قازىر ەلىمىزدە رەسمي تىركەلگەن «Nur Otan» حالىقتىق-دەموكراتيالىق پارتياسى، قازاقستان كوممۋنيستىك حالىقتىق پارتياسى، قازاقستاننىڭ «اۋىل» سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسى، قازاقستاننىڭ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى، «بىرلىك» ساياسي پارتياسى جانە جالپىۇلتتىق سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسى (جسدپ) سىندى پارتيالار بار. بىراق، ىلعي دا الەمدىك ءدىن وكىلدەرىنىڭ باسىن قوسۋعا مۇددەلىلىك تانىتىپ، ۇنەمى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءتۇرلى باسقوسۋلار وتكىزۋگە اسا بەلسەندى قازاق بيلىگى ەلىمىزدە يسلام پارتياسىن قۇرۋعا قاتىستى نەگە قۇلىقسىز؟ الدە تۇرعىندارىنىڭ 90 پايىزى مۇسىلماندار بولىپ تابىلاتىن مەملەكەت ءوز ازاماتتارىنىڭ اتا زاڭمەن بەكىتىلگەن قۇقىعىن اياققا تاپتاۋدى قۇپ كورە مە؟

قازىر الەمنىڭ دەموكراتياسى دامىعان بارلىق ەلدەرىندە ءدىني پارتيالار سايلاۋعا قاتىستىپ، ءوز داۋىس بەرۋشىلەرىنىڭ قۇقىعىن ەلىشىلىك جانە جەر جاھاندىق دەڭگەيدە قورعاۋدا. نەگە بىزدە ولاي ەمەس، مۇسىلمانداردى پارلامەنتكە جولاتپاۋدىڭ ارتىندا نە بۇعىپ جاتىر؟ وسى سۇراق ەلىمىزدەگى مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ كوكەيىندەگى وكسىككە اينالدى.

جاھاندانۋ داۋىرىندە ءدىني پارتيالاردا وزگەرىسكە ءتۇسىپ، الەمدىك دەموكراتيانىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسۋدا. يسلام مەن ءماسىحشىل پاريالاردى ءسوز ەتپەي، باسقا دىندەگى پارتيالارعا قاتىستى ءسوز قوزعار بولساق، وندا بۋدداشىلاردىڭ جاپون جەرىندە كومەيتو (جاپ. 公明党 كومەيتو; اعىل. New Komeito) پارتياسى، ەۆرەيلەردىڭ كوبەدەي كوپ ءدىني-ساياسي پارتيالارى بار.

كومەيتو – سوكا گاككاي بۋددا ۇيىمى قۇرعان جاپوننىڭ وڭشىل ساياسي پارتياسى تالاي رەت پارلامەنت سايلاۋىنا قاتىسىپ، سوڭعى 2016 جىلى وتكەن سايلاۋدا 13,5% داۋىس جيناپ، جوعارعى پالاتادان 25 ورىندى يەلەندى.

ەڭ ءدىني پارتياسى كوپ ەل يزرايلدە بيىلعى 2019 جىلدىڭ 17 قىركۇيەگىندە كنەسسەتتىڭ 21 شاقىرىلىمداعى پارلامەنت سايلاۋىندا 120 دەپۋتاتتىق مانداتتى يەلەنۋ ءۇشىن ءوزارا توپتاسقان 50-گە تاياۋ پارتيا مەن قوزعالىستار قاتىستى. ولاردىڭ ىشىندە 40-قا تارتا ءدىني پارتيا ءوز باعىن سىنادى. كنەسسەتە ءوز دەپۋتاتتارى ارقىلى ەۆرەي مۇددەسىن الەم بويىنشا قورعاۋدا 1912 جىلى قۇرىلعان اگۋدات يسراەل (يۆر. ‏אֲגֻדַּת יִשְׂרָאֵל‏‎، «يزرايل وداعى») پارتياسىنىڭ ورنى بولەك.

بىزگە ساياسي دەموكراتيا جاعىنان ۇلگى-ونەگە بولعان ەۋروپادا دا ءدىني پارتيالار سايلاۋعا قاتىسىپ، ءوز ساياسي داۋىسىن ەستىرتىپ قويادى. ءبىز بولساق، دىنگە جات LGBT (Lesbian, Gay, Bisexual جانە Transgender), فەمينيزم، جالعان گەندەر، وتاندىق «ۇيات» ت.ب. قوزعالىستاردىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ، «ناعىز دەموكراتيا – وسى» دەپ سان شاپاقتاپ، ولەۋرەي وڭەش جىرتامىز. باتىستا «ءوز جانە وزگە» دەيتىن قوسارلى ستاندارت بارلىعىن نەگە سەزىنبەيمىز؟!

ەۋروپانىڭ بارلىق ەلدەرىندە ءدىني پارتيالار ساياسي تىركەلىپ، ءوز ەلدەرىنىڭ پارلامەنت سايلاۋلارىنا ەركىن قاتىسادى. كسرو-نىڭ شەكپەنىنەن شىققان بالتىق ەلدەرى بۇل جاعىنان بىزگە ۇلگى بولادى. لاتۆيادا – حريستيان-دەموكراتيالىق وداعى (لات. Kristīgi demokrātiskā savienība, KDS), ليتۆادا: ەلدەستىك وداعى – ليتوۆا حريستيان دەموكراتتارى (ليت. Tėvynės sąjunga – Lietuvos krikščionys demokratai, TS-LKD), ليتوۆانىڭ حريستيان-دەموكراتيىلىق پارتياسى (ليت. Lietuvos krikščioniškosios demokratijos partija, LKDP) جانە ورىس تىلدىلەرگە كۇن كورسەتپەيدى دەگەن ەلدە ءدىني باعىتتاعى ليتۆا پولياكتارىنىڭ سايلاۋ اكتسياسى (پول. Akcja Wyborcza Polaków na Litwie, AWPL; ليت. Lietuvos lenkų rinkimų akcija,LLRA) جانە ەستونيانىڭ حريستاندىق قۇندىلىقتاردى مۇرات ەتكەن ءدىني باعىتتاعى ەل (ەست. Isamaa) پارتياسى بار.

2017 جىلعى بۋندەستاگ سايلاۋىنا 5% داۋىس جيناپ، 709 دەپۋتاتتىق مانداتتى يەلەنۋ ءۇشىن 42 ساياسي پارتيا قاتىسىپ، وسى كەدەرگىنى تەك 6 پارتيا عانا ەڭسەرە الدى. حريستيان-دەموكراتيالىق وداعى مەن حريستيان الەۋمەتتىك وداعى فراكتسياسى 34.7% داۋىستى ەنشىلەدى.

بىراق تمد كەڭىستىگىندە ءدىني پارتيا قۇرۋعا زاڭمەن تىيىم سالىنسا دا، ءالى كۇنگە دەيىن قاجى الياكرام اليەۆ نەگىزىن سالعان 74 جەرگىلىكتى كوميتەتى بار، 50 مىڭ ادامنان اسا مۇشەسى بار ازەربايجاننىڭ يسلام پارتياسى ءومىر ءسۇرۋىن جالعاستىرۋدا، تاجىكستاننىڭ يسلام پارتياسى دا جاسىرىن ارەكەتكە كوشكەن.

كورشى رەسەيدە 1995 جىلى ءدىني پارتيالار سايلاۋعا قاتىسىپ، "حريستيانسكو-دەموكراتيچەسكي سويۋز - حريستيانە روسسي" – 0,13% داۋىس، "بلوك، ۆكليۋچايۋششي رۋكوۆوديتەلەي... پارتي پراۆوسلاۆنىح، نارودنوي حريستيانسكو-مونارحيچەسكوي پارتي..." – 0,21% داۋىس، "نۇر"  مۇسىلمان قوزعالىسى – 0,68% يەلەندى. كەيىن بۇل ۇردىسكە تىيىم سالىندى.

بەلورۋسسيادا "بەلارۋسكايا حرىستسىيانسكايا دەماكراتىيا" جانە "پارتىيا بنف" بار.

تۇرىك باۋىرلارىمىز دا ءوز ءدىني ۇستانىمداعى پارتيالارعا ەركىندىك بەرىپ وتىر. رەجەپ تايىپ ەردوعان باسىندا تۇرعان تۇرىكتىڭ ء"بىر قالىپتى يسلامدىق ادىلدىك پەن دامۋ" پارتياسى ءوز ەلى ءۇشىن كوپ نارسە ىستەدى.

تەك ورتالىق ازياداعى بەس مەملەكەت قانا يسلام پارتياسى دەسە، قاندارىن ىشىنە تارتىپ، جىلان كورگەندەي جيىرىلادى.

دىنگە سۇيەنبەگەن كەز كەلگەن پارتيانىڭ بولشاعى بۇلىڭعىر. وسىنى باتىس تا، ەۆرەيلەر دە جاقسى ءتۇسىنىپ، ءدىني پارتيا قۇرىپ، ونى ەلدىڭ ساياسي-قوعامدىق ومىرىنە الاستىرىپ وتىر. ەندى كەزەك قازاق قوعامىنا كەلدى. بىراق ءبىز ءدىني پارتيا قۇرا الامىز با؟ قۇرساق، «اققۋ، شورتان ءھام شايان» سياقتى جان-جاققا تارتىپ، سانسىراپ قالمايمىز با؟!

قىر استىنداعى كەلەسى سايلاۋعا دەيىن «الاش يسلام پارتياسى» قۇرىلىپ، وعان قاتىسىپ، ەل داۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسا الا ما؟ ۇلتىمىز باتىستىڭ «قوسارلى ستاندارت» ارقىلى ايارلىقپەن دىنسىزدەندىرۋىنە قارسى ەڭ باستى ساياسي كۇرەستە جەڭىسكە جەتە الا ما؟

«دەموكراتياسى دامىعان باتىستا نەگە ءدىني پارتيا قۇرىلىپ، سايلاۋعا قاتىسادى، بىزدە نەگە ولاي ەمەس!؟» دەگەن ساۋالدىڭ جاۋابىن جابىلا ىزدەپ، ۇلت بولىپ ۇيىسا قورىتىندى شىعاراتىن ءسات تۋدى.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz