وكىنىشكە وراي، "شالاقازاقتار" پروبلەماسى رەسەيدىڭ بىزگە اشقان اقپاراتتىق سوعىسىندا باستى فاكتورعا اينالا باستادى.

قازاقستان كوپۇلتتى رەسپۋبليكا ساناعالعانىمەن، بۇرىن نەگىزىنەن ۇيعىر، ورىس، تاجىك جانە وزبەك سىندى جەكە مەكتەبى مەن ۇلتتىق تەاترلارى بار 4 ديساپوراعا ءبولىنىپ كەلسە، ەندى ولاردىڭ قاتارىن ورىستانعان قازاقتار شوعارى تولتىرۋدا دەيدى ورىس مەديااقپاراتتارى. ولاردىڭ سانى اتالعان ديساپورالاردان كوپ بولماسا دا، قازاق بيلىگى وسىنى جابىق تاقىرىپقا اينالدىرىپ وتىر. ءارى قازاقستانداعى ورىس ءتىلىنىڭ بولاشاعى – ەتنيكالىق ورىستاردىڭ ەمەس، وزگەلەردى (وزگە ۇلتتاردى) جاپپاي قازاقتانۋ پروتسەسىنەن ايىرىپ، ءوز سوڭىنا ەرتە بىلۋدەگى مىسى باسىمداۋ تاپ وسى ورىستانعان قازاقتاردىڭ قولىندا قالىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس دەگەندى كورشى ەلدىڭ ساراپشىلارى جارىسا ءسوز ەتەدى.

«ۆ تو ۆرەميا، كاك شالا-كازاحي – تولكو رۋسسكيم. چتو، سوگلاسيتەس، نەسكولكو نە لوگيچنو. كونەچنو، نيكتو نە يمەەت پراۆو ديكتوۆات چەلوۆەكۋ، نا كاكوم يازىكە ون دولجەن گوۆوريت. نو گراجدانين ليۋبوگو گوسۋدارستۆا، نا موي ۆزگلياد، دولجەن ۆلادەت گوسۋدارستۆەننىم يازىكوم – ۆ داننوم سلۋچاە كازاحسكيم. پري ەتوم س توچكي زرەنيا دەموكراتي، گوۆوريت نا رۋسسكوم ەمۋ نيكتو نە يمەەت پراۆا زاپرەتيت»،-دەگەن ارام ويدىڭ ارجاعىندا نە جاتقانىن ويلاي بەرىڭىز؟

ەندىگى جاڭا پرەزيدەنت بيلىك ۆەرتيكالىن قازاق ءتىلدى ەليتاعا بەرەتىن بولسا، ناتسپاتتار تاراپىنان قازاق ءتىلدى پارتيالار مەن وپپوزيتسيا قۇرىلاتىن بولسا، وندا بۇل ەلدەگى ساياسات 380 گرادۋسقا وزگەرەدى. ءارى انتيرەسەيلىك كوڭىل-كۇي ورىستەيدى. بۇعان بيلىك پەن بيزنەس تۇتقاسىن ۇستاپ وتىرعان ورىس ءتىلدى قازاقتار جول بەرمەيتىن بولادى دەپ تە ساۋەگەيسيدى.

ورىستان باسقا ديساپورالاردىڭ ءۇش تىلدە سويلەيتىندىگىن ەسكەرسەك، ەگەر ورىستانعان قازاقتار اراسىندا ورىس-قازاق قوستىلدىلىگى ورناي قالسا، قازاقتار البەتتە ورىس تىلىنەن بىرتە-بىرتە باس تارتا باستايدى. بۇل ارينە ورىس الەمى ءۇشىن اسا قاۋىپتى فاكتور دەگەندى العا تارتۋدى ورىس ءبوسپاسوزى داعدىعا اينالدىرا باستادى.

ولاردىڭ كورگەن كۇنى قۇرىسىن دەيدى تاعى ءبىر ورىس باق كەڭىنەن كوسىلىپ:

«زا ۆرەميا سۋششەستۆوۆانيا كازاحستانا ۆ سوستاۆە سويۋزا سوۆەتسكيح سوتسياليستيچەسكيح رەسپۋبليك يز-زا رۋسسكوگو ۆليانيا ۆو ۆسەح وبلاستياح جيزني زدەس سلوجيلسيا وسوبىي پلاست نارودا — وبرۋسەۆشيە كازاحي. يح ەششيو ۋنيچيجيتەلنو نازىۆايۋت «شالا-كازاحي»، چتو موجنو پەرەۆەستي كاك «پولوۆينچاتىە كازاحي». ەتيم سلوۆوم وبوزناچايۋت ليۋدەي، كوتورىە ەتنيچەسكي ياۆليايۋتسيا كازاحامي، نو پري ەتوم نە ۆلادەيۋت كازاحسكيم يازىكوم، ا تاكجە نە جيۆۋت ۆ تراديتسياح ي كۋلتۋرە سۆوەگو نارودا. گوۆوريات شالا-كازاحي يسكليۋچيتەلنو نا رۋسسكوم يازىكە، ي پەرەحوديت نا كازاحسكي بولشينستۆو نە سوبيراەتسيا، -دەپ قۋانا جازادى.

تاعى ءبىر ورىس سايتى بىزدە ورنىققان «شالا قازاق» سوزىنە: «كستاتي، سلوۆامي «شالا-كازاحي» ي «چالا-كازاحي» (زاۆيسيت وت ديالەكتا) نا تەرريتوري كازاحستانا ۆ 18-19 ۆەكاح نازىۆالي ليۋدەي، روجديوننىح وت سمەشاننىح براكوۆ كازاحوۆ س ۋيگۋرامي، تاتارامي، سارتامي، كيرگيزامي، ۋزبەكامي ي ت.د. بولەە توگو، يح بىلو ناستولكو منوگو، چتو ۋچيونىە بىلي ۆىنۋجدەنى ۆىدەليت يح ۆ وتدەلنۋيۋ ەتنوگرافيچەسكۋيۋ گرۋپپۋ كازاحوۆ. ودناكو پوستەپەننو وني ۆليليس ۆ كازاحسكي ەتنوس، پوچتي پولنوستيۋ پەرەنياۆ ۆ يح كۋلتۋرۋ ي تراديتسي.تولكو ۆوت سلوۆو «شالا-كازاح» نە زابىلوس – ەگو ۋپوترەبليايۋت ك وبرۋسەۆشيم كازاحام دو سيح پور. ا تاكجە ك پوتومكام سمەشاننىح براكوۆ كازاحوۆ ي رۋسسكيح، كازاحوۆ ي رۋسسكويازىچنىح نەمتسەۆ ي ت.د.» - دەگەن انىقتامانى بەرەدى.

ورىس جۋرناليستەرىن تاڭقالدىراتىن ءبىر جايت انا ءتىلىن بىلەتىن قازاقتار ەكى ءتىلدى قاتار مەڭگەرسە، ورىس ءتىلدى قازاقتار ونى وگەيسيتىنى. وسىعان بايلانىستى تاعى ءبىر ورىس گازەتى: «كازاحسكيە ناتسيونال-پاتريوتى سچيتايۋت شالا-كازاحوۆ ەتنيچەسكيم نەدورازۋمەنيەم. وني ۋتۆەرجدايۋت، چتو تە دولجنى وپرەدەليتسيا س ناتسيونالنوستيۋ ۆ كازاحسكۋيۋ ستورونۋ. ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد، ۆىۋچيت كازاحسكي يازىك حوتيا بى» - دەگەندى العا تارتادى.

ءتۇيىن. تمد-داعى ورىس ءتىلدى وزگە ۇلت وكىلدەرى قولداناتىن ۋكراين «سۋرجيگىن»، بەلارۋس «تراسيانكاسىن» ەندى ەلىمىزدە شالا قازاق ءتىلى («شالا-كازاحسكي يازىك») ومىرگە اكەلىپ وتىر. وتارلاۋشى ءتىل ءوز وتارىنداعى جەرگىلىكتى ۇلتقا قالدىرعان لينگۆيستيكالىق مۇراسى سانالاتىن بۇنداي وعاش ءتىل «پيدجين» دەپ اتالادى. وكىنىشكە وراي، ورىس ءتىلدى قازاقتار بيلىكتە، بيزنەستە، ساياساتتا، ونەردە، ادەبيەتتە، اۋىزەكى تىلدە قازاق ءپيدجينىنىڭ قالىپتاسىۋىنا ۇلەس قوسۋدا. بۇعان توسقاۋىل قويۋ كەرەك. ەل پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ مىرزا وسى ماسەلەنى قازاق ءتىلىنىڭ تازالىعى پايداسىنا شەشەدى دەگەن ويدامىز.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz