(اڭگىمە)

تەرەزە ساڭلاۋىنان جۇلقىنا سوققان جەل ۇزىن جىبەك پەردەنىڭ شەتىن جەلپىلدەتە كوتەردى. لەپتىڭ كۇشتىلىگى سونشا، قولىمداعى كىتاپ پاراقتارى دا سۋسىلداپ اۋدارىلىپ تۇسكەن.

ديۆاندا قاعاز قاراپ، ەلەگىزىڭكىرەپ جاتىر ەدىم، ورنىمنان تۇرىپ، ۇلكەن اينەك جاقتاۋىن قوس قولداپ، ايقارا اشتىم. سول زاماتتا ەركەلەي لەكىلدەگەن ارقانىڭ اق سامالى سەنىمەن ءبىر اسا ساعىنا كورىسكەندەي، قويىن-قونىشتى تۇگەل ارالاپ، بەتى-باستان ايمالاي جونەلەدى.

كەيدە ونىنشى قاباتتان تومەندەگى تىرلىكتى تاماشالاۋ دا اسا قىزىقسىز ەمەس. شوق تالدار اراسىنداعى الاڭقايدا دابىرلاپ، دوپ قۋالاپ جۇرگەن بالالارعا كوز تىگەمىن. ارالارىندا ون-ون بىرلەر شاماسىنداعى مەنىڭ دە ەكى ۇلىم ءجۇر.

ءوزى، وسىلاردىڭ ويىن مانەرىنە ىلعي تاڭىرقايمىن. ءبىر-بىرىنە ۇزاقتان الما-كەزەك پاس بەرۋى، ودان جىلدامدىقتى بىرتىندەپ ۇدەتىپ، تۇتاستاي جىلجىپ العا ۇمتىلۋى، نەگە ەكەنىن، «نەمىس ماشيناسى» اتانعان ايگىلى گەرمانيا قۇراما كومانداسىن ەسكە تۇسىرەدى. ءبارىنىڭ ۇيىمداسقان قوزعالىسى، رەتىمەن شەگىنىپ، قورعانۋلارى، ءاربىر ويىنشىنىڭ دوپتى الىپ ءجۇرۋ تاسىلىنە دەيىن بەلگىلى جۇيە، قالىپتى ءتارتىپ بار...

وسىندايدا «قازاق فۋتبول ويناي المايدى» دەگەن ءسوزدىڭ كىشكەنە قيسىنسىزدىعىن ويلايسىڭ. ارينە، بىردەن چەمپيونعا اينالۋ ارمان شىعار، بىراق قۇنتتاسا، شەبەرلىك دەگەن ءبىزدىڭ دە ەلدىڭ قانىنا بىرتىندەپ سىڭەر-اۋ دەپ ۇمىتتەنەسىڭ. ايتەۋىر، مىنا بالالاردىڭ ويىنى جاس كەزدەگى بىزگە قاراعاندا كوش ىلگەرى ءتاۋىر ەكەنىن مويىنداپ، ءتانتى بولاسىڭ.

ال ءبىز... ءيا، ءبىز دە بالالىق شاقتا ونشا جامان وينامايتىنبىز. تەلەۆيزيا ارقىلى كورسەتىلەتىن الەم چەمپيوناتتارىن «تەوريالىق» تۇرعىدا تالاي تالقىلادىق. شۋىلداپ، ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ ءسوزىمىزدى تىڭداماي، قىزىلكەڭىردەك بولىپ قانشاما ايتىستىق-اۋ. الەمدىك «فورۆارد» سانالعان سەركەلەرگە ەلىكتەدىك. ءتىپتى، سولاردى تۇسىمىزدە كورۋشى ەدىك. ايتكەنمەن، ەشبىر ارنايى جاتتىقتىرۋشىسىز ۇيرەنگەن ويىننان قايبىر بەرەكە ىزدەرسىڭ، امالسىزدان، قارابايىر، قارا كۇشكە سالاتىنىڭ تۇسىنىكتى. جوعارى تەحنيكا، ناقتى ناتيجە قايدا-ا... تاسىر-تۇسىر جۇگىرىپ، دوپتى دا، قايدان شىقسا ودان شىقسىن دەگەندەي، وڭدى-سولدى بەتالدى تەۋىپ دالاقتاۋىمىز كوپ ەكەن. ۇر دا جىق قيمىلدىڭ اياعى ءوزارا جانجالعا اپارادى، ودان ­– ايعاي-شۋ، قاقتىعىسىپ، جاعا جىرتىسۋعا دا باراتىنبىز...

ءسويتىپ تۇرعانىمدا كوز الدىمنان كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسا قىزىل-جاسىل نۇر ويناتقان بارماقتاي ءىرى تامشىلار توبەمنەن قۇيىلا جازداپ، بىتىراي شاشىراپ ءوتتى. مەزەتتە كۇل-تالقانى شىققان الگى اسەرىمنىڭ قايدا قالعانىن دا بىلمەي، كىلت ارتقا سەرپىلىپ، «ە-ە، سوقىر جاڭبىر سەبەلەدى-اۋ» دەپ ويلاپ ۇلگەرىپ ەم.

ودان ءوز-وزىمنەن كۇلدىم. بىزدەن جوعارىدا تۇراتىن كورشى كەلىنشەكتىڭ قولىنداعى شاي قالدىعىن نەمەسە سۋسىندى تەرەزەدەن شاشا سالاتىن ادەتى ەسكە تۇسكەن. سول بولۋى كەرەك... ايتپەسە ازىرگە ءبىزدىڭ استانا... نۇر-سۇلتانعا جاۋىننىڭ «اۋىلى» الىستاۋ سەكىلدى ەدى...

مامىردىڭ مامىراجاي ءساتى عوي. كۇن دەمالىس-تىن. سارشا بەسىن كەزى بولار. اراسىندا ۇيىتقىتا سوققان مايدا جەل قايىڭ، تەرەگى ارالاس قالىڭ اعاش جاپىراقتارىن اقىرىن تەربەپ، سىبدىر قاقتىرىپ قويادى.

سالدەن سوڭ ەس جيىپ، ويشا سوناۋ الماتىدا قالعان بالالىق شاق ەلەستەرىنە قايتا ورالدىم.

ءبىز ەسەيگەن جەر الىپ قالاداعى قاپتاعان قوڭىرقاي عانا اۋلالاردىڭ ءبىرى-ءتىن. اۋماعى وتە تار. ىعى-جىعى، ىركەس-تىركەس سالىنعان بەس قاباتتى جايلاردىڭ ورتاسىنداعى الاقانداي عانا ءمۇيىس. سونادايدا توت باسقان تەمىر تەننيس ۇستەلى مەن الدە قاراعايدان، الدە ۇيەڭكىدەن جاسالعان ەسكى اتكەنشەكتەر قالقيىپ تۇرادى. ىرگە تۇستا جالعىز ءتۇپ ورىك اعاشى بار. ونىڭ جەمىسىن قاجەت قىلىپ جاتقان دا كوپ ەشكىم جوق، ساپ-سارى بولىپ تابان استىندا جايراپ جاتۋشى ەدى...  ­­

ءبازبىر ۇلكەندەردىڭ:

– ە، باياعىدا بۇكىل الماتىدا ءيىسى مۇرىن جارىپ، الما مەن القورى سىڭسىپ، جايقالىپ تۇرماۋشى ما ەدى، شىركىن! شەتىنەن ءۇزىپ الىپ كۇيسەكتەتە بەرەتىنبىز. مىناۋ سول اعاشتاردىڭ الدەقالاي امان قالعان جۇرناعى دا. جەلكەڭنىڭ شۇقىرىن كورمەگىرلەر جاپپاي وتاپ قۇرتتى عوي ءبارىن! – دەپ الدەكىمدەرگە قاتتى رەنجىپ، كۇيىنىپ وتىراتىنى بىزگە قيال-عاجايىپ ەرتەگىدەي ەستىلەدى.

ول­ – اياق استىنان قوعامدىق قۇرىلىس اۋىسىپ، جۇرتتى ءبىرتالاي سانسىراتقان توقسانىنشى جىلداردىڭ باسى-تىن. التى-جەتى جاسار كەزىمىز. توپ-توبىمىزبەن وزىمىزدەن ءسال ەرەسەكتەۋ بالالارعا ىلەسىپ شۇبىرىپ جۇرەمىز. دوپ وينايتىن اياداي الاڭ كوبىنە ۇلكەندەردەن بوسامايدى. سوندىقتان كەيدە بىزدەي كىشىرەكتەۋ ۇلدارعا كىر جاياتىن ورىندى پايدالانۋعا تۋرا كەلەدى. ونىڭ وزىندە، كەپتىرۋ ءۇشىن ىلگەن ءبىر جاپىراق بەتورامالىن قولىنا شىبىق الىپ كۇزەتىپ تۇراتىن كەيبىر كەمپىرلەر تەپسىنىپ جولاتپايدى:

– چۋركينى دەتي، درۋگوگو مەستا نە ناشلي؟! ا نۋ ۋبيرايتەس وتسيۋدا! ي تاك-تو پىلنو...

تۇس-تۇستاعى بالكوننان الگىنى قوشتاي جونەلىپ،باجىلداعان تاعى بىرەۋلەر شىعادى:

– پوناەحالي تۋت ۆسياكيە...

– نادوەلي وني ۋجە... نۋجنو سنەستي ەتۋ وبششاگۋ ك چەرتوۆوي ماتەري!

ولاي دەيتىنى ­­– كوپشىلىگىمىز جاتاقحانا تۇرعىندارىمىز. (ايتپاقشى، ءبىزدىڭ جاي ءتورت قاباتتى). مۇندا، نەگىزىنەن، قالالىقتار قاتارىنا كەيىندە قوسىلا باستاعان قاراكوز اعايىندار ورنالاسقان. اۋىلداعى ەلدىڭ ءبىر بولىگى ەسكى ۇكىمەتتەن تيگەن مال مەن تەحنيكانى جەكەشەلەندىرىپ، سونى ساتىپ، وسىندا جان-جاقتان اعىلىپ كوشىپ كەلىپ جاتقان ۋاقىت. قالا توڭىرەگىندەگى شارۋاشىلىقتاردان ءسۇت، ايران، قۇرت-ماي، كوكونىس اكەلىپ اۋلا-اۋلانى ارالاپ ساۋدالاۋ دا سول كەزدەن باستالدى-اۋ. ءتىپتى تۇتاس قوي «تۋشاسىن» ارقالاپ، سونىسىن سۋ ارزانعا بەرەتىن كىسىلەر كوپ كەزىگەتىن. كوشپەلى ءومىر سالتىنىڭ كەيبىر كورىنىستەرىن دە وسى جەردەن كورەر ەڭ. كەيبىرەۋ اۋلانىڭ ءبىر بۇيىرىندە جايراتىپ مال سويىپ، ءتۇتىنىن بۇرقىراتىپ قازان كوتەرىپ جاتادى. مۇنداي جاعدايدى بايىرعى شاھارلىقتار قايدان جاقتىرسىن، قۇبىجىق كورگەندەي تىكسىنەدى. ءبىز بولساق، وقۋ ءبىتىرىپ قالادا قالىپ، ازىرگە جەكە پاتەرگە قول جەتكىزە قويماعان جاس مامانداردىڭ بالالارىمىز. الايدا «اسفالتتا» تۋىپ-وسكەن ۇل-قىزدار دا ءبىزدى الگى «جابايىلار» قاتارىنا قوسىپ، تىجىرىنا قارايدى.

تۇرمىس اۋىرتپالىعى دا وسىنداي سىيىستىرمايتىن احۋالعا ەرىكسىز جەتكىزەتىن شىعار; ايتەۋىر، سول شاقتاردا كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە الدەبىر ىزا، اشۋ بار-تىن. جوق-جىتىكتەۋ، جۇدەۋ-جاداۋلاۋ تۇس. ۇرپيىڭكىرەپ، قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ كۇن كەشكەن سۇرەڭسىزدەۋ ءبىر كەزەڭ ەدى.

ەجەلدەن قالالىق كورشىلەرىمىزدىڭ اراسىندا، قالاي ەكەنىن، بىزگە جۋىق جۇرەتىن بالالار دا بولدى. اسىرەسە، مەنەن ءتورت-بەس جاس ۇلكەن ماليك دەگەن جەتكىنشەك (شىن ەسىمى مالگاجدار سياقتى) سوڭىنان كوپ ەرتتى. نەشەقيلى شىرعالاڭعا قۇمار سول بالامەن بىرگە ماڭايداعى ۇيلەردىڭ ەگەۋقۇيرىق جورتقان نەبىر جەرتولەلەرىنە دە ءتۇسىپ كوردىك، كەپتەرلەر پىرىلداعان شاتىرلارعا دا شىقتىق. ءوزىنىڭ ەشتەڭەدەن قورىقپايتىن جۇرەكتىلىگى، ەپسەكتىگى تاڭىرقاتاتىن. بىردە سوعان ەلىكتەپ بەسىنشى قاباتتىڭ توبەسى جيەگىمەن جۇرمەكشى بولىپ، بيىكتەن ۇشىپ كەتە جازداپ، قاتتى ۇرەيلەنگەن ءساتىمدى دە ۇمىتپاپپىن.

مۇنداي «ەرلىگىمىزدى» بىلسە، اتا-انامىز سازايىمىزدى بەرەر ەدى، ارينە... مەن دە سودان بىرتىندەپ ماليكتەن الىستاۋ ءجۇرۋدى تۇيگەنىم ەسىمدە.

ويىننان قول بوستاعى ەرمەگىم ­– وزىمە شاق «پيونەر» دەگەن ەسكى ۆەلوسيپەد. ءجيى بۇزىلاتىندىقتان، قولىم ماي-ماي بولىپ، كوبىنە سونى شۇقىلاۋمەن ۋاقىت وتەتىن.

ءبىر كۇنى ىزعىتىپ بارا جاتقانىمدا كەنەت اياق باسقىش ىستەن شىعىپ، اينالماي قالدى. كولىكتى اتكەنشەك دىڭگەگىنە سۇيەپ قويىپ، كىلتتەرىمدى شىعارىپ، تاعى دا اۋرەگە ءتۇسىپ جاتسام، اۋلادا جۇرەتىن تۋزيك دەگەن سۇر قاندەن جۇگىرە جەتىپتى. قۇلاعى سەلتيىپ:

– ەي، مادوك، ۆەليگىڭدى ءالى جوندەمەگەنسىڭ بە، مۇنىڭ قالاي؟! – دەپ تاڭدانعانداي، شۇقشيىپ، پەدالعا – ءبىر، ماعان ەكى قارايدى.

جىلتىلداعان كوزدەرىندە اقىل تۇنىپ تۇر. (ەلدىڭ كوبى مەنى «مادوك» دەپ اتايتىن).

– وي، جوندەمەيىن دەپ ءجۇرمىن بە؟ ەندى تابالاماعان سەن قالىپ پا ەدىڭ! مەندە نەڭ بار؟ كەتسەيشى جونىڭە! – دەپ قابارجيمىن ىشتەي.

ىلعي مىقشىڭداپ، ۆەلوسيپەد وڭداپ، قارا تەرگە ءتۇسىپ جاتاتىنىمدى اكەمنىڭ بايقاماعانداي بولاتىنىن بىلەمىن. بىراق ماعان ونىڭ وسى ءۇشىن قاتتى  كۇيزەلەتىنى دە ءمالىم. مەنىڭ دە وعان جانىم اشيدى. ماردىمسىز ايلىقتارىن ەكى-ءۇش اي كەشىكتىرىپ، زورعا بەرسە، قايتسىن. دەگەنمەن، ول سوعان دا قاراماي، تونىن ساتسا دا، جاڭاسىن اپەرەر-اق ەدى. بىراق جاعداي قازىرگىدەي ەمەس، و كەزدە قاجەت دۇنيەڭنىڭ دۇكەننەن تابىلا قويۋى دا وڭاي ەمەس-ءتى. سول سەبەپتى ەسكى-قۇسقىنى ىلدەبايلاي تۇرۋعا تۋرا كەلەدى. ول جاعداي تۋزيكتىڭ ساناسىنا جەتە قويا ما.

نەگىزى، جامان يت ەمەس. جان بالاسىنا زيانى جوق. دالا كەزىپ، ءوز كۇنىن ءوزى كورىپ جۇرگەن «بەيباق» قوي. سودان با، وعان ماڭايداعىلاردىڭ كوبى اياي قارايدى.

الايدا بۇ بايعۇستىڭ دا كورمەگەنى از. بىردە بەزبۇيرەك ماليكتىڭ وسىنى ۇستاپ الىپ، اۋزىنا قىرلى ستاقانمەن اراق قۇيىپ جىبەرگەن كەزى دە بار. كادىمگىدەي تالتىرەكتەپ، ماس بولدى. وسى كورىنىسكە ماڭايداعى يت بىتكەن تۇگەل جينالىپ، ازان-قازان، ۋ-شۋ بولعانى دا – ءبىر «تاريح». سول جولى بالالاردىڭ ەستەرى كەتىپ، تىرقىلداپ، قويماي-قويماي كۇلگەنىنە كىشكەنە قىنجىلعان دا ەدىم.

قاندەن بەيشارا قيرالاڭداپ كەتتى-اۋ، اقىرى...

ىشىمىزدە ەرەكشە ەستيار، مەيىربان بالالار دا جەتكىلىكتى-ءتىن. سولاردىڭ ىشىنەن ءوزىم اسا جاقىن تارتاتىن اماندى ءجيى ەسكە الامىن. فۋتبولداعى العاشقى «ۇستازىم» دا سول. ول دا بىزدەن ءتورت-بەس جاستاي ۇلكەن. ءوزى كەرەمەت ۇشقىر، عاجاپ شابۋىلشى بالا-دى. ءاردايىم «پياتيەتاجكا»، «وبششاگا» بولىپ ەكىگە ءبولىنىپ ويناعاندا قاقپاعا «گولدى» كوبىرەك سالاتىن دا ­– وسى امان ەدى. كەمپىرلەردىڭ قاقپايىنان قاشىپ-پىسا ءجۇرىپ، كەشكە دەيىن دامىل تاپپاي ويناپ، قاس قارايا كوزىمىز جىلتىراپ، شاڭ-شاڭ بولىپ جاتاعىمىزعا قاراي جىلجيمىز.

بۇگىنگىدەي ەمەس، دوپتىڭ دا قات كەزى. مۇندا دا تۇرعىلىقتى بالالارعا جۇگىنۋگە ءماجبۇرسىڭ. سولاردى الدارقاتىپ، كوڭىلدەرىن تاۋىپ بىرگە ويناۋعا تىرىساسىڭ. كەيدە ولار دوپتارىن قورىققاندارىنان دا بەرەدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ كورشىلەردىڭ سانى كوپ، ءارى شەتىنەن وجەت، وزبىرلاۋ-دى.

امان اندا-ساندا بولمەلەرىنە ەرتىپ اپارىپ، قولىنا قاعاز-قارىنداش الىپ، ويىن سحەماسىن جالىقپاي تۇسىندىرەتىن. دوپقا تيەتىن سوققى سالماعى مەن ونىڭ ۇشۋ تراەكتورياسىنا دەيىن كورسەتەدى. ءاربىر نۇكتەدەن تەۋىپ، قالاعان باعىتىڭا قاراي شىر اينالدىراتىن «فوكۋستاردى»، فينت ادىستەرىن ۇيرەتەدى.

اناسى جانە بالاباقشا جاسىنداعى قارىنداسى اياۋلىم ۇشەۋىنىڭ اياداي بولمەسىندە كونە تەلەۆيزور، كىشكەنە توڭازىتقىش، ۇستەل، ءتورت ورىندىق، ءتۇسى وڭعان پالاستان وزگە مۇلىك تە جوق. قابىرعادا اكەلەرىنىڭ ۇلكەن سۋرەتى ءىلۋلى تۇراتىن.

و كىسى الىس قالالارعا جۇك تاسيتىن اۋىر كولىكتىڭ جۇرگىزۋشىسى كورىنەدى. قىزى اياۋلىم دۇنيەگە كەلەر قارساڭدا جول اپاتىنان قايتىس بولدى.­

– وسىندا ءبىراز تۇرا تۇرايىق. اماندىق بولسا، تابىستى مولىراق تاۋىپ كۇنى ەرتەڭ-اق جەكە ءۇي الامىز، – دەيدى ەكەن.

اماننىڭ اناسى جاقىن جەردەگى شاعىن ءدامحانادا جۇمىس ىستەدى. ىدىس جۋادى، كەلىپ-كەتۋشىلەر تاراعاندا ەدەن تازالايدى. بىراق، قيىنى، مۇندا دا جالاقىنى ۋاقىتىلى بەرمەيتىندەي. تەك، ايتەۋىر، كۇندەلىكتى اس-سۋدى سول جەردەن ايىرادى. جۇمىستان كەيىن قول دورباسىن ازداعان كاۋاپ، تۋرالعان نان، كەسىلگەن تورت، ەرتەڭگە قالسا بۇزىلىپ كەتەتىن ءتۇرلى سالات دەگەندەي ازىققا تولتىرىپ قايتاتىن سياقتى.

ءبۇلدىرشىن قىز تۇسكە دەيىن شەشەسىنىڭ جانىندا وتىرادى، تۇستەن كەيىن وعان ساباقتان كەلگەن اعاسى قارايتىن. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە اياۋلىم قاتتى كۇيىپ قالىپتى.

سويتسە، امان ماماسى جۇمىستان كەلەر قارساڭدا توكقا ءشاي قويىپ، ساباق قاراپ وتىرعان ەكەن. ەندى-ەندى عانا ءتاي-ءتاي باسىپ جۇرگەن قارىنداسىنىڭ شاۋگىمنىڭ قاسىنا بارىپ، باۋىنان تارتىپ قالعانىن اڭداماپتى. ساقىلداپ قايناعان سۋ ءسابي قىزدىڭ اياعىنا توگىلەدى. ساسقالاقتاعان امان شىرقىراپ جىلاعان قارىنداسىن سىرتقا الىپ شىققان سوڭ، جاعدايدى تۇسىنگەن ۇلكەندەر جەدەلجاردەم شاقىرتىپتى.

وسىدان كەيىن كىشكەنە قىزدىڭ ەكى-ءۇش جىلداي ءبىر اياعىن اقساڭداي باسىپ جۇرەتىنىن كوردىك. سول جاراقاتى ءۇشىن دە اياۋلىمدى ماماسى قالاداعى بالاباقشالاردىڭ بىرىنە ارەڭ ورنالاستىرعانىن دا ءبىلۋشى ەدىك...

ارادا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەندە ءبىزدىڭ اۋلادا شيرىعىپ تۇراتىن «ءارى وتىر، بەرى وتىر» تارتىسى وسى اياۋلىمعا قاتىستى جالعاسقانىن كورگەنىم بار. الدەبىر جەتى-سەگىز جاستارداعى ەر بالا ءوز بەتىمەن قۇمداقتا ويناپ وتىرعان بۇعان: ­­

– ءاي، سەن كىمسىڭ؟ ساعان مۇندا ويناۋعا كىم رۇقسات بەردى؟ بار، كەت! بۇل جەرگە كەلۋگە بولمايدى ساعان. ءوزىڭنىڭ جاتاقحاناڭا بارىپ وينا! ­­– دەگەنى.

انانداي جەردە قارىنداسىنا سىرتتان قارايلاپ جۇرگەن امان لەزدە جەتىپ باردى دا، الگىنى جەلكەسىنەن ءبۇرىپ الىپ ءبىر-اق سەرپىدى:

– ءوزىڭ كەت، بار، جوعال! شارۋاڭ قانشا تىپ-تىنىش وتىرعان بالادا؟!

ونداي وقىس قيمىلدى كۇتپەگەن اناۋ قاتتى قورقىپ كەتتى بىلەم، بۇكىل اۋلانى باسىنا كوتەرىپ باقىرىپ جىلاپ جىبەردى. سول ەكى ورتادا، قايدان ساپ ەتە تۇسكەنى بەلگىسىز، بالانىڭ شەشەسى جۇگىرىپ جەتىپتى. ءوزىنىڭ سىقپىتى دا ءبىرتۇرلى ۇرەيلىلەۋ ادام ەكەن، شاشى البا-جۇلبا بولىپ امانعا قاراي تاپ بەردى. قولىنا تۇسسە، تۋرا، شايناپ تاستاۋدان تايىنبايتىنداي:

– ءاي، سۇمىراي، بەرى كەلشى، كانە! ىرعايداي بولعان موينىڭدى جۇلىپ الايىن! نەگە تيەسىڭ جازىقسىز بالاعا؟!

قۇداي وڭداپ، وسى كەزدە ءبىزدىڭ جاتاقحانادا تۇراتىن قارت انا ونىڭ جولىن كەس-كەستەپ، اراشاعا ءتۇستى.

– وي، قوي، شىراعىم! اپتىعىڭدى باس. مۇنىڭ نە؟..

­– بىلاي تۇرىڭىز، كانە! وڭكەي قايىرشى بالە بولدىڭدار عوي، تۇگە! وسى ءۇيدى جاتاقحانانىڭ قاسىنان المايىق دەپ قانشا قاقسادىم كۇيەۋىمە دە... نە سەندەردىڭ كوزدەرىڭدى قۇرتىپ، نە ءوزىمىز كوشىپ تىنباساق كۇن كورسەتەتىن تۇرلەرىڭ جوق! جەر-جەردەن قاڭعىپ ­كەلىپ، قاعىلعان-سوعىلعان بالەلەر... قايدان شىققان نەمەسىڭدەر...

– قاراعىم، اۋىزىڭا يە بولىپ سويلە! استامشىلىقتى دوعار. قۇدايدان قورىق. جەتى اتاڭ وسى الماتىدا تۋسا دا، بۇل – قازاققا ورتاق جەر. ءبىزدىڭ دە مۇندا كۇن كورۋگە قاقىمىز بار. جوق، الدە، بۇل ايماقتى تۇتاستاي ساتىپ الىپ پا ەدىڭدەر؟ ال ولاي بولسا، قايسىمىز سەنىڭ تورىڭە شىعىپ تەكەمەتىڭدى تىلدىك، قايسىمىز جەپ وتىرعان نانىڭا تالاستىق؟ كورسەتشى ماعان!

– كەتىڭىز، ايتتىم ءبىتتى! جولاماڭدار بۇل ماڭايعا!

– قوي، شىراعىم، ءويتىپ اقىماق بولما. بەتالدى باتىرما تىزەڭدى. سەندەرسىز-اق تىرلىكتىڭ باسقا دا تاۋقىمەتى وڭدىرىپ جاتقان جوق بۇل بالالاردى. جانە بۇل – ۋاقىتشا قيىندىق. ءبارىنىڭ دە اۋزى كوككە ىلىگەدى ەرتەڭ. بۇلاردىڭ تىرلىگىنە كيلىكپە. ونسىز دا حالىقتىڭ ىرىس-نەسىبەسىن اۋىزدان جىرىپ، تالاپ جەپ جاتقان سىرت دۇشپان كوپ. ازعانتاي قازاق تۇرتپەكتەمە ءبىر-ءبىرىڭدى!

الايدا جەتەسىزدەۋ ايەل سوزگە توقتار بولمادى. كوزى اقيىپ، ودان سايىن ەكىلەندى:

– ۇلكەنىڭ بار، كىشىڭ بار، بالامىزعا مازا بەرمەيتىن بولدىڭدار! وتكەندە ءبىزدىڭ پودەزدەن ۆەلوسيپەد تە ۇرلاندى. سول ۇرلىق سەندەردەن كەلمەگەندە كىمنەن كەلدى؟! وڭكەي قاراقشى! سوتقا بەرۋ كەرەك سەندەردى شەتتەرىڭنەن... بۇل اۋلا جەرگىلىكتى ادامدار ءۇشىن سالىنعان. ويناماسىن ەشكىم. كوشىڭدەر بۇل جەردەن. كەتىڭدەر!­

­– كەتسەڭ – ءوزىڭ كەت! داۋا جوق ەكەن ساعان. استاپىراللا، قازاق پەن قازاق بالانىڭ اراسىنا ءتۇسىپ، الاقانداي اۋلاعا تالاستى دەگەن نە ماسقارا؟!.

بۇل كەزدە اماننىڭ اناسى جۇمىستا بولاتىن. سونىسى جاقسى بولدى ما دەپ ويلاپ ەم. ايتپەسە، جۇلىسار ما ەدى.

الدەن ۋاقىتتا دولى ايەل كەمسەڭدەپ جىلاپ تۇرعان ۇلىن:

– ءوي، كورىنگەننەن تاياق جەگەن سورلى! – دەپ باسىنان ءبىر پەرىپ ودان سايىن باجىلداتىپ، جۇلقي سۇيرەپ، ۇيىنە قاراي جونەلدى. شاڭقىلداعان داۋسى كوپكە دەيىن تىنشىعان جوق.

امان دا اياۋلىمدى جەتەكتەپ، جاتاققا بەتتەگەن.

كەشكە قاراي جاتاقحانا دالىزىندە باس قوسقان بالالار ءتورت قاباتتى ويران-اسىر قىلىپ تۇگەل شارلاپ، تىعىلىسپاق، اتىسپاق وينايمىز. ەڭ جاقسىسى، قانشا شۋلاساق تا، بىزگە ءوز «تەرريتوريامىزدا» ەشكىم جەكىمەيدى، ەسكەرتۋ جاسامايدى.

ويناپ بولعان سوڭ، توپ بالا ءتۇن اۋعانشا اڭگىمەلەسەر ەدىك. جاس بولساق تا، ءبىزدىڭ دە ءوزارا بولىسەر مۇڭىمىز، شەرتەر سىرىمىز بار...

ءبىر كۇنى ساباقتان كەلسەم، ەسىك الدىندا تۇنجىراپ امان وتىر. ءتۇرى قاپ-قارا بولىپ تۇتىگىپ كەتكەن. سويتسەم، ولاردىڭ بولمەسىنىڭ سىرتىنا بىرەۋ قوسىمشا اسپالى قۇلىپ سالىپ، بەكىتىپ قويىپتى. بۇل – جاتاقحانا مەڭگەرۋشىسىنىڭ ءىسى-ءتىن. پاتەراقىنى دەر كەزىندە تولەمەگەن بولمە يەلەرىن وسىلاي «جازالايتىن» ءتارتىپ بار-دى.

– ءجۇر، ءبىزدىڭ ۇيگە بارايىق. شاي ىشەيىك، – دەپ ەدىم، امان كونبەدى.

ەكەۋمىز مەن ۇيگە كىرىپ الىپ شىققان پەچەنە، كونفەت ونى-مۇنىنى تالعاجاۋ قىلىپ قاس قارايعانشا وتىردىق. ءبىر مەزگىلدە اياۋلىمدى ەرتكەن اناسى دا كەلگەن.

جاعدايدى بىردەن تۇسىنگەن و كىسى ءتۇسى سۇرلانىپ، ەكىنشى قاباتقا جەدەل باسىپ كوتەرىلدى دە، قۇلىپتاۋلى ەسىكتى ءبىر يىعىمەن، بار ەكپىنىمەن قاعىپ، بولمەگە بۇزىپ كىردى. قاتتى اشۋلانعان ادامنىڭ ايرىقشا قايراتتانىپ كەتەتىنىن سوندا كوردىم. تالدىرماش قانا كەلگەن اپاي ەدى. ودان سوڭ، قولىنداعى زاتتارىن تاستاي سالدى دا، بۇكشيىپ وتىرىپ، ەگىلىپ ۇزاق جىلادى. سۇمدىق قورلانعان سياقتى.

ءبىر اڭعارعانىم، بۇ كىسىلەر جازدا دا ەشقايدا بارمايتىن. سوعان قاراعاندا ەشبىر ەت-جاقىن تۋىستارى دا جوق-اۋ دەپ ويلاعانىم بار.

ال ءبىزدىڭ ءورىسىمىز كەڭدەۋ-ءتىن. كانيكۋل سايىن اۋىلعا، اجەمە اتتانامىن. جايلاۋعا بارىپ قىمىز ىشەمىز، اتقا مىنەمىز، قاراقات، يتمۇرىن تەرەمىز. سۋعا تۇسەمىز. اجەمنىڭ اڭگىمەلەرىن ەستيمىن... راحات ءبىر كۇندەر ەدى.

قازىر ويلاپ كورسەم، اۋلا مەن اۋىلدىڭ اراسىندا وسكەندىكتەن بە، الماتىدا تۋعانىممەن، ناعىز قالالىق بولىپ كەتە الماپپىن. ءوزى، مۇنداي «قوسمەكەندىلىكتىڭ» پايداسى مەن زيانىن وسى كۇنگە دەيىن اسا اجىراتا دا بەرمەيمىن...

باياعىدا امانعا ارا تۇسكەن اجەنىڭ ايتقانى كەلىپ، جاتاقحانانىڭ بارلىق تۇرعىنى دەرلىك ءوز جايلارىن تاپقان. كوبى الاتاۋ باۋرايىنداعى اسەم شاھاردان بىرتىندەپ ەڭسەلى باسپانا الدى. كەيبىرەۋى عانا اۋىلدارىنا كەرى كوشكەن.

قاراپ وتىرسام، سول توقسانىنشى جىلعى ويىن بالالارىنىڭ ورتا جاسى بۇگىندە قىرىققا تاياپتى. ءبىزدىڭ جايعا قاراما-قارسى ۇيدە تۇرعان ءبىرجان دەگەن ازاماتپەن ءالى كۇنگە دەيىن ارالاسىپ تۇرامىن. ءىرى كومپانيا جەتەكشىسى. جيعان-تەرگەن اكتسياسىن شەت ەلدە ساقتاعىسى كەلەتىنىن ايتىپ قالعانى بار. «ءوزىڭ دە ءسويت»، – دەپ قويادى. «ويباي، ونداي قور قايدان بولسىن بىزدە!»­ – دەپ جەلكەمدى قاسىپ، كۇلدىم دە قويدىم.

ورتاق تانىستار ارقىلى اماننىڭ تەلەفونىن تاۋىپ، حابارلاسقانمىن. ءبىز سەكىلدى ونىڭ دا استاناعا اۋىسقانىنا ءبىرتالاي بولىپتى. «كەزدەسەيىك»، – دەپ قۋانىپ قالدى. جاڭادان سالىنعان ۇيلەرگە قىمبات جوندەۋ جۇرگىزىپ، ءىشىن جيھازعا تولتىرىپ بەرەتىن قىزمەت اگەنتتىگىن اشىپتى.

– مامام زەينەت دەمالىسىنا شىققان. بىراق ءالى جۇمىس ىستەپ ءجۇر. كۇيلى-قۋاتتى. اياۋلىم قارىنداسىڭ دا ادەمى بولىپ بوي جەتكەن. كۇيەۋگە شىقتى. ەكى بالانىڭ اناسى. تۇرمىس-جاعدايلارى جاقسى، ­– دەيدى...

قىزىق بولعاندا، الدىڭعى كۇنى سول اياۋلىمنىڭ وزىمەن دە جولىعىپ قالدىم. ءبىر ارىپتەسىمدى اۋەجايعا شىعارىپ سالىپ، بيىك عيماراتتان شىعىپ كەلە جاتسام، قارسى الدىمنان ۇشىراسقان جاس كەلىنشەك:

– مادوك اعا! – دەپ قول سوزىپ، سۇيرىكتەي اپپاق ساۋساقتارىن ۇسىنىپ تۇر. قاپەلىمدە ابدىراڭقىراپ قالدىم دا، تەز تانىپ:

– وي-ي، اينالايىن، اياۋلىم! – دەپ ەسىم شىعىپ جاتىر.

راسىندا دا حاس سۇلۋعا اينالىپتى. مويىل كوزى مولدىرەپ، ۇزىن قولاڭ شاشى يىعىنان توگىلىپ، جىميا كۇلەدى.

قاسىنا ەرىپ جۇرگەن وفيتسەر دە جايدارىلانا امانداسقان. جولداسى ەكەن. اۆياتسيا كاپيتانى. سىناقشى-ۇشقىش كورىنەدى. ەكەۋىنە:

– باقىتتى بولىڭدار! – دەپ شىن تىلەكتەستىگىمدى ءبىلدىردىم.

***

تومەنگە تەرەزەدەن تەلمىرگەنشە، بالالاردىڭ ويىنىن اۋلاعا شىعىپ، جاقىننان تاماشالاۋدى ۇيعارىپ ەدىم. بىراق ۇلدارىم مەنى بايقاماي-اق قويسىن، كوڭىلدەرىن بولمەيىن دەپ سىرتقارىلاۋ، تاسالاۋ جەرگە بارىپ ايالدادىم.

ساكىدە شوشايىپ بىرنەشە «جانكۇيەر» وتىر. كوبى – اجەلەر.

ءبىر كەزدە زاڭعار، الىپ ءۇيدىڭ جالپاق قابىرعاسىنان الاشۇبار كولەڭكە جۇگىرىپ، وتكىنشى جاۋىن بۇركىپ ءوتتى. بىراق ويىن قىزىعىنا بەرىلگەن ۇلدار ونى ەلەڭ قىلعان جوق. قايتا، الاڭنىڭ شاڭى باسىلعانىنا قۋانعان سەكىلدى.

وسىلاردى كوزدەن تاسا قىلماي ءجۇرمىز دەگەنمەن، بۇلاردىڭ دا ءوز قۇپيالارى، ومىرگە دەگەن جەكە كوزقاراستارى مەن ايرىقشا ارماندارى بولاتىنىن تۇيسىنەمىن.

بۇل بۋىننىڭ بىزگە قاراعاندا قاق-سوققا، ارتىق ارەكەتكە ونشا ۇيىرلەنبەيتىنى، ءاربىر قيمىلىنىڭ مەيلىنشە ءدال، ناقتى كەلەتىنى، اناۋ-مىناۋعا ەت-جۇرەگى ەلجىرەي قويمايتىنى تۋرالى ويلايمىن. مۇمكىن، قاتىگەز زامانعا سونداي مىنەز دە كەرەك شىعار. بىلمەدىم...

ءيا، ءومىر سالتتارى وزگەشە. جانە بۇلاردىڭ اجەلەرى­ دە – قالالىق قوي...

كەنەت شاتىرلاپ كۇن كۇركىرەدى دە، شەلەكتەپ جاڭبىر توگە جونەلدى.

جۇقا اق پيدجاكتىڭ جاعاسىمەن باسىمدى بۇركەپ، ۇيگە قاراي تۇرا بەزدىم. ايتپەسە، شىلقىلداپ، نوسەر استىندا قالاتىنىم انىق. كوڭىلدە «اناۋ ۇلدار قايتەر ەكەن» دەگەن دە الاڭ بار.

ءبىر قاراسام، ىرجىڭ قاققان بالالارىم دا دوپتارىن كوتەرىپ، سوڭىمنان ىلەسە جۇگىرىپ كەلەدى.

مەن توسىننان جاۋعان جاۋىندى جاقسىلىققا جورىدىم.

(«قازاق ادەبيەتى»، №31)

ميراس مۇقاش

Abai.kz