نەمەسە جاستار جات ءدىني اعىمنىڭ جەتەگىندە نەگە كەتەدى؟ 

– سەنىڭ قاسىڭدا كىم بار؟

– جالعىج ءوجىم.

– جالعىز؟! جالعىز ءوزىڭ؟!

– ءيا.

– جالعىز؟! اناشىڭ قايدا؟

– ءباارى دجوق.

بۇل ءالى ءتىلى دە دۇرىس شىقپاعان شامامەن 3 جاستاعى قىز بالانىڭ بەرگەن جاۋابى. ءۇستى-باسى كىر-قوجالاق. كۇنگە كۇيگەن بەتى ابدەن توتىعىپ كەتكەن. ستاقانداعى سۋدى سول قولىمەن ءىشىپ تۇر. ويتكەنى، وڭ قولىنىڭ ءۇش ساۋساعى جوق. ءسىرا، بومبا جارىلعاندا، جارىقشاعى كىپ-كىشكەنتاي، ءناپ-نازىك ساۋساقتاردى جۇلىپ اكەتكەن شىعار.

يۋتۋبتا «جۋسان-2» وپەراتسياسى» دەپ تەرسەڭىز، بۇل ۆيدەونى ءسىز دە كورە الاسىز. بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، دۇنيەنىڭ قاتىگەزدىگىن، ادامزاتتىڭ زۇلىمدىعىن كورىپ ۇلگەرگەن، ءسابي ساناسىمەن ايۋاندىق دەگەن نە ەكەنىن ۇعىنىپ، جانى تۇرشىگىپ، شوشىنىپ ۇلگەرگەن قايران ءبۇلدىرشىندى ايايسىڭ! وسىنداي بالدىرعانداردىڭ قۇرقىلتايداي جۇرەگىمەن قايعى جۇتۋىنا قوعام بولىپ جول بەرگەنىمىزگە اشىناسىڭ! ونىڭ اتا-اناسىنىڭ اقىماقتىعىنا ىزاڭ كەلەدى!

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن مامىر ايىنىڭ باسىندا «جۋسان-2» وپەراتسياسى جۇزەگە اسىرىلىپ، الگى بۇلدىرشىنمەن قوسقاندا، 231 قازاقستان ازاماتى سوعىس ءورتى شارپىعان سيريا جەرىنەن ەلگە جەتكىزىلگەن ەدى. ولاردىڭ 156-سى بالا. سونىڭ ىشىندە 18-ءى – اكە-شەشەسى جات ولكەدە قايتىس بولعان نە ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ كەتكەن تۇل جەتىم. 16 ەر ادام مەن 4 ايەل تەرروريستىك ءىس-قيمىلدارعا قاتىسى بار دەگەن كۇدىكپەن قاماۋعا الىندى. ال قالعان 55 ايەل مەن بالالار بەيىمدەۋ ورتالىقتارىنا ورنالاستىرىلىپ، مەديتسينالىق تەكسەرىستەن ءوتىپ جاتىر. ولارمەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن پسيحولوگتار مەن تەولوگتار دا جىبەرىلگەن. ەستەرىڭىزدە بولسا، جىل باسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن «جۋسان» وپەراتسياسى ۇيىمداستىرىلىپ، 47 قازاقستان ازاماتى سيريادان ەلگە جەتكىزىلگەن بولاتىن. ولار قازىر ۇيلەرىنە قايتارىلىپ، پەرزەنتتەرى بالاباقشالارعا بارىپ ءجۇر. ۇقك-ءنىڭ مالىمەتىنە جۇگىنسەك، شام ايماعىندا ءالى شامامەن 300 قازاقستاندىق بار. ولاردىڭ 150-170-ءى – بالا. ءالى سيريادا جۇرگەن وتانداستارىمىزدى دا قايتارۋ ءۇشىن ءبىراز جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر.

ويلانىپ قاراساڭىز، قانشا قازاق جات جەردە، جات سوعىستا قازا تاۋىپ، سۇيەگى قايدا قالعانى بەلگىسىز. قانشاما بالا جەتىم قالىپ، جۇرەگىنە تىم ەرتە جارا ءتۇستى. قانشاما ايەل جاپ-جاس بولىپ جەسىر اتاندى. قانشاما اتا-انا ۇل-قىزىنان ايرىلىپ، قايعىدان قان جۇتتى! قانشاما ەر ازامات ەلگە ءتىرى ورالعانمەن، حالقىنا قىزمەت ەتەتىن ۋاقىتىندا، ەندى عۇمىرىنىڭ كوپ بولىگىن تار قاپاستا وتكىزەدى! قانشاما جان مۇگەدەك بولىپ قالدى!

