءبىلىمنىڭ پايداسىن ايتۋدا بالا جۇرەگىنە جول تابا بىلگەن. ول بىلىمدىلىك پەن ناداندىقتىڭ ارا جىگىن اشىپ كورسەتۋ تالابىندا جارىق پەن قاراڭعىلىقتى قاتار، جارىستىرا الىپ سيپاتتايدى. وسى ورايدا اقىن الدىمەن وقۋدىڭ پايداسىن جارىققا بالاپ:

«وقىساڭىز، بالالار،

شامنان شىراق جاعىلار.

تىلەگەنىڭ الدىڭنان

ىزدەمەي-اق تابىلار!» -

دەسە، ناداندىقتىڭ ءمان-جايىن:

«وقىماعان جۇرەدى،

قاراڭعىنى قارمالاپ» - دەيدى.

اۆتور ءوزى ۇندەپ وتىرعان وقۋ-ءبىلىمنىڭ تەك ىزدەنىس، ەڭبەكپەن تابىلاتىنىنا ۇلكەن ءمان بەرەدى. ول ءۇشىن ينەمەن قۇدىق قازعانداي ىجداھات، سابىرلىلىق قاجەت ەكەنىن ەسكەرتەدى. سونداي سارىلا ىزدەنۋدىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزگەن وقۋدىڭ ازباس، توزباس ونەرگە اينالاتىنىن ايتادى. اقىننىڭ ويىنشا، وقۋ-ءبىلىم ماڭگىلىك، ول جۇتامايدى، تاۋسىلمايدى.

ىبىرايدىڭ «ونەر-ءبىلىم بار جۇرتتار» اتتى ولەڭى تىڭ مازمۇندى، جاڭا سيپاتتى شىعارما دەي الامىز. اقىن مۇندا قازاق بالالارى تۇگىل، ەرەسەكتەردىڭ ۇعىمىندا جوق تەحنيكا تەتىكتەرى مەن قۇرال-جابدىقتارىنىڭ ءىس-ارەكەت، قوزعالىسى مەن ادامعا كورسەتەر قىزمەتىن سۋرەتتەيدى. شىنىندا، قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن پاراۆوز، پاراحود، راديو، تەلەگراف، تەلەفون، گاز، ەلەكتر، سامولەت ت.ب. سەكىلدى تەحنيكا قۇرال-جابدىقتارىنىڭ قىزمەت-كومەگى جاس بالالار ءۇشىن تەك قيالداعى دۇنيە سەكىلدى بولاتىن. سوندىقتان بۇلاردى قازاق بالالارىنا ايتىپ ءتۇسىندىرۋ تالابىندا ول ەل ومىرىندە بۇرىننان بار جۇمباقتاۋ ءتاسىلىن ۇستانادى. مۇنىڭ بىردەن-ءبىر دۇرىس جول ەكەنىن دالەلدەۋ قاجەت بولماس. دەگەنمەن مۇنىڭ كەيبىر قىرلارىنا زەر سالا كەتكەن دە ارتىق بولماس دەيمىز.

اۆتور سول تانىس ەمەس تەحنيكا زاتتارىنىڭ ءىس-ارەكەتتەرىن الدىمەن ءوز ومىرىمىزدە بار نارسەلەرمەن تەڭەۋ ارقىلى ۇعىندىرماق بولادى. ايتالىق، ول پاراۆوزدى «اتى جوق قۇر اربا» دەپ بەينەلەسە، ال سۋدا جۇزگەن كەمەنى كادىمگى ءنان بالىققا بالايدى. بۇل بىرىنشىدەن، جۇمباق شەشىپ ۇيرەنگەن قازاق بالالارىنىڭ ويلاۋ قابىلەتى مەن سوعان دەگەن ىقىلاس-ىنتاسىن ارتتىرسا، ەكىنشىدەن، جاڭا زاتتىڭ بولمىسى مەن قىزمەتىنەن حاباردار بولىپ، ناقتى تۇسىنىك الادى. سوندىقتان بۇل جىرلار تانىمدىق سيپاتى جاعىنان تەڭدەسى جوق شىعارمالار بولىپ سانالادى.

ى. التىنسارين العاش ادەبيەتىمىزدە پروزا جانرىنىڭ دا نەگىزىن قالادى. ول اڭگىمەلەرىندە جاس شاكىرتتەردى ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىك پەن باۋىرمالدىققا، ادال ەڭبەك پەن ادىلدىككە، ادەپتىلىك پەن سابىرلىلىققا، زەيىندىلىك پەن ءبىلىمدى ەركىن يگەرۋگە شاقىرۋ ارقىلى كەڭەس بەردى. ءوز اڭگىمەلەرىندە وتىرىقشىلىقتىڭ ارتىقتىعىن دالەلدەۋگە ەرەكشە زەر سالعان جازۋشى «قىپشاق سەيىتقۇل»، «كيىز ءۇي مەن اعاش ءۇي» سەكىلدى شىعارمالارىن جازدى.

سونىمەن قاتار، جازۋشىنىڭ «اۋرۋدان اياعان كۇشتىرەك»، «اسىل ءشوپ»، «مالدى پايداعا جاراتۋ» اتتى اڭگىمەلەرى قايىرىمدىلىق پەن باۋىرمالدىق، سابىرلىلىق پەن شىدامدىلىق سەكىلدى ىزگى قاسيەتتەردى تاربيەلەۋگە ارنالعان. ىبىراي مۇندا بالالار ۇعىمىن ەسكەرىپ، وقيعانىڭ قىسقا قايىرىلىپ، مىسال، جۇمباق ىسپەتتەس ەتىپ قۇرىلۋىنا ءمان بەرەدى. سول ارقىلى شاكىرتتەردىڭ زەيىن-ىقىلاسىن ارتتىرۋمەن قاتار، ولاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋگە زەر سالادى.

«باي مەن جارلى بالاسى» اتتى اڭگىمەسى وزگە شىعارمالارىنان جەكە دارا تۇر دەپ ايتا الامىز. مۇندا جازۋشى باي بالاسى اسان مەن كەدەي بالاسى ۇسەندى باس كەيىپكەر ەتىپ الا وتىرىپ، الەۋمەتتىك ءمانى زور ءىرى ماسەلەگە نازار اۋدارادى. بالانىڭ قالىپتاسۋىنا ورتا مەن وتباسىنىڭ اسەر-ىقپالىن اشىپ كورسەتۋ ارقىلى ءمان-ماڭىزى ۇلكەن قورىتىندى جاسايدى. جوقشىلىق كورمەي، تەك دايىنعا ۇيرەنگەن باي بالاسى اساننىڭ ومىرگە يكەمسىزدىگىن، ال بۇعان قارسى ەڭبەكسۇيگىش، تاجىريبەلى كەدەي بالاسى ۇسەننىڭ قيىن ساتتە يكەمدىلىگىن نانىمدى ەتىپ سيپاتتايدى. سول ارقىلى ءومىردىڭ كۇردەلىلىگىن اڭعارتىپ، قانداي قيىنشىلىقتى بولسا دا ەڭبەك پەن تاجىريبە جەڭەدى دەگەن بايسالدى پىكىر ۇسىنادى [1, 8-17 بب.].

قازاقتىڭ ۇلى اقىنى، فيلوسوف، جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ابايدىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي، انتروپوتسەنتريستىك، گۋمانيستىك كوزقاراستارىنىڭ ورنى ەرەكشە. ونىڭ ءاربىر پوەمالارى، قارا سوزدەرى، ولەڭدەرى مەن اۋدارمالارىنىڭ نەگىزگى ءمانىن تەرەڭىنەن تۇسىنە الساق، وتكەن زاماندى، ەلدىڭ جايىن، حالىق تاعدىرى مەن ارمانىن ۇعىنامىز. سول ارقىلى قازىرگى كەزەڭدى، كەشەگى مەن بۇگىندى، بولاشاعىمىزدى ايقىنداي الامىز.

ۇلى اباي ءوزىنىڭ ءبىرىنشى قارا سوزىندە: «قالعان ءومىرىمدى قايتىپ وتكىزەمىن»، - دەي كەلە، «ەل»، «مال»، «عىلىم»، «ءدىن»، «بالا» باعامىن با؟»، - دەپ ساۋال تاستايدى. اقىرى: «... اق قاعاز بەن قارا سيانى ەرمەك قىلايىن، كىمدە-كىم ىشىنەن كەرەكتى ءسوز تاپسا، جازىپ السىن، يا وقىسىن...» [3]، - دەيدى. ەندى اقىن قارا سوزدەرىندەگى كەڭەس بەرۋشىلىك سيپاتى مول وي-تولعامدارىنا توقتالايىق.

ءۇشىنشى قارا سوزىندە: «...ءۇش جىلعا بولىس سايلانادى. اۋەلگى جىلى «سەنى ءبىز سايلامادىق پا؟» دەپ ەلدىڭ بۇلدانعاندىعىمەن كۇنى وتەدى. ەكىنشى جىلى كانديداتپەنەن اڭدىسىپ كۇنى وتەدى. ءۇشىنشى جىلى سايلاۋعا جاقىنداپ قالىپ، تاعى بولىس بولىپ قالۋعا بولار ما ەكەن دەپ كۇنى وتەدى...», - دەيدى. بۇل اقىن داۋىرىندە دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردىڭ قالىپتاسقاندىعىن كورسەتۋمەن قاتار، ول سول زاماننىڭ وزىندە بۇگىنگى كۇندەگىدەي سايلاۋ ناۋقانى بارىسىنداعى كانديداتتاردىڭ جاعىمدى يميدج قالىپتاستىرۋداعى قيمىلدارىن ەسكە تۇسىرەدى. بولىستىققا تۇسەردە قازىرگىدەي وزىندىك تەحنولوگيالار جۇرگىزۋ كەزەڭىندە سول زاماننىڭ وزىندە-اق ءبىلىمدى بولۋىنىڭ نەگىزگى العىشارت ەكەندىگىن كورسەتەدى.

سەگىزىنشى قارا سوزىندە: «وسى اقىلدى كىم ۇيرەنەدى، ناسيحاتتى كىم تىڭدايدى؟ بىرەۋ - بولىس، بىرەۋ - بي. ولاردىڭ اقىل ۇيرەنەيىن، ناسيحات تىڭدايىن دەگەن ويى بولسا، ول ورىنعا سايلانىپ تا جۇرمەس ەدى...», - دەيدى. اقىن بۇل پىكىرى ارقىلى ەكەۋىنىڭ ءوز زامانىندا وزدەرىن ۇزدىك كىسى، بىرەۋگە ۇلگى بەرىپ، اقىل ايتۋعا سايلانعانبىز دەپ شەكتەيتىندىگىن، بايلار ءۇشىن ادالدىق، ادامدىق، اقىل، عىلىم، ءبىلىمنىڭ مالدان قىمبات  ەمەستىگىن قىنجىلا باياندايدى. قوعامدىق دامۋدىڭ نەگىزگى قۇندىلىقتارىن ولاردىڭ بۇلاي باعالاۋى كەدەيلەردىڭ وي-پىكىرىنە ىقپال ەتىپ، ءبىلىم، عىلىم، اقىلدى كەرەك ەتپەيتىندىگىنە كوڭىلى تولمايدى. دەسەك تە، بۇگىنگى كۇندە حالىقتىڭ ساناسىندا مۇنداي كوزقاراستاردىڭ قالىپ قويعاندىعى جاسىرىن ەمەس.

ابايدىڭ اقىلدى كىسى مەن اقىلسىز كىسىنىڭ پارقىن ايقىنداۋى (ون بەسىنشى قارا ءسوز), قايرات، اقىل، جۇرەك ۇشەۋىنىڭ ونەرلەرىن ايتىسىپ، تالاسىپ عىلىمعا جۇگىنۋى (ون جەتىنشى قارا ءسوز) سەكىلدى ويلارى اقىلدىلىق پەن عىلىمنىڭ جوعارىلىعىن دالەلدەيدى. عىلىمنىڭ قورشاعان الەمدى وبەكتيۆتى باعىتتارىن جۇيەلەندىرەتىن ادامزاتتىڭ ەرەكشە دۇنيەتانىمدىق قىزمەتى ەكەندىگىن كورسەتەدى. بۇل قىزمەتتىڭ نەگىزى بولىپ مالىمەتتەردى جيناۋ، ولاردى جۇيەلەندىرۋ، جاڭا ءىلىمدى ساراپتاۋ مەن سينتەزدەۋدە جاتىر. عىلىم باقىلاناتىن تابيعي نەمەسە قوعامدىق قۇبىلىستاردى سۋرەتتەپ قانا قويماي، بولجامدار جاساۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. سوندىقتان اباي شىعارماشىلىعىنان بولجام جاساۋ ۇلگىسىن بايقايمىز.

سونىمەن قازاقتىڭ ساياسي ويلارىنداعى ءۇش تۇلعانىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي وي-پىكىرلەرىنە ساراپتاما جۇرگىزىلدى. قازاق دانىشپاندارىنىڭ قوعام مۇشەلەرىنە ءوز شىعارمالارى ارقىلى ىنتىماقتاستىققا، بەيبىتشىلىككە، ىزگىلىككە، ساۋاتتى بولىپ، عىلىم قۋعا كەڭەس بەرگەندىكتەرى بايقالادى. سوندىقتان قازاقتىڭ بارشا عۇلاما عالىمدارىنىڭ پىكىرلەرى بۇگىنگى كۇندە دە قۇندىلىقتارى مەن وزەكتىلىگىن جويمايتىندىعى انىق.

ادەبيەت:

1.    ىبىراي التىنسارين تاعىلىمى. / قۇراست. م. جارمۇحامەدوۆ. - الماتى: جازۋشى، 1991. - 20-21 بب.

2.    شوقان ءۋاليحانوۆ. ماقالالارى مەن حاتتارى. - الماتى: قازاقتىڭ بىرىككەن مەملەكەت باسپاسى، 1949. - 169 ب.

3.    اباي (يبراھيم) قۇنانبايۇلى. شىعارمالارىنىڭ ەكى تومدىق تولىق جيناعى. - ءىى توم. - الماتى: جازۋشى، 1995. - 158 ب.

مۇرات ورلەنبايۇلى ناسيموۆ،

ساياسي عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،

قىزىلوردا «بولاشاق» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ

تاريح جانە فيلولوگيا كافەدراسى مەڭگەرۋشىسى

«اباي-اقپارات»