(تاسادا قالعان تۋىندى)

ءجۇز جىلدىڭ ءجۇزى بولدى اباي مۇراسىن ازىق قىپ كەلە جاتقانىمىزعا. ءالى دە تامىرىن قوپارىپ، تانىپ بولدىق دەپ ايتا المايمىز. جۇمباق جاننىڭ سىرى شىن مانىندە وڭاي بولماي شىقتى. سوزىمىزگە تۇزدىق قىلعالى وتىرعان تۋىندىنىڭ ءبىرى – «كيتاب تاسديق». اتالمىش شىعارمانىڭ  ءبىز وسى كۇنگە دەيىن تۇپنۇسقا ءماتىنىن وقىماي، تەك اۋدارماسىمەن الدانىپ كەلىپپىز. بىلايشا ايتقاندا، مۇرسەيىت قولجازباسىنان بەرمەن قاراي ابايدىڭ «كيتاب تاسديق» شىعارماسىنىڭ تۇپنۇسقاسى قازاق وقىرمانىنا جەتپەگەن. تەك قازاق تىلىندەگى ءتارجىمانى مىسە تۇتىپ، ونى تۇپنۇسقاعا تەڭ كورىپ جۇرە بەرگەنبىز. ياعني، باقىردى التىنعا بالاعانبىز.  اباي سوندا «كيتاب تاسديق» شىعارماسىن قاي تىلدە جازعان؟ شاعاتاي تىلىندە. ياكي مۇسىلمان-تۇركي، ياكي قادىمشا، ياكي كيتابي تىلدە. ءبارى ءبىر نارسە. قازاقتىڭ ادەبي ءتىلىن تۇرلەندىرگەن اباي تەك «كيتاب تاسديق» تۋىندىسىن وسىلاي وزگەشە تىلمەن جازعان. سەبەبى «كيتاب تاسديق» – كوركەم شىعارما ەمەس، عىلىمي ەڭبەك بولاتىن. ال، شاعاتاي ءتىلى – بۇكىل تۇرىك جۇرتى مىڭ جىل بويى قولدانعان ورتاق ءتىل ەدى. عىلىمي ءھام ادەبي. ول ورنەكپەن كەزىندە ءجۇسىپ بالاساعۇني، قوجا احمەت ياساۋي، ناسرەددين رابعۋزي، ءسايف ساراي، قادىرعالي جايلايىريلار جازدى. «كيتاب تاسديق» – وسى كۇنگە دەيىن باعى اشىلماي كەلە جاتقان تۋىندى.  ونىڭ باعى اشىلۋى ءۇشىن ەڭ اۋەلى ونىڭ تۇپنۇسقاسى جاريالانۋى كەرەك قوي. تۇپنۇسقا سوناۋ باياعى ارحيۆ سورەلەرىندەگى مۇرسەيىت قولجازباسىنىڭ ىشىندە شاڭ باسىپ، جاتىپ قالدى. سودان بەرى شىعارما ا.بايتۇرسىنوۆتىڭ جاڭاشا اراب الىپبيىمەن دە، كەيىنگى لاتىن ءھام كيريلل الفاۆيتىمەن دە جارىق جۇزىنە شىققان جوق. ال، ءبىز وقىپ جۇرگەن قازاقشا اۋدارما تۋىندىعا ءوز اتى قويىلماي، وسى كۇنگە دەيىن «38 قارا ءسوز» دەگەن لاقاپ اتپەن ءجۇر. وتە ىڭعايسىز ۇيات نارسە ەكەن. ابايدان ۇيات، ۇرپاقتان ۇيات. ابايدىڭ اۆتورلىق قۇقى ابدەن اياق استى بولىپ كەلىپتى. اۆتورلىق قۇقىن داۋلاپ، سوتقا جۇگىنەتىن اباي جوق. ءجا، اشىنعاننان ايتىلىپ جاتقان ءسوز.  ەشتەن دە كەش جاقسى دەگەن. م.اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جانىنان اشىلعان «مۇحتارتانۋ» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى وسى ماسەلەگە ءوز ۇلەسىن قوسپاققا تالپىنىپ وتىر. وسى جولدار اۆتورى وسىدان ءتورت-بەس جىل بۇرىن ءوزىنىڭ ءبىر تالاپتى شاكىرتىنە «ابايدىڭ «كيتاب تاسديق» شىعارماسىنىڭ لينگۆو-پوەتيكالىق ەرەكشەلىكتەرى» اتتى ديپلومدىق جۇمىس بەردى. ول شاكىرتتىڭ اتى-ءجونى – ءازىمحان يسابەك. ءازىمحان قازىر بىلدەي ماگيسترانت. ول ءوزىنىڭ ديپلومدىق جۇمىسىن ءساتتى قورعاپ، وسى تاقىرىپتى ەندى ماگيسترلىك ديسسەرتاتسيا رەتىندە زەرتتەپ ءجۇر. جاقىندا ول بەلگىلى ارابتانۋشى عالىم ابدۋللا جولداسبەن بىرگە ابايدىڭ «كيتاب تاسديق» تۋىندىسىنىڭ تراسنكريپتسياسىن  جاساپ شىقتى. جاساپ شىقتى دەپ ايتۋعا عانا وڭاي. ءبىر جەرى ءوشىپ، ءبىر جەرى كوگەرىپ، سارعايعان پاراقتاردان ابايدىڭ ءاربىر ءسوزىن، ءاربىر ءارپىن تانىپ، وقىپ شىعۋ وڭايعا تۇسكەن جوق. ونشا-مۇنشا وقىلماعان تۇستارى دا بار ازىرشە. ترانسكريپتسيا م.اۋەزوۆتىڭ مۇراجاي ۇيىندەگى مۇرسەيىت قولجازباسىنا سۇيەنىپ جاسالدى (لمما. كيپر-1, №351). قولجازبانى قولعا تۇسىرۋگە قول ۇشىن بەرگەن مۇراجاي ديرەكتورى ديار قوناەۆقا ايتار العىسىمىز شەكسىز. الدا اتقارىلار ىستەر شاش-ەتەكتەن. سويتسە دە، وسى ءبىر ماڭىزى ەلەۋلى جاڭالىقتى ەل-جۇرتپەن ءبولىسۋدى ءجون كورىپ، ءماتىندى جاريالاۋعا بەرىپ وتىرمىز. وقىرمان ابايدىڭ تاسادا قالعان تۋىندىسىن وقىپ، راحاتتانىپ، ءلاززات السىن دەگەن ويمەن. عاسىر قويناۋىنان ارشىپ الىنعان اباي اتامىزدىڭ مۇراسىن بۇگىنگى ۇرپاق توسىرقاپ، جاتىرقاماي قابىلدايدى دەگەن ۇمىتتەمىز. كەزىندە اتاقتى پروفەسسور اۋەلبەك قوڭىراتباەۆ: «ابايدىڭ ەڭ قيىن-قىستاۋ ويلارىنىڭ ءبىرى 38-ءىنشى قارا ءسوزى. بۇعان ازىرگە ەشكىمنىڭ ءتىسى باتپاي ءجۇر» دەگەن ەدى ء(ا.قوڭىراتباەۆ. قازاق ەپوسى جانە تۇركولوگيا//فارابي جانە اباي. عىلىم، الماتى، 329 ب). بالكىم وسى وسى باسىلىم ءتىس باتىرۋدىڭ العاشقى باسپالداعى بولار.  

اقجول قالشابەك
«مۇحتارتانۋ» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ
اعا عىلىمي قىزمەتكەرى

اباي

كيتاب تاسديق
(ترانسكريپتسياسى)

ەي، جۇراگىمنىڭ قۋاتى ءفارزانتلارىم! سىزلەرگە ادام ۇعلىنىڭ ءمىنازلارى تۋرالى ءسوز يازىپ، يادگار قالدىرايىن. ىقىلاسمانان وقىپ، ۇعىپ الىڭىزلار. انىڭ ءۋشىن ماحابباتىنىڭ قۇلاۋى بولىپ تابىلادى. ماحاببات – ادامنىڭ ادامنىعى، عىلىم، اقىل ءنارسالارمانان. مۇنىڭ تابىلماقلىعىنا ساباپلەر ءبىرىنشى حاۋاس ءساليم ءھام ءتان ساۋلىق. بۇلار تۋىسىنان بولادى. قالمىسى وزگەلەرىنىڭ ءبارى ياحشى اتا، ياحشى انا، ياحشى قۇربى، ياحشى ۋستازدان بولادى. تالاپ، ۇعىم  دەگەن مۇحابباتتان يوعارى (شىعادى). عىلىم-بىلىمگە ماحابباتتاندىرىلماك الگى ايتىلعان ۋشەۋىنەن بولادى. عىلىم-ءبىلىمنى بالا ءاۋال باسىنان ءوزى ءىزلانىپ تاپمايدى. باسىندا زورلىقمانان ياكي ءالداۋمانان ءۇيىر قىلۋ كەرەك. ۇيرەنە كەلە ءوزى ىزلەگەندەي بولعانشا. قاشان ءبىر بالا عىلىمنى ءماحابباتمانان كوكسەرلىك بولسا، سوندا عانا انىڭ اتى «ادام» بولادى. سونان سوڭ عانا اللاھ تاالانى تانىماقلىق، ءوزىن تانىماقلىق، ءدۇنيانى تانىماقلىق، ءوزى ادامشىلىعىن بۇزباي ءجالىب مانفاات، دافعى مازارراتلارنى ايىرماقلىق سەكىلدى عىلىم-ءبىلىمنى ۇيرەنسە بولار دەپ ءۇمىت قىلماققا بولادى، بولماسا يوق، انىڭ بولماسا شالا. انىڭ ءۋشىن كوبىناسا بالالارىن جاسىندا اتا-انالارى قياناتلىققا سالىندىرىپ الادى. سوڭىنان موللاعا بەرگەن بولادى. يا ول بالالار ءوزلارى بارعان...  ھەشبىر باھرا بولمايدى. ول قياناتشىل بالالار تالاپقا دا، عىلىمعا دا، ۋستاۋعا دا ءحاتتا يمان يعتيقاتقا دا قياناتمانان بولادى. بۇل قياناتشىلار يارىم ادام، يارىم موللا، يارىم مۇسىلمان. ولارنىڭ اداملىعىنىڭ كامالات تاپماعى قيىننىڭ قيىنى. سەبەبى: اللاھ تاالا حاقيقات يولى. راستلىق حاقيقاتمانان قياناتنىڭ دۇشمانى... شاقىرتماعانشا دوست كەلەدى. كوڭىلدە وزگا ماحاببات تۇرعاندا حاقلىقنى تاپمايدى. عىلىم-ءبىلىمى راسقا، اقيقاتقا قۇمار بولىپ، ءھار ءنارسانىڭ ءتۇبىن، حيكماتىن بىلماككا ىنتىقلىق ءبىرلان ...ىرلادى. ول اللاھنىڭ ءيلىمى ەمەس، ءھاممانى بىلاتۇعىن ىلىمگە ىنتىقلىق ءوزىن ادامعا وزىندىك ءيلىم بەرەدى. انىڭ ءۋشىن اللاھنىڭ وزىنە عاشىقلىق، عىلىم – اللاھنىڭ سيفاتى، ول حاقيقات، وعان عاشىقلىق، ءوزىن حاقلىق ءھام اداملىق ءدۇر. بولماسا مال تاپماق، ماقنان تاپماق، يززەت-قۇرمات تاپماق سەكىلدى نارسەلەرنىڭ ماحابباتىنان عىلىم-ءبىلىمنىڭ اقيقاتى تابىلمايدى. مال ماقنان، يززەت-قۇرمات ادامنى ءوزي ءيزلاپ تابىلسا، اداملىقتى بۇزمايدى ءھام كورىك بولادى. ەگەر دە ادام ءوزى ولارعا تابىنىپ ءيزلاسا تاپقان، تاپماسا دا اداملىعى يوعالادى. 

ەندى حاقيقات ءسۋيىپ، شىندى بىلمەك قۇمارىڭ بار بولسا، اداملىققا لايىقلى ىقىلاسلى قۇلاعىڭنى قوي. ءاۋال ءدىن يسلامنىڭ جولىنداعى باندەلەر يماننىڭ حاقيقاتىن ءبىلسىن! يمان دەگانىمىز – ءبىر عانا ينانماق ەمەس، سەن اللاھ تاالانىڭ بىرلىگىنە ۋا قۇران ونىڭ ءسوزى ەكاندىگىنە ۋا پايعامبار ساللالاھۋ الايھي ءۋاسسالامنىڭ انىڭ تاراپىنان ەلشى ەكەندىگىنە يناندىڭ، ءجا نە ءبىتتى؟... سەن اللاھ تاالا ءۋشىن يمان كەلتىرامىسىڭ؟ سەن يمان كەلتىرماساڭ دە اللاھ تاالاعا ھەشبىر كەمشىلىك يوق ەدى. ءوزىڭ ءۋشىن يمان كەلتىرسەڭ ءجا، يناندىڭ ول ينانماقلىعىڭ قۇر عانا ينانماقلىقمەنەن قىلسا، ساعان فايدا بەرمايدى. انىڭ  ءۋشىن سەن ءوزىڭ ينانماقلىعىڭنان فايدالانبادىڭ، فايدالانايىن دەسەڭ فايدا بەرەدى، كامىل يمان بولادى. پايدانى قالايشا الۋدى بىلمەك كەرەك... شامامەن. 

ءسىز: «ءامانتۋ ءبيللاھي كاماھۋا بي ءاسمايھي ۋاسيفاتيھي» دەدىڭىز. ول ءيسىملار ءھامما ال اللاھ تاالانىڭ فيىل ازيملارىنىڭ اتلارى، ولاردىڭ ماعىناسىن ءبىل ءھام سەگىز سيفاتى زاتيالارىنا دەگەن ءسوز كامىل ءۇيران. ءوز دەنەڭدى انىڭ قۇلى بىلسە، ءوزىڭدى ءساليم ات قويىپ، ءتاسليم بولعانىڭگا راست بولاسىڭ دا، ءوز فيىلدى سودان...     ...تۋز، ءتۇن، شارت، قۇل... اللاھ تاالاعا ۇقساي الام با دەپ ناداندىقپانان ول ءسوزدان جيىركەنبە، بىردەيلىك داعۋاسىمەنەن ەمەس، سونىڭ سوڭىندا بولماق. انىڭ ءۋشىن سيفاتلارى: حايات، عىلىم، قۋدرەت، باسار، ءسامي، يرودا، كالام، تاكۋين. بۇل سەگىزىنەن اللاھ تاالاداعىداي كامەلەت، ازامات ءبىرلان ەماس، بولسا دا، ءبانداسىندا ءۋا ءھار ءوز حالىنشا بار قىلىپ ياراتىپتى. ءجا، ءبىز ءوزىمىزدىڭ بويىمىزداعى سەگىز ءزاررا اتلاس سيفاتىمىزدى ءاۋال اللاھ تاالانىڭ سەگىز ۇلۇع سيفاتىنان باس بۇرعىزىپ، وزگە جولعا سالماقپەنەن ءبىزدىڭ اتىمىز ءساليم بولا الا ما؟ بولماسا كەرەك. ءجا، ول سەگىز سيفاتىنا سيفاتىمىزدى ءھام ول اتلارى ءبىرلان ول اعلاملانعان، فيل قۇداعا فيىلىمىزنى ەرتپەك نەسىنەن تابىلادى؟ انى بىلمەك كەرەك. ول اللاھ تاالانىڭ زاتى ھەشبىر سيفاتقا مۇقتاج ەمەس. ءبىزنىڭ اقىلىمىز مۇقتاج. يوعارىداعى جان بىلمەس سيفاتلار ءبىرلان تاريفلاپ، تانىماققا كەرەك. اگاردە ول سيفاتلار ءبىرلان تاريفلانباسا بىزگە ماعريفاتۋللا قيىن بولادى. ءبىز اللاھ تاالانى ءوزىنىڭ بىلىنگانى قادار عانا بىلەمىز. بولماسا تۇگەل بىلمەككە مۇمكىن ەمەس. زاتى تۇگىل، حيكماتىنە ھەشبىر حاكيم  اقىل يەسى ەرىستىرە المادى. اللاھ تاالا – ءولشاۋسىز، ءبىزنىڭ اقىلىمىز – ءولشاۋلى. ءولشاۋلى ءبىرلان ءولشاۋسىزنى بىلارگا بولمايدى. اللاھ تاالانى «ءبىر» دەيمىز، «بار» دەيمىز، ول «ءبىر» دەماكلىكتە اقىلىمىزعا ۇعىمنىڭ ءبىر تياناعى ءۋشىن ايتىلعان. بولماسا ول «ءبىر» دەماكلىك تە اللاھ تاالاعا لايىقلى كەلمەيدى. انىڭ ءۋشىن مۋمكيناتىنىڭ يشيندە نە نارسەنىڭ ءۋجۋدى بار بولسا، بىرلىكتەن قۇتىلمايدى. ءھاربىر حاديسكا ايتىلاتۇعىن ءبىر قاديمگە تاريف بولمايدى. ول ءبىر قۇداي دەگەن ءسوز عالامنىڭ يشىندە، عالام اللاھ تاالانىڭ ءيشىندا. قۇداي تاباراكا ۋا تاالا كيتاپلاردا سۋبۋتيا سيفاتلار ءبىرلان، ۋا توقسان توعىز اسماي ءحۇسنالارى ءبىرلان بىلدىرگان. بۇلارنىڭ ءھامماسى... زاتيا، سۋبۋتيا، ۋا فيليا سيفاتلارى ءدۇر. مەن مۇندا سىزلارگا تورتەۋىن ءبىلدىرايىن. ونىڭ ەكەۋى: عىلىم، قۇدىرات، سەگىز سيفاتتان قالعان التاۋى بۇلارعا شارح. ول التاۋىنىڭ ءبىرى – حايات ياعني تىرىلىك. اللانى بار دەدىك، ءبىر دەدىك. عىلىم، قۇدىرات سيفاتى ءبىرلان سيفاتلادىق. بۇل بىرلىك، بارلىق عىلىم، قۇدىرات... ءاۋالدا بولارلىق ءنارسالار ءمى؟ ءالباتتا، عىلىم قۇدىراتى بار بولۋى، حايات... ياعني قالاماق، عىلىم بار بولسا، قالاماق تا بار. ول ھەش بىرنارسە... ءاۋال عىلىمنىڭ ءبىر سيفاتى: كالام، ياعني سوزلاگۋشى دەگان ءيوز ءھارىپسىز، داۋىسسىز... ساۋىتسىز. ەندى ولاي بولسا، ايتقانداي قىلىپ بىلدىراتۇعىن قۋدىراتى ءيانا باسار، سام، كورۋچى، ەستۋچى دەگەن. كورماگى، ەسىتماگى ءبىزلار سەكىلدى كوزمەنەن، قۇلاقمەنەن ەمەس بولاتۇعىن ءنارسالارىن كورگەندەي، ەشتكەندەي بولاتۇعىن  عىلىمىنىڭ ءبىر سيفاتى، ءبىرى – تاكۋين، ياعني بارلىققا كەلتىرۋچى دەگان ءسوز. ەگەر بارلىققا كەلتىرماگى ءبىر ءوز الدىنا سيفات بولسا اللاھ تاالانىڭ سيفاتى وزىندەي قاديم ءازالي ءھام ءابادي بۇلاردا ءھاميشا بارلىققا كەلتىرۋدان بوسانباسا، ءبىر سيفاتى ءبىر سيفاتىنان ۇلكەن يا كىشى بولارعا يارامايدى. ولاي بولعاندا عىلىم، قۋدىرەت سيفاتلارى سەكىلدى بوسانباي ءھار ۋاقىت ياراتۋدا بولسا، ءبىر ىقتيارسىزلىق چىعادى. ىقتيارسىزلىق اللاھ تاالاعا لايىقلى ەمەس. انىڭ بارلىققا كەلتىرماگى قۋدرەتىنە عانا ءبىر شارھ. بۇل عىلىم، قۋدىرەت ەكى سيفاتى ءبىرلان، سەگىز سيفات بۇزىلماسنان تۋگەل بولادى. ول عىلىم قۋدىرەتتە ەشبىر نيھاياتسىز، عىلىمىندا عافلات قۋدىرەتىندە ەپسىزلىك ءيانا ناشارلىق يوق. سونين ساناتىنا قاراپ بىلەسىز. بۇل كوزگا كورىلگان، كوڭىلگا سەزىلگان عالامدى قانداي حيكماتمان ياراشتىرىپ، قانداي قۋدىراتمان ورناستىرعان ھەش ادام بالاسىنىڭ اقىلى يەتمەيدى، بىراق ءبانداسىندا اقىل حۇكىمچى، عايرات، قۋاتمەنەن قىزمەت قىلۋچى، بولۋچى ەدى. سوعان قاراپ ويلايسىز: اللاھنىڭ سيفاتىندا سولاي بولماۋى ءتيىس. بىراق ءاۋالدا ايتقانىمىز عىلىم، قۋدىرەت ءبىزنىڭ ۇعۋىمىزعا عانا ەكى قيساپ بولماس، بىراق عىلىمنا قۋدىرەت بولۋعا ءتيىس. ولاي بولماسا سيفاتلار ءوز ورتالارىندا ءبىرى – تابيع، ءبىرى – ماتبۋع بولادى. بۇل بولسا، تاريف راببىعا ياراشمايدى. سەگىز سيفات قىلىپ ءيانا ول سيفاتلارىنا لا عايرۋ ءۋا ءلا ءھۋا بولىپ، بۇلاي ايتۋدا، بۇلاردان ءبىر ءوز الدىنا جاماعات ياكي جاميات چىعىپ كەتەدى. بۇل بولسا كەلىسمەيدى. اگاردە سيفاتلارىنا ءھاربىرىن باسقا-باسقا دەگەندە، كوپ نارسەدەن جيىلىپ يتتيفاقمەنەن قۇداي بولعان بولادى. بۇلاي دەۋ باتىل، ءبىر عانا قۋدىرات باندەدەن بولعان قۋات، قۋدىرەت عىلىم اقىلدان باسقا بولاتۇعىن ەدى. [ھاشيا:يازىلماي بولسا دا، اللاھنا بولعان قۋدىرەت، عىلىم ءھام قۋدىرەت ءھام ءراحمات]. سەگىز سيفات يچيندە يازىلماسا دا ءھام اللاھ تاالانىڭ راحمان، راحيم، عافۋر، ۋادۋد، حافيز، ءساتتار، راززاق، نافيع، ۋاكيل، لاتيف دەگەن ەسىملارىنە بينان ءبىر ۇلىع سيفاتىنان قيساپلاۋعا يارايدى. بۇل سوزىمە ناقليا دالەلىم – يوقارىداعى يازىلعان اللاھ تاالانىڭ ەسىملارى، اقىليا دالەلىم قۇداي تاالا بۇل عالامنى اقىل ەتمەيتۇعىن كەلىسىممەن ياراتقان، انان باسقا بىرىنەن ءبىرى فايدا الاتۇعىن قىلىپ ياراتىپتى. جانسىز ياراتقانلارىنان فايدا الاتۇعىن، جان يەسى حايۋانلارنى ياراتىپ جانلى حايۋانلارىنان فايدا الاتۇعىن اقىلى ينسانلىنى ياراتىپتى. [ھاشيا:جانسىزلارنى، حايۋانلارنى ياحشى دا جان يەسى بۇ حايۋانلارنى ادام بالاسىن اسىرايتۇعىن ەتىپ، ماحشاردا سۇراۋ بەرمايتۇعىن قىلىپ، ەندى بۇلارنىڭ ءھامماسىنان فايدا الارلىق اقىل يەسى قىلىپ، ياراتقان]. ادام بالاسىنان ماحشاردا سۇراۋ بەراتۇعىن قىلىپ ياراتقاندىعىندا  ءھام ءادالات ءھام ماحاببات بار. ادام بالاسىن قۇرت، قۇس، وزگە حايۋان سيفاتىندا ياراتماي بۇل گۇزال سيفاتتا قىلىپ، ەكى اياققا باستىرىپ، باسىن يوقارى تۇرعىزىپ، دۇنيەنى كوزدەرلىك قىلىپ، وزگە... تاماقتى ءوز باسىمەن الدىرماي، ىڭعايلى ەكى قولدى باسقا قىزمەت قىلدىرىپ، اۋزىنا اس بەرگەندە نە ءىشىپ، نە جەگەنىن بىلمەي قالماسىن دەپ، ءيىسىن الىپ لاززاتلانعانداي قىلىپ، اۋىز ۇستىنە مۇرىندى قويىپ، انىڭ ۇستىنەن تازالىعىن بايقارلىق ەكى كوز بەرىپ، زاراردان قورعاپ تۇرارلىق قاباق بەرىپ، ول قاباقتارنى جاۋىپ تۇرارلىق قاجالماسىن دەپ كىرپىك جاساپ، ماڭداي تەرى تۋرا كوزگە اقپاسىن دەپ جۋزىنە كورىك قىلىپ، ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەستەي ءىستى كوپتەسىپ بىتىرماققا، بىرەۋى ويىن بىرەۋىنە ۇقتىرارلىق تىلىنە ءسوز بەرىپ ياراتماقلىعى ماحاببات ەمەس پە؟ كىم وزىڭە ماحاببات قىلسا، سەن دە وعان ماحاببات قىلماعىڭ قارىز ەمەس پە؟ اقىل كوزىمەن قارا: كۇن قىزدىرىپ، تەڭىزدەن بۇلت شىعارادى ەكەن. ول بۇلتلاردان ياڭبىر جاۋعىزىپ، جەر جۇزىندە نەشە ءتۇرلى داندەردى ءوسىرىپ،  ...لارنى ءوندىرىپ، كوزگە كورىك، كوڭىلگە راحات، گۇل-بايشەشەكلارنى، اعاش-ياپراقلارنى، قانت-قامىسلارىن ءوندىرىپ نەشا ءتۇرلى ءناباتاتلارنى ءوستىرىپ، حايۋانلارنى ساقتاتىپ، بۇلاقلار اعىزىپ، ءوزان بولىپ، وزاندەر اعىپ داريا بولىپ، حايۋانلارعا، قۇسقا، مالعا سۋسىن، بالىقلارعا ورىن بولىپ جاتىر ەكەن. جەر ماقتاسىن، كەندىرىن، جەمىسىن، نانىن، گۇللار گۇلىن، قۇسلار ءجۇنىن، ەتىن، جۇمىرتقاسىن، حايۋانلار ەتىن، ءسۇتىن، كۇشىن، كوركىن، تەرىسىن، سۋلار بالىعىن، بالىقلار يكراسىن، ءھاتتا ارا بالىن، بالاۋىزىن، قۇرت-جىبەگىن، يپاكىن – ءھامماسى ادام بالاسىنىڭ فايداسىنا جاسالىپ، ھەشبىرىندە بۇل مەنىكى دەرلىك بىرنارسە جوق، ءبارى – ادام بالاسىنا تاۋسىلماس ازىق. ميللون حيكماتمان جاسالعان ماشينا، فابريكا ادام بالاسىنىڭ راحاتى، فايتا ءۋشىن ياسالسا، بۇل ياساۋشى سۇيگانلىگى ەمەس پە؟ كىم سەنى سۇيسە، ونى سۇيمەك قارىز ەمەس پە؟ ادام قاناعاتسىزلىقمەنەن بۇل حايۋانلارنىڭ تۇقىمىن قۇرتىپ، الدىڭعىلار ارتقىلارعا ءجابىر قىلماسىن دەپ، مالنى ادام بالاسىنىڭ ءوزىنىڭ قورعانىنا قورعالاتىپ، وزگە حايۋانلارنا ءبىرىن ۇشقىر قاناتىنا، ءبىرىن كۇشتى قۋاتىنا، ءبىرىن ەكى اياعىنا سۇيەنتىپ، ءبىرىن بيىك جارتاسقا، ءبىرىن تەرەڭ تۇڭعيىققا، قالىڭ ورمانعا قورعالاتىپ ءھام ءھاربىرىن ءوسىپ-ونبەككە قۇمار قىلىپ، جاس كۇنىندە كىشكەنە ۋاقىتىندا شافقات سيقىرى ءبىرلان باستارىن بايلاپ، قامقور قىلىپ قويماقلىعى، ادام بالاسىنا ءوسىپ-ءونىپ، تەڭدىك... ەمەس، بالكي ادام بالاسىنىڭ ۇزىلمەس ناسىلىنە، تاۋسىلماس ازىق... ءجا، بۇل حيكمەتلەرىنەن ءھامماسىنان ءھام مارحابات ءھام ادالات ءھام زاھير تۇر ەكەن. ءبىز ورتامىزدا... يماننىڭ شارتىنان حيساپ قىلمايمىز. انىڭ ءۋشىن ءساليم بولعانىڭ دا اللاھقا ءتاسليم بولعانىڭ دا...  انىڭ يولىندا بولماق ەدى. بولعانىمىز قايسى؟ بۇل ەكى اي مەنەن كۇننەن ارتىق... انىڭ ھەشبىرىندە قارار قىلمايمىز. وزگەلەردە بولعانىن جەك كورمەيمىز... قياناتشىلىققا بار قارار تۇرعان ادام يا مۇسىلمان ەمەس، ەڭ بولماسا...

اللاھ تاباراكا ۋا تاالانىڭ باندەلەرىنە سالعان جولى قايسى؟ ونى كوبى بىلمەيدى. «تافاككارۋ في ءالا ءيللاھي، يننالاھا يۋحيببۋل مۋقسيتين» دەگەن اياتلارعا ھەشكىمنىڭ ىقىلاس پەن ىقىلاس كوڭىلىمانان عىلىمى جەتىپ، قۇپتاعانىن كورگەنىم جوق. «ءاتامۋرۋن ءانناسا بيلبيرري ءۋاحسينۋ يننالاھۋ يۋحيببۋل مۋقسينۋن، ءۋاللازينا ءامانۋ ۋاعاميلۋ سوليحاتي ءۋالاينا اسحابۋل ءجانناتي ءھام فيھا حاليدۋن» دەگەن اياتلار قۇراننىڭ ءىشى تولعان «عامالۋس ساليح» نە ەكەنىن بىلمەيمىز. «ءۋا ءامماللازينا ءامانۋ ۋاعاميلۋس  ساليحاتي ءفايۋاففيھيم ءۋجۋراھۋم ۋاللاھۋ ءلا يۋحيببۋز زاليمين» اياتىنا قاراساڭ، عامالۋس «عامالۋس-ساليح» زالىمدىقنىڭ زيددى بولار. ولاي بولعاندا ءادالات، ريفقات بولارعا كىمدە-كىمنىڭ ادالاتى جوق بولسا، ونىڭ حاياسى جوق، كىمنىڭ ۇياتى جوق بولسا، ونىڭ يمانى جوق دەگەن پايعامبارىمىز ساللالاھۋ ءالايھي ءۋاسالامنىڭ حاديس ءشاريفى «ءليما ءلا حايا ءلاھۋ ءلا يمانا ءلاھۋ» دەگەن دالەل ءدۇر. ەندى بەلگىلى كي يمان قۇر ينانىش ءبىرلان بولمايدى. ءادالات ۋا ريفقات ءبىرلان بولادى. عامالۋس-ساليح ءادالاتلى ۋا مارحاماتلى بولماق، كۇللى ءتان ءبىرلان قىلعان قۇلشىلىقلارىنىڭ ھەشبىرى ءادالاتنى، مارحاماتنى بەرمەيدى. كوزىڭ كۇندە كورەدى، ناماز وقۋشى، رۋزا تۇتقۋلارىنىڭ نە ءھالاتتا ەكەنلىكلارىنىڭ وعان دالەل كەرەك ەمەس. بالكي ءادالات –  بارشا ىزگىلىكنىڭ اناسى ءدۇر. ينساف، ۇيات وسى ءادالاتتان چىعادى. انىڭ ءۋشىن ءادالاتلى ادامنىڭ كوڭىلىنە كەلەدى: مەن ءوز كوڭىلىمنە حۇلىق-مىنىمنەن سونداي-مۇنداي قىلىقلارىنان ...سە ءمۇامالا قىلسا ەكەن دەپ ويلاپ تۇرىپ، ءوزىم سول قىلىقلارىمەنەن ءمۇامالا قىلماعلىعىم جارامايدى عوي دەپ، ءادالات ءھام ينسافتا ەمەس پە؟ ول ءھامما جاقسىلىقنىڭ باسى ەمەس پە؟ ءجا، ويلاعان كىسى... شۇكىرى نەگە ويلاماسىن؟ 

شاكىرلىكتەن عيباداتنىڭ ءبارى تۋادى. ەندى ءادالاتتان، شافقاتتان بوسانباڭنار. ەگەر بوسانساڭ، يمان دا اراملىقتا ءھامماسى بوسانادى. ...سوفىنىڭ ءبىر ءفاردادان يۋز ءفاردا بيجاي دەگەنى باسىڭا كەلادى. ەندى ءبىزنىڭ... بويىنشا قۇداي تاالا عالىملى، راحىمنى، ءادالاتلى قۋدىرەت ەدى... سيفاتلانباق، ءيجديھادىن شارت ەتتىڭ، مۇسىلمان بولساڭ...  جاۋانمارتلىك ءۇش حيسلات ءبىرلان بولار دەگەن: سيددىق، كارام، اقىل – بۇل ۇشىندەن سيددىق ءادالات بولار، كارام شافقات بولار. اقىل ماعلۇم ءدۇر، عيلمنىڭ ءبىر اتى ەكانلىگى بولار، ءھار ادامنىڭ بويىندا اللاھ تاباراكا ۋا تاالا ءتاحمين بار قىلىپ ياراتقان، بىراق وعان ريۋاج بەرىپ گۇلداندىرماك بالكي ادام ءوز حالىنشا كامالاتقا يەتكىزبەك جاھاتىندە بولماق بولار. ءوز ءيجديھادىڭ ءبىرلان نيەت حالس ءبىرلان ىزلەنسەڭ عانا بەرىلە تۇرعان نارسەلەر، بولماسا يوق. بۇل ايتىلمىش ءۇش ءحيسلادىنىڭ يەلەرىنىڭ الدى – پايعامبارلار، انان سوڭ اۋليەلەر، انان سوڭ حاكيملەر، ەڭ اقىرى – كامىل مۇسىلمانلار. ءبۇل ۋش ءتۇرلى فيىل قۇدانىڭ سوڭىندا بولماق، ءوزىن قۇل ءبىلىپ، بۇل فيىللەرگە عاشىق بولىپ، تۇتىنباقنى پايعامبارلار ۇيرەتتى، اۋليەلەر ۇقتى، عاشىق بولدى، بىراق ۋحراۋي فايداسىن عانا كۇزەتتى. عاشىقلىقلارى سول حالاققا جەتتى-كي، ءدۇنيانى، دۇنياداعى تيەرلىك فايداسىن ۇمىتتى. بالكي حيساپقا المادى. حاكيملار ءدۇنيادا تاباتۇعىن فايداسىن سويلەدى.... كوزىمەن قاراعاندا ەكىسى دە بىرىنەن-ءبىرى كوپ جىراق كەتمەيدى. انىڭ ءۋشىن ءھاربىرى ايتۋى باسقاشا بولسا دا، اللاھ تاالانىڭ سانااتىنا قاراپ، پىكىرلانباكتى ەكىسى دە ايتتى. پىكىرلانماك  سوڭى عيبراتلانماك بولسا كەرەك. بۇل اقىل، عىلىم ءھار ەكىسى دە ءوزىن حيساپلانماقنى زۇلىمنىقنى ادام وزىندەي ادامنى الداماقنى جەك كورەدى... ءسويتىپ ەكىسى دە مارحاماتلى ۋا شافقاتلى بولماقنى ايتىپ بۇيىردى-لار. بۇل راھيم بولسا كەرەك. مەنىڭ ويىما كەلەدى: بۇل ەكى تايپا ءھار كىسى ءوزلارىنا ءبىر ءتۇرلى ءنافسىسىن فيدا قىلۋشىلار، ياعني باندالىكنىڭ كامالاتى اۋليالىك ءبىرلان بولاتۇعىن بولسا، كۇللى ادام تاركى ءدۇنيا... ءدۇنيا ويران بولسا كەرەك. بۇلارنى كىم اسىرايدى، مالنى كىم باعادى؟... كيىزنى كىم توقيدى، استىقتى كىم ەگەدى؟ دۇنيەدەگى اللاھنىڭ باندەلەرى.... كىم ىزدەيدى؟ حارام، ماكرۋھى بىلاي تۇرسىن......... قۋاتىڭ ءبىرلان ءيجتيھادىڭ، اقىلىڭمەنەن تاۋىپ، راحاتىن كورمەگەنگە بولا جاراتقان... نيعماتلارىنا انىق ...اندىن كورماك حۇزۋرعا سۋىق كوز ءبىرلان قاراپ، ەسكەرۋسىز تاستاپ كەتپەك اقىلعا دا اداپكە بالكي ينسافقا دۇرىس ما؟ ساحيب نيعماتىڭا شۇكىرلىگىڭ جوق بولسا، ءاداپسىز ءبىرلان گۇناھار بولمايسىڭ ما؟ ەكىنشى، بۇل جولداعىلار قور بولىپ، دۇنيەدە جوق بولىپ كەتۋدىڭ قاۋپى بار. كافيرلەرگە جەم بولىپ كەتۋدەن قايسىبىر سابىرسىزى جولىنان تايىپ، سابىرمەنەن بار قارار تۇرايىن دەگانى ولىپ كەتسەلەر كەرەك ەمەس پە؟ اگاردا بۇل جول – يارىم-يارتىلارىنا عانا ايتىلعان بولسا، يارىم-يارتى راست دۇنيەدە بولا ما؟ [حاشيا: راست بولسا، ھامماعا راست بولسىن، الالاعان ءادالات ما؟ راست بولماس پا؟] ولاي بولعان ول جۇرتتا عۇمىر جوق بولسا كەرەك. عۇمىر ءوزى –  حاقيقات. قاي جەردە عۇمىر جوق بولسا، وندا كامالات جوق. بىراق اۋليەلەرنىڭ دە ءبارى ءبىرداي تاركى ءدۇنيا ەمەس، ءاشاران-ءمۋباشارادان حازىرەتى وسمان، ابدۋرراحمان يبن اۋف، ساد يبن ابۋاققاس ءۋشاۋى دە ۇلكەن بايلار ەدى. بۇل تاركى دۇنيالىق يا ءدۇنيا ءلاززاتىنا الدانىپ، ءيجديھادىڭ...  دەپ بويىنا سىڭبەگەنلىك يا حيرس دۇنيالىقتان اۋامنىڭ كوڭىلىن سۋىتپاق......... سابىر ەتىپ، ءوزىن فيدا قىلىپ، مەن جانىممەن ۇرىس قىلعاندا حالىق ەڭ بولماعاندا... ۇرىس قىلىپ ھاقستان ءھاربىر ءارزۋي نافستان سۋىنىپ... ماحابباتىنا بار قارار بولسا... ما ەكەن دەگەن ءۇمىتمانان بولسا كەرەك. ولاي بولعاندا... ارتىق ماحابباتتان ھيساپ. بىراق بۇل يول – بەك چەتين، بەك نازيك يول.... بار قارار تۇرىپ ىزلانگان عانا ءىسىنىڭ كامالاتىنا يەتمەك. بۇل زامانعا نادير... عىلىمنىڭ دا زورى، سيددىق عيراتتىڭ دا زورى ماحابباتنىڭ حاللاقىنا ۋا حالىق عالام... تابىلماق كەرەك. بۇلارنىڭ جيىلماعى قيىننىڭ قيىنى، بالكي ءفيتنا بولار... وزىنە وزگەچەلىك بەرمەك، ادام ۇعلىن ءبىر بۇزاتۇعىن ءىس، ءھاربىر ناداننىڭ... دەپ جۋرگانى ءبىز بۇزىلنىق دەگانىمەن ءبىر بولادى. 

[ھاشيا:(«ءامانتۋ ءبيللاھي، ۋامالايكاتيھي ءۋا كۋتۋبيھي ءۋا رۋسۋليھي ءۋال قاداري ھويريھي ءۋا ءشارريھي ميننالاھي تاالا، ءۋال بافي ءبادال ماۋت». اللاھنا، پەرىشتەلەرگە يمان كەلتىرۋ، كىتاپتارى راس، پايعامبارلارى حاق، قيامات كۇنى بولماعى راس، جاقسى، جامانلىق تاعدىرى اللاھ تاالادان ەكەنىنە، ولگەن سوڭ قايتا ءتىرىلىپ،  سۇراۋ بەرەتۇعىنىمىزعا ينانۋ].

حاكيم، عالىم... باسقالار ءدۇر. دۋنيادا عىلىم زاھيري بار، ولار ايتىلمىش يازىلمىشلارنى ناقىليا دەپ تە ايتادى لار. بۇل ناقىلياعا جۇيرىكلەر عالىم اتالا لار، ءامما قۇداي تاالا ھەشبىر نارسەنى سەباپسىز جاراتماعان، بۇنى ءيزارلاپ «تافاككارۋ في ءالا-ءيللاھي» اياتىنا سايكەس بۇل ساناتى قۇدادان  ءيزارلاپ ۋا قۇمار بولىپ، عيبراتلانۋچلارگا تىيۋ جوق، بالكي ساناتىنان ءسابابىن بىلمەككە قۇمارلىقتان سونيىنا عاشىقلىق... قۇداي تاالانىڭ زاتىنا ءبانداسىنىڭ اقىلى يەتمەسە، ءدال سونداي عاشىقمىن دەمەك تە ورىنسىز. عاشىق-ماعشۇقلىققا حاليك ءبىرلان ماقلۇق ورتاسى ءمۋناسىباتىن، اللاھ تاالانىڭ باندەسىن ماحاببات ۋا ءمارحاماتمانان جاراتقانىن ءبىلىپ، مۇحابباتىنا مۇحابباتمەنەن عانا ەلجىرەمەكنى قۇداعا عاشىق بولدى دەيمىز. ولاي بولعاندا حيكمەت قۇداعا باندە ءوز اقىلى يەتەرلىك قادار عانا ءبىلسام دەگەن ءھار ءىسىنىڭ ءسابابىنى ويلاۋشىلارعا حاكيم ات قويدى لار. بۇلار حاق ءبىرلان باتىلنى ايىرماققا ءسابابلارنى بىلماككا تىرىشالار... ءبىرلان ءھامماسى ادام فايداسى ۋچۋن، كۇلكى تۇگىل دۇنياداعى ءتۇرلى ءلاززات بۇلارعا ەكىنچى... ءبىر عانا حاقنى تاپپاق، ءھار ءنارسانىڭ ءسابابىن تاپماق ءبىرلان ءلاززاتلانادى لار. اداسماي تۋرا ىزلانگان حاكيملار بولماسا، ءدۇنيا ويران بولار ەدى. فيىلى ءباندانىڭ قازىعى وسى جاق... ۋا ءھار نارسە ءدۇنيادا يستيحراجى ءبىرلان ريۋاج تابادى. بۇلارنىڭ ءىسى كوبى... لەكىن وسى حاكيملارىنىڭ جاساعان، داراتقان ءىسارى – «ءاددۇنيا ءمازرااتۋل اھيرو»، اھيرەتكە ەگىندىك بولاتۇعىن ءدۇنيا سول. ءھاربىر عالىم – حاكيم ەمەس، ءھاربىر حاكيم – عالىم...  دا عالىمدار، حاكيملار الدىندا ەشكىم ەمەس، ناقىلياسى ءبىرلان مۇسىلمان يمان تاقليدي كاسىپ قىلادى. حاكيملارىنىڭ اقىلياتى ءبىرلان...... مۋرات مۇسىلمان حاكيملارى بولماسا عايريديننىڭ... ءدۇنيانىڭ ادام ۇعىلى عۇمىرىنىڭ سىرىنا يەتسەلار ءدا... ءديننىڭ يماننىڭ جەتى شارتىنداعى ءبىر اللاھنى تانىماق... ءدىن ۇستاز......باسشىمىز قۇدانىڭ ەلشى پايعامبارىمىز ساللاھۋ ءلايھي ءۋاسالامنىڭ:«حايرۋن ناس مان يانفاگۋنناس» دەگەن. حاكيم ۇيقى، تىنىشتىق، اۋەس-قىزىقنىڭ ءبارىن قويىپ، ادام بالاسىنا فايدالى ءىس شىعارماقلىعىنا ياعني ەلەكتريانى تاۋىپ، اسماننان جايدى بۇرىپ الىپ (ارالىقتاعى حاشيا اقىلىن تاۋىپ جۇرگىزىپ) دۇنيەنىڭ ءبىر شەتىنەن قازىر جاۋاپ الىپ تۇرىپ وتمەنەن سۋعا قايلاسىن تاۋىپ، ...مىز... ادام قىزماتلار ءىشلاتىپ قويىپ، تۇرعانلىعى، ۋا حۇسۋسان ادامنىڭ اقىلى-پىكىرىن ۇستارتىپ، حاق ءبىرلان باتىلنى ايىرماقنى ...لكي جوق... بارچاسى نافيعلىق بولعان سوڭ، ءبىزنىڭ ولارعا ميناتتارىمىزعا داۋ جوق. 

بۇل زامانانىڭ موللالارى حاكيم اتىنا دۇشمان بولادى. بىلىمسىزلىك بالكي بۇزىق فيىل ينسان عادۋىن ليما حيساپ. ولارنىڭ شاكىرتلارىنىڭ كوبى ءبىراز اراف-پارسىدان ءتىل ۇيرەنسە، ءبىر جارىم بولىمسىز... ۇيرەنسە سوعان ءماز بوپ، وزىنە وزگەشەلىك بەرەم دەپ ءاۋرا بولىپ جۇرتقا فايداسى تيمەك تۇگىل، ءتۇرلى-ءتۇرلى زارارلار حاسىل قىلادى. «ھاي-ھوي» مەنەن، ماقتانمەنەن قاۋىمدى اداستىرىپ بىتىرەدى. بۇلارنىڭ كوبى انشەيىن ءجاھيل تۇگىل، ءجاھيللار كىبىك تالاپ... كەلسە قازىر ينسافقا قايتسىن ءھام عيبراتلانسىن. راس سوزگە...  ...ماماق نە دەگەن ينساف؟ قۇر وزىمشىلدىك ءھاربىر وزىمشىلدىك......... راسنىڭ ءبىر اتى – حاق، حاقنىڭ ءبىر اتى – اللا، بۇعان قارسى قارۋلاسقانشا.... ...شلەۋگە كەرەك. مۇنداي فيىلدان كۋفر قاۋپى دا بار. اقىرزاماننا – ءبىر جىلدىق، ءبىر كۇن بولار دەگاندا ساحابي-كەراملار.... دەپ سۇراعاندا، انىڭ فاتۋاسىن سول زاماننىڭ.... ءبىر عيبراتلانىپ قاراساق زامانا وزگەرۋ ءبىرلان.... قاعيدا ماعلۇم بولادى. بۇل كۇندەگى تاحسيلعۋلۋم ەسكى... جوق بولدى. سوعان قاراي......... ويلانعان. مۇنداعىلار ۋزاق يىللار ءومىر وتكىزىپ، عالىمنى فايداسىز ۇزاق ءباحسلارمانان كۇنىن وتكىزىپ، مايشات ءدۇنيادان نادان ءبىر ءيسسىز ادام بولىپ شىعادى دا، ھەشبىر ھارەكەتقا لاياقاتى جوق بولعان سوڭ ادام اۋلاۋعا سالىنادى لار. كوبىنەسە بۇنداي ءيسسىزلارنىڭ ناسيھاتى دا ءتاسيرسىز بولادى. ءدۇنيانىڭ ماعمۋرلىعىن ءبىر ءتۇرلى اقىلعا نۇر بەرىپ تۇراتۇعىن...ءنىڭ ادامنى حايۋالاندىرىپ جىبەرەتۇعىنى دا بار. بالكي، ءدۇنيانىڭ عىلىمىن بىلمەي قالماقلىق – ءبىر ۇلكەن زارارلى نادانلىق، ول قۇراندا سوگىلگەن.  ءدۇنيادا كىمدا-كىم وزىنە وزگاشالىك بەرمەك قاستى ءبىرلان مالعا مۇحابباتىن اۋدارعان، ءدۇنيادا بولماسا، يحساندا قولىم قىسقا بولماسىن ءھام ءوزىم بىرەۋگە تامعىلى بولايىن دەپ مۇحابباتىن اۋدارماي، ىزگىلىككە بولا، ھالال كاسىپ ءبىرلان تاپقان ءدۇنيا ەمەس.....

ءبىز عىلىمنى ساتىپ... ...نان ەماسمىز، مال ءبىرلان عىلىم كاسىپ قىلماقپىز. ءھۋنار ءوزى ءدا مال، ءھۋنارنى ۇيرەتكەن..... بىراق ول ءھۋنار ءادالاتتان چىقماسىن،  شارعيعا مۋافيح بولسىن! ادامعا حالىنشا [ھاشيا: ...جوعى ءىش، بىراق وزگالارىنىڭ اسانىنا سۇيەنبەك دۇرىس ەمەس.][ھاشيا:...يەتەر ياكي مۇحال بولار، ادام ازدىرۋشىلار ادام تۇگىلى دىنگە دە زارارلى ءدۇر. بۇلار...] موللالار تۇرا تۇرسىن، حۇسۋسان بۇل زامانانىڭ يشاندارىنا بەك ساق بولىڭدار! ولار – ءفيتنا، عالىم بۇلاردان زالالدان باسقا ەشنارسە شىقمايدى. ءوزدارى حۇكىمى، شاريعاتنى تازا بىلمەيدى، كوبى نادان بولادى......... تاريقات ءبىلىپ ءيانا بىرەۋنى يەتكىزباك داعۋاسىنا قىلادى لار. بۇلار....... سىباعاسى ەمەس، ولارنىڭ سۇيانگانى – نادانلار، سويلاگانى يالعان دالەللارى......... جوق.

ەندى ءبىلىڭلار، ەي ءفارزانتلار! قۇداي تاعالانىڭ جولى......... نيھاياتسىز بولادى. انىڭ نيھاياتىنا ھەشكىم يەتمەيدى. بىراق سول جولعا.... قادام باستى، سول تازا مۇسىلمان، تولىق ادام دەلىنەدى. دۇنيەدە.........  ول جول قۇدانىڭ جولى ەمەس، عالامنان جيىلسىن........... يا اقىلىڭنان، يا مالىڭنان ءادالات شافقات سەكىلدى، بىرەۋلەرگە جاقسىلىق تيگىزبەك ماقسۇدىڭ بولسا، ول جول – قۇدانىڭ جولى. ول نيھاياسى جولعا اياعىڭدى بەرىك باسۋدىڭ نيھاياسى. قۇداعا تاقارۋپ حاسيل حاس ىزگى قۇلدارىندان بولماق ءۇمىت بار. وزگە جولدا نە ءۇمىت بار، نە ءبىراۋلارىنىڭ ءھۋنارى بار؟ ماقسۋدى كيىمىن تۋزاتپاك بولادى دا، مۇنىسىن وزىنە ءبىر ءداۋلات بولادى. بۇل يسلارىنىڭ ءبارى – ءوزىن كورساتماك، ءوزىن-ءوزى بازارعا سالىپ، ءبىر اقىلى كوزىنداگى اقىماقلارعا «بارەكەلدى» دەگىزبەك. وسىنداي بولار ما ەدىك دەپ بىرەۋلەر تالاپلانار، بىرەۋلەر وسىنداي بولا المادىق دەپ كۇيىنەر. مۇنان نە فايدا شىقتى؟ مۇنشا ءاۋرالاپ سىرتىڭدى ءبىر سۇيگەن قاۋىمىڭا ۇزاتارسىڭ. سىرتقا قاسيات بىتپەيدى. اللاھ تاالا قارايتۇعىن قالبىڭا، بوياماسىز ىقىلاسىڭا قاسيات بىتەدى. بۇل ايناعا تابىنعانلارىنىڭ اقىلى قانشالىق وسەر دەيسىڭ؟ وسى اقىلى ول ءتۇپسىز تەرەڭ جاقسىلىقنى سۇيمەكلىكمەنەن وسەر. قۇداي تاعالا دۋنيەنى يكتىبارلىقمەنەن جاراتقان ەكەن. ءھام ادام بالاسىن ءوسسىن، ءونسىن دەپ جاراتقان.......... جولىنداعى ادامنىڭ تالاپ قىلىپ يزلەنەر، قارىزلى ءيسىنىڭ الدى – ءاۋال دوس......... كوبەيتمەكنىڭ تابىلماعى ءوزىن وزگەلەرگە قولىڭنان كەلگەنىنشە......... انىڭ اياعى ھەشكىمگە قاس ساعىنماسلىق وزىنە وزگەشالىك بىرەۋمەن دەپ......... كورسەتماك ماقسۇدىنان اۋلاق بولماق. بۇل ءوزىن-ءوزى ارتىق كورسەتماك ەكى ءتۇرلى: اۋالگىسى – ءھاربىر جامانشىلىقنىڭ جاعاسىندا تۇرىپ ادامنىڭ.........  ەكىنشىسى – قاستىق قىلماق، قۇرتىلماق، كەمىتپەك... ءوزىن وزگەشە تۇتاتىن دەمەكتىڭ ءتۇبى – ماقتان. ءتۇپ جاقتان ءھاربىر ماقتان ءبىر......... بىتىرەدى دە كۇنشىلىك كۇنشىلىكتى قوزعايدى. بۇل......... ءھاربىر كوڭىل تىنىشلىعى كوڭىلگە تالاپ سالادى. كۇللى ادام......... سونان قاشماق كەرەك. ءاۋالى – نادانلىق. [حاشيا: كىمگە دوستلىعىڭ بولماسا.......... بويىن جيماقلىق بۇل ادامعا نۇر بولادى. ەكىنشى، ءوزىن وگەشەلىكمەنەن ارتىق كورسەتپەك – ادامدىقتىڭ نۇرىن بۇزادى.]

    ......... عىلىم-ءبىلىمنىڭ يوقلىعى دۇنيەدە ھەشنارسەنى ولارسىز ءبىلىپ بولمايدى. بىلىمسىزلىك – زيانلىق بولادى. ەرىنشاكلىك كۇللى دۇنياداعى ءھۋنارنىڭ دۋشمانى. تالاپسىزلىق، جىگەرسىزلىك، ۇياتسىزلىق كەدەيلىكنىڭ ءبارى وسىدان چىعادى. زالىملىق – ادام بالاسىنىڭ دۇشپانى. ادام بالاسىنا دۋشپان بولسا، ادامزات بولۋىڭنى ءبىر جىرتقىش زيان حيسابىنا قوسىلدى. بۇلارنىڭ ەمى، حاللاقىنا ماحاببات پەن حالقى عالامعا شاپقات، قايراتلى، تۇرلاۋلى، ءادالات ءىسىنىڭ الدى ارتىن بايقارلىق عىلىم. ول عىلىمى قۇداعا مۇقتادي بولسىن. ياعني، قۇداي تاعالا بۇل عالامنى جاراتتى، ەرىنبەدى. قۇداي تاعالا كەلىسىممەن، حيكمەتمەنەن كامالاتلى ءبىر جولعا سالىپ جاساۋى، ءسىزلارىنىڭ ءىشىڭىزدا ءبىر جاقسىلىقنى بينا قىلىپ، ارقا سۇيەرلىك شەبەرلىكمانان بولسىن ءيانا قۇداي تاعالا ارنە جاراتتى، ءبىر ءتۇرلى پايدالى حيكمەتى بار. سەنىڭ دە ءيشيڭنان ءبىر زارار شىعىپ كەتكەندەي بولماي، كوپ پايدا بولارلىق ءبىر ءۇمىتى بار يش بولسىن. بۇلارسىز ءىس – ءىس ەمەس. بالكي بۇلارسىز تاعاتتا – تاعات ەمەس. بەلگىلى كي قۇداي تاعالا ھەشبىر نارسەنى حيكماتسىز جاراتمادى.... ءۋا ھەش نارسەگە  حيكماتسىز تاكليف قىلمادى. ءبارىنىڭ حيكماتى بار، ءبارىنىڭ ءسابابى بار. ءبىزنىڭ اۋام بىلاي تۇرسىن، عىلىمعا ماحابباتى بارلارعا ءساباپ، فارىزلارنى بىلمەككە يجديھات ءلازىم. ءسىزلار ءاربىر امال قىلساڭىز، ىزگىلىك دەپ قىلاسىز. ىزگىلىككە قاسد ەتىپ، نيەت ەتەسىز. نيەت انىڭ فارىزىندان حيساپ. پايعامبارىمىز: يننامال-امال بين نيەت. ەندى نيەت ەتتىڭىز تاھارات الماققا، ناماز وقىماققا،... بۇل تاعاتلاردا نيەتىڭىز زاھيرىنان قالىپ، عيباداتقا جەتپەكلىگى كەمچىلىك... بولماعى ول امان بولىپ، بۇل زاھير.... بۇعان فارىز بولعان. ءسىزنىڭ زاھيرىڭىزناعى عيبادات.... سول يماننىڭ نۇرلانىپ تۇرماعىنا كورىك ءۋشىن ەماس. بىرەۋ، بىراق ىزگى تاعات ءبىرلان نۇرلانادى. تاعات... دەگان..... ەگار نادانلار ول عيباداتنىڭ......... سىرىن ەسكەرمەي قىلسا، ونى قىلىپ ءجۇرىپ، يمانى سونەر دەگەن. مەنىڭ قاۋفىم بار، ولار: حاس وسى عيبادات ەكەن، قۇدانىڭ بىزگە بۇيىرعانى، ءبىز وسىنى قىلساق، مۇسىلمانلىق كامىل بولادى دەپ ويلايدى. ول عيبادات كۇزەتشىسى ەدى. يا كۇزەتشى، كۇزەتكەن نارسەسىنىڭ اماندىعىن ويلاماي ءبىر عانا وياۋ تۇرماعىن قاسد قىلسا، ول نە كۇزەت، كۇزەتكەن ءنارساسى قايدا كەتەدى؟ ماقسۇت كۇزاتىلگان نارسەنىڭ امانلىعى، تازالىعى ەمەس پە؟ ەي، يشاراتتان حابارسىزلار قارا! بۇل عيباداتتان ءبىر ۇلكەنى – ناماز، ول نامازدان ءاۋالى تاھارات الماق، انان سوڭ شۇرۋع قىلماق. ول تاھاراتنىڭ الدى – يستينجا ەدى. مۇنى ءبىر بەرىك ويلاپ تۇر. اياعى ەكى اياققا ءماسىح ءبىرلان ءبىتۋشى ەدى. بۇلار ءھامماسى بولماسا، كوبى يشارات ەدى. يستينجادا كوتىڭىزدى جۋاسىز، ءسىزنىڭ كوتىڭىزنىڭ ەشكىمگە كەرەگى جوق ەدى. انىڭمەنەن ءسوزىمنى تازالىققا كىرگانلىگىڭدى كامىل ىقىلاسىڭنى كورسەتىپ، ءىشىمنىڭ سافلىعىنىڭ سوڭىندا حالىق كورەر سىرتىمنى دا پاك ەتەمىن ءھام كوزگە كورىنبەيتۇعىن اعزالارىمنى دا پاك ەتەمىن، بۇل پاكلىگىمنىڭ ۇستىنلە اللاھنا دۇعا ەتامىن دەپ ءحازىرلاناسىز. ەندى نامازنىڭ اتى – ءسولات، ءسولات – دۇعا ماعىناسىندا دەگەن. اياقتا، مويىندا بولعان ءماسحلار ول جۋماق ەماس. ءوزلارى ءدا جۋلى دەپ كورسەتپەك يشاراتى. 

نامازدان ءاۋال قۇلاق قاقتىڭىز. گارچي اللاھ تاالانى يوقارىدا  دەپ ءمانان يسفات ەتپەسەڭ دە، بەگىراك ءسوز ۋا ءاداپسىز بولىپ گۋناھ دارياسىنا عارىق بولۋىمىز ياعني دۇنيەسىنا عارىق قىلماي، قولىمنان تارت، قۇتىلارلىق جاردامدەرىنىڭ يشاراتى. 

ونان سوڭ قيامدا تۇرىپ، قول باعلاماق، قۇل-قوجا الدىندا تۇرماق...  پاتشا الدىندا تۇرعاننان ارتىق اللاھنىڭ قادىرلىلىگىنە.... يقرارىنىڭ بەرىكلىگىن كورسەتپەك يشاراتى. 

قيبلاعا قاراۋ...  ھەشبىر ورىن مۇمكىن ەمەس بولسا دا...  يشاراتى. .........قاراتىپ، ۇشىنداعى دۇعادان قابىلىققا ياقىن بولار ما ەكەن دەگەن يشاراتى. انىڭ سوڭ قيراات، ياعني سۋرا فاتيحا وقيسىڭ، مۇندا بىراق ءسوز ۇزارادى. ول فاتيحا سۇرەسىنىڭ ماعىنالارىندا كوپ سىر بار. رۋكۋع، باش ۇرماق الدىندا قۇدا قازىرگە ۋقشاش ول دا يشارات. 

ساجدەلەر – ءاۋال جەردەن جارالعانىنا يقرارى، ەكىنشىسى ءيانا جەرگە قايتماعىنا يقرارى، باش كوتەرمەگى ءيانا ءتىرىلىپ، سۇراۋ بەرمەگىنە يقرارىنىڭ يشاراتى.

قاعدايل اھيردا اقىرىندا اللاعا تاحيات، اندان ءتاشاھھۋد، اندان سالاۋات، پايعامبارىمىزعا سالاۋات ايتماق ءۋشىن انىڭ اقىرى ءسالاممانان تاۋىساسىز. ياعني اللاھدان نە تىلەپ دۇعا قىلدىڭىز، ول انىڭ قازيناسى كۇللى مۇسىلماندى ورتاقتاستىرىپ ولارعا دا ءسالاماتىن تىلەپ ءھام راحمەت تىلەپ بىتىرەسىز. 

ءجا، بۇل سوزدەن نە عيبراتلاندىڭ؟

Abai.kz