قازىر انا ءتىلىمىزدىڭ اۋىر جاعدايىنا قابىرعاسى قايىسىپ، ونىڭ بولشاعى ءۇشىن الاڭدامايتىن جاندار تىم سيرەك. ويتكەنى، قانشا دەگەنمەن ازاتتىق العانىمىزعا تۋرا وتىز جىلعا تاياپ قالسا دا «باياعى جارتاس، سول جارتاس» كۇيىندە قالىپ قويعاندىعى ەشكىمگە دە قۇپيا ەمەس. بۇعان قاراپايىم قازاقتىڭ ەنجارلىعىن العا تارتا بەرمەي، ماسەلەنىڭ مانىنە تەرەڭىرەك ۇڭىلگەن ءجون شىعار. ەگەر بۇلاي ىستەر بولساق، ەڭ الدىمەن كوزگە ۇراتىندىعى انا تىلىمىزگە مەملەكەتتىك مارتەبە بەردىك دەپ بوركىمىزدى اسپانعا اتقانىمىزبەن، ول ءالى كۇنگە دەيىن ورىس ءتىلىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويعاندىعى اششى شىندىق. ءتىپتى بۇعان دا شۇكىرشىلىك دەر ەدىك، ول ءتىپتى سول ءبىر رەسمي دەگەن اتاق العان ءتىلدىڭ جانىنا تۇرۋعا دا جارامايدى. ونىڭ اياعىن بۇلايشا تۇساپ وتىرعان ءوزىمىزدىڭ زاڭنامامىز.

ماسەلەن، كونستيتۋتسياسىمىزدا «ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك تىلمەن تەڭ قولدانادى» دەگەن قاھارلى باپقا قاراماستان، قازاق ءتىلى ورىس تىلىمەن قاتار قولدانۋعا سول اتا زاڭىمىزدىڭ ءوزى كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر. سەنبەسەڭىز، اشىپ قاراڭىز. وندا «مەملەكەتتىك ۇيىمداردا جانە ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن تەڭ قولدانىلادى» دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي جازۋلى تۇرعاندىعىن انىق بايقايسىز. الايدا بۇعان قاتتى قۋانىپ، جۇرەگىڭىز جارىلىپ كەتپەسىن. ويتكەنى بۇل «تەڭ» دەگەن ۇعىم تەك الگى مەملەكەتتىك ۇيىمدار مەن ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنا عانا ءتان دۇنيە. ول قازاقستان بايتاق ولكەسىنىڭ قالعان جەرلەرىنە مۇلدەم جۇرمەيدى. مىسال كەرەك پە؟ ونى مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى قورعاۋعا ءتيىستى سوت ورگاندارىنىڭ ءوزى-اق ەش قينالماستان دالالدەپ بەرەدى. بۇعان اقتوبە قالاسىندا بىلتىرعى جىلدان بەرى ۇلكەن داۋعا اينالىپ، اقىرى جاقىندا عانا اياقتالعان سوت پروتسەسى ايقىن كۋا.

ونىڭ ءبىسمىللاسى مىناداي. سول اقتوبە قالاسىندا بىلتىر وبلىستىق ادۆوكاتتار كوللەگياسى ءوز ورگانىنىڭ جارعىسىن جاڭارتۋعا شەشىم قابىلدايدى. بۇل جاڭا جارعىسىنىڭ جوباسىمەن تانىسقىسى كەلگەن ادۆوكات ءنۇربيبى ەسماعانبەتوۆا ونىڭ قازاقشا نۇسقاسىن ىزدەيدى. ونى ەش جەردەن تابا المايدى. ول ءتىپتى وسى كوللەگيانىڭ سايتىندا دا جوق بولىپ شىعادى. مىنە وسىنىڭ سالدارىنان ول بۇل نۇسقا جايلى ءوزىنىڭ پىكىرىن بىلدىرۋگە مۇمكىندىگى بولمايدى. ياعني مەملكەتتىك تىلدە اقپارات الۋ قۇقىعى شەكتەلدى دەگەن ءسوز بۇل. ەندى ول «ءوزىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى بۇزىلدى» دەپ ەسەپتەپ سوتقا جۇگىنەدى. ال بۇل ىسكە جاۋاپكەر--وسى اتالمىش كوللەگيانىڭ توراعاسى رايسا ياكۋبەنكو سوتتا تالاپكەردىڭ ەشبىر قۇقىعى بۇزىلماعاندىعىن، ءبارى دە ەلىمىزدىڭ زاڭناماسىنا سايكەس اتقارىلىپ جاتقاندىعىن ايتىپ، بوي بەرمەيدى. ارينە، اركىم وزىنىكىن دۇرىس سانايدى عوي. ونىڭ انىق-قانىعىنا جەتەتىن سوت بار ەمەس پە؟ الايدا سول سوتىمىز ەش ويلانىپ، باسىن قاتىرماستان «نۇربيبىنىكى قاتە، رايسا حانىمدىكى دۇرىس»  دەگەن قورىتىندىعا كەلەدى. ياعني بۇل جەردە قازاق ءتىلىنىڭ قىلشىعى دا قىلتيماپتى.

بۇل جەردە ءبىز «سوت كونستيتۋتسياعا قايشى كەلىپ، انا ءتىلىمىزدى ورىس ءتىلىنىڭ الدىناد جىعىپ بەردى» دەپ ءجونسىز كىنالاۋدان اۋلاقپىز. سوتتىكى دۇرىس. ويتكەنى،  ءوزىمىز جوعارىدا ايتقانداي «انا ءتىلىمىز تەك مەملەكەتىك ۇيىمدار مەن ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا عانا قولدانىلادى». سونىمەن ءبىتتى. ەلىمىزدىڭ وزگە جەرلەرىندە وعان ەشبىر جول جوق. دەمەك، قوعامدىق ۇيىم ەسەبىندە الگىندەي كوللەگيالار سەنىڭ تىلىڭە مۇرنىنى ءشۇيىرىپ، مەنسىنبەي قاراپ، ونى ءوز جۇمىسىندا قولدانۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ەسەپتەسە، وعان ەشتەڭە دە ىستەي المايسىز. ويتكەنى  قاسيەتتى كونستيتۋتسيامىز ونىڭ ماڭدايىنا شاڭ تيگىزبەي قورعاپ تۇر. دەمەك، ءسىز جەكە مەنشىك ۇيىمدارعا باس سۇعا دا المايسىز. ەڭ اياعى دۇكەندەگى ساتۋشىدان دا انا ءتىلىمىزدى ءبىلۋ قاجەتتىگىن تالاپ ەتە المايسىز. ال ەندى ەلىمىزدەگى بارلىق دۇنيە جەكەنىڭ قولىنا وتكەندىگىن ەسكەرسەك، جاعدايدىڭ قانشالىقتى اسقىنىپ كەتكەندىگىن ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق شىعار. قازاق ءتىلى كەرەك بولسا ءبىز جوعارىدا ايتقان ەكى ۇيىمعا بار دا، كونستيتۋتسيالىق قۇقىڭدى تالاپ ەت تە، تويعان قوزىداي جۇرە بەر.

ال ەندى بۇعان دا كۇماندانساڭىز، بىزدەگى كونستيتۋتسيالىق كەڭەس دەگەن ازۋى التى قارىس ورگانننىڭ تۇسىندەرمەسىنە قۇلاق ءتۇرىڭىز. انىعىراق ايتقاندا، وسى كەڭەستىڭ 2007 جىلعى 23 اقپانداعى №3 قوسىمشا قاۋلىسىنا نازار اۋدارىڭىز. ونىڭ 3-ءشى بابىندا: « كونستيتۋتسيا مەملەكەتتiك تiلدiڭ، رەسمي تۇردە پايدالانىلاتىن تiلدiڭ جانە وزگە دە تiلدەردiڭ تۇرمىستاعى، ادامدار اراسىنداعى، ۇجىم iشiندەگi قارىم-قاتىناستا، مەملەكەتتiك ەمەس ۇيىمداردا، سونىڭ iشiندە، مەملەكەتتiك جانە قوعامدىق ماڭىزى بار iس-شارالار (قابىلداۋلار، اسسامبلەيالار، سەزدەر، كونفەرەنتسيالار، دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىستارىن) وتكiزۋ كەزiندە قىزمەت ەتۋiن رەگلامەنتتەمەيدi. رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسىنىڭ  7-بابىنىڭ  2-تارماعىندا پايدالانىلعان "تەڭ" ۇعىمى تۇرمىستاعى، ادامدار اراسىنداعى جانە ۇجىم iشiندەگi قارىم-قاتىناسقا، سونداي-اق قارالىپ وتىرعان وتiنiشتە كورسەتiلگەن iس-شارالارعا قاتىستى ەمەس» دەپ سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي ەتىپ جازىلعان. ءدال وسىنداي تۇجىرىم ءبىزدىڭ «تىلدەر تۋرالى زاڭدا» دا بار. ەندەشە ورىس ءتىلىن جاقتاپ شەشىم شىعارعان سوتقا قانداي رەنىش پەن وكپە بار؟  ماسەلەنىڭ ءبارى وزىمىزدە. ەگەر ءبىزدىڭ كونستيتۋتسيامىزعا ەڭ بولماسا «قازاق ءتىلى ورىس تىلىمەن تەڭ دارەجەدە ەل اۋماعىنىڭ بارلىق وڭىرىندە قولدانىلادى» دەگەندى دە جازۋعا جۇرەگىمىز داۋالاماي، اركىمگە ءبىر جالتاقتاپ وتىرساق، كىمگە وكپەلەيمىز؟. بۇل دا بولسا، ازداپ العا ىلگەرىلەۋشىلىك بولار ما ەدى، كىم ءبىلسىن. بىزدىكى ايتەۋىر، ەسىكتەن سىعالاۋعا جاراماي قالعان قاسيەتتى انا ءتىلىمىزدى تورگە شىعارا الماساق تا، يىعىنان سۇيەۋگە دەگەن ءالسىز عانا تىرشىلىك قوي. قايتەيىك، قولىمىزدان تەك وسىلاي عانا جازۋدان باسقا ەشەڭە  كەلمەسە.

ايتپاقشى، انا ءتىلىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلاپ بوتاداي بوزداپ جۇرگەندە كەيبىرەۋلەر «جىعىلانعانا—جۇدىرىق» دەگەندەي، تىلىمىزگە اعىلشىن ءتىلىن مىنگەستىرگەنىمەن قويماي، ەندى قىتاي ءتىلىن جاپپاي ۇيرەنۋگە كىرىسۋ قاجەت دەگەن ويدا ەكەن. ءسوزىمىز جالاڭ بولماس ءۇشىن  «Alashainasy.kz» سايتىندا جاريالانعان قىتاي ءتىلى ەكىنشى شەت ءتىلى رەتىندە 2 سىنىپتان باستاپ وقىتىلادى» دەگەن ماقالاعا كوڭىل اۋدارالىق.  وسىنداعى بىرەر پىكىردى سول قالپىندا كەلتىرسەك، قالعانىن وقىرماندار وزىنشە وي تۇيە جاتار. وندا: «نۇر-سۇلتانداعى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى مەيرام جاكەنوۆ وقۋ ورداسىنىڭ اشىلعانىنا 10 جىل بولسا، ونداعى ءبىلىم الاتىن بالالار 9 جىلدان بەرى قىتاي ءتىلىن مەڭگەرىپ جاتقانىن ايتىپ ءوتتى.

«مەن الدىمەن قىتاي ءتىلىن قالاي وقي باستاعانىمىزعا توقتالعىم كەلەدى. ءبىزدىڭ نازارباەۆ زيايتكەرلىك مەكتەبى فيزيكا-ماتەماتيكا پانىنە دەن قويعان. مەكتەپتىڭ اشىلعانىنا بيىل 10 جىل تولدى. ال قىتاي ءتىلىن ءبىز 9 جىل قاتارىنان وقىپ كەلەمىز»، - دەدى جاكەنوۆ.

ال مۇنى از دەسەڭىز، وسىنداعى تاعى ءبىر پىكرگە نازار اۋدارا كەتىڭىز.بۇل ماقالادا جاكەنوۆ مىرزاعا تاعى ءبىر ديرەكتور قوسىلىپتى. وقىپ كورىڭىز. وندا: «نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ №81 "Astana English School" گيمنازياسىنىڭ ديرەكتورى گۇلنار سادىقوۆانىڭ ايتۋىنشا، ءوزى باسقارىپ وتىرعان مەكتەپتە بالالار قىتاي ءتىلىن ەكىنشى ءتىل رەتىندە 2-سىنىپتاپ باستاپ مەڭگەرەدءى» دەلىنگەن ەكەن.

بۇعان ەندى ءبىزدىڭ قوسىپ-الارىمىز جوق.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz