ورازكۇل اسانعازى،

استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى:

ورازكۇل اسانعازى،

استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى:

1. ازاتتىقتىڭ تاڭى اتقالى 20 جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. وسىناۋ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇعىرى بەكىپ، ەلىمىز ەڭسەسىن كوتەرگەن تۇستا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى ءۇشىن ءبىراز اۋقىمدى ىستەردىڭ اتقارىلعانى انىق. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءتىل ماسەلەسى توڭىرەگىندە قالادا جۇزەگە اسقان جۇمىستارعا توقتالىپ وتسەڭىز.
2. ءتىل ماسەلەسىن شەشۋدە ءتۇرلى كەدەرگىلەردىڭ دە كەزدەسپەۋى مۇمكىن ەمەس. سولاردى اتاپ ايتساڭىز.
3. تاۋەلسىزدىكتىڭ تورقالى تويى قارساڭىندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى اياسىندا قالا كولەمىندە اتقارىلار بىرقاتار شارالاردىڭ جوسپارىمەن بولىسسەڭىز.
1. جاراتۋشى يەمىزدىڭ الاش جۇرتىنا ىقىلاسى اۋىپ، ەلىمىزگە تاۋەلسىزدىك، باسىمىزعا ازاتتىق، جەرىمىزگە ەركىندىك ورناعالى دا جيىرما جىل بولىپ قالىپتى. سودان بەرى قازاقستان دا، قازاق بالاسى دا اششىلى-تۇششىلى وتكەلى كوپ وتپەلى كەزەڭدى باسىنان كەشىرگەنى بارىمىزگە بەلگىلى. وسى تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ەڭ كوپ ايتىلعان، ەڭ كوپ جازىلعان تاقىرىپ تا، ماسەلە دە مەملەكەتتىك ءتىلىمىز بولار. دەسەك تە، كەڭەس تۇسىنداعى جاعدايعا قاراعاندا شۇكىرشىلىك ايتارلىقتاي. ءبىراز شارۋا اتقارىلدى، بىرقاتار اتقارىلار جۇمىستار دا جەتەرلىك. مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەلى تۇعىرىنا تولىق قونۋى ءۇشىن ءبىزدىڭ باسقارما دا ايانىپ قالماي، ءبىر كىسىدەي جوسپارلى، جۇيەلى جۇمىستار اتقارۋدا. باسقارمانىڭ جۇمىسى جۇيەلەنىپ بىرنەشە باعىتتى قامتۋعا ارنالعان. بىرىنشىدەن، ءبىز مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ قازاق تىلىندە جۇمىس ىستەۋىنە ايرىقشا ءمان بەرەمىز. اتاپ ايتقاندا، ولاردىڭ جينالىستارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە ءوتۋى، ىسقاعازدارىنىڭ قازاق تىلىندە جازىلۋى، كىرىس-شىعىس قۇجاتتارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە بولۋى دەگەن سياقتى ماسەلەلەردە باسقارما ۇنەمى مۇددەلىلىك پەن ىنتالىلىق تانىتىپ وتىرادى. بۇل جۇمىستا «باسقا شاۋىپ، توسكە ورلەمەگەنمەن»، ايتۋعا تاتيتىن ىلگەرىلەۋشىلىك بار. توقسان سايىن مەكەمەلەر اراسىندا وتكىزىلگەن «مەملەكەتتىك ءتىلدى ەنگىزۋشى ۇزدىك مەكەمە» بايقاۋى قۇجات اينالىمىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋدە جانە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋدە ناقتى ناتيجەگە جەتۋگە مۇمكىندىك بەردى. اي سايىن مەملەكەتتىك تىلدەگى كىرىس-شىعىس حاتتارىنا مونيتورينگ جۇرگىزىلەدى. ەكىنشىدەن، ءبىز ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا ايرىقشا ءمان بەرەمىز. ويتكەنى ءتىلدىڭ بولاشاعى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا ەكەندىگى بەلگىلى. سوندىقتان بالاباقشالاردا، مەكتەپتەردە، كوللەدجدەردە باستى ءتىلىمىزدىڭ باسىم تىلگە اينالۋى ءۇشىن نە قاجەت، سونى ساراپتاي وتىرىپ تاربيەشىلەردىڭ، ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا ارنالعان سەمينارلار، ترەنينگتەر، كۋرستار ۇيىمداستىرامىز. ايتالىق، بيىلدىڭ وزىندە «ءتىل - ەگەمەندىك كەپىلى»، «تىلگە قۇرمەت تال بەسىكتەن»، «قازاق تاريحىنىڭ التىن بەسىگى: ءتىل مەن ءداستۇر»، «ۇلتتىڭ بۇگىنى دە، بولاشاعى دا - تاربيەلى ۇرپاق»، «ءتىل ۇيرەتۋ ادىستەمەسى: تاجىريبە جانە يننوۆاتسيا»، تاعى سول سياقتى بىلىكتىلىك ارتتىرۋ شارالارى وتكىزىلدى. ولاردىڭ ناتيجەلەرىن ساراپتاي كەلگەندە، بۇل شارالاردىڭ تاربيەشىلەر، مۇعالىمدەر، ادىسكەرلەر ءۇشىن تيىمدىلىگى بار ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدىك. سالعىرتتىق كورسەتكەندەرىنە اقىل-كەڭەستەرىمىزدى ايتىپ قولداۋ كورسەتەمىز، وزىقتارىنىڭ تاجىريبەلەرىن ۇلگى رەتىندە تاراتۋعا تىرىسامىز. ۇشىنشىدەن، ءبىزدىڭ باسقارمانىڭ جانىندا زيالى قاۋىم وكىلدەرىنەن قۇرىلعان القالى توپ بار. ونىڭ باسى-قاسىندا مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، نۇرعوجا وراز، قويشىعارا سالعاراۇلى، فاريزا وڭعارسىنوۆا، مىرزاتاي سەرعاليەۆ، سابىرجان شۇكىرۇلى، احمەتوۆ مۇحامبەديا سياقتى قازاقتىڭ مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنە، عىلىمىنا ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەر شوعىرلانعان. وسىنداي جول سىلتەپ، ءجون كورسەتەتىن اعا تولقىننىڭ ءبىلىم-بىلىگىن، قاجىر-قايراتىن ءتىلىمىزدى ناسيحاتتاۋعا جۇمسايمىز. ونى ءبىز «اقپارات كۇندەرى» دەپ اتاپ، سول ءۇشىن بيۋدجەتكە قارجى قاراستىرىپ، بالاباقشادان باستاپ مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە دەيىن دارىستەر وقيمىز. حالقىمىزدىڭ سالتى، ءتىلىمىزدىڭ مەرەيى، ەلدىگىمىزدىڭ ابىرويى ايتىلاتىن مۇنداي دارىستەردىڭ بەرەرى مول. كەيدە قالالىق مەكەمەلەرمەن شەكتەلمەي، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى مەكەمەلەرگە دە سوقپاق سالاتىنىمىز بار. مۇنداي كەزدەسۋلەر مەن دارىستەردىڭ كەشە تىڭ ولكەسىنىڭ ورتالىعى بولىپ، داستۇرلەرىمىز كومەسكىلەنە، ءتىلىمىز شەتتەتىلە كۇي كەشكەن قالادا تيىمدىلىگى وتە جوعارى. تورتىنشىدەن، ءبىزدىڭ باسقارما اۋدارماشىلارعا، قازاق تىلىندە ءىس جۇرگىزۋشىلەرگە، مۇعالىمدەرگە، بالالارعا، جاستارعا ارنالعان باسپا ونىمدەرىن دايىنداۋدى دا جولعا قويعان. اتاپ ايتساق، «رۋحانيات» ورتالىعىنان «قازاق ءتىلىن وقىتۋدىڭ دەڭگەيلىك باعدارلامالارى»، «مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە قازاق ءتىلىن وقىتۋ»، «ەلتانىم» ديداكتيكالىق-يلليۋستراتسيالىق ماتەريالدارى، «رەسمي ىسقاعازدار» سياقتى ءتىل ۇيرەتۋگە قاتىستى ەڭبەكتەر، حالقىمىزدىڭ تاريحى مەن ءداستۇرىن تانىتۋعا نەگىزدەلگەن «الاش قوزعالىسى»، «الاشتىڭ ارداعى» سياقتى تانىمدىق ەڭبەكتەر جارىق كوردى. ۇستىمىزدەگى جىلى قازىر ءتىل ۇيرەتۋدەگى الەمدىك وزىق ادىستەردىڭ بىرىنەن سانالاتىن «25 كادر» اتتى قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدىڭ مۋل­تيمەديالىق باعدارلاماسىنىڭ جاڭالىقتى باستاما بولعاندىعىن ايتا كەتكەنىمىز ءجون. «زەردە» تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى يننوۆاتسيالىق ورتالىعى سد ديسكىلەردە سالالىق سوزدىكتەردىڭ، انىقتامالىقتاردىڭ، ءتىلماشتاردىڭ ەلەكتروندىق بازاسىن، ءتىلدى وقىتۋدىڭ مۋلتيپليكاتسيالىق جانە بەينەروليكتىك ادىستەرىن، ينتەراكتيۆتى تەست تاپسىرمالارىن دايىندادى، ينتەرنەتتە قازاقتىلدى كونتەنتتى قالىپتاستىرۋعا وزىندىك ۇلەس قوسۋدا. سونداي-اق وسى ورتالىقتىڭ «ءتىلاشار»، «ارمىسىڭ، ءاز ناۋرىز!»، «ارىپتەر الەمىندە» سياقتى كىتاپتارى كوپشىلىك تاراپىنان سۇرانىس تۋدىرۋدا. بەسىنشىدەن، باسقارما اتقاراتىن جۇمىستىڭ اۋقىمدى بولىگى، البەتتە، مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ نورمالارىنىڭ ساقتالۋىنا بايلانىستى. ايتالىق، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ماقسا­تىندا استانا قالاسى اكىمى ورىنباسارىنىڭ حاتتامالىق تاپسىرماسىنا سايكەس سىرتقى جارناما مەن كورنەكى اقپاراتتاردىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» قر زاڭى تالاپتارىنا سايكەس راسىمدەلۋىن باقىلاۋ جانە كاسىپكەرلەرگە تالاپتاردى ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا 63 رەيد ۇيىمداستىرىلدى. مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى بويىن­شا «ەگەمەن قازاقستان»، «استانا اقشامى» جانە «ۆەچەرنيايا استانا» گازەتتەرىنە ماقالالار بەرىلدى. استانا قالاسىندا مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ىسكە اسىرۋ باعىتىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار جونىندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ماتەريالدار ۇنەمى شىعارىلىپ تۇرادى جانە تۇرعىندارعا ۋاقىتىلى جاريالانىپ تۇرادى.
ورايى كەلگەندە، ايتا كەتەيىن، جەرگىلىكتى ءتىل باسقارمالارىنىڭ جۇمىسى قازىرگى كەزدە ۇيلەستىرۋدى قاجەتسىنۋدە. ءتىل باسقارمالارى وزدەرىنىڭ وزىق تاجىريبەلەرىمەن، ءتىل ساياساتىن جۇرگىزۋدەگى ەلەڭ ەتكىزەرلىك يدەيالارىمەن ءوزارا ءبولىسىپ جۇمىس اتقارار بولسا، بۇدان بارشامىز ۇتار ەدىك. بۇل ءىستىڭ باسىندا ءتىل كوميتەتى تۇرعانىن ءبىز عانا ەمەس، بارلىق ارىپتەستەرىم قالايدى عوي دەپ ويلايمىن.
2. ەگەر قازاقستاندا مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىن شەشۋدە ايتارلىقتاي كەدەرگىلەر كەزدەسپەسە، قازاق ءتىلى الدەقاشان اتا زاڭ بەكىتكەن مارتەبەلى تۇعىرىنا قونار ەدى. مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنىڭ وڭتايلى شەشىلۋىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇزەگە اسىراتىن لاۋازىمدى مەكەمە، ارينە، ۇكىمەت. سودان كەيىن سول ۇكىمەت قاراماعىنداعى مينيسترلىكتەر مەن اگەنتتىكتەر. ولاردىڭ دايىنداعان مەملەكەتتىك ماڭىزى بار قۇجاتتارىن تالقىلايتىن، قابىلدايتىن - ەلىمىزدىڭ پارلامەنتى. سوندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كوسەگەسى وسى قۇزىرلى ورگاندار شىنايى تۇردە جاپپاي مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋگە، جۇمىس ىستەۋگە كوشكەندە كوگەرەدى دەپ ويلايمىن. اتالعان ورىنداردا سەكسەن-توقسان پايىز قازاقتار جۇمىس ىستەيدى. بىراق قۇجاتتار، زاڭدار ورىس تىلىندە دايىندالادى، تالقىلانادى، قابىلدانادى. وسىنى كۇندە تەلەديداردان كورىپ، راديودان تىڭداپ، گازەتتەن وقىپ وتىرعان قازاقستان حالقى مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنىڭ تەز ارادا شەشىلە سالاتىنىنا سەنىم بىلدىرە الا ما؟! بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، ءبىز قازىرگى قولدانىستاعى ءتىل زاڭىنىڭ باپتارىن تولىق ورىنداتا الماي وتىرمىز، اسىرەسە، 23, 24-باپتارىنىڭ ورىندالماۋى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ادىمىنا تۇساۋ، ورىسىنە كەدەرگى بولۋدا. توقتالىپ وتەيىك. مەملەكەتتىك، جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا تىلدەر تۋرالى زاڭنامالاردىڭ ساقتالۋىن تەكسەرۋ كەستەسى بەكىتىلمەگەن. مينيسترلىكتەردىڭ، وبلىستاردىڭ باسشىلارى ءتىل تۋرالى زاڭنامانىڭ ورىندالۋىنا بايلانىستى ۇكىمەتتە، مەملەكەتتىك ءتىلدى ودان ءارى جەتىلدىرۋ جونىندەگى جۇمىس توبىندا ەسەپ بەرمەدى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 24-بابىنا سايكەس ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ بۇزىلۋىنا كىنالى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، كەز كەلگەن مەنشىك نىسانىنداعى ۇيىمداردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىنا سايكەس جاۋاپتى بولادى. ءتىل تۋرالى زاڭنامانى ورىنداماعان باسشىلاردان سۇراۋ بولمادى. بەلگىلى دارەجەدە جوعارى جاقتان تالاپ قويىلماعاندىقتان، جاعداي بۇگىنگىدەي، بارلىق ءىس-شارا ورىس تىلىندە ءوتىپ جاتىر. ون جىلدىڭ ىشىندە نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرە المادىق. وسى ۋاقىتقا دەيىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى 23-بابىنىڭ 3-تارماقشاسىنا سايكەس مەملەكەتتىك ءتىلدى بەلگىلى ءبىر كولەمدە جانە بىلىك­تىلىك تالاپتارىنا سايكەس ءبىلۋى قاجەت كاسىپتەردىڭ، مامان­دىقتاردىڭ جانە لاۋازىمداردىڭ تىزبەسى زاڭمەن بەلگى­لەنگەن جوق. زاڭنىڭ تارماقشاسى ورىنداۋسىز قال­دى. سونداي-اق تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋعا ارنال­­عان باعدارلامادا بەلگىلەنگەن مەم­لەكەتتىك ورگاندار جۇيەسىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءىس­كەرلىك قارىم-قاتى­ناستىڭ نەگىزگى ءتىلى بولا المادى. وسى مەملەكەتتىك باع­­دارلامانىڭ 2008-2009 جىلدارعا ار­نالعان ءىس-شارا­لار جوسپارىنىڭ نەگىزگى تارماقتارى دا ورىندالماي قالدى.
مىنە، ىلگەرىدە ايتىلعان وسىنداي ۇلكەن توسقاۋىلدار ءتىل ماسەلەسىنىڭ كوپتەگەن تۇيتكىلدەرىن تۋدىردى. اتاپ ايتساق، بىرىنشىدەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن ازاماتتارى ءتىل ماسەلەسىنىڭ باياۋ شەشىلەتىندىگىنە ابدەن سەنىپ العاندىقتان، ءوز ەلىنىڭ ەڭ باستى ءتىلىن ۇيرەنۋگە قۇلشىنىس تانىتپاۋدا، ءوز بالالارىن ءالى كۇنگە دەيىن ورىس مەكتەپتەرىنە قالدىرۋعا، بەرۋگە داعدىلانعان. جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك مەكەمەلەر رەسپۋبليكالىق ورگاندارداعى تىلدىك احۋالدىڭ ءتۇرىن كورىپ، قازاقتىلدى بولۋعا اسىقپاۋدا. وكىنىشتىسى سول، وسى ون جىل ىشىندە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى وبلىستىق ءبىلىم باسقارمالارىنان ءتىل اياسىندا اتقارىلعان ىستەر جونىندە ەسەپ العان ەمەس. ەكىنشىدەن، رەسپۋبليكانىڭ ەڭ ءىرى جۇيەسى - ءبىلىم سالاسىندا مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن كوپشىلىك كۇتكەندەي بەتبۇرىس بايقالمايدى. سوندىقتان ون ءبىر جىل بويى قازاق ءتىلىن ارنايى ءپان رەتىندە وقىعان وقۋشى مەكتەپتى ءوزىنىڭ مەملەكەتىنىڭ ءتىلىن بىلمەي-اق اياقتاۋدا. مۇنداي ءۇردىس مەكتەپتەن كەيىن كوللەدجدەردە، ينستيتۋتتاردا، ۋنيۆەرسيتەتتەردە «ساتىمەن» جالعاسۋدا. بۇل قازاق ءتىلىنىڭ وركەن جايۋى ءۇشىن الىنبايتىن قامال، بۇزىلمايتىن سەڭ بولىپ تۇر. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى وقۋ ورىندارىنىڭ قاي تىلدە ءبىلىم بەرەتىنىنە نازار اۋدارماس­تان ليتسەنزيا بەرەدى. وسى جىلدار ىشىندە اشىلعان قازاق توپتارى جەتكىلىكتى، ساپالى زاماناۋي وقۋلىقتارمەن قامتاماسىز ەتىلمەگەندىكتەن، قازاق توپتارىنىڭ سانى ارتۋدىڭ ورنىنا ازايىپ بارادى. قازاق مەكتەبىنىڭ سانى دەموگرافيالىق كورسەتكىشتەردىڭ ەسەبىنەن ارتىپ وتىر. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە ءوزى ءورىستىلدى بولىپ، بۇگىنگى كۇنى بۇكىل بيلىك-بايلىق تىزگىنىن ۇستاعانداردىڭ بالالارى ءالى ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە ءبىلىم الۋدا. «بىزگە كىنالى ءبىزدىڭ زامانىمىز، ەندى سەندەر تاۋەلسىز، ازات قازاقستاننىڭ كەلەشەگىسىڭدەر، بالالارىم، نەمەرەلەرىم، ءبىلىمدى انا تىلىندە الىڭدار» دەپ ەشقايسىسى ايتىپ وتىرعان جوق. ولاردىڭ پىكىرىن وزگەرتۋگە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىپ وتىرعان ءورىستىلدى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ۇلەس قوسىپ وتىرعان جوق.
مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ 2008-2009 جىلدارعا ارنالعان ءىس-شارالار جوسپارىنىڭ 5-تارماعىنا سايكەس مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر ءۇشىن تەستىلەۋ ادىستەمەسىن جاساۋ جوسپارلانعان. مەملەكەتتىك قىزمەتكە ۇمىتكەر­لەر قىزمەتكە تۇرۋ ءۇشىن 4-5 جىل بولدى تەست تاپسىرىپ جۇرگەنىنە. سوڭعى قازتەست تاپسىرعاندارمەن اڭگىمە­لەسۋ جۇرگىزىپ، مەملەكەتتىك تىلدە قۇجات ازىرلەمەك تۇگىل، قازاق­شا سويلەي المايتىنىنا تاڭعالدىق. اي سايىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىسىن باعالاۋ كەزىن­دە مەملەكەتتىك تىلدە قۇجات ازىرلەۋى باعالانۋعا ءتيىس.
كەزىندە اكىمدىككە قاراپ، كەيىن مينيسترلىكتەردىڭ قاراماعىنا اۋىسقان اۋماقتىق مەكەمەلەردىڭ قالا اكىمدىگىنە قاراعانداعى جەتكەن جەتىستىكتەرىنەن ايىرىلىپ قالعان جاعدايى بار. قازاق تىلىندە ءىس جۇرگىزەتىن مەكەمەلەر، مينيسترلىككە باعىنىسقا وتكەننەن كەيىن ىسقاعازدارىن تولىعىمەن ورىس تىلىندە جۇرگىزۋگە كوشكەن. تاعى ءبىر اۋماقتىق مەكەمەنىڭ باسشىسى - ۇلتتىڭ جاناشىرى، قىزمەتكەرلەردەن ءىس جۇرگىزۋدى قازاق تىلىندە جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. اتالعان مەكەمەدەن قۇجاتتار، وتىنىشتەرگە جاۋاپتار قازاق تىلىندە جىبەرىلەدى. ءبىر وكىنىشتىسى - باسقا مەكەمەلەر جاۋاپتاردىڭ ورىس تىلىندە بولعانىن تالاپ ەتەدى. ماماندار نە ىستەرىن بىلمەي باس قاتىرۋدا. ەكى جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلىپ وتىر.
اينالىپ كەلگەندە، ءبىز ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن بىلمەيتىن، ەرتەڭ قىزمەتكە تۇرعاندا كوپشىلىگىنىڭ بىلگىسى دە كەلمەيتىن ۇرپاقتى ءوزىمىز دايىنداپ كەلەمىز. ۇشىنشىدەن، تىلدىك ورتانى قالىپتاستىراتىن تەتىكتىڭ ۇلكەنى بۇگىن تورىمىزدەگى تەلەديداردا، دۇكەندەگى كىتاپتا، دۇڭگىرشەكتەگى گازەت-جۋرنالدا. ەندى وسىلارعا «قانشاسى قازاق تىلىندە» دەگەن ساۋالمەن ءبىر ءسات كوڭىل اۋدارايىق. ارينە، ءبىزدىڭ تىلدە ەمەس. ال وسىنى كورەتىن، وقيتىن بالالار، جەتكىنشەكتەر، جاستار قاي تىلگە بەيىم بولىپ، قاي ءتىلدىڭ ارتىقشىلىعىن سەزىنىپ ءوسۋى كەرەك؟! جاۋاپ الگىندەي، تاعى دا ءبىزدىڭ تىلدە ەمەس. ال وسىعان قانداي پارمەن جاسالىنىپ جاتىر، نە ىستەيمىز، امالى مەن ءدارۋى نەدە دەيتىن بولساق، زيالى قاۋىم ونداعان جىلدار ايتىپ كەلە جاتقان «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» ارنايى زاڭ قابىلدانۋى كەرەك. ويتكەنى قازىرگى زاڭدى جۇمىس ىستەتە المادىق، تولىق جۇمىس ىستەي قال­عاننىڭ وزىندە بۇل زاڭ - سوناۋ 1997 جىلى قازاقتىڭ ەلۋ پايىزدان جاڭا اسقان، ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك جاعىنان بۇگىنگىدەي دامۋ جولىنا تۇسپەگەن، ۇلتىمىز ءوزىنىڭ قۇندىلىقتارىنا ەندى باس قويعان، كوڭىل بۇرعان كەزەڭدە قابىلدانعان زاڭ. قازىرگى ءداۋىر تالابى باسقا. قازاقستاننىڭ ىشكى جاعدايى عانا ەمەس، الەمدىك ساياساتتا دا، رۋحاني دامۋدا دا اجەپتاۋىر وزگەرىستەر بولدى. وسى زاڭ قابىلدانعان جىلدارى «جاھاندانۋ كەلە جاتىر» دەپ ۇركەتىن ەدىك، سول جاھاندانۋ دەگەنىڭىز ۇيىڭىزگە كىرىپ الدى، مەكتەبىڭىزگە دە، مەكەمەڭىزگە دە ەندى. سول ءۇشىن قازاققا رۋحاني قورعانىش، يممۋنيتەت كەرەك. ونىڭ اتى دا، زاتى دا، داۋاسى دا، شيپاسى دا، امالى دا - ءتىل، ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني ۇستىنى، مەملەكەتىمىزدىڭ ايرىقشا بەلگىسى! زايىرلى، قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋعا بەت العان قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى قازاق تىلىندە زاڭمەن قىزعىشتاي قورۋىمىز كەرەك، تىلگە ەڭ الدىمەن ساياسي قامقورلىق كەرەك. سوندا عانا تىلىنە جارتىلاي تەرىس قاراپ تۇرعان قوعامنىڭ بەتى بۇرىلادى. بۇعان قوسا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ، كورپەسىن كەڭىتەتىن جانە ءبىر اتقارىلار شارۋا بار. ول - ءتىل اگەنتتىگىن قۇرۋ، سونىڭ توڭىرەگىنە بارلىق جەرگىلىكتى باسقارمالاردى جيناقتاۋ. دەربەس مەكەمە عانا ەركىن شەشۋشى جۇمىستار اتقارا الماق. قازىرگى ءتىل كوميتەتىنىڭ تاجىريبەسى وسىنى سان مارتە ايعاقتادى، ايعاقتاي بەرەدى دە. مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ءار شارۋانىڭ شەشىلۋى ءۇشىن وعان باتىل قادامدار كەرەك، ال باتىل قادامداردى قولىندا قۇزىرەتى بار مەكەمە عانا جۇزەگە اسىرماق. تىلگە قاتىستى جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلدانىپ جاتقان شاقتا 2020 جىلعا دەيىن شىن مانىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماسەلەسىن شەشەمىز دەسەك، وندا سول اۋقىمدى باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋعا قۇزىرەتى جەتەتىن، شاماسى كەلەتىن زاڭ دا كەرەك، ۋاكىلەتتى ورگان دا كەرەك. بۇل - مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى قازاق ءتىلىنىڭ ادىمىن اشارلىق ۋاقىت تالابى، كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندەگىسى. وعان بۇگىنگى قازاقستاننىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك پارمەنى دە، دەموگرافيالىق جاعدايى دا تۇپ-تۋرا سايكەس كەلىپ تۇر. ۇرىمتال شاق - وسى.
3. تاۋەلسىزدىك، مەنىڭ ويىمشا، ەڭ الدىمەن ۇلان-اسىر توي ەمەس، ءتىپتى تابىسىمىزدى دابىرالاپ، بوركىمىزدى اسپانعا اتۋ دا ەمەس، تاۋەلسىزدىكتىڭ اتاۋلى جىلى - ەڭ الدىمەن ءار ازاماتتىڭ، ۇجىمنىڭ نە ىستەدىم، نە ىستەي الامىن دەپ ەسەپ بەرەتىن، تابىسىن تارتۋ ەتەتىن بەلەسى. وسىلاي بولعاننان سوڭ دا ءبىزدىڭ باسقارما اياۋلى وتانىمىزدىڭ، قىمبات تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ بەلەستى مەرەكەسىنە بىرقاتار ءىس-شارالار جوسپارلاعان. البەتتە، بۇل ءىس-شارالاردىڭ يدەياسى دا، ماقساتى دا - وتانشىلدىق، ەلشىلدىك مۇراتتاردى ناسيحاتتاۋ. بۇل شارالارىمىزدىڭ بارشاسى استانا قالاسى اكى­مىنىڭ 28 اقپانداعى № 21-6 وكىمىنىڭ نەگىزىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىن مەرەكەلەۋگە ارنالعان ءىس-شارالار جوسپارىنىڭ اۋقىمىندا وتكىزىلەدى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى مەن ماڭىزىن حالىق اراسىنا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ، جاستاردىڭ ۇلتجاندىلىق سەزىمىن وياتۋ، ەلىن، جەرىن، تۋعان ءتىلىن ءسۇيۋ وتان الدىنداعى بورىشتارى ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ ماقساتىندا سەمينارلار، بايقاۋلار، ادەبي-مۋزىكالىق كەشتەر، كەزدەسۋلەر، اقىندار كەشىن وتكىزۋ جوسپارلانعان. تاريحي تۇلعالارىمىز ارقىلى جاستاردى وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ ماقساتىندا ءاليحان بوكەيحان، ىبىراي التىنسارين، مالىك عابدۋللين، مۇقاعالي ماقاتاەۆ، مۇستافا شوقاي كوشەلەرىنىڭ مەرەكەلەرى وتكىزىلدى. سونىمەن قاتار «ءتىل - تاۋەلسىزدىك تۇعىرى» اتتى سەمينار، «وتان وتباسىنان باستالادى» بايقاۋى، «ابايدىڭ ءسوزى - قازاقتىڭ بويتۇمارى» اباي وقۋى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ب.تىلەۋحانمەن كەزدەسۋ، «ءتاۋ ەتەر تاۋەلسىزدىك قۇدىرەتى» جاس اقىندار كەشى، «قازاقستان ماڭگى جاساسىن!» ادەبي-مۋزىكالىق كەش، تاۋەلسىزدىك داڭعىلىندا «تاۋەلسىزدىك مۇراتى - تەگەۋرىندى ەل بولۋ»، جەلتوقسان كوشەسىندە «جەلتوقساننىڭ جەڭىسى - تاۋەلسىزدىك» اتتى مەرەكەلىك ءىس-شارا جانە قازاقستان حالقى تىلدەرى فەستيۆالى اياسىندا «ازات ەلگە امانات تۋعان ءتىلى» اتتى مەرەكەلىك ءىس-شارا وتكىزىلەدى، سونداي-اق تاۋەلسىزدىگىمىزدى پاش ەتەتىن، رۋحاني قاينارلارىمىزعا ۇڭىلتەتىن كىتاپتار دايىنداۋ دا ويىمىزدا بار.

"انا ءتىلى" گازەتى