ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا: جانگەلدى شىمشىقوۆ (باسى)
كەدەندىك وداق. قوعامنىڭ كۇدىگىن سەيىلتپەي تۇرعان كۇردەلى ماسەلەگە قاتىستى ەل ءىشىنىڭ نارازىلىعى جانە وسى وداقتىڭ ءتۇبى تاۋەلسىزدىككە تونەر قاۋىپكە اپارماي ما دەگەن ۇلكەن سۇراقتار كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇر.
كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى، بىلىكتى ەكونوميست جانگەلدى شىمشىقوۆ ءبۇتىن ەلدىڭ باسىن قاتىرعان كەدەندىك وداق جونىندەگى وقىرماندار ساۋالىنا جاۋاپ بەرىپ وتىر.
«اباي-اقپارات»
- جانگەلدى مىرزا، كەدەندىك وداقتان شىعۋعا بولادى ما؟ ول جاعى ءۇش جاقتى كەلىسىم بارىسىندا قارالاعان با؟
- كەدەندىك وداقتان دا، كەز كەلگەن حالىقارالىق بىرلەسكەن ۇيىمداردان دا البەتتە شىعۋعا ابدەن بولادى. كىرەر ەسىك بولسا، شىعار ەسىك تە بولۋعا ءتيىستى عوي. «كوپجاقتى ساۋدا جۇيەسى شەڭبەرىندەگى كەدەندىك وداقتىڭ قىزمەت ەتۋى تۋرالى كەلىسىم» دەگەن ءۇش مەملەكەت: رەسەي فەدەراتسياسى، بەلارۋس رەسپۋبليكاسى جانە قازاقستان رەسپۋبليكالارىنىڭ مينسك قالاسىندا 2011 جىلدىڭ 19 مامىرندا تۇپنۇسقاسى قانا ورىس تىلىندە (!) جاسالىپ، كەدەندىك وداقتىڭ كوميسسياسىندا ساقتالۋعا ءتيىستى قۇجاتتىڭ 5-بابىندا 2007 جىلعى 6-قازانداعى كەدەندىك وداقتىڭ ودان شىعۋ مەن قوسىلۋدىڭ كەلىسىمدىك-قۇقىقتىق نەگىزىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان حاتتامامەن انىقتالادى دەپ كورسەتىلگەن.
- الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى رەتىندە ايتىڭىزشى، شىلدەنىڭ بىرىنەن باستاپ ەلدىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىسىندا نەندەي وزگەرىستەر بار؟
كەدەندىك وداق. قوعامنىڭ كۇدىگىن سەيىلتپەي تۇرعان كۇردەلى ماسەلەگە قاتىستى ەل ءىشىنىڭ نارازىلىعى جانە وسى وداقتىڭ ءتۇبى تاۋەلسىزدىككە تونەر قاۋىپكە اپارماي ما دەگەن ۇلكەن سۇراقتار كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇر.
كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى، بىلىكتى ەكونوميست جانگەلدى شىمشىقوۆ ءبۇتىن ەلدىڭ باسىن قاتىرعان كەدەندىك وداق جونىندەگى وقىرماندار ساۋالىنا جاۋاپ بەرىپ وتىر.
«اباي-اقپارات»
- جانگەلدى مىرزا، كەدەندىك وداقتان شىعۋعا بولادى ما؟ ول جاعى ءۇش جاقتى كەلىسىم بارىسىندا قارالاعان با؟
- كەدەندىك وداقتان دا، كەز كەلگەن حالىقارالىق بىرلەسكەن ۇيىمداردان دا البەتتە شىعۋعا ابدەن بولادى. كىرەر ەسىك بولسا، شىعار ەسىك تە بولۋعا ءتيىستى عوي. «كوپجاقتى ساۋدا جۇيەسى شەڭبەرىندەگى كەدەندىك وداقتىڭ قىزمەت ەتۋى تۋرالى كەلىسىم» دەگەن ءۇش مەملەكەت: رەسەي فەدەراتسياسى، بەلارۋس رەسپۋبليكاسى جانە قازاقستان رەسپۋبليكالارىنىڭ مينسك قالاسىندا 2011 جىلدىڭ 19 مامىرندا تۇپنۇسقاسى قانا ورىس تىلىندە (!) جاسالىپ، كەدەندىك وداقتىڭ كوميسسياسىندا ساقتالۋعا ءتيىستى قۇجاتتىڭ 5-بابىندا 2007 جىلعى 6-قازانداعى كەدەندىك وداقتىڭ ودان شىعۋ مەن قوسىلۋدىڭ كەلىسىمدىك-قۇقىقتىق نەگىزىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان حاتتامامەن انىقتالادى دەپ كورسەتىلگەن.
- الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى رەتىندە ايتىڭىزشى، شىلدەنىڭ بىرىنەن باستاپ ەلدىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىسىندا نەندەي وزگەرىستەر بار؟
2011 جىلدىڭ 1-شىلدەسىنەن بەرى وتكەن جارتى اي ىشىندە ەلدىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىسى كۇرت قۇلدىراپ، نەمەسە اسپانداپ كەتتى دەپ ايتۋ قيىن.
- كەدەندىك وداققا وتكەلى بارلىعى قىمباتتاپ بارادى. وسىلاي جالعاسا بەرە مە، الدە باعا تۇراقتالا ما؟
- ەكونوميكا كاسىپورىنداردىڭ تاريفتىك قورعانىس دارەجەسى نىعايدى. بۇل قاتارداعى تۇتىنۋشىلار مەن ساتىپ الۋشىلار ءۇشىن بولشەك ساۋدا باعالارىنىڭ ءوسۋى مەن توۆار ءتۇرلى-تۇستىلىگىنىڭ كەمۋىنە اپارارى ەكونوميكالىق زاڭدىلىق. ارينە، نارىقتىق ەكونوميكا ءوزىن-ءوزى رەتتەۋشى اسپاپتارى ارقىلى ەرتە مە، كەش تەپە-تەڭدىك باعا قۇرىلۋىن، ونىڭ تۇراقتانۋىن قامتاماسسىز ەتەرى ءسوزسىز، الايدا سۇرانىس كولەمى مەن ۇسىنىستىڭ كولەمىنىڭ تەڭەلۋى ارقىلى تۇراقتانعان باعا بىرەۋگە ارزان، ال كوپشىلىككە قىمبات بولۋى ءسوزسىز.
- كەدەندىك وداققا كىرگەندەگى قر-نىڭ تۇپكى ماقساتى نە؟ ەكونوميكامىز وركەندەپ داميدى ما، الدە قاراپايىم تۇتىنۋشى حالىق زارداپ شەگە مە؟
ءبىرىنشى سۇراققا بەرگەن جاۋاپتا كەلتىرىلگەن «كوپجاقتى ساۋدا جۇيەسى... كەدەندىك وداق تۋرالى كەلىسىم» دەگەن رەسمي قۇجاتتا «جاقتاستار وزدەرىنىڭ وتە تەز ارادا ءوزارا كەلىسىلگەن شارتتار نەگىزىندە دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا، دسۇ-عا كىرۋگە ۇمتىلىسىن دالەلدەي وتىرا...» - دەلىنگەن. بۇدان ۇعارىمىز دسۇ-عا بىردەي تالاپپەن ءۇش مەملەكەت بىرلەسە كىرۋگە ءتيىستى. الايدا دسۇ-عا وداق بولىپ، نەمەسە بىرلەسە مۇشەلىككە وتۋگە ءتيىستى. دسۇ-عا مۇشەلىككە وتكەن ەلدىڭ «قاعاناعى نارىق، ساعاناعى نارىق» بولعانىن دالەلدەي قوياتىن ەكونوميكالىق دەرەك تاپپادىق. كورشىلەس قىرعىز مەملەكەتى دسۇ-عا مۇشە بولعالى ون ايدىڭ ءجۇزى بولدى ودان شىققان وڭ ناتيجە جايىنداعى ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەردى ۇشىراتپاپپىن.
- كەدەندىك وداققا مۇشە ءۇش ەلدىڭ قايسىسىنىڭ ەكونوميكاسى باسىم؟
- بۇل جەردە ەشبىر كۇمانسىز رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ باسىم ەكەنىن مويىنداۋ قاجەت. ەگەر مۇنى دالەلدى دايەكتى ەتىپ كەلتىرۋ قاجەت بولسا وندا، ارينە، ءبىر كىتاپ ستاتيستيكالىق مالىمەت كەلتىرۋ قاجەت بولارى انىق. دەگەنمەن دە، جان باسىنا شاققانداعى ءىجو كورسەتكىشى بويىنشا ەلدەردى سارالايتىن بولساق رەسەي 82 ورىندا تۇرسا، قازاقستان 92 ورىندا. ال ەڭ تومەنگى كۇن كورىس دەڭگەيى ارقىلى كەلەتىن بولساق، وندا 2008 جىلى اقش دوللارىمەن ولشەگەندە ءار قازاقستاندىقتىڭ ۇلەسىنە 102,8 $ بەلارۋستارعا 106,5 $ ال ءار رەسەيلىككە 172,2 $ دان كەلگەن. مەنىڭشە، وسى كورسەتكىشتەردىڭ ءوزى-اق قاي ەكونوميكانىڭ باسىم ەكەنىن كورسەتە الاتىن سياقتى.
- كەدەندىك وداقتىڭ ساياسي استارىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟
- كەدەندىك وداقتىڭ كەلەسى ساتىسى ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىك قۇرۋ. ودان كەيىنگى ساتىسى ءبىر ۆاليۋتا - اقشا بىرلىگىنە كوشۋ. ودان كەيىنگى جەردە كەلمەسكە كەتتى دەپ ويلاعان ساياسي كەڭەستەر وداعىن جاڭعىرتۋ ەكەنى لوگيكالىق تۇرعىدان زاڭدى قوزعالىس ناتيجەسى ەكەنى بەس ەنەدەن بەلگىلى.
- كەشە كەدەندىك وداققا مۇشە ءۇش مەملەكەتتىڭ پرەمەر-مينيسترلەرى تۋرالى قانداي ماسەلەلەر تالقىلادى؟
- كەشەگى كەدەندىك وداققا مۇشە ءۇش مەملەكەتتىڭ پرەمەر -مينيسترلەرىنىڭ نە تالقىلاعانىن ءباسپاسوز بەتىندە كورە العان جوقپىز. الايدا ك. ماسيموۆتىڭ جاساعان مالىمدەمەسىنەن كەدەندىك وداققا سايكەس شەشىلەر ماسەلەلەر تالقىلانۋى مۇمكىن ەكەنىن شىرامىتۋعا بولادى.
