مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ عىلىمنىڭ كەز كەلگەن سالاسىندا ءوز دەڭگەيىندە ساپالى قىزمەت ەتۋىندە تەرميندەردىڭ ماڭىزى اسا زور ەكەندىگى ءتىلشى عالىمدارعا ەمەس، سالا ماماندارىنا، بۇكىل قوعام مۇشەلەرىنە ءمالىم. بۇل ءسوزىمىزدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆتىڭ 2013 جىلعى 6 ناۋرىزداعى «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىنداعى مىنا سوزىمەن تۇزدىقتاعىمىز كەلەدى: «ءبىز قازاق ءتىلىن جاڭعىرتۋدى جۇرگىزۋگە ءتيىسپىز.

ءتىلدى زامانعا ساي ۇيلەستىرىپ، تەرمينولوگيا ماسەلەسىنەن كونسەنسۋس ىزدەۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، ابدەن ورنىققان حالىقارالىق جانە شەت تىلىنەن ەنگەن سوزدەردى قازاق تىلىنە اۋدارۋ ماسەلەسىن ءبىرجولا شەشۋ قاجەت.  بۇل ماسەلە وقشاۋلانعان قايراتكەرلەردىڭ ورتاسىندا شەشىلمەۋگە ءتيىس. ۇكىمەت مۇنى رەتتەگەنى ءجون.

بۇكىل الەمدە بىردەي قابىلدانعان تەرميندەر بار. ولار كەز كەلگەن ءتىلدى بايىتادى. ءبىز ءومىردى ءوزىمىز كۇردەلەندىرە تۇسەمىز، تۇسىنبەستىككە بوي الدىرىپ، اقىل-ويدى ساپىرىلىستىرامىز، كونەرگەن سوزدەردىڭ شىرماۋىنان شىقپايمىز» [1].

سونداي-اق ەلباسى 2017 جىلعى 31 قاڭتارداعى «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا [2] اتاپ كورسەتكەن – اعىلشىن تىلىندە وقىتۋ ماسەلەسى دە، كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ماسەلەسى دە تەرمينولوگيا سالاسىنىڭ وبەكتىسىنەن الشاق جاتقان جوق. ويتكەنى وقىتۋ، ادىستەمە – پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ ناتيجەسى بولسا، كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ءىسى دە كەز كەلگەن سالانىڭ تەرميندەرىنسىز ساپالى ورىندالۋى مۇمكىن ەمەس.

سونىمەن قاتار ەلباسى ن. نازارباەۆ 2018 جىلعى 10 قاڭتارداعى «ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا جاعدايىنداعى دامۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «تەرميندەردىڭ اۋدارۋدى نەگىزدەۋ تاسىلدەرىن قايتا قاراستىرىپ، تەرمينولوگيا تۇرعىسىنان قازاق ءتىلىن حالىقارالىق دەڭگەيگە جاقىنداتۋ كەرەك»، [3] – دەپ ناقتى تاپسىرمالار بەردى.

قازىرگى كەزدە قازاق تەرمينولوگياسىنىڭ عىلىمي-تەوريالىق ماسەلەلەرى ءبىرشاما زەرتتەلىپ، ايتارلىقتاي ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىلدى. الايدا تەرمين ماسەلەسى تەك قانا عىلىمي زەرتتەۋمەن شەكتەلمەي، پراكتيكالىق-قولدانبالى تۇرعىدان قوعامنىڭ ءارتۇرلى سالالارىنا، وندىرىسكە ەنگىزۋدى قاجەت ەتەدى. وسى تۇرعىدان العاندا، ءارتۇرلى عىلىم سالالارىنىڭ تەرمينولوگيالىق جۇيەسىن بىرىزدەندىرۋ، تەرمينولوگيا تۇرعىسىنان قازاق ءتىلىن حالىقارالىق دەڭگەيگە جاقىنداتۋ، تەرميندەردى لاتىن گرافيكاسىندا تاڭبالاۋ،  تىلىمىزگە كۇن ساناپ ەنىپ جاتقان تەرميندەردىڭ قازاق تىلىندەگى بالامالارىن بەكىتۋ، بەكىتىلگەن تەرميندەردىڭ قولدانىسىن جۇرتشىلىققا ناسيحاتتاۋ ماڭىزدى ماسەلەلەر بولىپ تابىلادى.

وسى ورايدا «قازاق ءتىلى ءالىپبيىن كيريلليتسادان لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2017 جىلعى 26 قازانداعى №569 جارلىعىمەن [4] قۇرىلعان قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا  جانىنان ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ 2018 جىلدىڭ 14 اقپانىندا №50 بۇيرىعىمەن قۇرىلعان تەرمينولوگيالىق جۇمىس توبى  (قۇرامى – 1 توراعا، 2 ورىنباسار، 1 حاتشى، 13 مۇشە) اتالعان ماسەلەلەر بويىنشا ءىس-شارالار اتقارۋدا.

2018 جىلى تەرمينولوگيالىق جۇمىس توبى وتكىزگەن 5 وتىرىستا ا. بايتۇرسىنۇلى ازىرلەگەن تەرمينجاسام قاعيداتتارى قازىرگى قازاق تەرمينولوگياسىندا بازالىق قاعيداتتار رەتىندە نەگىزگە الۋ كەرەك دەگەن تۇجىرىم جاسالدى. سونىمەن قازاق ءتىل بىلىمىندە قالىپتاسقان تەرمينجاسام قاعيداتتارىن تولىقتىراتىن مىناداي كريتەريلەر ۇسىنىلدى: ا)  جالپىقولدانىستاعى جانە كەڭ تاراعان تەرميندەردى قازاق ءتىلىنىڭ فونومورفولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەستەندىرۋ; ءا) جالپىعا تۇسىنىكتى، بارلىق ءتىل تۇتىنۋشىلارىنا قولجەتىمدى جالپى قولدانىستاعى تەرميندەردى تولىقتاي انا ءتىلىنىڭ نەگىزىندە جاسالىپ، مىندەتتى تۇردە قولدانۋ; ب) جالپىعىلىمي، امبەباپ، بارلىق ءتىل تۇتىنۋشىلارىنا تۇسىنىكتى سالاارالىق تەرميندەردى ءتىلدىڭ ىشكى مۇمكىندىكتەرىنە قاراي ءىشىنارا قولدانۋ; ۆ) بىرەگەي، كونتسەپتۋالدى-اۆتورلىق، فۋنكتسيونالدىق تۇرعىدان ايتارلىقتاي وقشاۋلانعان، نەگىزىنەن ماماندارعا عانا تۇسىنىكتى ناقتى تار سالالاردىڭ تەرميندەرىن تەرميندەرگە قويىلاتىن بارلىق تالاپتارعا سايكەس كەلەتىن بولعان جاعدايدا قولدانۋ.

تەرمينولوگيالىق جۇمىس توبىنىڭ وتىرىستارىندا سوڭعى 40 جىلداعى تەرميندەردى اۋدارۋ ماسەلەلەرى جانە تەرمينجاسام قاعيداتتارى بويىنشا حالىقارالىق تاجىريبەگە (تۇركيا، رەسەي جانە باسقا دا ەلدەر) تالداۋ جاسالىپ، قازاق تىلىنە سوڭعى 40 جىلدا بەيىمدەلگەن نەمەسە اۋدارىلعان ءجيى قولدانىلاتىن 1000-نان استام تىزبەسىنىڭ اعىلشىن، ورىس تىلىندەگى پاراللەل اۋدارماسى تالقىلاندى.

سونىمەن قاتار اعىلشىن، ورىس جانە تۇرىك تىلدەردە بىردەي قولدانىلاتىن، قازاق تىلىنە اۋدارىلعان حالىقارالىق تەرميندەر، سونداي-اق ورىس ءتىلى ارقىلى ەنىپ، قازاق تىلىنە اۋدارىلعان جانە باستاپقى تىلدەگى فورمالارىمەن پاراللەل قولدانىلاتىن شەتتىلدىك تەرميندەر تىزبەسى جانە  قازاق تىلىنە ورىس ءتىلى ارقىلى ەنىپ، اۋدارىلماي قولدانىلاتىن حالىقارالىق تەرميندەردىڭ قازاق تىلىندەگى مودەلدەرى قاراستىرىلدى.

تەرمينولوگيالىق جۇمىس توبىنىڭ حاتتامالىق شەشىمدەرىنە سايكەس، قر بعم عك ا. بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ https://www.tbi.kz سايتىندا «تەرمينولوگيالىق جانە تەرمينوگرافيالىق جۇمىستار» اتتى جەكە ايدار اشىلىپ، ونىڭ «ماقالالار» بولىگىنە 50-گە جۋىق عىلىمي ماقالا، «تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەر» بولىگىنە 3 سوزدىك جانە 4 ءتۇرلى تاقىرىپتىق تەرميندەر تىزبەسى ورنالاستىرىلدى جانە تالقىلاۋ ماقساتىندا 1000-نان اسا ءارتۇرلى سالالىق تەرميندەر ۇسىنىلدى.

تەرمينولوگيالىق جۇمىس توبىنىڭ 2018 جىلعى 15 مامىرداعى وتىرىسىندا توراعا ورىنباسارى، ينستيتۋت ديرەكتورى ە. قاجىبەك سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالار قۇرۋ جونىندە بايانداما جاسادى.

وسىعان بايلانىستى تەرمينولوگيالىق جۇمىس توبىنىڭ جۇمىس جوسپارىنا سايكەس عىلىم كوميتەتىنىڭ 2018 جىلعى 10 تامىزداعى №113-نج بۇيرىعىمەن سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردىڭ قۇرامى جانە 2018 جىلعا ارنالعان جۇمىس جوسپارى بەكىتىلدى.

ءتورت سەكتسيانى قامتيتىن سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردىڭ قۇرامى 36 توپتان،  379 عالىمنان تۇردى:

1) قوعامدىق-گۋمانيتارلىق عىلىمدار سەكتسياسى (11 توپ، 108 عالىم): لينگۆيستيكا توبى (10),  ادەبيەت توبى (7), فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ توبى (9), ەكونوميكا جانە قارجى توبى (9), تاريح جانە ەتنولوگيا توبى (9), پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا توبى (6), ونەر توبى (12), مادەنيەت توبى (9), ءىس جۇرگىزۋ جانە مۇراعات توبى (13), زاڭتانۋ توبى (7), دەنە تاربيەسى جانە سپورت توبى (9);

2) تەحنيكالىق عىلىمدار سەكتسياسى (12 توپ، 125 عالىم), فيزيكا جانە استرونوميا توبى (17), ماتەماتيكا توبى  (18), مەحانيكا جانە ماشيناتانۋ توبى (8), ينفورماتيكا جانە ەسەپتەۋىش تەحنيكا توبى (8), ەنەرگەتيكا توبى (11), تەحنيكا جانە تەحنولوگيا توبى (9), ەلەكترونيكا جانە راديوتەحنيكا توبى (7), كولىك جانە قاتىناس جولدارى توبى (7), حيميا توبى (11), حيميالىق جانە بيولوگيالىق تەحنولوگيا توبى (11), جەڭىل جانە توقىما ونەركاسىبى توبى (7), مۇناي-گاز توبى (11);

3) جاراتىلىستانۋ سەكتسياسى (13 توپ، 118 عالىم), بيولوگيا جانە مولەكۋلالىق بيولوگيا توبى (12), زوولوگيا توبى (11), مەديتسينا توبى (9), اۋىل شارۋاشىلىعى توبى (10), مال شارۋاشىلىعى توبى (11),  ۆەتەريناريا توبى (10), گەنەتيكا جانە تسيتولوگيا توبى (8), سۋ شارۋاشىلىعى توبى (8), ەكولوگيا توبى (8), گەولوگيا جانە گەودەزيا توبى (8), گەوگرافيا توبى (10), گيدروگەولوگيا جانە گەوەكولوگيا توبى (6), تاماق ونەركاسىبى جانە تۇرمىستىق قىزمەت توبى (7);

4) ونوماستيكا سەكتسياسى (28 عالىم).

سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردىڭ 2018 جىلعا ارنالعان جوسپارىندا نەگىزىنەن سالا ماماندارى مەن ءتىلشى-تەرمينولوگ عالىمدارىنىڭ بىرىگىپ سوزدىك جاساۋ تاجىريبەسىن جەتىلدىرۋگە، تىلدىك رەفورماعا بايلانىستى جاڭارتىلعان ۇستانىمداردى مەڭگەرۋگە ارنالعان عىلىمي-ادىسنامالىق ءىس-شارالار (سەمينارلار) ۇيىمداستىرۋ; تەرمينولوگيالىق، تەرمينوگرافيالىق عىلىمي-تەوريالىق زەرتتەۋلەردىڭ تەوريالىق ماسەلەلەرىن، ءادىسناماسى مەن ادىستەمەسىن (اۆتورلىق ىزدەنىستەر، سالالىق باعدار، تىلدىك باعدار، ۋاقىتتىق باعدار، قىزمەتتىك باعدار، وقىرمان باعدارى، كولەمدىك باعدار جانە ت.ب.) عىلىمي تۇرعىدان زەردەلەۋ ماسەلەلەرى كوزدەلدى.

سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردىڭ جۇمىس جوسپارىنا سايكەس، ينستيتۋت 2018 جىلعى 5 قىركۇيەكتە قازاقستان حالقىنىڭ تىلدەرى كۇنىنە جانە ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ تۋعان كۇنىنە وراي «قازاق ۇلتتىق جازۋى: ەملە، تەرمينتانۋ جانە ونوماستيكا» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا; 2018 جىلعى 21 قىركۇيەكتە «ۇلتتىق تەرمينجاسام ۇستانىمدارى:   تەوريا  جانە  تاجىريبە»  اتتى  سەمينار-كەڭەس;  2018 جىلعى 24 قازاندا «قازاق ءسوزجاسامى: تاريحى، بۇگىنى، كەلەشەگى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا; 2018 جىلعى 9 قاراشادا «لاتىن ءالىپبيى: تاجىريبە، پىكىر» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا;  2018 جىلعى 23 قاراشادا «لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ» اتتى حالىقارالىق ونلاين كونفەرەنتسيا وتكىزدى.

مينيسترلىكتىڭ 2019 جىلعى 25 قاڭتارداعى № 40 بۇيرىعىمەن تەرمينولوگيالىق جۇمىس توبىنىڭ قۇرامى (1 جەتەكشى، 2 ورىنباسار، 16 مۇشە) جانە جوسپارى قايتا بەكىتىلدى.

تەرمينولوگيالىق جۇمىس توبىنىڭ 2019 جىلعى 15 مامىرداعى وتىرىسىندا سالالىق تەرمينولوگيانى قالىپتاستىرۋعا جانە دامىتۋعا ارنالعان باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋ بويىنشا 2020-2022 جىلدارعا ارنالعان عىلىمي باعدارلامانىڭ (تۇسىندىرمە حات، كۇنتىزبەلىك جوسپار، بيۋدجەتتىك ءوتىنىم) جوباسىن پىسىقتاۋ; سالالىق تەرميندەردىڭ قالىپتاسۋىنىڭ نەگىزگى مەحانيزمدەرىن ايقىنداۋ، تالقىلاۋ; شەتتىلدىك تەرميندەردى قازاق ءتىلىنىڭ جاڭا ءالىپبيى نەگىزىندە ترانسكريپتسيالاۋ مەن ترانسليتەراتسيالاۋ بويىنشا زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ تۋرالى ماسەلەلەر قاراستىرىلدى.

سونىمەن قاتار مينيسترلىكتىڭ عىلىم كوميتەتىنىڭ 2019 جىلعى 4 اقپانداعى №18-نج بۇيرىعىمەن سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردىڭ قۇرامى جانە جوسپارى قايتا بەكىتىلدى.

ءتورت سەكتسيانى قامتيتىن سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردىڭ قۇرامى 50 توپتان،  467 عالىمنان تۇردى:

1) قوعامدىق-گۋمانيتارلىق عىلىمدار سەكتسياسى (20 توپ، 174 عالىم): لينگۆيستيكا توبى (10),  ادەبيەت توبى (7), فيلوسوفيا جانە الەۋمەتتانۋ توبى (9), ەكونوميكا جانە قارجى توبى (9), تاريح جانە ەتنولوگيا توبى (9), پەداگوگيكا توبى (7), ونەر توبى (11), مادەنيەت توبى (9), ارحيۆ ءىسى توبى (15), زاڭتانۋ توبى (7), دەنە تاربيەسى جانە سپورت توبى (9), اسكەري ءىس جانە قورعانىس توبى (7), ارحەولوگيا جانە ءوڭىرتانۋ توبى (6), جۋرناليستيكا توبى (10), كىتاپحانا ءىسى توبى (8), پسيحولوگيا توبى (8), ءىس جۇرگىزۋ توبى (8), ءدىنتانۋ توبى (8), كەدەن ءىسى توبى (6), ساياساتتانۋ جانە ديپلوماتيا توبى (11);

2) تەحنيكالىق عىلىمدار سەكتسياسى (13 توپ، 126 عالىم): فيزيكا توبى (7), ماتەماتيكا توبى  (18), مەحانيكا جانە ماشيناتانۋ توبى (8), ينفورماتيكا جانە ەسەپتەۋىش تەحنيكا توبى (8), ەنەرگەتيكا توبى (11), تەحنيكا جانە تەحنولوگيا توبى (9), ەلەكترونيكا جانە راديوتەحنيكا توبى (7), كولىك جانە قاتىناس جولدارى توبى (10), حيميا توبى (11), حيميالىق جانە بيولوگيالىق تەحنولوگيا توبى (9), جەڭىل جانە توقىما ونەركاسىبى توبى (8), مۇناي-گاز توبى (11), ساۋلەت جانە قۇرىلىس (9);

3) جاراتىلىستانۋ سەكتسياسى (15 توپ، 141 عالىم): بيولوگيا توبى (12), زوولوگيا توبى (12), مەديتسينا توبى (9), ەگىن شارۋاشىلىعى توبى (10), مال شارۋاشىلىعى توبى (11),  ۆەتەريناريا توبى (10), گەنەتيكا جانە تسيتولوگيا توبى (8), سۋ شارۋاشىلىعى توبى (8), ەكولوگيا توبى (8), گەولوگيا جانە گەودەزيا توبى (10), گەوگرافيا توبى (10), گيدروگەولوگيا جانە گەوەكولوگيا توبى (6), تاماق ونەركاسىبى توبى 10), استرونوميا جانە عارىشتانۋ توبى (11), كەن ءىسى توبى (8);

4) ونوماستيكا سەكتسياسى (2 توپ، 26 عالىم): توپونيميا توبى (11), ۋربانونيميا توبى (15).

وسى ورايدا ۇلتتىق كوميسسيانىڭ 2018 جىلعى 6 جەلتوقسانداعى وتىرىسىنىڭ حاتتاماسىمەن «ۇلتتىق تەرمينولوگيالىق قوردى قالىپتاستىرۋ جانە تەرميندەردى لاتىن گرافيكاسىنا كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىن سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردا تالقىلاۋ» جونىندە شەشىم قابىلداندى.

وسى حاتتاماعا، تەرمينولوگيالىق جۇمىس توبىنىڭ جانە سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردىڭ جۇمىس جوسپارىنا سايكەس، ينستيتۋتتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 2019 جىلعى 8 اقپاندا «ۇلتتىق تەرمينقوردى قالىپتاستىرۋ جانە تەرميندەردى لاتىن گرافيكاسىنا كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشىرۋ ماسەلەلەرى» اتتى رەسپۋبليكالىق سەمينار-كەڭەس وتكىزىلدى.

اتالعان سەمينار-كەڭەس وتىرىسىندا ۇلتتىق تەرمينقوردى قالىپتاستىرۋ جانە تەرميندەردى لاتىن گرافيكاسىنا كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشىرۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان ءىس-شارالار جوسپارى جان-جاقتى تالقىلاندى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسى الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 2019 جىلعى 11 ساۋىردە وتكەن «رۋحاني جاڭعىرۋ: قازىرگى قازاق تەرمينولوگياسى» اتتى عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيادا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنە «بەكىتۋگە ۇسىنىلعان تەرميندەردىڭ ساپاسىنا جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋ ارقىلى سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردىڭ جۇمىستارىن جانداندىرۋ» [5, 65-ب.]، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە «2020-2022 جىلدار ارالىعىندا 1-4, 5-9, 10-11 كلاستارعا ارنالعان لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن بازالىق تەرميندەردىڭ بىرىزدەندىرىلگەن سوزدىكتەرىن ازىرلەۋ»، «2023-2025 جىلدار ارالىعىندا قوعامدىق-الەۋمەتتىك، تەحنيكالىق، عىلىمي-جاراتىلىستانۋ سالالارى بويىنشا لاتىن ءالىپبيى نەگىزىندە كوپتومدىق سالالىق تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەر ازىرلەۋ جانە شىعارۋ» جونىندە قارار قابىلداندى [5, 66-ب.].

ۇلتتىق تەرمينولوگيالىق قوردى قالىپتاستىرۋ جانە تەرميندەردى لاتىن گرافيكاسىنا كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىندا بازالىق، باستاۋىش جانە نەگىزگى ءبىلىم بەرۋگە (ورتا جانە كاسىپتىك) ارنالعان بىرىزدەندىرىلگەن تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەر ازىرلەۋ بويىنشا باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋعا ارنالعان كونكۋرسقا ۇسىنۋ ءۇشىن 2020-2022 جىلدارعا ارنالعان جانە قوعامدىق، تەحنيكالىق جانە جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى سالالارى بويىنشا لاتىن ءالىپبيى نەگىزىندە سالالىق تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەر ازىرلەۋ بويىنشا باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋعا ارنالعان كونكۋرسقا ۇسىنۋ ءۇشىن 2023-2025 جىلدارعا ارنالعان عىلىمي باعدارلاما ازىرلەۋ كوزدەلدى.

بۇل ءىس-شارالار جوسپارىن ورىنداۋ بارىسىندا: ا) بازالىق، باستاۋىش ءبىلىم بەرۋ تەرميندەرىنىڭ لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن قولدانىس اياسىن زەرتتەۋ; ءا) نەگىزگى ءبىلىم بەرۋ تەرمينقورىنىڭ لاتىن ءالىپبيى نەگىزىندەگى بازاسىن جاساۋ، ولاردى سالالىق توپتارعا جىكتەۋ جانە جازىلۋىن ناقتىلاۋ; ب) ورتا ءبىلىم بەرۋدە قولدانىلاتىن تەرميندەردىڭ سالالىق قولدانىس ءورىسىن انىقتاۋعا ارنالعان ادىستەمەلىك ۇسىنىستار ازىرلەۋ; ۆ) سالالىق تەرميندەردىڭ قالىپتاسۋىنىڭ نەگىزگى مەحانيزمدەرىن ايقىنداۋ، تالقىلاۋ; گ) شەتتىلدىك تەرميندەردى قازاق ءتىلىنىڭ جاڭا ءالىپبيى نەگىزىندە ترانسكريپتسيالاۋ مەن ترانسليتەراتسيالاۋ بويىنشا زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ; ع) كىرمە تەرميندەردى يگەرۋ ەرەجەلەرىنىڭ جوباسىن ازىرلەپ، سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردا تالقىلاۋ; د) تاجىريبە الماسۋ ماقساتىندا حالىقارالىق تەرمينولوگيالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا، سەمينار وتكىزۋ قولعا الۋ قاراستىرىلادى.

اتالعان ءىس-شارالار جوسپارىن ورىنداۋدان مىناداي ناتيجەلەر كۇتىلۋدە: ا) لاتىن ءالىپبيى نەگىزىندە دايىندالاتىن جالپى بارلىق باستاۋىش سىنىپتارىنا ارنالعان وقۋلىقتاردا باسشىلىققا الىناتىن بىرىزدەندىرىلگەن  تەرمينولوگيالىق سوزدىك ازىرلەۋ (1-4 سىنىپتار); ءا) نەگىزگى سىنىپتارعا ارنالعان وقۋلىقتاردا باسشىلىققا الىناتىن بىرىزدەندىرىلگەن  تەرمينولوگيالىق سوزدىك ازىرلەۋ (5-9 سىنىپتار); ب) ورتا جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋدە قولدانىلاتىن تەرميندەردىڭ بىرىزدەندىرىلگەن سوزدىگىن دايىنداۋ (10-11 سىنىپتار); ۆ) قوعامدىق جانە الەۋمەتتىك (20 توم), تەحنيكا (20) جانە جاراتىلىستانۋ (15) عىلىمدارىنىڭ سالالارى بويىنشا لاتىن ءالىپبيى نەگىزىندە سالالىق تەرمينولوگيالىق سوزدىكتەر ازىرلەۋ.

جوعارىدا ايتىلعانداردى قورىتىندىلاي كەلسەك، مىناداي تۇجىرىم جاساۋعا بولادى:

- سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرۋ – اسا قاجەت ءارى كۇردەلى جۇمىس;

- سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردىڭ جوسپارى اۋقىمدى ءارى كۇتىلەتىن ناتيجەلەردىڭ عىلىمي-پراكتيكالىق جانە قولدانبالى تيىمدىلىگى جوعارى.

اتالعان سەكتسيالاردىڭ قۇرامىنا عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ عالىمدارىمەن، رەسپۋبليكامىزداعى جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ پروفەسسور-وقىتۋشىلارىمەن قاتار مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، مەملەكەتتىك ەمەس مەكەمەلەردىڭ قىزمەتكەرلەرى ەنگىزىلدى. وسىعان وراي سەكتسيالاردىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ جانە جۇرگىزۋ ءىس-شارالارى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىنەن اۋقىمدى بولعاندىقتان، عىلىم كوميتەتىنىڭ 2019 جىلعى 26 قىركۇيەكتەگى №162-نج بۇيرىعىمەن 2019 جىلعى 4 اقپانداعى №18-نج بۇيرىعىنىڭ كۇشى جويىلدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2014 جىلعى 23 قىركۇيەكتەگى № 1003 قاۋلىسىنا سايكەس تىلدەردى دامىتۋ سالاسىنداعى باسشىلىقتى، سالاارالىق ۇيلەستىرۋدى جانە مەملەكەتتىك رەتتەۋدى جۇزەگە اسىرۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ (بۇدان ءارى – قر مسم) قۇزىرەتىنە جاتاتىندىقتان،  مەملەكەت باسشىسى ق.ك. توقاەۆتىڭ «سىندارلى قوعامدىق ديالوگ – قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا باسا نازار اۋدارعان «قازاق ءتىلىن ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالدىرۋ» ماقساتىندا سالالىق تەرمينولوگيالىق سەكتسيالاردى قر مسم جانىنان قۇرىپ، ولاردىڭ قۇرامىن جانە جۇمىس جوسپارىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن بەكىتۋ، سونىمەن قاتار ۇلتتىق تەرمينقوردى قالىپتاستىرۋ مەن دامىتۋ ماقساتىندا بىرىڭعاي مەملەكەتتىك باعدارلاما ازىرلەۋ جانە ونى مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن كەلىسە وتىرىپ بەكىتۋ ماقساتقا ساي دەپ سانايمىز.

قۇلمانوۆ س. ق.

ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى

ديرەكتورى ورىنباسارىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت.

Abai.kz