جۇزدەگەن قانداسىمىزدىڭ ءداستۇرلى يسلامدى تارك ەتىپ، جات ءدىني اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەندە تاپقانى – وسى. الايدا «اداسقاننىڭ ايىبى جوق، قايتا ءۇيىرىن تاپقان سوڭ» دەگەندەي، ءبىز ولاردى وزەككە تەپپەيمىز، تابالاپ، شەتقاقپايلامايمىز. كەرىسىنشە، باۋىرعا باسىپ، ءومىردى قايتادان باستاۋعا، قاتەلىگىن تۇزەتۋگە مۇمكىندىك بەرەمىز. مەملەكەتىمىزدىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى وسىعان سايادى. اتا-بابالارىمىز تاريحتىڭ قاي كەزەڭىندە دە باۋىرىن وكپەگە قيسا دا، ولىمگە قيماعان. ءبىزدىڭ بيلىك پەن حالىقتىڭ ارەكەتى – اتا-بابانىڭ ىزگى جولىنىڭ جالعاسى. دەگەنمەن، ەستى قوعام قاتەلىگىنەن ساباق الىپ، ەندى ونداي ولقىلىقتىڭ قايتالانباۋى ءۇشىن بارىن سالاتىنى دا داۋسىز. وسى رەتتە «ءبارى نەدەن باستالدى؟»، «وتانداستارىمىز جات ءدىني اعىمدارعا قالاي شىرمالدى؟» دەگەن زاڭدى سۇراقتار تۋىندايدى. مۇنداي كوكەيكەستى ساۋالداردى ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالىعا قويعان ەدىك.

راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:

– كوتەرىلىپ وتىرعان ماسەلە قازاقستان ءۇشىن وتە وزەكتى. جۇرت جات ءدىني اعىمدارعا ەرمەۋ ءۇشىن زاڭمەن قىسىم جاساۋ، ۇقك مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تەرراكتىنىڭ الدىن-الۋى جەتكىلىكسىز. مۇنداي ارەكەتتەر كەرەك. بىراق ماسەلەنى تولىق شەشپەيدى. جاستاردىڭ ءدىني ساۋاتىن اشۋ، ءدىني ءبىلىمىن ارتتىرۋ وتە ماڭىزدى دۇنيە. جات ءدىني اعىمعا اربالۋدىڭ باستى سەبەبى – ساۋاتسىزدىق، قاراڭعىلىق. سونىمەن قاتار، الەۋمەتتىك جاعداي كوپ نارسەگە اسەر ەتەدى. مەملەكەتتىك ورىنداردان ادىلدىك تاپپاعان، باي مەن كەدەي اراسىنداعى تەڭسىزدىكتى كورىپ اشىنعان، جۇمىسقا ورنالاسا الماعان، قىسقاسى، ورنىن تاپپاي، ادىلەتسىزدىكتەن كوڭىلى قالعانداردى ارام پيعىلدى اعىمدار ارباپ اكەتەدى. حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋ قاجەت. سونىمەن بىرگە، قازاق تاريحىن، مادەنيەتىن، سالت-ءداستۇرىن جەتە بىلمەيتىن، ورىس تىلدىلەر كوبىنە جات ءدىني اعىمعا ەرىپ كەتۋگە بەيىم كەلەدى. سوندىقتان ۇلتتىق يدەولوگيانى ناسيحاتتاپ، ۇلتتىق ساياسات جۇرگىزۋ كەرەك. يسلام ءدىنى قازاققا 1991 جىلدان باستاپ كەلمەگەنىن، اتا-بابالارىمىز ەرتەدەن يسلام ءدىنىن ۇستانعانىن، قازاقتا احمەت ياسساۋي، اباي، شاكارىم، ءماشھۇر ءجۇسىپ ت.ب. اۋليە، ءىلىمدى، تاقۋا تۇلعالار وتكەنىن ناسيحاتتاۋ كەرەك.

قوش، بىلىمسىزدىك، تۇرمىستاعى قيىندىق پەن قازاقى بولمىستان جىراق بولۋ جات ءدىني اعىمنىڭ تۇزاعىنا شىرمالۋدىڭ باستى سەبەپتەرى دەدىك. ال بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن نە ىستەلىپ جاتىر؟

التىنبەك ۇتىسحانۇلى – قمدب ناسيحات جانە قوعاممەن بايلانىس ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى:

– قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ جانىنان جەرگىلىكتى اقپارات-ناسيحات توبى (جانت) جانە رەسپۋبليكالىق اقپارات-ناسيحات توبى (رانت) قۇرىلىپ، ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءتورت باعىت بويىنشا جۇمىس جاسايدى: 1. ۋاعىز-ناسيحات; 2. جات اعىممەن كۇرەس; 3. قايىرىمدىلىق شارالارى; 4. ساۋات اشۋ. رانت قۇرامىنداعى 45 ءبىلىمدى، بىلىكتى، تاجىريبەلى يسلامتانۋشى، ءدىنتانۋشى تەولوگ ءىرى قالالارعا بارادى. جانت-دا 350-گە جۋىق ءدىني مامان جۇمىس ىستەپ، ءار وڭىردەگى اۋدان-اۋىلداردى ارالايدى. سونىمەن قاتار، ءداستۇرلى يسلام قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتاپ، تۇسىندىرەتىن، جات ءدىني اعىمداردان ساقتاندىراتىن 20 سايت پەن 1 تەلەستۋديامىز بار. قازاقستاندا كادر دايىنداۋ ماسەلەسى دە جولعا قويىلعان. اتاپ ايتقاندا، 1 ۋنيۆەرسيتەت، 5 مەدرەسە، 4 كوللەدجىمىزدەن جىل سايىن جۇزدەگەن تۇلەك ءدىن سالاسىنىڭ مامانى بولىپ شىعادى. رەسپۋبليكالىق «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىندە تاۋلىكتىڭ قاي ۋاقىتىندا حابارلاسساڭىز دا، ءسىزدى مازالعان سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن كەزەكشى مامان دايىن وتىرادى.

دەمەك، قازاقستاندا ءدىني ساۋاتىن اشىپ، ءدىن سالاسىندا تەرەڭىرەك ءبىلىم العىسى نەمەسە وزىنە بەيمالىم ماسەلەلەردىڭ جاۋابىن بىلگىسى كەلەتىن جانعا ەشقانداي كەدەرگى جوق. تەك تەكسەرىلگەن، رۇقسات ەتىلگەن رەسمي دەرەككوزدەردەن مالىمەت السا بولعانى. ال ەندى شەتەلدىك سايتتار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە وتىرىپ، شەيحسىماقتاردىڭ ۋاعىزىنا ۋلاناتىنداردىڭ تۇبىندە قانداي كۇيگە ۇشىرايتىنىن ءبارىمىز ءىس جۇزىندە كوردىك. نە شەتەل اسىپ، «ءدىن ءۇشىن سوعىسامىن» دەگەن قيالمەن بوتەن بىرەۋلەردىڭ ساياسي مايدانىندا قولشوقپارعا اينالادى; نە ايرانداي ۇيىپ وتىرعان ءوز ەلىندە بۇلىك شىعارىپ، كىناسىز جانداردىڭ قانىن توگەدى. قىسقاسى، ءوزى دە وڭبايدى، وتباسى مەن اينالاسىنداعىلاردى دا وڭدىرمايدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى زايىرلى مەملەكەت رەتىندە ەشكىمنىڭ قۇقىعىنا، ءدىني نانىم-سەنىمىنە شەكتەۋ قويمايدى. بىراق مەملەكەتتىڭ ىرگەسى بەرىك بولۋىنىڭ ءبىر شارتى – بىركەلكى سەنىم مەن ءبىرتۇتاس يدەيا. ءدىن مەن ءداستۇر ءبىزدىڭ قوس قاناتىمىز بولسا، رۋحانيات اسپانىندا بيىك قالىقتاپ، مەرەيىمىز ۇستەم بولارى انىق. عاسىرلار بۇرىن رۋ-رۋعا، ءجۇز-جۇزگە ءبولىنىپ، ورتاق شەشىمگە كەلە الماعان الاۋىزدىقتىڭ كەسىرىنەن سورلاعان قازاق ەندى ءدىني اعىمدارعا ءبولىنىپ، مەملەكەتتىلىگىنە قاۋىپ توندىرسە، كەلەشەك ۇرپاق الدىندا كەشىرىلمەس كۇنا بولادى. الداعى داۋىرلەردە ومىرگە كەلەتىن قازاقتاردىڭ تۇلا بويىنا، جان جۇرەگىنە ۇلتتىق رۋح پەن يماندىلىقتى قاتار سىڭىرگەن بۋىن بولۋى ءۇشىن ءبارىمىز جاۋاپتىمىز.

الپامىس فايزوللا

Abai.kz