- جانگەلدى مىرزا، تاۋەلسىز ەلدەرگە ءتان ەكونوميكالىق العىشارت قازاقستاندا جاسالىپ بولدى ما؟ وعان كىرەتىن قانداي ەكونوميكالىق فاكتورلاردى اتاي الاسىز؟
مەنىڭ پايىمداۋىمشا، تاۋەلسىز ەلگە قاجەتتى العىشارتتاردىڭ تۇپنۇسقاسى جاسالعان. بۇل تەك تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇكىمەتىنە جانە ونىڭ بيلىگىنە باعىنىشتى ەكونوميكا، ترانسپورت، ەنەرگەتيكا، كولىك، بايلانىس ت.ب. سالالاردىڭ قۇرىلۋى. ارينە، زاڭدىق قۇقىقتىق نەگىزدە زاڭ شىعارۋشى اتقارۋشى سوت ت.ب. بيلىك تارماقتارىنىڭ قالىپتاسۋى پرەزيدەنتتىك بيلىك جۇيەسىنىڭ قۇرىلۋى، اتا زاڭ كونستيتۋتسيانىڭ قابىلدانۋى، تۋ، مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ قالىپتاسۋى كورشىلەس مەملەكەتەرمەن شەكارانىڭ زاڭداستىرىلۋى، دۇنيە جۇزىندەگى مەملەكەتتەردىڭ مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋى، دۇنيەجۇزىلىك بىرىككەن ۇيىمدارعا مۇشەلىك ەتۋى، سول سياقتى تولىپ جاتقان باسقا دا كوز كورگەن ءىس-شارالاردى اتاپ وتۋگە بولادى. الايدا، تاۋەلسىزدىك العان ەل مىندەتتى تۇردە وتارسىزدانۋ داۋىرىنەن (دەكولونيزاتسيا) ءوتۋى قاجەت. بيبلياداعى مويسەي ءوز حالقىن 40 جىل شولدە قاڭعىرتىپ، بويىنا قۇلدىق پسيحولوگيا سىڭگەن ادامداردىڭ ءبارى و دۇنيەلىك بولعاندا عانا ەلىنە قايتارعان. مىنە، سول حالىق 2000 جىل بويى دۇنيەجۇزىنىڭ شار تارابىن شارلاپ، قاڭعىرىپ ءومىر سۇرسە دە، ۇلتتىق نامىسىن جويماي، جارتى عاسىردان استام تازا ۇلتتىق مەملەكەت قۇرىپ دۇنيە جۇزىنە ايگىلى يزرايل بولىپ وركەندەپ وتىر. بىزدە وتارسىزداندىرۋ بولماعاندىقتان، جاس ۇرپاق تاۋەلسىزدىكتىڭ نە ەكەنىن ونىڭ قانداي قاجەتى بار ەكەنىن مۇلدەم تۇسىنبەيدى. ءوزىنىڭ انا ءتىلىن دە، ءوز مەملەكەتىن دە قورعاماق تۇگىلى، ونىڭ قاجەتتىلىگىن قۇپتامايدى. ەندەشە، تاۋەلسىزدىكتىڭ نەگىزگى ماسەلەسى وتارسىزداندىرۋ - ورىندالعان جوق. ەكونوميكالىق تۇرعىدان كەلەتىن بولساق، ارينە، بۇل ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ فاكتورلارىمەن سايكەس كەلەدى. ءبىرىنشى كەزەكتە ەكونوميكا تاۋەلسىز بولۋى ءۇشىن ول شيكىزات شىرماۋىنان قۇتىلۋى قاجەت. البەتتە، جابىق ەكونوميكا قۇرۋ بۇل قاتە جول، دەگەنمەن دە اشىق ەكونوميكا دۇنيەجۇزىلىك ەڭبەك ءبولىسى جانە سالىستىرمالى ەكونوميكالىق ارتىقشىلىق ۇستانىمدار نەگىزىندە رەسپۋبليكا ەكونوميكاسىنىڭ ماماندانۋى ارقىلى جۇزەگە اسۋى قاجەت.
- ورتا ازيا ەلدەرىنە وسى تالاپ بويىنشا قىسقاشا باعا بەرىپ وتسەڭىز.
- ەگەر دە ورتا ازيا ەلدەرىنە وسى تۇرعىدان باعا بەرەر بولساق: تۇركىمەن رەسپۋبليكاسىنان باستايىق: تۇركىمەندەردىڭ ەكونوميكاسى جايلى باتىس دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، وندا ولار تۇركىمەنستاندى ارتتا قالعان ەل دەپ سۋرەتتەۋگە اۋەس. ويتكەنى تۇركىمەن باسشىلىعى ەلدىڭ مۇناي مەن گاز بايلىعىن جەكەشەلەندىرۋ ارقىلى تالان تاراجعا ءتۇسىرىپ، باتىس اشقاراقتارىنىڭ كومەيىنە وڭاي ۇسىنىپ وتىرعان جوق. كەرىسىنشە، تەك قانا ءبىر يە قوجا، مەملەكەت ارقىلى تۇسكەن قاراجاتتىڭ ناتيجەسىن جەكەلەگەن «جاڭا بايلاردىڭ» مۇددەسىنە ەمەس، بۇكىل تۇركىمەن حالقىنىڭ مۇددەسىنە جۇمساپ وتىر.
وزبەكستان ەكونوميكاسىنا كەلەتىن بولساق، بۇل ەل جان-جاقتى كەڭەس داۋىرىندە قۇرىلعان ەكونوميكالىق مۇمكىنشىلىكتەرىن جوعالتپاي، ەڭبەك ونىمدىلىگى تومەن بولسا دا ءاربىر ءوندىرىس سالاسىن دامىتۋعا ات سالىسىپ وتىر. قارجى سالاسىنا كەلەر بولساق، وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دۇنيەجۇزىلىك قارجى ۇيىمدارىنا بىردە-ءبىر تيىن قارىز ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. سالىستىرىڭىز، ءبىزدىڭ ەلدىڭ سىرتقى قارىزى ءىجو-ءنىڭ 90 پايىزىن قۇرايدى. باسقاشا ايتقاندا، ءاربىر جاڭا تۋعان قازاقتىڭ بالاسى وزىمەن بىرگە دۇنيەگە 700 دوللار قارىز الا كەلەدى.
قىرعىز رەسپۋبليكاسى ەلدەن ءبىرىنشى بولىپ سۋىرىلىپ شىعىپ دسۇ-عا مۇشە بولىپ ەدى. ودان ونىڭ كوسەگەسى كوگەرگەنىن كورگەن ەشكىم جوق. سوڭعى كەزدەگى جاعدايىن سۋرەتتەۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن.
- كەدەندىك وداققا كىرۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار ەدى؟ كەدەندىك وداق تۋرالى مەنىڭ تۇسىنىگىم تاياز با، الدە، ونىڭ پايداسىن تۇسىندىرەتىندەر جۇرتقا جەتكىزىپ ايتا المادى ما؟
- ەكونوميكالىق تەوريا تۇرعىسىنان كەلەر بولساق، ءونىم وندىرۋدە ءۇش ءتۇرلى كولەم قايتارىم ادىستەرى بولادى: ماسەلەنكي، وسكەلەڭ قايتارىم - مۇنىڭ ماعىناسى ءوندىرىستىڭ كولەمى ارتقان سايىن، ءوندىرىس تيىمدىلىگى ارتا تۇسەدى، ءار ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنى نەعۇرلىم كوپ ءونىم وندىرسە، سوعۇرىلىم تومەن بولادى. سوندىقتان، كوپ ءونىم وندىرگەن جاعدايدا ەڭبەكتى دە ۇنەمدەيدى، شىعىنداردى ۇنەمدەيدى، تيىمدىلىكتى ارتتىرادى. ەندەشە، وسىنشا كوپ ءونىمدى وتكىزەتىن اۋقىمدى نارىق قاجەت. رەسپۋبليكاداعى حالىقتىڭ سانى كەشە عانا 16 ملن. 500 مىڭ ادامعا جەتتى دەپ رەسمي مالىمدەمە جاسالىپ وتىر. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋى بويىنشا، ءبىزدىڭ وندىرۋشىلەرگە ول قوسىمشا 170 ملن. ادامى بار نارىقتى قوسىپ وتىر. وكىنىشكە قاراي، نارىق كەڭەيگەنىمەن سول نارىقتى اڭساپ وتىرعان بىزدە كاسىپورىندار بار ما؟! ەندى كەدەن جونىندەگى تۇسىنىگىڭىزدى تەرەڭدەتۋ ءۇشىن ءسال عانا تاريحي دەرەك بەرىپ وتەيىك. اۋەلدەن كەدەن قايدان پايدا بولدى، ونىڭ قاجەتى قانداي ەدى. كەدەن - تاريحي كەز كەلگەن ەلدىڭ ىشكى ەكونوميكاسىن سىرتقى باسەكەلەستىكتەن قورعاۋ ءۇشىن قۇرىلعان. مۇنىڭ ەكونوميكالىق نەگىزىن قالاۋشىلار ەكونوميكا عىلىمىندا مەركانتيليست دەگەن اتاققا يە بولعان. ولاردىڭ پايىمداۋىنشا، ۇلتتىق بايلىق سىرتقى ساۋدادا پايدا بولادى، ۇلت بايۋى ءۇشىن بارلىعىن ءوندىرىپ سىرتقا ساتۋ كەرەك تە، ال سىرتتان، تەك قانا ىشتە وندىرۋگە بولمايتىن سيرەك زاتتاردى ساتىپ الۋ كەرەك. سىرتتان تاۋارلاردى وتكىزبەۋ ءۇشىن وتكىزگەن كۇندە دە ونى سالىق سالىپ قيىنداتۋ ءۇشىن، ال وتاندىق وندىرۋشىلەردى سىرتقا تاۋار شىعارۋىن ىنتالاندىرۋ ءۇشىن كەدەن قۇرىلعان. مەملەكەت اراسىنداعى كوبىنەسە سوعىستار اۋەلى كەدەن سوعىسى تۇرىندە جۇرگەن. بۇعان مىسال رەتىندە انگليا مەن فرانتسيا اراسىنداعى 100 جىلعى سوزىلعان سوعىس. گەرمانيا مەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى كەدەن سوعىسى، ت.ب. مىسال كەلتىرۋگە بولادى. رەسەي مەن كەدەندىك وداق قۇرۋ دەگەن ءسوز رەسەي تاۋارلارىنىڭ بىزگە ءبىزدىڭ تاۋارلاردىڭ رەسەيگە ەشبىر كەدەرگىسىز ءوتۋىن قامتاماسسىز ەتۋ دەگەن ءسوز. وكىنىشكە وراي، بۇل جەردە كىمنىڭ تاۋارلارى باسەكەگە قابىلەتتى بولسا، سول ۇتادى...
- كەدەندىك وداق بىرتىندەپ ساياسي وداققا اينالىپ كەتپەي مە؟ كەدەندىك وداقتان قاراپايىم قازاقتىڭ ۇتاتىن جاقتارى بار ما؟ وسى وداق قۇرىلعاننان كەيىن مەملەكەتارالىق ساياسي قۇرىلىمدار قۇرىلاتىن بولسا، ەگەمەندىلىك جوق دەگەن ءسوز عوي.
- كەدەندىك وداقتىڭ بىرتىندەپ ساياسي وداققا اينالىپ كەتۋى ەشبىر كۇدىك تۋدىرمايتىن ماسەلە. اۋەلدەن رەسەيدىڭ كوكسەگەنى، ارمانى وسى. ەلتسيننەن كەيىن بيلىككە كەلگەن ۆ.ۆ. ءپۋتيننىڭ العاشقى قاعيداسى: «تاستاردى شاشاتىن ۋاقىت اياقتالدى، ەندى تاستاردى قايتادان جيناپ الاتىن ۋاقىت كەلدى» دەگەن بولاتىن. ەندەشە، كەشەگى ىدىراعان كەڭەستەر وداعىن قايتادان قالپىنا كەلتىرۋ يدەياسى كوپتەگەن كەشەگى پارتيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇندىز-ءتۇنى ويىنان كەتپەيتىن ارمان-ماقساتى ەكەنى ءسوزسىز.
كەدەندىك وداقتان قاراپايىم قازاقتىڭ ۇتاتىن جاعىن كورە الماي وتىرمىن. ارينە، ەكونوميكادا ارەكەت جاسايتىن بىرىككەن، بىرلەسكەن، جەكەلەگەن كاسىپورىندار مەن كاسىپكەرلەر ترانساكتسيالىق دەپ اتالاتىن كوپتەگەن شىعىنداردان قۇتىلارى حاق. ءسويتىپ، ولاردىڭ پايدالارى ارتۋى مۇمكىن. ەندەشە، بيۋدجەتكە تۇسەتىن سالىق تا ۇلعايادى دەۋگە بولادى. الايدا بۇدان الەۋمەتتىك تولەمدەر مەن قاراپايىم قازاقتىڭ جاعدايى جاقسارادى دەپ ۇمىتتەنۋ قيىن-اق. بار ماسەلە رەسەيمەن ينتەگراتسياعا تۇسكەندە ەكى ەلدىڭ دە ەكونوميكالىق قۇرىلىمى بىردەي بولىپ وتىرۋى كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەدى. ويتكەنى، ولاردىڭ اۋىلشارۋاشىلىعى بىزدىكىمەي بىردەي ءونىم وندىرەدى. ولاردا دا، بىزدە دە ءىجو-ڭ 6 پايىز مولشەرى اۋىلشارۋاشىلىق ۇلەسىنە كەلەدى. كازىردىڭ وزىندە ءبىزدىڭ اۋىلشارۋاشىلىعى جەڭىلىپ، رەسەيدەن ازىق-تۇلىكتىڭ 49%-ن ساتىپ الاتىنىمىز بەلگىلى. ونەركاسىپكە كەلسەك، نەگىزىنەن رەسەي دە قازاقستان دا سىرتقا مۇناي-گاز، مەتالل شيكىزاتتارىن شىعاراتىنى بەلگىلى. ەندەشە، بۇل جەردە دە ءبىز باسەكەلەسپىز. كەدەندىك وداق قۇرىلعاندا بۇل جەردە دە كىم جەڭەتىنى الدىن-الا بەلگىلى بولىپ تۇر. ءباز بىرەۋلەر قوسىمشا قۇنعا سالىناتىن سالىق ستاۆكاسى بىزدە 12 % ، رەسەيدە 18% ەندەشە ينۆەستيتسيانىڭ بارلىع بىزگە كەلەدى دەپ الاقان ۇرىپ جاتىر. ال دسۇ-نا كىرۋ ءۇشىن بىردەي شارتتار قالىپتاسامىز دەگەن جەلەۋمەن رەسەي ەرتەڭ وسى سالىقتىڭ ستاۆكاسىن 12% قىلۋى ابدەن مۇمكىن. سوندا جاڭاعى داۋرىقپا سۋ سەپكەندەي باسىلادى.
- كەدەندىك وداقتىڭ مەملەكەتارالىق قۇرىلىمدارىنىڭ قۇرىلۋى، ەرتەڭ وسى وداقتىڭ پرەزيدەنتىن سايلاۋ سياقتى نارسەلەردەن كەيىن قايتادان بۇرىنعى وداق قۇرىلۋ قاۋپى بار. وسىعان نە دەيسىز؟
- ايتۋىڭىزدىڭ ءجونى بار. كەڭەستەر وداعى ىدىرار الدىندا ونىڭ مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولىپ ءبىزدىڭ بۇگىنگى پرەزيدەنتىمىز ن.ا. نازارباەۆ سايلانۋعا ءتيىستى ەدى. وكىنىشكە قاراي وداق تاراپ كەتتى. ەندى جاڭا وداق قۇرىلسا، وندا بۇگىنگى ءۇش مەملەكەتتىڭ باسشىلارىنىڭ ەڭ تاجىريبەلىسى، ەڭ ويشىلى، ەڭ جاسى ۇلكەنى، ەڭ بەدەلدىسى ءوز حالقىنىڭ تانىمال كوشباسشىسى بولىپ تانىلعان نازارباەۆ ءوز قولىنداعى مۇمكىندىكتەن ايىرىلمايدى دەپ ارماندايمىز.
- كەدەندىك وداقتان شىعۋدىڭ زاڭدى قانداي جولدارى بار؟
- كەدەندىك وداقتان شىعۋدىڭ زاڭدى جولى زاڭ شىعارۋشى پارلامەنتتىڭ: ءماجىلىس پەن سەنات پالاتالارىنىڭ قولىندا ەكەنى ەشبىر كۇمان تۋدىرمايدى.
(جالعاسى بار)
