26 تامىز - شەكارا ماسەلەسى شەشىلگەن كۇن. 1920 جىلدىڭ 26 تامىز كۇنى قازاق اۆتونومياسىن قۇرۋ جانە ونىڭ جەر كولەمىن بەلگىلەۋ جونىندە دەكرەت قابىلدانعان. وسى ايتۋلى كۇنگە بۇگىن 100 جىل تولىپ وتىر. وسىعان وراي تاريحشى بەيبىت قويشىباەۆتىڭ وتكەن جىلى سايتىمىزدا جاريالانعان ماقالاسىن قايتالاپ وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز. 

26 تامىز – كەڭەستىك قازاق مەملەكەتىنىڭ تۋعان كۇنى. قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ. ءبىزدىڭ سوۆەتتىك مەملەكەتىمىزدىڭ. ءبىزدىڭ بۇگىنگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى اتتى تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ ءىزاشارى بولعان تاپتىق مەملەكەتتىك بىرلىكتىڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇنى.

بۇكىلروسسيالىق ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى مەن حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى 1920 جىلعى 26 تامىزدا قازاق اۆتونوميالىق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ جونىندە ارنايى دەكرەت شىعارعان ەدى. بۇل رەسەي پاتشالىعى جويعان ەلدىگىمىزدى جاڭا تۇرپاتتا جاڭعىرتۋعا تىرىسقان الاش-وردانى تۇعىردان تايدىرىپ، حالقىمىزعا مەملەكەتتىلىگىن كەڭەستىك نەگىزدە قالپىنا كەلتىرۋگە مۇمكىندىك بەرگەن بولشەۆيكتىك وكىمەت شەشىمى بولاتىن.

كەڭەستىك قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرۋگە زاڭدىق تۇعىر سوققان وسى تاريحي قۇجاتتىڭ قابىلدانعانىنا بيىل، مىنە، توقسان توعىز جىل بولدى. كەلەسى جىلى ءبىر عاسىر تولادى. ءبىر جىل قالدى.

سونىمەن، 26 تامىز – قازاق حالقىنىڭ مەملەكەتتىلىك مارتەبەسىن قايتارۋىنا  جوعارىدان جول اشقان تاريحي كۇن. قىزىعى، سوۆەت وكىمەتىنىڭ اسا مارتەبەلى باسشىلارى قولىمەن ماڭىزدى بيىك پارمەن دۇنيەگە كەلگەن وسىناۋ تاريحي كۇن جەتپىس جىل داۋرەندەگەن كەڭەس ءداۋىرى كەزىنىڭ وزىندە قازاقستاندىق قازان تۋىن اسقاقتاتۋشىلار تاراپىنان اسا ەلەنبەگەن-ءتىن. ەلەنبەگەن.  شىنتۋايتىندا، بۇل داتانى مەملەكەتتىلىگىمىزدى جاڭعىرتقان كۇن رەتىندە بىردە-ءبىر رەت اتاعان دا، تويلاعان دا ەمەسپىز. ال قازىرگى تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە ونى مۇلدەم ۇمىت قالدىرىپ ءجۇرمىز. دەگەنمەن، مويىنداۋ ابزال، قازاق ەلى ءۇشىن ماڭىزى ەرەسەن زور بولعان سول توقسان توعىز جىل ىلگەرىدەگى سوۆەتتىك دەكرەت توڭىرەگىندە ونىڭ ءبىر عاسىرلىق مەرەيلى داتاسى قارساڭىندا ازىن-اۋلاق وي قوزعاپ، وتكەن جولىمىزعا كوز جۇگىرتىپ قويۋ، الداعى ءبىر جىل ىشىندە سول سىرلى قۇجات حاقىندا اتقارۋعا ءتيىس شارۋالارىمىزدى نوبايلاپ الۋ پارىزىمىز بولۋعا كەرەك.

جالپى، قازاقتىڭ يمپەريا ارانىنا جۇتىلعان مەملەكەتتىلىگىن جاڭعىرتۋدى كوزدەگەن اسا ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبارى جيىرماسىنشى جۇزجىلدىقتىڭ العاشقى شيرەگىندە ورىن العانى بەلگىلى. حالقىنىڭ جەر-سۋىمەن قوسا رۋحاني ساناسى وتارلانىپ بارا جاتقانىن وتكىر سەزىنگەن ءدىني قىزمەتشىلەردىڭ جيىرماسىنشى عاسىر باسىنداعى قارسىلىق ارەكەتتەرىنەن قازاقتىڭ جاڭا تۇرپاتتى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى ۇشقىن الىپ، ارتىنشا ءبىرىنشى ورىس رەۆوليۋتسياسىنىڭ دۇمپۋىمەن كەڭىرەك قانات جايىپ تاراعانى، ماقساتتى باعدارلاماسىن قالىپتاستىرعانى ءمالىم.

بۇگىندە الاش قوزعالىسى دەپ اتالاتىن بۇل قۇبىلىس جالپىيمپەريالىق رەۆوليۋتسيالىق قوزعالىسپەن، يمپەرياداعى جالپىمۇسىلمان قوزعالىسىمەن استاسا ورىستەدى. پاتشانى تاقتان تايدىرعان ەكىنشى رەۆوليۋتسيادان – 1917 جىلعى اقپاننان كەيىن قازاق ازاتتىق قوزعالىسى ەركىن دامىپ، جەر-جەردە وتكەن جينالىستارىندا كەلەشەك مەملەكەتتىلىك ءتۇرىن تاڭداي باستادى. قازاق قايراتكەرلەرى قۇرىلتايشى جينالىسقا سەندى.  الايدا بۇرىنعى يمپەريا اۋماعىندا ورناۋعا ءتيىس مەملەكەتتىك قۇرىلىم ءتۇرىن انىقتاماق قۇرىلتايشى جينالىس يدەياسىن ءۇشىنشى رەۆوليۋتسيا – 1917 جىلعى قازان جەڭىمپازدارى جوققا شىعاراتىنى بايقالدى. سوندا ولار قۇرىلتايشى جينالىستى كۇتپەي-اق، ۇلتتىڭ ازاتتىق قوزعالىسىن مەجەلى شىڭىنا شىعارۋدى باتىل قولعا الدى...

ورىنبوردا جينالعان ءىى جالپىقازاق سەزى دەلەگاتتارى 1917 جىلعى 12 (25) جەلتوقساندا جاڭا رەسەي قۇرامىندا بولاتىن مەملەكەتتىك بىرلىگىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرىپ، بۇكىلقازاقتىق «الاش-وردا» حالىق كەڭەسىن – قازاق اۆتونومياسىنىڭ ۇكىمەتىن سايلادى.  ءسويتىپ، تاريح ساحناسىنا ەتنوستىق ءوز اتىمەن شىعىپ، ءتورت عاسىر دەربەس ءومىر سۇرگەننەن كەيىن الپاۋىت يمپەريا ارانىنا جۇتىلعان ۇلتتىق مەملەكەتتىلىك الدەنەشە ونداعان جىلدان سوڭ، زاماناۋي تۇرپاتتا جاڭعىرتىلدى.

بىراق عۇمىرى ۇزاق بولعان جوق. 1917 جىلعى 25 قازان (7 قاراشا) توڭكەرىسىن جاساپ ومىرگە كەلۋىمەن دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن تاپشىل بولشەۆيكتىك بيلىكپەن 1918 جىلعى ساۋىردە الاش-وردا دەلەگاتسياسى كەلىسسوز جۇرگىزگەن، سوندا سوۆەتتىك باسشىلىق ءىى جالپىقازاق سەزىنىڭ شەشىمدەرىن مويىنداعانداي بولعان. الاشتىق دەلەگاتسيا كىشى سوۆناركومدا  اۆتونوميانىڭ باسقارۋ قۇرىلىمىن سوۆەتتىك رەلسكە جاقىنداتۋ جوباسىن جاساعان، دەلەگاتسياعا ونى جۇزەگە اسىرۋعا قاجەت مول قارجى بەرىلگەن. الايدا كەرى قايتقان دەلەگاتسيا قازاق شەگىنە جەتەر-جەتپەستە-اق بولشەۆيزم كوسەمدەرى «ۇلتشىل بۋرجۋازيامەن» ىمىراعا بارۋعا بولمايتىنىن مالىمدەپ، جەر-جەردەگى وكىلدەرىنە ءتيىستى نۇسقاۋلارىن جولداعان-دى...

1918 جىلدىڭ باسىندا تاعايىندالعان دالا ولكەسىنىڭ كوميسسارى، سول جىلعى مامىردا قۇرىلعان ۇلت ىستەرى جونىندەگى حالىق كوميسسارياتىنىڭ قازاق ءبولىمى ەل ىشىندە سوۆدەپتەر (دەپۋتاتتار كەڭەسى) ناسيحاتىن كۇشەيتە ءتۇستى. شىعىس الاش-وردا وكىلدەرى سوۆەت وكىمەتى جاعىنا شىعا باستادى. 1919 جىلعى 10 شىلدەدە پرەدسوۆناركوم (حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ توراعاسى) لەنين ولكەنى اسكەري-ازاماتتىق تۇرعىدا باسقارۋدى جۇزەگە اسىرۋعا ءتيىس ەڭ جوعارعى بيلىك مەكەمەسى قازاق رەۆوليۋتسيالىق كوميتەتىن قۇرۋ جايىنداعى دەكرەتكە قول قويدى. قۇرامىنا قازاق ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ بۇرىنعى قايراتكەرلەرى دە كىرگەن قازرەۆكومنىڭ قاراماعىنا استراحان گۋبەرنياسىنداعى قازاق اۋماقتارى مەن ورال، تورعاي، اقمولا، سەمەي وبلىستارى بەرىلدى. قازاقتىڭ وزگە تەررريتوريالارى 1918 جىلعى 1 مامىردا جاريالانعان تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇزىرىندا بولىپ، 1917 جىلدان باستالعان العاشقى اشارشىلىق زاردابىن شەگىپ جاتتى.

قازرەۆكوم قيلى كەلىسسوزدەردەن كەيىن باتىس الاش-وردانى بارشا قۇرىلىمىمەن سوۆەتكە قاراتتى، سودان سوڭ، 1920 جىلعى 9 ناۋرىزدا الاش اۆتونومياسىنىڭ، ونىڭ ۇكىمەتىنىڭ، بولىمشەلەرىنىڭ تاراتىلعانى جونىندە شەشىم شىعاردى. ءوستىپ الاش ۇكىمەتى جەڭىلدى، تاريح ساحناسىنان كەتتى. شۇكىر، بىراق الاش يدەياسى جەڭىلگەن جوق. ول سوۆەت پلاتفورماسىنا شىققان ازاماتتاردىڭ ساناسىندا لاۋلاپ، ونىمەن رۋحتانعان كۇرەسكەرلەر ءاردايىم ەلدىك مۇددەنى نىسانا ەتتى. ۇلت قايراتكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن كەڭەستىك قازاق اۆتونومياسىن دايارلاۋ ءىسى داڭعىل جولعا ءتۇستى، بۇل رەتتە قازرەۆكوم قىرۋار جۇمىس جۇرگىزدى. قازرەۆكوم بەلگىلەگەن وكىلدەر بولاشاق اۆتونوميا اۋماعىن ناقتىلاۋعا بايلانىستى ورتالىقتا وتكەن ماجىلىستەرگە قاتىستى. 1920 جىلعى 17 تامىزدا  سوۆناركوم قازاق رەسپۋبليكاسى حاقىنداعى قۇجاتتىڭ جوباسىن قاراپ، ماقۇلدادى.

وسىلاردان كەيىن تاريحي دەكرەت دۇنيەگە كەلدى. بۇكىلرەسەيلىك ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى (ۆتسيك) جانە حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى (سوۆناركوم) 1920 جىلعى 26 تامىزدا سوۆناركومنىڭ 1919 جىلدىڭ 10 شىلدەسىندەگى دەكرەتىن دامىتا قاراپ، قازاق رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ جونىندە قاۋلى الدى.

اۆتونوميالىق رەسپۋبليكا رەسەي سوتسياليستىك فەدەراتيۆتىك سوۆەتتىك رەسپۋبليكاسىنىڭ بولىگى رەتىندە قۇرىلدى. قۇرامىنا پاۆلودار، سەمەي، وسكەمەن، زايسان، قارقارالى ۇيەزدەرىنەن تۇراتىن سەمەي وبلىسى، اتباسار، اقمولا، كوكشەتاۋ، پەتروپاۆل ۇيەزدەرىنەن جانە ومبى ۇيەزىنىڭ ءبىر بولىگىنەن تۇراتىن اقمولا وبلىسى بەرىلدى. ومبى ۇيەزىنىڭ قازاق جانە ءسىبىر بولىكتەرىن ءدال مەجەلەۋدى قازرەۆكوم مەن سىبرەۆكوم ءوزارا كەلىسىپ جۇزەگە اسىرادى دەپ ەسكەرتىلدى. رەسپۋبليكاعا، سونداي-اق، تورعاي (قوستاناي، اقتوبە، ىرعىز، تورعاي ۇيەزدەرىمەن), ورال (ورال، ءىلبىشىن، تەمىر، گۋرەۆ ۇيەزدەرىمەن) وبلىستارى، كاسپي سىرتى وبلىسىنىڭ ماڭعىستاۋ ۇيەزى، وسى وبلىستاعى كراسنوۆودسك ۇيەزىنىڭ 4-ءشى جانە 5-ءشى اداي بولىستارى، استراحان گۋبەرنياسىنان سينەمورسكايا بولىسى، بوكەي ورداسى، 1-ءشى جانە 2-ءشى تەڭىز جاعالاۋى وكرۋگتەرىنە جاپسارلاس بۇرىنعى قازىنالىق وبروك جەرلەرىنىڭ اۋماعى بەرىلدى. تەڭىز جاعالاۋى جولاعى جانە سافرونوۆ، گانيۋشكين، نيكولاەۆ بولىستارى قازرەۆكومعا قاراتىلدى. استراحان اتقارۋ كوميتەتى جانىنان  حالقى ارالاس وبلىستاردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناستارىن مۇقيات رەتكە كەلتىرۋ ءۇشىن قازرەۆكوم مەن استراحان اتكومى وكىلدەرى كىرەتىن كوميسسيا قۇرۋ كوزدەلدى. ال سول ساتتە تۇركىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىندا تۇرعان قازاق تەرريتوريالارىن قازاق رەسپۋبليكاسى قۇرامىنا قوسۋ سونداعى حالىقتىڭ ەرىك-جىگەرى ناتيجەسىندە جۇزەگە اسىرىلادى دەپ بەلگىلەندى.

26 تامىز دەكرەتى بويىنشا «جەرگىلىكتى سوۆدەپتەر، ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى جانە قازاق سوتسياليستىك سوۆەتتىك رەسپۋبليكاسىنىڭ سوۆناركومى» قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ باسقارۋ ورگاندارى بولىپ تابىلاتىن. وسىنداي قۇرىلىمدى تولىق زاڭداستىرۋ ماقساتىمەن قازرەۆكوم 1920 جىلعى 4–12 قازاندا قازاقستان سوۆەتتەرىنىڭ قۇرىلتايشى سەزىن وتكىزدى دە، وكىلەتتىگىن توقتاتتى.

سەزد قازاق رەسپۋبليكاسى ەڭبەكشىلەرى قۇقتارىنىڭ دەكلاراتسياسىن قابىلدادى. دەكلاراتسيادا رەسەي فەدەراتيۆتىك رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىندا قازاق اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلعانى كونستيتۋتسيالىق تۇرعىدا جاريا ەتىلدى. رەسپۋبليكا ازاماتتارىنىڭ نەگىزگى قۇقتارى مەن مىندەتتەرى، مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارى، سايلاۋ جۇيەسى مەن ونىڭ پرينتسيپتەرى،  جەر ساياساتى، سوتتىڭ ۇيىمداستىرىلۋى مەن قىزمەتىنىڭ جۇيەسى بەلگىلەندى. رەسپۋبليكانىڭ جوعارعى بيلىك ورگاندارى – ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى (قازاتكوم) مەن حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى (حالكومكەڭەس) سايلاندى.

مۇنىڭ ءبارى جۇرتشىلىق تاراپىنان جاقسى قابىلداندى، قازاقتىڭ سوۆەتتىك ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگىنىڭ جاريا بولۋى وتارلىق قاپاستان شىققان حالىقتىڭ ۇلتتىق جاڭعىرۋ جولىنداعى العاشقى قادامى رەتىندە باعالاندى.

بىراق، قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگى 1920 جىلى جاريا بولدى دەگەنمەن، ءىس جۇزىندە ۇلتتىق مەملەكەتتىلىك ءۇشىن كۇرەس ەشقاشان تولاستاعان جوق.  رەسپۋبليكانىڭ شىعىسىندا دا، باتىسىندا دا شەكارالار بىرتىندەپ ناقتىلانىپ جاتتى. قازرەسپۋبليكا اۋماعىندا 1921–1923 جىلدارى ۇلكەن اشارشىلىق بولدى. 1924 جىلى ورتا ازيادا جاڭاشا تۇرپاتتا ۇلتتىق-مەملەكەتتىك جىكتەۋ جۇرگىزىلدى. مەجەلەۋدەن سوڭ وڭتۇستىك قازاعى جەر-سۋىمەن رەسپۋبليكاعا قوسىلدى. ەندى قازاق رەسپۋبليكاسى ۇلكەن تۇركىستان ولكەسىندە شاڭىراق كوتەرگەن مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ ىشىندەگى حالقىنىڭ سانى جاعىنان دا، جەرىنىڭ كولەمى جاعىنان دا ەڭ كورنەكتىسىنە اينالدى. بىراق ول وزبەك، تۇرىكمەن مەملەكەتتەرى ءتارىزدى سوۆەت وداعىن قۇرۋشى وداقتاس رەسپۋبليكالار قاتارىنا جولاتىلماي، بۇرىنعىسىنشا، ركفسر قۇرامىندا قالدىرىلدى. سوندا ۇلكەن قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ 1925 جىلعى 1-ءشى (جالپى رەتى بويىنشا 5-ءشى) سەزىندە بۇرىن ءجاي عانا جاريالانعان قازاق ۇلتتىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەندى ءىس جۇزىندە قۇرىلعانى جونىندە بار داۋىسپەن اتاپ ايتىلدى. ورىسشا «كيرگيز» دەپ ايتىلىپ-جازىلىپ كەلگەن حالىق پەن مەملەكەت اتاۋى رەسمي تۇردە «قازاق» اتاۋىنا الماستىرىلدى. رەسپۋبليكانىڭ ۇلتتىق سيپاتىن ناقتى ىسپەن تياناقتاۋدى كوزدەيتىن بىرقاتار ماڭىزدى قارار قابىلداندى. وكىنىشكە قاراي، ولاردىڭ ءبارى بىردەي بولشەۆيكتىك ورتالىق تاراپىنان قولداۋ تاپپادى.

بۇرىنعى يمپەريانى حالىق كوڭىلىنەن شىققان كەڭەستىك بيلىك تورىمەن شىرماعان سوۆەت وكىمەتىنىڭ قۇلاق كۇيىن كوممۋنيستىك  پارتيا كەلتىرىپ وتىرعانى ءمالىم. ال بولشەۆيزمنىڭ كومپارتياسى ءوزىنىڭ تابيعاتىنان قاتاڭ ورتالىقتاندىرىلعان يمپەريالىق پارتيا بولاتىن. تيىسىنشە، ونىڭ تاكتيكالىق ەسەپپەن قۇرعان ۇلتتىق قۇرىلىمدارىنىڭ بارشاسى كوممۋنيستىك مانيفەستە تۇجىرىمدالعان «جۇمىسشىلاردا وتان جوق» قاعيداسىنا ادالدىقپەن، ءاردايىم دۇنيە ءجۇزى پرولەتارلارىن بىرىگۋگە شاقىرىپ ۇرانداتاتىن. جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ تاپتىق تۇعىردان تيتىمدەي دە اۋىتقىماۋى سەنىمدى كوزدەر ارقىلى قاتاڭ قاداعالانىپ تۇراتىن.  وسىنداي يدەولوگيالىق احۋالدا قازاقستاندى باسقارۋعا 1925 جىلى جىبەرىلگەن «كولدەنەڭ كوك اتتى» جەرگىلىكتى كوممۋنيستەردىڭ سانا-سەزىمىن، ويلاۋ كوكجيەگىن ءبىر ارناعا ءتۇسىرۋ، كوندىكپەيتىندەرىن قىزمەتتەن، ەلدەن الاستاۋ، الاشورداشى دەلىنەتىندەرمەن ىمىراسىز كۇرەسۋ ساياساتىمەن قاتار قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە كەرەعار سولاقاي رەفورمالاردى ويىنداعىداي جۇرگىزۋ ارقىلى رەسپۋبليكانى 1931–1933 جىلدارعى الاپات اشارشىلىققا دۋشار ەتتى.

حالىقتى ۇلتتىق اپات ۇيىعىنا تىرەپ، جويىلۋعا تاقالتقان ەميسساردىڭ قاتەلىكتەرىن تۇزەۋگە ورتالىق ەكىنشى ءبىر «سەنىمدى وكىلىن» جىبەردى. ونىڭ باسشىلىعىمەن ەل ەڭسەسىن كوتەردى. ءتىرى قالعان جۇرتتى قايراتتاندىرۋ، بوسقانداردى ەلگە قايتا جيناۋ،  قۇلاعان ءداستۇرلى شارۋاشىلىقتى جانداندىرۋ، اسىرەسە مادەني رەۆوليۋتسيا جاساۋ ناتيجەلەرى جۇرتتى ءسۇيسىندىردى. حالىقتى قىناداي قىرعان مەملەكەتتىك قىلمىس ىزدەرىن بۇركەمەلەيتىن جاڭا تاريحي شەشىم قابىلداندى. قازاق رەسپۋبليكاسىنا وداق قۇرۋشى مەملەكەت ءتاجى كيگىزىلدى: 1924 جىلى بارلىق تالاپقا ساي بولىپ تۇرعانىنا قاراماستان بەرىلمەگەن وداقتىق مارتەبە ءبىر مۇشەلدەن كەيىن بەرىلدى. جاساندى اشارشىلىق سالدارىنان قازاعى ازشىلىققا، بىراق كوشپەندىلىكتەن كەتىپ، وتىرىقشىعا اينالعان، بيىك ونەرىنىڭ ارقاسىندا «قاراڭعى حالىق ىشىندەگى سوتسياليزم جەتىستىكتەرىن» ايداي الەمگە پاش ەتكەن سالتاناتتان سوڭ بەرىلدى.  بۇل دارەجەنى اسپاننان تۇسكەندەي ەتىپ 1936 جىلعى 5 جەلتوقساندا قابىلدانعان كسرو كونستيتۋتسياسى سىيعا تارتتى. 1920 جىلعى 26 تامىز دەكرەتىنەن باستالعان سوۆەتتىك اۆتونوميالىق قازاق مەملەكەتى وسىلاي، 1936 جىلعى 5 جەلتوقسانداعى ستاليندىك كونستيتۋتسيا بويىنشا جاڭا ساپاعا كوتەرىلىپ، «رەسپۋبليكالار وداعىن قۇرۋشى سوتسياليستىك تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ بىرىنە» اينالدى. بۇل كەڭەستىك قازاق مەملەكەتىنىڭ تاريحىنداعى وراسان زور بەلەس، ەرەكشە مانگە يە تاريحي وقيعا ەدى. بۇل – مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 1991 جىلعى 16 جەلتوقساندا كونستيتۋتسيالىق زاڭمەن بەكىتىلۋىن مۇمكىن ەتىپ، 1936 جىلى سوعىلعان بەكەم زاڭي تۇعىر بولاتىن.

ارتىنشا ساياسي رەپرەسسيالار ناۋقانى، ەكىنشى جاھاندىق سوعىس، حالىق شارۋاشىلىعىن قالپىنا كەلتىرۋ، يندۋستريا وشاقتارىن وركەندەتۋ، داڭقتى تىڭ ەپوپەياسى ورىن الدى. تىڭگەرلەر دەيتىن رومانتيكالىق ات يەلەنگەن جاڭاشا وتارلاۋشىلار شالقىتقان قونىس-مۇحيت ايدىنىندا وقشاۋ شاعىن ارال ىسپەتتەنە قاراۋىتقان  قازاق اۋىلدارى بىرتىندەپ جالپىادامزاتتىق ۇرانعا قۇلاپ جاتتى. حالىقتىڭ سانا-سەزىمى، مادەنيەتى وزگەردى، ورىسشا ساۋاتى ارتتى، كوممۋنيزمگە ءبىر تىلمەن بارۋ ارمانعا اينالدى. ەكونوميكا قاۋىرت ءوستى، رەسپۋبليكادا ءار ون جىلدا جورىمالى تۇردە ءبىر يندۋستريالى قازاقستان سالىنىپ تۇردى. بىراق رەسپۋبليكانى سونشاما ءىرى جەتىستىكتەرگە جەتكىزە تۇرا، كەڭەستىك بيلىكتىڭ قازاق ۇلتتىق مۇددەسىن شەكتەۋگە ءتۇسىرۋى ەلەۋسىز قالا بەرمەدى: ەلگە تەڭدىك بەرگەن ستاليندىك كونستيتۋتسيا قابىلدانعالى بەرى جارتى عاسىر وتكەندە قازاق جاستارىنىڭ ايگىلى سەكسەن التىنشى جىل جەلتوقسانىنداعى ساياسي كوتەرىلىسى ورىن الدى. توتاليتاريزم ىدىراي باستادى...

تاۋبە، ۇلتىمىزدىڭ  توتاليتارلىق بيلىك بۇرمالاۋلارىنان جان-دۇنيەسى سىرقىراي اۋىرىپ، ايتىپ-جەتكىزگىسىز قاسىرەت شەگۋى وتەۋسىز قالمادى: كەڭەستىك قازاق مەملەكەتى تاۋەلسىز دامۋ سىندى جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە اۋىسۋعا بەتتەدى. اۋىستى. العا جاڭا ماقساتتار تارتىلدى. بولاشاققا سەنىممەن بەتتەۋ ءۇشىن وتكەن جولدى جاقسى ءبىلۋ كەرەكتىگى، اركىمنىڭ ءوزىن-ءوزى تاريحپەن تاربيەلەۋىنىڭ ماڭىزدىلىعى، توتاليتاريزم بۇركەمەلەگەن قارالى تاريحتان ساباق الۋدى تارتىپكە اينالدىرۋ ءجون بولماعى ايقىندالدى. ال بۇل – ماقساتتى تۇردە ىلگەرىلەۋگە قاجەت شارت.

وسى ورايدا 26 تامىز سىرىنا تەرەڭ بويلاپ، كەلە جاتقان عاسىرلىق داتاسى قارساڭىندا مەملەكەتتىلىگىمىزدى جاڭعىرتۋ جولىنداعى كۇرەسىمىزدى زەرتتەي تۇسكەنىمىز دۇرىس بولار ەدى. جەتپىس ءبىر جىل ءومىر سۇرگەن قازاقتىڭ كەڭەستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ باستاۋىنا ءۇڭىلىپ، يمپەريا جويعان ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋ، جەر-سۋىن، حالقىن جيىپ، شەك-شەكاراسىن انىقتاپ بەلگىلەۋ جولىندا جانىن بەرگەن ازاماتتارىمىز بەن ولاردىڭ ەڭبەكتەرىن سارالاۋ ءام ءادىل باعالاۋ ءالى كۇنگە دەيىن تولىق زەرتتەلگەن جوق. سولاردىڭ جانقيارلىق قىزمەتتەرى، مىڭ-سان ساياسي قۇربان، ميلليونداعان اشارشىلىق قۇرباندارى ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزگە جول سالدى، سونى وسى الداعى ءبىر جىلدا، سوۆەتتىك قازاق مەملەكەتىنىڭ ءجۇز جىلدىعىنا دەيىن ءادىل دە جان-جاقتى زەردەلەۋدى بورىشىمىز دەپ ۇعايىق.

بەيبىت قويشىباەۆ،

جازۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.

15.08.2019

Abai.kz