كەڭەس دۇيسەكەەۆ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، كومپوزيتور:

كەڭەس دۇيسەكەەۆ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، كومپوزيتور:

- ونەرتانۋشى عالىمدار اباي اتامىز جازبا ادەبيەتتىڭ وكىلى ءارى ويشىل اقىن بولعان سوڭ، ولەڭنىڭ مازمۇنىنا، ماتىنىنە كوبىرەك ءمان بەرگەندىگىن ايتادى. سوندا عانا ەستى ءان شىعادى دەگەن پايىمعا كەلگەن. ونىڭ اندەرى دە سول ءسوزدىڭ قۇندى­لى­عى­مەن قۇندى بولىپ، قازاق انىنە جاڭاشا ءۇردىس اكەلگەندىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. ابايدىڭ پىكىرىمەن كەلىسەسىز بە؟ جاقسى ءان مىقتى جازىلعان ولەڭ سوزىنە قاراي تۋا ما؟

- اركىمنىڭ ءوزىنىڭ شىعارماشىلىعى بار. مەن اۋەلى ءان شىعارامىن، سوسىن اقىن­دار جۇمىس ىستەيدى. بۋىندارىن جازىپ، نە تۋرا­لى بولۋ كەرەكتىگىن ايتىپ بەرەمىن. كوڭى­لىمنەن شىقپايتىن جاعدايلار بولادى. وندايدا اقىندار مەنىڭ كوڭىلىمنەن شىق­قان­شا باسقا نۇسقالارىن جازا بەرەدى. ەڭ اياعىندا توقەتەرى بولادى. ءاندى قۇس دەسەك، اۋەنى ءبىر قاناتى بولسا، ولەڭى - ەكىنشى قانا­تى. ەكى قاناتى تەڭ بولعاندا عانا قۇس ۇشا الادى.

- بايگەگە شاباتىن سايگۇلىكتىڭ جۇيرىكتىگىن پوشىمىنا، بەينەسىنە قاراپ تانيتىن قازاقتا تولىباي سىندى سىنشىلار بولعان. تالانتتى جازباي تانۋ - ونەردە دە بار. ءسىزدى كورگەن احمەت جۇبانوۆ كومپوزيتور بولاتىنىڭىزدى الدىن الا بىلگەن كورىنەدى. ءوزىڭىز دە ادامدى تانيتىن جاسقا كەلدىڭىز. كەيىنگى بۋىن ىشىنەن قازاقى بوياۋى قانىق، قازاق ءانىنىڭ تۋىن جەلبىرەتەتىن وسى دەپ قاي كومپوزيتوردى اتاي الاسىز؟

- مەنەن كەيىنگى بۋىندا قۋات شىلدەباەۆ دەگەن وتە تالانتتى كومپوزيتور بار. ونىڭ ءوزى 60-قا كەلىپ قالدى، جاس دەپ ايتۋعا بولمايدى. بىراق مەنى دە كەزىندە 50-دەن اسقانشا جاس كومپوزيتور دەپ ءجۇردى عوي. ءبىز­دە سونداي ءبىر ءۇردىس بار، نەگە ەكەنىن ءبىل­مەيمىن. الدىمىزدا بىرنەشە ۇرپاق بول­عاننان كەيىن، الدىمىزداعى كومپوزي­تور­لارعا قاراعاندا جاس بولعان سوڭ، سولاي دەگەن شىعار؟! ارتىق تۇرسىنباەۆ، اقتوتى رايىمقۇلوۆا سىندى تالانتتى كومپوزيتور­لاردى اتار ەدىم. وسى ۇشەۋى دە - ءبىر ۋاقىت­تىڭ ۇرپاقتارى. بۇلار ناعىز قازاقتىڭ ءيىسى بار مۋزىكا جازادى. فولكلوردى جاقسى بىلەدى. قانداي مۋزىكا جازسا دا، قازاقتىڭ كومپوزيتورى جازعان شىعارماسىنان كورىنىپ تۇرادى. مىسالى، قۋات شىلدەباەۆ­تىڭ «وتان-انا» دەگەن ءانى نەگە تۇرادى! ناعىز قازاقى ءان.

- قازاقتىڭ كومپوزيتورى بولعان سوڭ، قازاقى بوياۋمەن ءان شىعارۋ كەرەك قوي. سال-سەرىلەردىڭ، ءداستۇر­دىڭ ىزىمەن ءان شىعارۋ ۇدەسىنەن قانشالىقتى شىقتىڭىز؟

- شىعارماشىلىقتا ەشقاشان بىرەۋدىڭ ىزىمەن جۇرۋگە بولمايدى. ادام ەگەر ناعىز تالانت، ناعىز شىعارماشىلىقتىڭ ادامى بولسا، ءوزىنىڭ ءستيلىن، جولىن تابادى. اباي بابامىز: «سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە كەتىگىن تاپ تا، بار، قالان!» - دەگەندەي، ءوزىنىڭ جولىن تاپقان ادام عانا ناعىز تالانتتى كومپوزي­تور دەپ ويلايمىن. قۇدايعا شۇكىر، قازاق­تىڭ دالاسىندا تالانتتار جەتكىلىكتى، بىراق ەڭبەك ەتىپ، ىزدەنبەسەڭ، ەش نارسە شىق­پايدى. ورىس­تىڭ ۇلى كومپوزيتورى پ.ي.چ­اي­كوۆس­­­كي­گە «گەني دەگەن كىم؟» دەپ سۇراق قويعاندا: «گەني - 99 پايىز ەڭبەك، 1 پا­يىز تالانت»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. جۇرت كومپوزيتوردى قۇداي قۇدىرەت بەرگەن ادام، وتىرا قالىپ جازا بەرەدى دەپ ويلاي­دى. الدىمەن ىزدەنىس بولۋ كەرەك. مۋزى­كا ونەرىندە دۇنيەجۇزىندە قانداي جاڭا­لىق بولىپ جاتقانىن تىڭداۋعا ءمىن­دەتتىسىڭ. تىڭداپ وتىرىپ، ءبىر كەرەمەتىن تاۋىپ الساڭ: «ءا، مىناۋ بالە ەكەن، قالاي تاپقان؟» دەپ وزىڭە ءسىڭىرىپ الاسىڭ. كەزى كەلگەندە ءوز تابي­عاتىڭ ارقىلى سونداي ءبىر دۇنيە ءوز تۋىندىڭ بولىپ شىعادى. ول جەردە ەشكىمنەن ۇرلاۋ، پلاگياتتىق جوق. ءبىر ورىن­دا توقتاپ قالماي، ۇنەمى ىزدەنىستە ءجۇرۋ كەرەكسىڭ. بۇل تەك قانا مۋزىكانتقا قاتىستى ەمەس، مەنىڭ قاعيدام - كەز كەلگەن ادام ءدۇ­نيە­جۇزىلىك پوەزيانى، دۇنيەجۇزىلىك ادە­بيەتتى وقۋ  ارقىلى ءبىلىمىن  جەتىلدىرۋى كە­رەك. ادامنىڭ تابيعاتى بىلىمگە بايلانىستى. ناعىز كومپوزيتور بارلىق سالادان حابار­دار بولۋى كەرەك.

- جاس كۇنىڭىزدەن كىمدەردى تىڭداپ، كىمدەردىڭ شىعارماسىنان ءتالىم الىپ ءوستىڭىز؟

- مەن 18 جاسىمدا «دو» مەن «رە»-ءنى  تا­نىعان اداممىن. قاراپايىم ورتا مەك­تەپ­­تى ۇزدىك وقىپ، التىن مەدالعا ءبىتىرىپ، مۋزىكالىق ۋچيليششەنىڭ دايىندىق كۋرسىنا تۇسكەنمىن. بەس جىل ۋچيليششەدە، بەس جىل كونسەرۆاتوريادا، بارلىعى ون جىلدا 28 جاسىمدا ءبىتىرىپ شىقتىم. مەنىڭ ۇستازىم - پروفەسسور، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى اناتولي بىچكوۆ. ول كىسى ۇنەمى ماعان: «كەڭەس، سەن قازاقسىڭ، قازاقشا جازۋىڭ كەرەك!» دەپ وتىراتىن. قازاقى شىعارمانى ءومىر بويى تىرىسىپ جازىپ كەلە جاتسام دا، ول كىسى ەسىمە سالىپ تۇراتىن. بالكىم، ۇستازىم مەنى سولاي قايراماعاندا، قازاقستاندا كەڭەس دۇيسەكەەۆ دەگەن كومپوزيتور شىعار ما ەدى، شىقپاس پا ەدى؟!. ول كىسى باياعى زاماننىڭ ەسكى اندەرىن بەرىپ: «ينتوناتسيالىق بايلىق­تارىن وزىڭە ءسىڭىرىپ ال، كەيىن شىعارما­شى­لىعىڭا كەرەك بولادى»، - دەيتىن. ورىستىڭ فولكلورىن دا ءبىر ادامداي بىلەمىن، جازامىن دەسەم جازا الامىن. بىراق مەن قازاق بولعان سوڭ، تەك قازاقتىڭ مۋزىكاسىن جازۋىم كەرەك. ەكىنشى جاعىنان، مەكتەپتە جۇرگەندە نوتا بىلمەيمىز، دىبىسقا دەگەن قاعىلەزدىگىمنىڭ ارقاسىندا دومبىرا تار­تىپ ۇيرەنگەنمىن. 50 شاقتى كۇي بىلەمىن. كەزىندە بايان، اككوردەون، ماندولين، پيانينونى دا ەستۋ ارقىلى ۇيرەنىپ، وينادىق. سىر ءوڭىرىن­دە تۋعاندىقتان، جىر، تەرمە، قيسسا كىشكەن­تا­يىمنان قۇلاعىما قۇيىلعان. سىردىڭ ەشبىر وڭىرگە ۇقسامايتىن وسى ۋاقىتقا دەيىن تولىق زەرتتەلمەي كەلە جاتقان وزىندىك فولكلورى، ءداستۇرى بار. كۇيلەرى دە بولەك. اۋىلعا جىرشى، جىراۋلار كەلگەندە، اكەم­نىڭ قاسىنا ەرىپ، تۇنىمەن جىر، قيسسا تىڭ­داي­تىنبىز. مەنىڭ قالىپتاسۋىما مۇنىڭ ءبارى اسەر ەتتى.

- دومبىرانى ءبىر ادامداي تار­تام دەدىڭىز. دەگەنمەن ءداستۇرلى ءان­شى­لەر ورىندايتىن اندەرىڭىزدى كوپ ەستىمەيمىز...

- ەلدىڭ ءبارى دوسحان جولجاقسىنوۆ ورىن­داپ جۇرگەن «ويلان، بالام!» دەگەن ءاندى دوسحاندىكى دەپ ويلاپ ءجۇرىپتى. شىن مانىندە، ول مەنىڭ ءانىم. 1980 جىلى بالاما ارناپ جازىلعان ءان. قازاق سسر-ءنىڭ 60 جىل­دىعىنداعى بايقاۋدا گران-ءپريدى جەڭىپ العان، دومبىرامەن ايتۋعا ارنالعان «قا­زا­عىمنىڭ كۇيلەرى-اي» دەگەن ءانىم بار.

- قازىر ساياسي شارالارعا، ەلەۋلى داتالارعا، پاتريوتتىق اندەرگە ارناپ كومپوزيتورلار اراسىندا بايقاۋ جاريالاۋ جيىلەپ كەتتى. بايقاۋعا عانا ارناپ ءان جازۋ ءۇردىسى دۇرىس پا؟ بۇل كومپوزيتورلاردىڭ شىعارماشىلىعىن شەكتەمەي مە؟ سەبەبى سول اندەر بايقاۋ بارىسىندا ورىندالىپ، كەيىن ۇمىت بولىپ جاتادى...

- ماسەلە - بايقاۋدا. ەگەر جاريالانعان بايقاۋ كومپوزيتوردىڭ جۇرەگىنە اسەر بە­رە­تىن بولسا، قاتىسۋ كەرەك. كەزىندە رەسپۋ­بلي­­كالىق ءبىرتالاي بايقاۋعا قاتىسىپ، ءبىراز ءانىم لاۋرەات بولعان. قۇدايعا شۇكىر، سونىڭ بارلىعى ايتىلىپ ءجۇر. مىسالعا، «سالەم، ساعان، تۋعان ەل!» دەگەن ءانىم كسرو-نىڭ 60 جىلدىعىنا ارنالعان جارىستا 2-ورىن ال­دى. 37-38-جىلدارى قۋعىن-ءسۇر­گىنگە ۇشىرا­عاندارعا ارناپ ءبىر تسيكل ءان جاز­دىم. سونىڭ ىشىنەن ەكى ءانىم بايقاۋعا قاتىسىپ، «قوش، امان بول، تۋعان جەر» - 1-ورى­ن­­­دى، «انا زارى» 2-ورىندى يەلەندى.

- بۇرىنعى شىن تالانتتار تالانت­تى جازباي تانىپ، مىقتىنىڭ مىق­تى­لىعىن مويىندايتىن. ادام­نىڭ دارىندىلىعىن مويىنداۋ دا - ونەر. ­سول ونەردەن نەگە ايىرىلىپ بارامىز؟ باقتالاستىق پەن كورەال­ماۋشىلىق نەگە قازىر بەلەڭ الدى؟

- مەن سىزگە ءبىر مىسال ايتايىن. مەنىڭ زامانداس بۋىنىما جاتاتىن كومپوزيتورلار - سەيدوللا بايتەرەكوۆ، تىلەس قاجىعاليەۆ، جولان داسەنوۆ، تولەگەن مۇحامەدجانوۆ، الماس سەركەباەۆتار. بۇلاردىڭ كوپشىلىگى باقيلىق بولىپ كەتتى. سەيدوللا بايتەرەكوۆ، تىلەس قاجىعاليەۆ، جولان داسەنوۆتەر قازاق­تىڭ قانداي تالانتتى كومپوزيتورلارى  ەدى. 50-گە جەتپەي ومىردەن وزدى. بىزدەن كەيىنگى بۋىن كومپوزيتورلار بىزگە «سىزدەر قانداي تالانتتى ۇرپاق ەدىڭىزدەر!» دەپ تاڭعالاتىن. ءوزىمىزدىڭ ارامىزدا ومىردە باقتالاستىق بولماعان. باقتالاستىقتى تالانتى جەتپەيتىن ادامدار جاسايدى  دەپ ويلايمىن. ناعىز تالانتتى ادامدار قايتا قۋانادى. ءبىرىمىزدىڭ شىعارمامىز ۇزدىك شىق­سا، سوعان بارلىعىمىز قۋانىپ، ماق­تايتىنبىز. ونى جەكە ءبىر ادامنىڭ، سول ار­قى­لى ءدۇيىم قازاقتىڭ جەتىستىگى دەپ باعا­لاي­تىنبىز. تاڭعالارلىق دۇنيە. ادام قۇداي بەرگەن تابيعاتىمەن، وقىعان-توقىعان بىلىمىمەن ءبىر نارسە تۋعىزباسا، باسقاسى - بوس اۋرەشىلىك. مەنىڭ ومىرىمدە مىناداي ءبىر وقيعا بولدى: 1979 جىلى مەن ون شاقتى شى­عار­ما جازىپ، ەندى اتىم شىعا باستا­عان­دا، ءبىر جىگىت «سوتسياليستىك قازاقستانعا»  «دۇيسەكەەۆ قازاق اندەرىن جازبايدى» دەگەن مازمۇندا ماقالا جازدى. سول ماقالانىڭ ىزىنشە كەڭەس وداعى ارتىستەرى  ەستراداسىنىڭ 6-ىنشى كونكۋرسى بولدى. بايقاۋدىڭ ورتا ازيا بويىنشا ايماقتىق سايىسى تاشكەنتتە ءوتتى. سوعان ناعيما ەسقاليەۆا «قاراكوز ايىم» دەگەن ءانىمدى ايتىپ شىقتى. جاڭاعى ماقالادا ءدال وسى «قاراكوز ايىمدى» «قا­زاق ءانى ەمەس، قازاقتىڭ ءيىسى دە شىقپايدى» دەگەن بولاتىن. قازىلار القاسى سول ءانىم ءۇشىن قازاق ءانىنىڭ بايلىعىن قازىرگى زامان ەستراداسىمەن ۇشتاستىرعانىمدى ۇلكەن جەتىستىككە بالاپ، ارنايى جەكە گراموتا بەر­دى. ماقالا جازعان ادام، بالكىم، كو­رەال­ماعاننان كەيىن، قولىنان ءىس كەلمەگەن سوڭ، باقتالاس بولعان شىعار. ناعىز تالانت ەشقاشان ونداي بەيشارالىق دەڭگەيگە تۇسپەيدى. روزا رىمباەۆا 1979 جىلى ءتۇر­كيا­دا وتكەن «التىن ميكروفونعا» قاتىس­قاندا، «دومبىرا تۋرالى باللادا» ءانىمدى تۇرىكشەگە اۋدارتىپ، ستامبۋلدا ورىندادى. ءاندى ەستىگەن زالدا وتىرعان تۇرىكتەر شاپا­لاقپەن قوشەمەت كورسەتىپ، تاعى ءبىر ءان سۇرا­عاندا، «سالەم، ساعان، تۋعان ەل» ءانىمدى اي­تىپ بەرىپتى. روزا كومپوزيتورعا دەپ قا­زى­لار القاسىنىڭ تابىستاعان ارنايى ديپ­لومىن اكەپ بەردى. مۇنداي قۇرمەت سول ۋاقىتتا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ەدى. «بيتكە وكپەلەپ، تونىڭدى وتقا تاستاما» دەگەن قازاقتا ماقال بار. ءتىرى جان بولعان سوڭ، جوعارىداعىداي اۋىر سوزدەر، باقتالاستىق جۇرەككە اسەر ەتپەي قويمايدى.

- كەڭەس وكىمەتى كەزىندە قالاماقىعا عانا كۇن كورۋگە بولاتىن. قازىر شە؟

- مىسالى، 80-جىلدارى شىعارمالارىم وداق بويىنشا، ءتىپتى شەتەلدەردە ورىندالا­تىن. سول ۋاقىتتا تەك چەكپەن كىرگىزەتىن «بەرەزكا» دەگەن دۇكەن بولاتىن. ۇلىم تەك سول دۇكەننەن كيىنەتىن. «بەرەزكاعا» كەڭەس وكىمەتىنىڭ اقشاسى جۇرمەيدى، كىرگىزبەيدى دە. ودان بولەك اندەرىم ورىندالعانى ءۇشىن  ايىنا مىڭ سوم ەسەپشوتىما ءتۇسىپ تۇراتىن. ول كەزدە ءمينيستردىڭ ايلىعى 350 سوم بو­لا­­تىن. قۇرىعاندا ايىنا 500 سوم قالا­ماقى الاتىنبىز. ال كينوعا مۋزىكا جازساڭ، بىردەن 3500 سوم، وداقتىق جالعا وتسە، 7000  تاعى تولەيدى. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە گاسترولدىك ساپارعا شىعار الدىندا قانشا كونتسەرت، قاي شىعارمالارىمىزدى بەرە­تىنىمىزدى جازىپ كەتەتىنبىز. كونتسەرت بولعان جەردەن پايىزى تۇسە بەرەدى. قازىر ونداي قاداعالاۋ، تەكسەرۋ جوق. ەكىنشىدەن، ءار مەكەمەدە ءوزىنىڭ كوركەمدىك كەڭەسى بولاتىن. الماتىدا ون شاقتى كوركەمدىك كەڭەستىڭ مۇشەسى بولاتىنمىن. شىعارمالاردى سا­تىپ الۋ ءۇشىن ۇكىمەت كوركەمدىك كەڭەستەرگە ارنايى قارجى بولەتىن. راديودا ماڭدا­يىنان شەرتىپ تاڭدالىپ العان شى­عار­ما­نىڭ اقشاسىن اۆتورعا تولەپ، ءانشىنى شاقىر­تىپ، وركەسترگە جازدىرتىپ، «التىن قورعا» ساقتايتىن. ال قازىر كىم بولسا سول ءاندى اپا­رىپ بەرىپ، ىرىكتەۋسىز ءوتىپ جاتادى. شىمكەنت­تىڭ «الايبازارىندا» بەرەتىن ءاندى راديودان بەرىپ جاتىر. ەفير - حالىقتىڭ تاربيەشىسى. باياعىدا كومپوزيتورلار جۇمىس ىستەمەي-اق، ۇيدە وتىرىپ-اق بالا-شاعاسىن اسىراي­تىن. ال قازىر مەن جۇمىس ىستەمەسەم، بالا-شاعام اش قالادى. كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا ءبىر شىعارمانى جازام دەپ الدىن الا ايت­ساڭ، 30 پايىزىن بەرىپ قوياتىن. ەش نارسەگە الاڭداماي، سول اقشاعا وتبا­سىڭ­دى باعىپ، شىعارماڭدى جازاسىڭ. قال­عانىن جازعان­نان كەيىن تولەيتىن. قازىر مۋزىكا جازۋعا دا تەندەر جاريالايتىن بولعان. ونەرگە تەن­دەر قويعانىنا اڭ-تاڭ بولدىم. بىراق سوعان قاتىستىم. ءبىر بەت قاعازعا ءالى جازىلماعان سيمفونيام تۋرالى جازىپ بەردىم. ءبىر جىلدا ءبىر سيمفونياعا تيىن-تەبەن بەرەدى، ول اقشاعا ءبىر جىل وتبا­سىڭ­دى اسىراي الاسىڭ با، المايسىڭ با، قۇ­داي بىلەدى. مەنىڭ مۋزىكا جازعاننان باسقا قولىمنان تۇك تە كەلمەيدى. 90-جىل­دارى توقىراۋ كەزىندە ءبىراز كومپوزيتور بازارعا كەتىپ قالدى. ءۇش-ءتورت جىلدان سوڭ بۇرىنعى دەڭگەيىمە جە­تەم دەگەنشە، ول كومپوزيتور­دىڭ ءبىراز شا­شى اعارادى. بازاردان شار­شاپ كەلىپ، مۋزى­كانى قالاي جازادى؟ سول زارداپ شەككەن، ورنى ورتايعان دۇنيە­لەردى قالپى­نا كەل­تىرەتىن كەز جەتتى. دامىعان 50  ەلدىڭ قاتا­رىنا ەنەمىز دەپ جاتىرمىز. مۇناي دا، باس­قا بايلىق تا جەتەدى. ەندى ونەر ادامدا­رىنا جاعداي جاساسا دەيمىن. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن قازاق راديوسىنىڭ كوركەمدىك كەڭە­سىنە ەرمەك سەركەباەۆ، ءبيبى­گۇل تولەگە­نوۆا سىندى قازاقستان ونەرىندەگى بەتكەۇستار نارقاسقالارى شاقىرىلدى. قازاق راديو­سى­نىڭ دەڭگەيىنە جەتپەيدى دەگەن اندەردى الىپ تاستاپ، بۇكىل قوردى تىڭداپ، ىرىكتەدىك. ءبىر جارىم جىلداي جۇ­مىس ىستەدىك، ارينە، تولەپ جاتقان اقشاسى جوق، تەك ونەرگە دەگەن پاتريوتتىق سەزىممەن جۇرگەن ەدىك. تومەن اندەردى «مىناۋ قازاق راديوسىنىڭ دەڭگەيى ەمەس، شىمكەنتتىڭ «الاي­بازارىنىڭ» ءانى عوي، مۇندايدى جىبە­رە المايمىز» دەسەم، سول جەردە وتىرعان­داردىڭ بىرەۋى اۆتورعا پىكىرىمدى جەتكىزگەن ەكەن. سودان «دۇيسەكەەۆ - كيللەر، ول بار جەردە بارلىعىن قىرادى» دەگەن اڭگىمە شى­عىپ، سودان كەيىن بولۋ كە­رەك، مەنى ءمۇل­دەم كوركەمدىك كەڭەسكە شا­قىر­ماي قويدى.

- قازىر ءداستۇرلى ءاننىڭ اۋەنى مەن ءسوزىن دە بۇزىپ ايتىپ جۇرگەندەر بار عوي...

- ءداستۇرلى ءاندى بۇزۋ - قيانات. مەن بۇل شىندىقتى قازاق حالقىنىڭ، قازاق ونەرىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن ايتىپ ءجۇرمىن. جانىم اشى­عان سوڭ ايتامىن، ايتپەسە ماعان كەلىپ جات­قان پايدا جوق. ءداستۇرلى ءاندى ەستراداعا سالىپ، ونى بۇزىپ ايتقان ادام - ناعىز كور­گەنسىز ادام. ونداي ادامدى اتىپ تاستاۋ كەرەك. ولار عاسىرلار بويى تازا قالپىن بۇزباي كەلە جاتقان الماستى قىرلاپ شى­عارعان گاۋھاردى بوققا شىلاپ جاتىر.

- ءداستۇرلى ۇلتتىق مۋزىكامىزدى ەۋروپانىڭ كلاسسيكالىق مۋزىكاسىنان تومەن سانايتىندار دا كەزدەسەدى عوي...

- مارقۇم بولىپ كەتكەن تۇركىمەنباشى ءبىر كەزدەرى ەۋروپانىڭ كلاسسيكالىق مۋزىكاسىن كەرەك ەتپەي، ءوشىرىپ تاستاپ ەدى. قازىر ورنىنا كەلتىردى. كلاسسيكالىق مۋزى­كاسىز ونەر بولمايدى. موتسارت، بەتحوۆەن، چايكوۆسكي قاي حالىققا بولسىن كەرەك. دۇنيەجۇزىلىك شەدەۆرلەردەن ۇيرەنۋ كەرەك، ولاردان ءتالىم-تاربيە الۋ كەرەك. وكىنىشكە قاراي، بىزدە وقىماعان، توقىماعان، كەۋدە­سىن قۇر «قازاقپىن» دەپ ۇراتىن ناداندار كوپ. نە حالىق مۋزىكاسىن، نە فولكلوردى ءجوندى بىلمەيدى. بارلىعى ماقالا جازادى. سونىڭ بارلىعىنا توقتاۋ سالاتىن باس رە­داك­تورلار وتىر عوي. ءوز قامىمىزدى ءوزىمىز ويلاماساق، ەشكىم ويلامايدى. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن استانادا حالىقارالىق كومپوزيتورلار فورۋمى بولدى. ەۋروپانىڭ بار­لىق ەلىنەن، بىزدەن ىرىكتەلگەن ءۇش-ءتورت كومپوزيتور قا­تىس­تى. نەمىستىڭ شىعارماسى ورىندال­عاندا، يتاليالىق پا، نەمىستىكى مە تانىمايسىڭ، ءبىر-بىرىنە ۇقساپ كەتكەن. ال ءبىزدىڭ قازاقتىڭ مۋزىكاسى ورىندالعاندا، ولار «شىعارما­لا­رىڭىزدىڭ قازاقى ءيىسى اڭقىعان، كۇرە تامىرىنان ايىرىلماعان باقىتتى حالىق­سىزدار» دەپ تاڭعالدى. ەۋروپا ەلدەرىنىڭ قازىرگى مۋزىكاسى ۇلتتىق بوياۋىنان ايى­رىلىپ قالعان. قازىر دۇنيە­جۇزىنىڭ نازارى شىعىسقا اۋىپ وتىر. شىعىس تامىرىنان اجىراماعان، ونىڭ ىشىندە قازاق تا بار. ناعىز سىنشىل سىرت­كوز­دىڭ الدىندا ماقتا­نىپ قالدىق. مىسالى، 1980 جىلى لەنينگ­راد­تا «لەنفيلمدە» كينوعا مۋزىكا جاز­دىم. لەنينگرادتىڭ مەملەكەتتىك فيلارمو­نياسىنىڭ مراۆين­سكي اتىنداعى سيمفو­نيالىق وركەسترى كەل­دى. 15 شاقتى ءۇل­كەن كىسى كەلىپ: «گدە زدەس ماەس­ترو؟» دەپ سۇ­را­دى. ديريجەردى ايتىپ تۇرعان شىعار دە­سەم، بۇل مۋزىكانى كىم جازعاندىعىن سۇراپ تۇر ەكەن. ءوزىم جازعان­دىعىمدى ايتىپ ەدىم، ماسكەۋدىڭ نە لەنين­گ­رادتىڭ كونسەرۆاتوريا­سىنىڭ قايسىسىن بىتىرگەنىمدى سۇرادى. الماتىنىڭ كونسەرۆا­تورياسىن بىتىرگەنىمدى ايتىپ، «ريمسكي-كورساكوۆتىڭ شوپشەگى­مىن» دەدىم. ريمسكي-كورساكوۆتىڭ شاكىرتى - شەينبەرگ، ونىڭ شاكىر­تى - برۋسيلوۆسكي، ونىڭ شاكىرتى - مە­نىڭ ۇستازىم بىچكوۆ. «ا، ۆوت وتكۋدا. لەنين­گراد­سكايا شكولا زناچيت» دەدى. جاڭاعى كەلىپ تۇرعان ىشەكتى اسپاپتاردا وينايتىن توپ  1942 جىلى قورشاۋداعى لەني­ن­­­گراد­تا شوستاكوۆيچتىڭ №7, №8 سيم­فو­نيا­سىن ورىنداعان مۋزىكانتتار ەكەن. قازاق­تىڭ مۋزىكاسى ەستىلگەن سوڭ، قۇرمەتتەپ ماعان كەلىپتى. دۇنيەجۇزىنىڭ بۇكىل كلاسسي­كالىق شىعارمالارىن ورىنداپ جۇرگەن شە­بەر ورىنداۋشى-مۋزىكانتتار كەلىپ، ءبىزدىڭ مۋزىكامىزدى باعالاپ تۇرعاندا، توبەم كوك­كە جەتكەندەي بولدى.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

الاشقا ايتار داتىم...

ءابىلاحات ەسپاەۆ اعامىز كوشەدە تاياق لاقتىرساڭ، «مەن كومپوزيتور­مىن» دەگەنگە تيەتىندىگىن ايتىپ، الاڭداپ ەدى. سول كىسىنىڭ ايتقان ءسوزىنىڭ «كوكەسى» بۇگىن بولىپ وتىر. قازىر ەكىنىڭ ءبىرى - كومپوزيتور. نوتا بىلمەيدى، ىڭىلداپ ءبىر نارسە شىعارادى. مۋزىكالىق ءبىلىمى جوق، قالتاسىندا اقشا بار. ىڭىلداپ ايتىپ بەرگەنىن ستۋدياداعى كاسىبي مامان ءتۇسىرىپ، فونوگرام­ما جازىپ، ەكى-ءۇش ءانىن انشىگە ورىنداتىپ، «مەن كومپوزيتورمىن» دەپ كوكىرەگىن ۇرىپ جۇرگەندەر جەتەدى. «كومپوزيتور» دەگەن - لاتىننىڭ ەسكى ءسوزى، «باسىنان اياعىنا دەيىن قۇراستىراتىن ادام» دەگەن ماعىنا بەرەدى. باسىنان اياعىنا دەيىن قۇراستىرمايتىندار - اۋەسقويلار. ولارعا مۇنى ايتساڭ، نامىسىنا تيەدى. اۋەسقوي بولماسا، سازگەر-اق بولسىن، تەك ساز جازاتىن. كومپوزيتور -  انشىگە باسىنان اياعىنا دەيىن دايىنداپ، ءوزى وڭدەپ جەتكىزۋى كەرەك. بەلورۋس كومپوزيتورى ەدۋارد حانوك دەگەن دوسىم ماسكەۋگە بارعاندا: «كەڭەس، ونەر ادامى وزىنە-ءوزى سوت، وزىنە-ءوزى پروكۋرور بولۋى كەرەك» دەگەنى ەسىمدە. جازعان دۇنيەمنىڭ بارلىعىن تاماشا تۋىندى دەپ جارىققا شىعارىپ جاتقان جوقپىن. تالاي دۇنيەم جىرتىلىپ قالىپ، تالاي دۇنيەم بيىك دەڭگەيگە جەتپەيدى-اۋ دەگەن سوڭ، قالىپ جاتادى. قازىر اۋەسقويلاردىڭ كوبەيىپ كەتۋ كەسىرىنەن ءان ونەرى قۇلدىراپ بارا جاتىر. بۇل تىڭداۋشىنىڭ تالعامىن بۇزادى، تومەندەتەدى.

اۆتور: جادىرا جۇماكۇلباي

http://alashainasy.kz/person/26325/