عابباس قابىشۇلى. جازدىم، مىنە!..
(مىسقىل)
شىركىن، بىزدە جاڭبىر مەن جەل تۇر عوي، قولتىعىندا اتوم بومباسى بار جاۋدان دا شوشىمايتىن ۇشاق بولسا عوي، استاناعا التى ساعات كەشىكپەي، اۋەلدە ايتىلعان ون سەگىز ءنول-نولدە بارىپ قوناتىن ەدىك. جارايدى، ءوتتى - كەتتى، ارتتا قالعاندى الاساپىران قىلماي، الداعىنى ايتايىن. مارسەن ەكەۋىمىزدىڭ «الداعىمىز» تاڭعى ساعات التىدا باستالدى. جاڭا مەيمانحانانىڭ ەسكى توسەك-ورنىنان جارىسا تۇرىپ، جاعالاسا كيىنىپ، شالا-مالا جۋىنىپ، كىسى باسى ءبىر پيالا شايمەن ورازامىزدى اشىپ، سۋىرىلىپ سىرتقا شىقتىق. ول جۇمىستىڭ ءبارىن جاستىققا باس تيگىزەرىندە مارسەن جوسپارلاعان. «ءاي، ءبىز مۇندا ءولىپ قالعانداي ۇيىقتاۋعا كەلگەن جوقپىز. قۋ باستاي دومالاپ جەتتىك ەكەن، ەندى مۇنداعى بارلىق قىزىقتى باسقالاردان بۇرىن كورۋىمىز كەرەك، ۇقتىڭ با؟» دەگەن. وزىمنەن ەكى-ءۇش جايالىقتى بۇرىن توزدىرعان قۇرداسىمنىڭ وسيەتىن ساۋ-سالەمەت وڭ قۇلاعىما قۇيىپ الماعاندا، نە، تارس بىتەلىپ قالعان سول قۇلاعىمدى توسايىن با ونىڭ اۋزىنا؟
سونىمەن ءسويتىپ، مارسەننىڭ جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسىپ كەتتىك. كوشەگە تابانىمىزدى تيگىزە بەرە مارسەن:
- سەن قاشان كەلىپ ەدىڭ؟ - دەدى، ساعىنا كۇتكەندەي ىزىڭداپ كەپ قولاقپانداي ماي مۇرنىنا قونا قالعان شىبىنداي مازالى ماسانى شەرتىپ ءتۇسىرىپ.
- كەشە بىرگە كەلدىك ەمەس پە؟ - دەپ، ونىڭ وڭ جاعىنا شىقتىم.
- تفۋ! استاناعا سوڭعى رەت قاشان كەلىپ ەدىڭ دەيمىن!
- تۇكىرمە، كوشەنى بىلعايسىڭ. «سوڭعى رەت» دەگەنىڭ سۇمدىق ەكەن؟!
(مىسقىل)
شىركىن، بىزدە جاڭبىر مەن جەل تۇر عوي، قولتىعىندا اتوم بومباسى بار جاۋدان دا شوشىمايتىن ۇشاق بولسا عوي، استاناعا التى ساعات كەشىكپەي، اۋەلدە ايتىلعان ون سەگىز ءنول-نولدە بارىپ قوناتىن ەدىك. جارايدى، ءوتتى - كەتتى، ارتتا قالعاندى الاساپىران قىلماي، الداعىنى ايتايىن. مارسەن ەكەۋىمىزدىڭ «الداعىمىز» تاڭعى ساعات التىدا باستالدى. جاڭا مەيمانحانانىڭ ەسكى توسەك-ورنىنان جارىسا تۇرىپ، جاعالاسا كيىنىپ، شالا-مالا جۋىنىپ، كىسى باسى ءبىر پيالا شايمەن ورازامىزدى اشىپ، سۋىرىلىپ سىرتقا شىقتىق. ول جۇمىستىڭ ءبارىن جاستىققا باس تيگىزەرىندە مارسەن جوسپارلاعان. «ءاي، ءبىز مۇندا ءولىپ قالعانداي ۇيىقتاۋعا كەلگەن جوقپىز. قۋ باستاي دومالاپ جەتتىك ەكەن، ەندى مۇنداعى بارلىق قىزىقتى باسقالاردان بۇرىن كورۋىمىز كەرەك، ۇقتىڭ با؟» دەگەن. وزىمنەن ەكى-ءۇش جايالىقتى بۇرىن توزدىرعان قۇرداسىمنىڭ وسيەتىن ساۋ-سالەمەت وڭ قۇلاعىما قۇيىپ الماعاندا، نە، تارس بىتەلىپ قالعان سول قۇلاعىمدى توسايىن با ونىڭ اۋزىنا؟
سونىمەن ءسويتىپ، مارسەننىڭ جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسىپ كەتتىك. كوشەگە تابانىمىزدى تيگىزە بەرە مارسەن:
- سەن قاشان كەلىپ ەدىڭ؟ - دەدى، ساعىنا كۇتكەندەي ىزىڭداپ كەپ قولاقپانداي ماي مۇرنىنا قونا قالعان شىبىنداي مازالى ماسانى شەرتىپ ءتۇسىرىپ.
- كەشە بىرگە كەلدىك ەمەس پە؟ - دەپ، ونىڭ وڭ جاعىنا شىقتىم.
- تفۋ! استاناعا سوڭعى رەت قاشان كەلىپ ەدىڭ دەيمىن!
- تۇكىرمە، كوشەنى بىلعايسىڭ. «سوڭعى رەت» دەگەنىڭ سۇمدىق ەكەن؟!
- ءوي، سەن دە... مۇندا، قازاقستاننىڭ استاناسى - استانا قالاسىنا، مىنا جەرگە بۇگىنگە دەيىن، بۇدان بۇرىن قاي جىلى كەلدىڭ؟ ەندى تۇسىنىكتى مە؟
-ءتۇسىندىم، جاۋاپ بەرەمىن: قازاقستاننىڭ استاناسى - مىنا استانا قالاسىنا بۇگىنگە دەيىن، بۇدان بۇرىن قاي جىلى كەلگەنىم ەسىمدە جوق، ونىڭ ەسەسىنە استانانىڭ استانا بولعانىنا بەس جىل تولعان تويىنا قاتىسقانمىن.
- دۇرىس. وفيتسيالنو كەلدىڭ بە، كىمدەر شاقىردى؟
- مەن مۇنداعى شەنەۋنىكتەر شاقىرمايتىنداردىڭ تىزىمىندەگى قۇرمەتتى جولداسپىن، - دەپ كۇلكىنىڭ ىرىمىن جاسادىم.
- ە، ءيا، يسپان بۇقاسىنىڭ جۇيكەسىن جۇقارتاتىن قىزىل شۇبەرەك سياقتىسىڭ، بىلەمىن، - دەپ مارسەن مىرس-مىرس ەتتى.
- مارسەن، ەي، «شۇبەرەك» دەمەكشى، وسى بىزدە «نۇر» دەگەن ءتاپ-ءتاۋىر ءسوزدىڭ كورىنگەن جىرتىققا جامايتىن شۇبەرەككە اينالعانى قىزىق، ءا؟ «نۇر وتان» دەپ باستاپ، «نۇر بانك»، «نۇر استانا»، «نۇر ساياحات»، «نۇر ماركەت»، «نۇر تاۋ»، «نۇر توبە»، «نۇر بۇلاق»، «نۇر ساي»، «نۇر جول»، «نۇر سۇڭقار»...
- ءجا، قويشى، تاس تەرگەندەي تاقىلداتپاي. ۇيگە قايتقان جولدا تۇگەندەپ ايتارسىڭ، كەرەك بولسا. ال «نۇر لومبارد» دەگەن دە بار، كايت دەيسىڭ؟ «نۇر سىرا»، «نۇر شاشلىق» تا بار شىعار، كىم بىلەدى، ءايدا، اياقتى جەبەي باسايىق، انە، پوليتسەيلەر كورىنە باستادى، جۇرت تا قاپتار ەندى!
قۇرداستاردىڭ بويىندا بىرىنىكى بىرىنىكىن اڭدىعان شايتان-قويتان بولا بەرەدى ەمەس پە، استاناداعى ءۇش كۇن بويى بىزدىكىلەر دە شاپ-شۇپ ۇستاسىپ قالىپ ءجۇردى. «كىرىسپەسىن»، مىنەكي ەستىدىڭىزدەر، ەندى ولاردى مونشاقشا شەتىنەن تىزبەي، قايناۋعا اينالعان ەتتىڭ كوبىگىنشە قالقىپ الىپ تاستاپ، جانىمدا مارسەن بولعان جوق دەپ، ءوزىمنىڭ كورگەن-بىلگەنىمدى قىسقاشا بىلاي باياندايىن:
جىلى ورنىمىزدان ەرتەلەتىپ شىقساق تا، جۇرتتان وزا المادىق. ولار دا ءبىز سياقتى، تويىست، مەن سياقتى ەرتە كىرىسكەندەر ەكەن، ىعى-جىعى بولدىق. ەستۋىمشە، شەت ەلدەردەن شاقىرىلعاندار دا از ەمەس دەسەدى. الگى ءارتيس-ءمارتيس، كلوۋن-سلوۋىن دەگەندەر. ءوزىمىزدى قويشى، شەتتەن كوپتەپ شاقىرۋ سىرتقى ساياساتىمىزعا دا ءدوپ قوي، كەلسىن بالەمدەر، ەلدەرىندە جوقتى كورسىن. ەلدەرىندە بار بولسا دا كورسىن. ءبىز جەر شارىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن قوناق شاقىرۋ دەگەنگە كامپيتكە قۇمار بالاداي بولىپ العانبىز، شىعىن-پىعىندى ەسەپتەپ جاتپايمىز. «مەن قازاقستان ۇكىمەتى قيىلىپ شاقىرعان سوڭ بارىپ، ونىڭ استاناسى استانا دەگەن قالاسىنىڭ ونۇشجىلدىق تويىنا قوناق بولىپ قاتىسىپ كەلدىم!» دەر ارتىنىپ-تارتىنىپ بارعاندارى كەرەك بىزگە. ءوزىمىزدى وزگەلەرگە تانىتۋدىڭ توتە جولى ولاردى كەز كەلگەن توي-جينالىسىمىزعا شاقىرىپ الىپ، ارعى-بەرگى جولاقىسىن تولەپ، اپتا جاتسا دا، اي جاتسا دا جامباساقىسىن، ءىشىپ-جەمىن وتەپ، باسىنا قالپاق كيگىزىپ، يىعىنا شاپان جاۋىپ، ساۋساعىن جۇزىككە تولتىرىپ، قولىنا قوبدي ۇستاتىپ جىبەرۋ ەكەنىن جاتقا بىلەمىز!
مارسەنگە ماعلۇمات بەرگەنىمدەي، استانانىڭ بەس جىلدىعىن تويلاسقان ەدىم، سودان بەرىدە جەتى توي وتە شىعىپ، مىنە، سەگىزىنشىسىنە قاتىسپاقپىن. كەشە سونى كوڭىلدەنە ايتقانىمدا مەيمانحانانىڭ بۇعالتىرى: «بىزدە جىلىنا مۇنداي سەگىز-توعىز جيىن-توي بولادى!» دەپ شالقايعانى عوي، ءوي، داراقى نەمە!..
استانا كەرەمەت وزگەرگەن، اقمولا-تسەلينوگراد-اقمولادان بەلگى جوق سياقتى، ەگەر بولسا، بيىك ءۇي-عيماراتتاردىڭ كولەڭكە جاعىندا، بوياپ قويىلعان بيىك دۋالداردىڭ ارتىندا بار سياقتى. ە، مەيىلى، ولاردى ىزدەپ قايتەم؟!.
كورگەندەرىمدى كولدەنەڭدەتەيىن.
كوبىڭىز، تويىنا جىلدا بارىپ جۇرگەندەرىڭىز، قالانى مەنەن الدەقايدا ارتىق بىلەسىزدەر. ءبىزدىڭ استانا، اناۋ ماديارلاردىڭ بۋداپەشتى تارىزدەنىپ، دۋنايدىڭ، - تفۋ! - ەسىل وزەنىنىڭ ەكى جاعىنا قورجىنداي تەڭ ەتىلىپ سالىنىپ جاتىر ەكەن. وڭ جاق بولىگىنىڭ باس الاڭىندا كەرەي مەن جانىبەك حانداردىڭ ەسكەرتكىشى تۇر. باسىمدى ءيدىم. سوناۋ جىلى قالانىڭ قوقىسىنان تابىلعانى ەمەس، ارينە، مۇلدە باسقاشا. ماسكەۋدەگى مينين مەن پوجارسكي ەسكەرتكىشىنە توتەپ بەرەرلىك. ودان ارىراقتا، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، جۇرت «سىپىرتقى» دەپ جۇرگەن ءسال قيسايىڭقى ءداۋ تامنىڭ وڭ جاعىندا «قازاقستان عالىمدارى» اتتى ءساندىجول (اللەيا) بار ەكەن دە، ونىڭ ەكى بويىنا قانىش ساتباەۆ باستاعان تاريحي تۇلعا قازاق، ورىس، ەۆرەي... عالىمدارىمىزدىڭ بيىك تۇعىرلى قىزعىلت تەمىرتاس (گرانيت) كەۋدەمۇسىندەرى قويىلىپتى، ال سول جاعىندا «ءبىزدىڭ ونەر ساڭلاقتارىمىز» دەپ اتالعان ءساندىجولدا قورقىت بابامىزدان، شاكەن ايمانوۆ اعامىزدان زاتاەۆيچ قۇدامىزعا دەيىنگى تاريحي تۇلعالارىمىزدىڭ ءتۇرلى-ءتۇستى مايبوياۋمەن سالىنعان پورترەتتەرى ءىلىپ قويىلىپتى. عاجاپ! ارۋاقتارى ريزا بولسىن-اي!..
قالانىڭ سول جاق بولىگىنىڭ باس الاڭىندا ابىلاي حاننىڭ بۇقارىمەن، باتىرلارىمەن باس قوسىپ، كەڭەس قۇرىپ وتىرعانىن بەينەلەگەن توپ ەسكەرتكىش (انسامبل) بار ەكەن. شەت ەلشە «كونگرەسس-حولل» دەگەندەرىنىڭ الدىندا. كورە سالا جۇگىرە باسىپ بارىپ، ەكى قولىمدى قۋسىرا ءيىلىپ سالەم بەردىم. ءبارىن اينالا ءجۇرىپ، دىزەلەرىن، ەتەكتەرىن سيپالاپ ءماز بولدىم. ءمۇسىنشىنىڭ شەبەرلىگى عوي، ءبارى دە قۇددى ءتىرى كىسىدەي كوركەم. «قولىنان اينالايىن قاي ءمۇسىنشىمىزدىڭ ەڭبەگى ەكەن؟» دەپ اتى-ءجونىن الاي ىزدەدىم، بىلاي ىزدەدىم، - جوق، جازىلماپتى، ال، ونىڭ ەسەسىنە، ەسكەرتكىشتى جاساۋعا دەمەۋشى بولعان بيزنەسمەن بەس كىسىنىڭ اتى-جوندەرى التىنداپ بادىرايتىپ جازىلىپتى. ە-ە-ە...
ءجا، ابىلايلاردىڭ وڭ جاق قاپتالىنداعى «الاش ارىستارى» اتتى ءساندىجول بويلارىندا ءاليحان بوكەيحانوۆ باستاعان اعالارىمىزدىڭ اقشىل تاستەمىردەن قاشالعان كەۋدەمۇسىندەرى كوز تارتىپ تۇر. تاماشا! ال سول جاق قاپتالدا اقىن ساكەن سەيفۋلليننەن جازۋشى يۆان شۋحوۆقا دەيىنگى قالام قايراتكەرلەرىمىزدىڭ شىنىلانعان ءتۇرلى-ءتۇستى فوتوپورترەتتەرى ءىلۋلى. و، بارەكەلدى!..
قايسىسىن قالاي ايتىپ تاۋىسارسىڭ، مەن جەتى جىل كورمەگەن استانا اسقاقتاپتى-اق. كورگىم كەلگەننىڭ ءبارىن تابا الدىم. كورۋىم مىندەت ەمەستەردى دە كەزدەستىردىم، ماسەلەن: پاريجدە، لوندوندا، بەرليندە، ۆاشينگتوندا، تەل-اۆيۆتە، ابۋ-دابيدە، توكيودا، ستامبۋلدا... كورگەن عيماراتتارىمنىڭ ءبىرازى بار.
استانانىڭ ءۇش كۇنگى تويىندا كوپكە ىلەسە: مۇراجاي، مەشىت، كورمە، تەاتر، سۋپەرماركەت، دۇكەن، شەبەرحانا، مەيرامحانا، بازار... اتاۋلىنى تۇگەندەۋمەن وكشەم قاجالىپ، سىلىكپەم شىعىپ، سىلەم قاتتى. «ولەڭ توسەگىم، قايداسىڭ؟» دەپ ءۇيدى اڭساپ، پويىزدىڭ كۋپەسىنە كىرە مارسەن ەكەۋىمىز دە سۇلاپپىز. ايتەۋىر، الماتىعا جەتە ەس جيدىق-اۋ!
- مارسەن، ەي! ۇيقىم قانعاندىقتان بولار، مەنىڭ باسىما ءبىر تىپ-تىڭ وي تاقالىپ تۇر، - دەدىم.
- سويلەشى! - دەدى ول. ءسىرا، قۇلاعى قاڭسي باستاسا كەرەك.
- سويلەسەم: استانا كۇنىن جىلىنا ءبىر-اق رەت ءۇش كۇن تويلاماي، جىلىنا ەكى رەت - التى ايدا ءبىر رەت، جيىنى التى كۇن تويلاۋ كەرەك. سوندا جۇرتقا دا جەڭىل بولادى، ەكى ءبولىنىپ كەلەدى، سەن ەكەۋىمىز دە ەكى ەسە از شارشايتىن بولامىز!
- ءوي، مۇنىڭ... گازەتكە جازاتىن نارسە ەكەن!
جازدىم، مىنە!
«اباي-اقپارات»
