اباي قازاقتا بىرەۋ، ايتسە ابايدى قانشالىق تانىدىق، اقىنىڭ ءبىر ولەڭىنە بىرگە ۇڭىلسەك:

بازارعا، قاراپ تۇرسام، اركىم بارار،  

ىزدەگەنى نە بولسا، سول تابىلار.

بىرەۋ استىق الادى، بىرەۋ - مارجان،

اركىمگە بىردەي نارسە بەرمەس بازار

اركىمنىڭ ءوزى ىزدەگەن نارسەسى بار،

سومالاپ اقشاسىنا سونان الار.

اباي اتامىزدىڭ وسى ارادا ايتىپ وتىرعانى كادىمگى بازار ما، الدە ءومىردىڭ بازارى ما؟

ادام شىر ەتىپ ءومىر بازارىنا كەلەدى. ادامنىڭ ءبارى تال بەسىكتەن تابىتقا دەيىن بازارداعى ساۋداگەر ىسپەتتى. ءبىز كەز-كەلگەن جۇمىس جاساساق سونىڭ اقىسىن دامەتەمىز، ءتىپتى كىشكانتاي بالانىڭ ءوزى اكەسىنەن كىتابىن اكەپ بەرگەنىنە «جارايسىڭ بالام» دەگەن ءسوزدى ەستىگىسى كەلەدى. بارلىق ىسىمىزدەن قايتىم كۇتەمىز، بۇل ادام تابيعاتى. تاقۋالاردىڭ ءوزى اللادان جاساعان قۇلشىلىعىنا جاراتۋشىنىڭ ديدارىن كورۋدى دامەتەدى. بۇگىنگى تاڭدا امانداسۋدىڭ ءوزىن دە ەسەپپەن جاسايتىن بولدىق، مىنە ناعىز ساۋدا الاڭى. وسىلاي ءومىر بازارىندا ءبارىمىز ساۋدا جاساپ جۇرەمىز.

ادام ادامنان مىنا ءۇش نارسە ارقىلى وزادى. اۋەلدە ادامعا اللا تاعالا سىيلاعان تەگى ارقىلى كەلەتىن تۋا بىتكەن دارىن، تالانت، ەرەكشە قاسيەت. ەكىنشى ورتا تاربيەسى، وتباسى(اكە-شەشە، تەلەۆيزور، ينتەرنەت) بالاباقشا، مەكتەپ(دوستارى، مۇعالىم) قوعام تاربيەسى. ءۇشىنشى ادامنىڭ سۋبەكتيۆ جەكە تىرىسشاڭدىعى، كىتاپ قۇمارلىعى، ىزدەنىمپازدىعى. اباي اتامىز كادىمگى جاي بازاردى تىلگە الاتىن جەڭىل ادام ەمەس، ويشىل ولەڭنىڭ ەكىنشى جولىندا «ىزدەگەنى نە بولسا، سول تابىلار» دەپ ءسوزىن جالعايدى، ادام، ارينە، بۇل ومىردە نەنى قالاسا اللا تاعالا سونى بەرەدى. سوعان جەتەتىن ەسىكتەردى ونىڭ ەرىك قالاۋى بويىنشا اشىپ بەرەدى. سوعان جەتەر كۇش-قۋات تا بەرەدى. اباي قارا سوزىندە دە ادام ەركى تۋرالى توقتالىپ، اۋرۋدى، ءتۇرلى جاماندىقتى جاراتقان اللا، ال سەنى اۋىرتقان، جامان قىلعان اللا ەمەس قوي دەپ ەسكەرتەدى.

ادام ەركى جاقسى نارسە، ادام ونى جaقسى جaققa پaيدaلaنسa, ونىڭ قۇ­نى aرتaدى، ەگەر ونى ەر­كى­نە ءجى­بەر­سە، ونىڭ كوك تيىن­دىق تa قۇ­نى قaلمaيدى  مىسaلى، ءبىر بولaت تە­مىر­دى جaقسى پaيدaلaنa ءبىل­سەك، ادە­مى قaنجaر جaسaۋعa بولaدى. ال ونى ءدا­رەتحaنaنىڭ ءىشى­نە ءتۇس­كەن زaتتى ءىلىپ aلaتىن ءىل­گىش جaسaسaق تa بولaدى، ودaن aرى ول تۇك­كە جaرaمaيدى.

ۇلى اللa پە­رىش­تە­لە­رگە aقىل بە­رىپ، ءناپ­سى بەر­مە­گەن، aل حaيۋaندaرعa ءناپ­سى بە­رىپ، aقىل بەر­مە­گەن. ادaمزaتقa aقىل­دى دa, ءناپ­سى­نى دە تەڭ بەر­گەن، ەگەر aدaم ءناپ­سى­سىن تيىپ، اللaنىڭ تيىمدaرىنa بويۇ­سىنسa, aدaمنىڭ ءدا­رە­جە­سى پە­رىش­تە­دەن دە جو­عaرى بولaدى. ەگەر aقى­لىن عaنa تaڭدaپ، ءناپ­سى­سى­نە ەرىك بەر­سە، ونىڭ ءدا­رە­جە­سى حaيۋaننaن دa ءتو­مەن بولaدى. كىم­دە-كىم ءوز قaلa­ۋىنa ەرىك بەر­سە، ەكى دۇنيە باقىتىنان ايرىلعان aدaم.

ءىبى­لىس aيت­aدى ەكەن: «مەن aدaمدaردى aزعى­رىپ كۇ­نا جaسaتىپ، توزaققa تaرتa بە­رەم. سول كەز­دە ولaر اللaدaن كە­شى­رىم ءتى­لەپ جaل­بa­رىنaدى. الaيدa, مەن ولaرعa ءوز ءناپ­سى­لە­رى aرقى­لى كۇ­نا جaسa­تaم، aدaمدaر ءوز ەر­كى­نە ء(ناپ­سى­سى­نە) مىقتaپ بaعىنعaن ءسات­تەن بaس­تaپ aقيقaتتaن (تۋرa جولدaن) aدaسaدى. ءوز قaلa­ۋىنa ەرىپ، مە­نى­كى دۇ­رىس جول دەپ ويلaپ، اللaدaن كە­شى­رىم سۇرaمaيت­ىن بولaدى».

ولەڭنىڭ ءۇشىنشى جولىندا «بىرەۋ استىق الادى، بىرەۋ – مارجان» دەيدى، نەگە اباي اتامىز «كيىم، تاماق، كولىك، كىتاپ، قارىنداش» دەمەي «استىق پەن مارجاندى» ايتىپ وتىر، كەزدەيسوقتىق ەمەس، كوپ ويلانىپ، تەرەڭ تولعانعان عۇلاما «استىق پەن مارجاندى» تاڭداعان. استىق ول نان، قارا ەڭبەكپەن كەلەدى، ادامنىڭ ءبىر توبى دەنە ەڭبەگىمەن جان باعادى، ال ەندى ءبىر توبى سۋ تۇبىنەن مارجان سۇزگەندەي اقىلمەن يمانىن جولداس ەتىپ، اقىل وي ەڭبەگىمەن ءومىر سۇرەدى دەيدى. بۇنداعى استىق ءتان ازىعى، مارجان جان ازىعى. بىرەۋ تانىنە ازىق ىزدەسە، بىرەۋ بۇل ءومىردىڭ بازارىنان جانىنا ازىق ىزدەيدى دەگەندى مەڭزەپ تۇر.

شى­نىندa, ءسىز ءوزى­ڭىز­دى aقىل­دى، پaرaسaتتى aدaممىن دەپ ويلaيسىز بa? وندa ءسىز ءوزىڭدى جوقتان بار ەتكەن، ءبىر تامشى لات سۇيىقتىقتان، ۇيعان قانعا ودان ءبىر كەسەك ەتكە ايلاندىرىپ، جان سالعان اللaنى تa­ني­سىز، وعaن بaس ءيىپ ءساج­دە­گە كە­لە­سىز. ادaمدى اللa ەكى ءتۇر­لى ەلە­مە­نت­تەن جaرaتتى: ەت پەن سۇيەكتەن ءجا­نە رۋحتaن(جاننان). ولار ەشقaشaن ءبىر-ءبى­رى­نەن ءبو­لىن­بەيدى (بولىنگەندە ادام ولەدى). وسى ەكەۋى­نىڭ قaجە­تى ءۇشىن aدaم ءومىر ءسۇ­رە­دى. ەگەر ءتاندى aزىقتaندىرمaسa aشتaن ولە­دى، aل ەگەر رۋ­حىن aزىقتaندىرمaسa مالعا aينaلaدى. مىنە اباي اتامىز وسىنى مەڭزەپ استىق پەن مارجاندى ايتىپ وتىر. «اركىمنىڭ ءوزى ىزدەگەن نارسەسى بار، سومالاپ اقشاسىنا سونان الار» دەپ اباي اتامىز اركىم بەيىمدىگىنە قاراي، شاماسىن شامالاپ ماماندىق تاڭدايدى. ەل زاڭگەر بوپتى، مەن دە زاڭگەر بولام، ەل اكىم بوپتى، مەن دە اكىم بولام دەمە دەيدى. «اركىمگە بىردەي نارسە بەرمەس بازار» دەپ ويىن ساباقتايدى. اقشاسى بار ادام جاي بازاردا ەل العان جاقسى زاتتى نەگىزى الا بەرۋىنە بولادى، ال اباي اتامىز ءومىردىڭ بازارىن ايتىپ، تاعى ەسىمىزگە كوپ نارسە سالادى. ءومىر بازارى سەنىڭ ەركىڭە كونبەيدى، قالاعانىڭ ءار كەز بولا بەرەمەيدى.

بىرەۋ ۇقپاس بۇل ءسوزدى، بىرەۋ ۇعار،

باعاسىن پايىم قىلماي اڭ-تاڭ قالار.

ءسوزدى ۇعار وسى كۇندە كىسى بار ما؟

دەمەيمىن جالپاق جۇرتقا بىردەي جاعار.

ادامزاتتىق ماسشتابتا جازاتىن اقىن، ءوز ءسوزىنىڭ اسا سالماقتى ەكەنىن ايتىپ، ىشكى مانىنە، تەرەڭ استارىنا بويلاي الاتىن، ۇعىنا الاتىن ادام بار ما دەپ الاڭدايدى، ارينە، شىن قالامگەر ءوزى جاساعان عاسىردان الدا جۇرەدى، ءوز ءداۋىرى تۇسىنە بەرمەيدى، كەلەر ۇرپاق، ءتىپتى ودان كەيىنگى عاسىر ادامدارى تانيتىن بولادى، ءوز ءداۋىرىنىڭ بيىگىندە تۇرىپ، كەلەشەككە جازادى. مىنە اباي اتامىز بۇل ولەڭىن بىزگە جازىپ كەتكەندەي. يا، بارلىق ادامعا جاعۋ، كۇللى ادامزاتتى مويىنداتۋ دەگەن نارسەنىڭ جوق ەكەنىن تاعى ايتىپ فيلوسوف تولعانادى.

جازعان سوڭ جەردە قالماس تەسىك مونشاق،

بىرەۋدەن بىرەۋ الىپ، ەلگە تارار.

ءبىر كىسى ەمەس جازعانىم، جالپاق جۇرت قوي،

شامدانباي اق، شىراقتار، ۇقساڭ جارار.

«يت مارجاندى نە قىلسىن» دەگەن ءسوز بار،

ساۋلەسى بار جىگىتتەر ءبىر ويلانار.

مىناۋ جولدارى ارقىلى اقىن كەلەشەك ۇرپاققا سەنىم ارتادى، بىرەۋدەن بىرەۋ الىپ ەلگە تارايتىنىنا شىن سەنەدى. ءسوز قادىرىن تۇسىنبەگەندەرگە «شىنىمەن دە يتكە مارجان نە كەرەك»،-دەپ تولعايدى.

ءبىر ۇستا شاكىرتىنە: « جۇرت جاقسى بىلە بەرمەيتىن قىمبات باعالى اسىل تاستى بازارعا اپارىپ ساتىپ كەل»،- دەيدى. شاكىرت بازاردا جۇرگەن قارا ءنوپىر ادامداردىڭ ورتاسىنا اپارىپ ساۋدالايدى، ەشكىمدە ونىڭ نارقىنا جەتپەي، از اقشاعا سۇرايدى، ۇستازىنىڭ ايتقان باعاسىن ەستىگەندە ەلدەر مازاقتايدى. رەنجىگەن شاكىرت ۇستازىنا كەلەدى. ۇستازى: «اسىلدى تانىعان الادى، سەن بازاردىڭ ارعى جاق شەتىندەگى زەرگەرگە اپار»،- دەيدى. شاكىرت بارعاندا زەرگەر ءبىر كورگەننەن «مەنىڭ قولىمداعى بارلىق اقشام، بار زاتىم سەنىكى بولسىن، ماعان سات»،-  دەپ جابىسادى.

بەرىسى قازاقتىڭ، ارىسى ادامزاتتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ناعىز اقىنداردىڭ ءبىرى، كوسەم ءسوزشى اباي ءسوز زەرگەرى، ساۋلەسى بار جىگىتتىڭ جالپاق جۇرتتا بار ەكەنىنە سەنىپ، قالىڭ ەلگە توپىراق شاشپايدى. «ولەڭ- ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى، قيىننان قيىستىرار ەر داناسى. تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ، تەپ-تەگىس جۇمىر كەلسىن اينالاسى...» دەگەن اقىننىڭ ءار سوزىندە تەرەڭ ءمان جاتقانى شىندىق.

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz