تاعدىرلار

مەزگىلسىز، مەرەكەسىز كەتكەندەردىڭ

ارۋاعى ءبىزدى دە ايت دەپ سىبىرلايدى.

يسا بايزاقوۆ

№3192 ءىستىڭ قۇپياسى

ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ارحيۆىندە ونداعان ادامداردىڭ قايعىلى ءومىرىن قۇپيا ساقتاپ، شاڭ مەن دىمقىل باسقان №3192 ءىس جاتىر.

بۇل — بەلگىلى الاشوردا قايراتكەرى، وسى پارتيا باعدارلاماسىنا باسقا التى اداممەن قاتار قولىن قويعان جەرلەسىمىز ءابىلحاميد جۇندىباەۆتىڭ تۋعان ءىنىسى مىرزاعۇل جۇندىباەۆتى قك 58-بابىنىڭ 10-11 -ءشى بولىمدەرىمەن «حالىق جاۋى» رەتىندە ايىپتاۋ ءىسى. 1937 جىلدىڭ 9 قىركۇيەگىندە باستالعان ءىس وسى جىلدىڭ 19 قازانىندا اياقتالىپ، سول كۇنى ءولىم جازاسىن قولدانۋعا ۇكىم قابىلدانىپ، ۇكىم 29 قازان كۇنى جۇزەگە اسىرىلعان.

ۇكىمنىڭ سوڭىنا «ۇشتىك» مۇشەلەرى كپ(ب) وك حاتشىسى مۋسين، وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەدسەداتەلى ستەپانوۆ، ۇشتىك حاتشىسى باحرۋيشەۆ قولدارىن قويعان.

قۇجاتتىڭ سوڭىندا سونداي-اق قوبدا اۋداندىق نقۆد ءبولىمى باستىعىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى سايلاۋباەۆتىڭ دا اتى كورسەتىلگەن.

مىرزاعۇل جۇندىباەۆ 1902 جىلى بەسقوپا اۋىلدىق سوۆەتىنىڭ №9 اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. «قوبدا» ەت سوۆحوزىنىڭ ەسەپشىسى، باي ۇلى. 1932 جىلى وگپۋ كوشى-قون ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن تۇتقىنداپ، ەكى ايدان سوڭ بوسانادى. دەگەنمەن «قوبدا» ەت سوۆحوزىنداعى ا.ناقاتەكوۆ باسقارعان كونتررەۆوليۋتسيالىق ۇلتشىلدىق قۇرىلىمدارعا قىزمەتكە تارتىلعان، دالدەپ ايتقاندا №9 اۋىلداعى ءوربىسىن كۋدەباسوۆ باسقاراتىن وسىنداي ۇيىمعا نۇسقاۋلار مەن قاجەتتى اقپاراتتار جەتكىزىپ وتىرعان. ۇستالعاندا 9 كازاندا ودان  № ا.س. 094094 تولقۇجاتى، 60 بەتتىك وزگە قۇجاتتار، ۋاقىتشا بەرىلگەن №973 جانە 972 تولقۇجاتتارى دا تاركىلەنگەن. تۇتقىندالعان جەرى: قوبدا اۋدانى روپپوۆكا پوسەلكەسى (قازىر قازاقاي اۋىلى).

ول اقتوبەدەگى ەكى كلاستىق ۋچيليششەنىڭ 5 بولىمشەسىن تامامداعان. بۇرىن قولدانىلعان شارا: 1933 جىلى وگپۋ 2 ايعا كوشپەلىلىك ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن جانە جالعان قۇجاتتار دايىنداعانى ءۇشىن قاماۋعا الىپ، 1 جىلعا شارتتى سوتتالعان.

ايەلى باتشا 20 جاستا، ۇلى ەرمەكباي 13 جاستا، قىزى 1 جاستا. ءىنىسى كاكىم تەمىرعاليەۆ 30 جاستا، №9 اۋىل — جاڭاجولدا جۇمىس ىستەيدى. قارىنداسى بالعانۋ 25-تە، تۇرمىستا، كۇيەۋى سۇگىر بولماشەۆ اتالعان كولحوزدا جۇمىستا.

مىرزاعۇلدىڭ اكەسى تەمىرعالي جۇندىباەۆتىڭ 100-گە تارتا ءىرى قارا مالى، 5 گا جايىلما سۋلى جەرى، جالشىلارى بولعان.

13 قازان كۇنى وگپۋ تەرگەۋشىسى يساكوۆتىڭ تەگەۋرىندى جانە الدىن-الا مۇقيات دايىندالعان ارانداتۋشى سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، مىرزاعۇل ءوزىنىڭ 1902 جىلى تۋعانىن، اكەسىنىڭ اۋقاتتى باي بولعانىن، ونىڭ ەكى ايەلى بولعانىن قايتالايدى. اعاسى ءابدىلحاميت تۋرالى سۇراعاندا ونىڭ الاشوردانىڭ قىزمەتىنە قىزۋ ارالاسقانىن، 1918 جىلى ورىنبوردا كيررەۆكومدا قىزمەتتە بولعانىن ايتا كەلە، 1920 جىلى دۇنيەدەن وتكەنىن حابارلاعان.

تەرگەۋشى:

- ۇلتتىق كونتررەۆوليۋتسيانىڭ توپتارىمەن قالاي تانىستىڭىز؟ ونىڭ مۇشەلەرىن اتاڭىز.

جاۋاپ:

- اقساۋىت ناقاتەكوۆ،  ۋسسالام يبراەۆ، مۋحامەدجان اشىقباەۆ - كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ شارۋاشىلىق مەڭگەرۋشىسى، ابدراحمان ناۋرىزوۆ - بارىمتاشى، باي، 1930 جىلى تاركىلەنگەن، اقاي قۇلنيازوۆ - №2 فەرما مەڭگەرۋشىسى، ۆكپ (ب) مۇشەلىگىنەن شىعارىلعان.

تەرگەۋ وسىلاي جالعاسا كەلە، مىرزاعۇلدىڭ ءوز قولىمەن جازعان قولحاتى كەلتىرىلەدى.

«نكۆد-نىڭ اۋداندىق بولىمىنە جۇندىباەۆتان

ارىز.

مەن قوبدا اۋدانىنداعى كونتررەۆوليۋتسيالىق ۇيىمدارى جونىندە تولىق دەرەكتەر بەرۋدى موينىما الىپ، مىندەتتەنەمىن.

ولار تومەندەگى كورسەتۋلەردى قامتيدى:

1. وسى ۇيىمداردىڭ جەتەكشىلەرى مەن مۇشەلەرى.
2. ۇيىمداردىڭ سوۆحوزدار مەن كولحوزدارعا جۇرگىزگەن زيانكەستىكتەرىن تەرگەۋشى سۇراقتارىنا ساي جاۋاپ بەرىپ، انىقتايمىن.

13 قازان، جۇندىباەۆ (قولى)»

تەرگەۋ جۇرگىزۋشى - وگپۋ سەرجانتى ساليباەۆ.

ىلە-شالا الدىڭعى تەرگەۋدەگى اتالعاندار سانى تاعى ءۇش ادامعا وسكەن. بۇلار شانگەرەي قوپاشەۆ - (بايدىڭ بالاسى), ءىزباي تولىتىروۆ (بايدىڭ بالاسى), ەكىنشى قايتارا اقاي قۇلنيازوۆ - ۆكپ (ب) قاتارىنان شىعارىلعان. بۇل ءىستىڭ ناتيجەسى 29 قازاندا مىرزاعۇلدى جانە وسى اتالعانداردى اتۋ جازاسى مەن ۇزاق جىل باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازالارى تۇرىندە ايىپتاۋمەن اياقتالادى.

ءدال وسى مەزگىلدە كورشى بولمەلەردە اقساۋىت ناقاتەكوۆ، ۋسسالام يبراەۆ جانە باسقالاردان دا وگپۋ جەندەتتەرى قولدارىنىڭ قانىن جۋماستان جاۋاپ الىپ جاتتى.

تەرگەۋ ىستەرىنە جۇگىنسەك، شىندىعىندا تەك اقساۋىت ناقاتەكوۆتىڭ عانا ازدى-كوپتى الاشورداشىلارعا قاتىسى بولعان. ول 1894 جىلى قوستاناي وبلىسىنىڭ سەميوزەرنىي اۋدانى اقكۇشىك اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. روپپوۆكا پوسەلكەسىندە اۋىل مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى، توڭكەرىسكە دەيىن، ودان كەيىن دە ءتۇرلى قىزمەتتە بولعان. تۇتقىنعا الىنعاندا ايەلى گۇلبانۋ 29 جاستا، ۇلى ساپارجان 9 جاستا، ۇلى مەدەت 2,5 جاستا، قىزى كلارا 1,5 جاستا. ءىنىسى ناعادىم - 34 جاستا، چەليابىدە فەرروسپلاۆ زاۆودىنىڭ جۇمىسشىسى. ىنىلەرى عالي - ريددەردە ينجەنەر، تەمىرعالي 28-دە، قازپي-دە وقيدى.

تەرگەۋدە اقساۋىت 19-20 جىلى تورعايدا ۋەزدىك كەڭەستىڭ اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، سونداي-اق، جەر ءبولىمىنىڭ ۋەزدىك قوللەگياسىنا دا مۇشە بولعانىن، وسى جىلدارى الاشورداشىلار ءىلياس بايمانوۆ، الماعامبەت قاسىموۆ، تايحا قۇلجانوۆ، يمانعالي قارپىقوۆ جانە كارىم توقتاباەۆپەن جۇمىستاس بولعانىن ايتادى. العاشقى اتالعان تورتەۋى 1927 جىلى الماتىعا كەتكەن. يمانعالي قارپىقوۆ 1932 جىلى قايتىس بولعان. وسىلاردى ايتا كەلە اقساۋىت ارمەن قاراي تەرگەۋشىگە جاڭا دەرەكتەر، بەرەدى.

- كارىم توقتاباەۆ 1933 جىلى جەر اۋدارىلعان. 1929 جىلى كەڭەستىڭ اپپاراتتى تازارتۋ كەزىندە مەنىڭ الاشورداشى ەكەنىم، تورعايدا قارۋلى كوتەرىلىسكە قاتىسقانىم انىقتالدى، وكرۋگتىك سوتتا ءبىرىنشى كاتەگوريامەن ءوتتىم. مەنىمەن تۇستاس يمانعالي قارپىقوۆ، ماحمۋد تاۋحين سەيىلحان قارمانوۆ سەكىلدى الاشورداشىلار اشكەرەلەندى.

مەن وسىدان كەيىن ءوز اۋىلىما كەتىپ قالدىم، وندا ءبىر جىل جۇمىسسىز ءجۇردىم. سونان سوڭ سەميوزەرنىي اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى جۋماحات قوجاحمەتوۆتىڭ اۋداندىق كولحوزدار وداعىنىڭ حاتشىسى جۇمىسىنا الىندىم. كەيىننەن سول قوجاحمەتوۆتىڭ قولداۋىمەن راياتكومدا حاتشى بولدىم. ۋاقىت وتە ونىڭ اپپاراتىندا جاۋاپتى ورىنداۋشى، ستاتيست، ەكونوميست بولىپ قىزمەت اتقاردىم.

سۇراق:

- اقتوبەگە قالاي كەلدىڭ؟

جاۋاپ:

- مەنى ەكى ايدان سوڭ ولكەلىك كوميسسيا قولداۋىمەن ريك حالكومى قارۋلى كوتەرىلىسكە قاتىسپادى دەپ اقتاپ شىقتى. مۇنداي كەپىلدىكتى مەن سەميوزەر اتقارۋ كوميتەتىندە ورازاليننەن الدىم، بىراق الاشورداعا قاتىستىعىم تۋرالى جاسىرىپ قالدىق.

قوجاحمەتوۆپەن 1931 جىلدان بەرى جاقسى قارىم-قاتىناستامىز. 1932 جىلى قوجاحمەتوۆ كەتۋ كەرەك ەدى. مەن وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتى توراعاسى قۇلشاروۆتىڭ شاقىرۋىن قابىل الدىم، شامامەن 4 اي وتكەن سوڭ قوجاحمەتوۆ الماتىعا كەتتى. سول 1932 جىلى مەن اقتوبەگە كەلدىم، وبلسوتقا بارمادىم، جالاقىسى تومەن بولدى. سول سەبەپتى مەن وبلىستىق تۇتىنۋشىلار وداعىنا باردىم. وندا توراعا اسقار مامبەتياروۆقا ءوز قىزمەتىمدى ۇسىندىم، وبلىستىق مال ءوسىرۋ سوۆحوزدارى ينسپەكتسياسىنا جاۋاپتى اتقارۋشى بولىپ ورنالاستىم. وسى ءبولىمنىڭ ديرەكتورى وسپانوۆپەن تانىسپىن، ونىمەن تورعايدا 1926 جىلى تانىسقانمىن. وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ ءبولىمىنىڭ نۇسقاۋشىسى بيكەەۆپەن دە تانىسپىن، ونىمەن وسى 1937 جىلى روپپوۆكادا تانىسقانمىن، وندا جولىم ءتۇسىپ بارعانمىن.

ماعان قازاقستاندا ۇلتتىق كونتررەۆوليۋتسيالىق قۇلىمبەتوۆ باسقاراتىن توپ بار ەكەنى بەلگىلى. وسى توپقا ءبىزدىڭ اقتوبە وبلىسىنان جامانمۇرىنوۆ، قوجاحمەتوۆ، اسقاروۆ جانە باسقا ادامدار كىرەدى. مەن بۇل ۇيىمعا 1936 جىلى اۋدان قىزمەتكەرى اسقار احمەتوۆ ارقىلى كىردىم. مەنەن وزگە اسقاروۆ ارقىلى ىحسان شولانوۆ تا كىردى.

ءوزىم وسى ۇيىمعا باي الاشورداشى ابدراحمان ناۋرىزوۆ، مىرزاعۇل جۇندىباەۆتى، پارتيادان قۋىلعان اقاي قۇلنيازوۆتى (№2 فەرما مەڭگەرۋشىسى) - كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ باسقارماسى، بايدىڭ بالاسى ۋاسسالام ىبىراەۆتى، بايدىڭ ۇرپاعى مۇحامەدجان اشىقباەۆتى تارتتىم.

وسىلايشا نكۆد-وگپۋ وكىلدەرىنىڭ قولدارىمەم تەز ارادا قوبدادا ۇلتتىق كونتررەۆوليۋتسيالىق توپ اشكەرلەندى. ناعىز الاشورداشى ءابدىلحاميد 1920 جىلى ءوز اجالىنان ولسە دە ونىڭ ءىنىسى مىرزاعۇل، ول تانىس، نە ىستەس بولعان ءبىر دە ءبىر جان وسى ۇيىمنىڭ ۇزىن اجال قۇرىعىنان قۇتىلمادى. وسى 1937 جىلعى ىستەر بويىنشا، ءبىز تانىسقان قۇجاتتار نەگىزىندە تومەندەگىدەي ايىپكەرلەر انىقتالدى.

ءابدىراحمان  سۇيىنعالين، مۇحامەدجان اشىقباەۆ، ابدراحمان مەڭدىعاليەۆ، توقتار مۇحامەدياروۆ، مولداش تاڭىربەرگەنوۆ - بۇل اتالعاندار وسى بەسقوپا اۋىل سوۆەتىنىڭ №9 اۋىلى - جاڭاجولدان بولاتىن. مىرزاعۇل جۇندىباەۆپەن قاتار ونىمەن  جۇمىستاس بولعاندار - قوبدا اۋدانى اتكومىنىڭ توراعاسى، حاتشىسى بولعاندار قوپجان بەرجانوۆ پەن عابدىعازى جولىموۆ، اقتوبەدە وبلونو ينسپەكتورى ورازتاي بەكەەۆ، وبلونو مەڭگەرۋشىسى ۇمبەتيار اسقاروۆ، اقتوبە قالاسىندا مۇعالىم كۇلبايرام قوجاحمەتوۆا مەن اقتوبە وبلىسى كەڭەسى اتقارۋ كوميتەتى توراعاسى ورىنباسارى جۇماعات قوجاحمەتوۆ جانە كوپتەگەن ادامدار ۇستالىپ، جاۋاپقا تارتىلعان. ولاردىڭ كوبى اتىلىپ كەتتى، وزگەسى ۇزاق جىل ايداۋدا بولدى.

سىبىرگە جول نەمەسە №3015 ءىس

مىرزاعۇل جۇندىباەۆپەن قاتار 1937 جىلدىڭ 10 قىركۇيەكتە كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ توراعاسى ۋاسسالام ىبىراەۆ تۇتقىندالادى.

ومىردە  باسىنان كەشكەندەرىن الدەكىمگە نە ۇرپاقتارىنا ورىنسىز ءلام-ميم دەپ اڭگىمەلەمەگەن ۇستامدى جان، ءومىرىنىڭ سوڭعى ساتىنە شەيىن ءوزى سياقتى ميلليوندار نە ءۇشىن سوتتالعانىن تۇسىنبەي كەتكەن.

ول وسى كولحوزدى ءوزى قۇرىپ س.م.كيروۆتىڭ اتىن كولحوزعا سۇراتىپ العان. قۋعىن-سۇرگىننىڭ ءبىر تاراۋى وسى كيروۆ ولىمىمەن بايلانىستى بولسا، وسى تولقىن ونىڭ ەسىمىمەن اتالعان كولحوزدىڭ توراعاسىندا دا الىپ كەتتى.

№3015 ءىس باياندايتىنداي، ۋاسسالام ۇستالعاندا وتباسىندا 1938 جىلى تۋعان قارىنداسى ىرزا، 1885 جىلى تۋعان اعاسى باقىت ىبىراەۆ تىركەلگەن. قۇجاتقا سەنسەك، ونىمەن بىرگە 20.IX.1937 جىلى ءابدىراحمان ناۋرىزوۆ ۇستالعان. ونىڭ ەسماعامبەتوۆ دەگەن ەكىنشى تەگى بولسا كەرەك، 1877 جىلى تۋعان. بارلىق ۇستالعانداردىڭ دەنى سياقتى باي دەپ جازىلعان. ۋاسسالامنىڭ اۆ№020106 تولقۇجاتى تىركەلگەن. قوتانتال اتتى №13 اۋىلدا 1906 جىلى دۇنيەگە كەلگەن، بايدىڭ قىزىنا ۇيلەنگەن، 1928-1935 جىلدارى ۆكپ (ب) قاتارىندا  بولىپ ۇلگەرگەن. تاعدىرى الدىن الا انىقتالعان مىڭداعاندار سانىندا پارتيا قاتارىندا جوسپارلى تۇردە شەتتەتىلگەندىگىندە كۇمان جوق.

ىستە جوعارىدا اتى اتالعان ءابدىراحمان ناۋرىزوۆقا كوپ توقتالعان. ول گۋرەۆ وبلىسىنىڭ جىل-قوسىن اۋدانىنىڭ №2 اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن، الاشوردا قوزعالىسىنا بەلسەندى ارالاسقان. بەستوبە بولىسىنىڭ كوميتەتىنە مۇشە بولعان. الاشوردا كەزىندە وسى بولىستىڭ پراۆيتەلى بولعان، بۇل 1919 جىلعا جاتادى. كوپ جىل وتكەن سوڭ ۋاسسالام ەسىنە الىپ وتىراتىنداي وسى ءابدرازمان ناۋرىزوۆ كيروۆ كولحوزىنا مۇعالىم بولىپ كەلەدى. كولحوز مۇشەلەرى اش-جالاڭاش ءابدراحماننىڭ وتباسىنا جەردى ۇڭگىلەپ جەرتولە سالىپ بەرەدى. وعان قوسا قويما مەڭگەرۋشىسى اشىقباەۆ جانە باسقارما ۋاسسالام وسى وتباسىنا اشتان قاتپاسىن دەپ، 5 كەلى ءداپ بەرەدى. وسى جاقسىلىقتار سوڭىنان بارقارما مەن ونىڭ ورىنباسارىنا اۋىر قىلمىس بولىپ تاعىلدى.

جاۋاپتاۋشى يساكوۆكە تۇبىندە ۋاسسالام ىبىراەۆ وسى ءابدىراحمان ناۋرىزوۆ پەن ءوزىنىڭ كولحوزىنداعى شارۋاشىلىق ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى اشىقباەۆ ەكەۋى الاشورداشىلىق ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرى بولعانىن مويىنداعان.

13 قىركۇيەكتە تەرگەۋشى سايلىباەۆقا دا وسىنى قايتالايدى. مۇندا ءوزىنىڭ اكەسى ىبىراي تۋمەنەۆ تە باي بولعانى ايتىلادى. 10 جاستاعى ءىنىسى قاۋلاتتىڭ، 1938 جىلى تۋعان ىرزا ىبىراەۆانىڭ، 1895 جىلى تۋعان اعاسى باقىتتىڭ ەسىمدەرى اتالعان. بايدىڭ قىزىن الىپ (بايمەن قارىم-قاتىناس), 1935 جىلى وسى قىلىعى ءۇشىن پارتيا قۇجاتتارىن الماستىرۋ كەزىندە پارتيا قاتارىنان قۋىلعاندىعى ايتىلعان.

تەرگەۋ قورىتىندىسى بويىنشا ۋاسسالام ىبىراەۆ 10 جىلعا بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، ايداۋعا كەتتى.

ۋاسسالامعا ەكى اتادان قوسىلاتىن قوبدا اۋىلىنىڭ تۇرعىنى دوسمۇرات تىنىمگەرەەۆ كەيىپكەرىمىزدىڭ اتا-تەگىن تومەندەگىدەي وربىتەدى. بۇل اڭگىمەنىڭ ۋاسسالامعا بايلانىستى تاراۋىن نۇرجامال اپامىز قايتىس بولاردان از-اق بۇرىن اڭگىمەلەسە كەرەك. ءسويتىپ، قىدىرۇمبەتتەن بورگە، ونىڭ 4 بالاسىنىڭ ەكەۋى بايسارى مەن كوشەنەكتىڭ ۇرپاقتارى قوبدادا كەڭىنەن تاراعان. ولار نەگىزىنەن قازىرگى قوتانتالدا مەكەن تەپكەن. ءبىز وسىنىڭ بايسارىسىنان ءوربيمىز دەيدى دوسمۇرات. بايسارىدان جولكەلدى ونان جوعارىدا اتى اتالعان باي-تۇمەن تارايدى. تۇمەننەن ىبىراي تۋعان. ىبىرايدان باقىت، ءۋاسسالام جانە تىنىمگەرەي تۋادى. ەندى جىلكەلدىنىڭ تاعى ءبىر ۇلى ابىلدەن قوندىباي، ونان مۇرات پەن دوسمۇرات ومىرگە كەلگەن. ءتۇرلى سەبەپتەرمەن قازاقى ءداستۇر بويىنشا باقىت پەن ءۋاسسالامنىڭ تۋىسى تىنىمگەرەي دوسمۇراتتى اسىراپ الىپ، تاربيەلەپ وسىرگەن. مەنىڭ فاميليام تىنىمگەرەي بولعانمەن ادىلحانعا تۋىس بولىپ كەلەتىنىم وسى سەبەپتەردەن، دەپ اياقتادى ءسوزىن دوسمۇرات.

اسىرەسە اقتوبەگە جەتكىزىپ تەرگەۋشى جەندەتتەردىڭ كورسەتكەن قورلىعى ءۋاسسالامنىڭ جانىنا قاتتى باتتى. قاتتى سوققىدان ونىڭ 4 الدىڭعى تىستەرى جەرگە سىلدىرلاپ ءتۇستى. وگپۋ-دىڭ اباقتىسىندا جالعىز ادام تەك تۇرەگەلەپ تۇراتىن ورىن بولعان. ال جابىلاتىن ەسىككە وتكىر پىشاقتار قاداۋلى تۇرعان بولاتىن. وسى تامۇقتاعى ادام ءسال قيمىلداۋعا مۇمكىندىگى جوق. تاڭ اتا جاڭاعى پىشاعى بار ەسىكتى اشىپ قالعاندا جاۋاپكەر ەدەنگە سۇلق تۇسەدى ەكەن. - وسىنداي قيناۋلاردان كەيىن قانداي دا بولسىن قاعازدىڭ استىنا قول قوياسىڭ، - دەپ اڭگىمەلەيتىن وتكەندى ەسكە الىپ، ءۋاسسالام ۇلى ادىلحانعا.

ءبىز، سوتتالعانداردى كراسنويار ولكەسىندەگى كانسكى ستانتسياسىنا ءتۇسىرىپ 6 قاتاردان كولونناعا ءتىزىپ، قىلمىسىمىزدى وتەيتىن جەرگە ايداعاندا، دەپ ەسىنە الاتىن اكەسى، 2-3 شاقىمداي ءجۇرىپ قىراتتان ارتىمىزعا كوز سالسام كولوننانىڭ سوڭى ءالى ستانتسيادان شىعىپ ۇلگەرمەگەن ەكەن.

بىزدەردى سىبىردە ورماننان اعاش ءتىلىپ ونى ۇزدىرۋگە قوستى ءبىر-بىرلەپ وزەنگە بورەنە تاستاعاندا وزەننىڭ بەتىن جاۋىپ كەتەدى ەكەن، بىزدەر 10 ادام سول وزەننىڭ بويىمەن وسى اعاشتاردىڭ ءجۇزۋىن باقىلايمىز. ارتىمىزدا ءبىر كونۆوي. كەيدە جاعالاۋعا ءبىر بورەنە كەپتەلىپ قالسا، سوڭعىلارى ونىڭ ۇستىنە شىعىپ تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ قالادى. سول تۇپكى بورەنەنى جىلجىتىپ، جۇمىستى ءارى قاراي جۇرگىزۋ كەزەكپەن جۇرگىزىلەدى. ەندى سول ەڭ تۇبىندەگى جالعىز بورەنەنى قوزعاپ جىبەرگەندە ونىڭ ۇستىندەگى اعاشتار كوزدى اشىپ جۇمعانشا ۇستىمە قۇلايتىنى تاعى بار. وسى قاعىمدا ۇلگەرسەڭ ءتىرى قالاسىڭ جانە سەنىڭ كەزەگىڭ 10 كىسىدەن كەيىن قويىلادى. ال اعاشتاردىڭ استىندا قالعان قازا تاپقان ادامعا باس كيىمىمىزدى شەشىپ، ەسكە الامىز دا جۇمىستى ءارى قاراي جۇرگىزەمىز.

ءبىز جۇزدىرگەن اعاشتار ديكسون ستانتسياسىنا شەيىن بارىپ، ونان ءارى كەمە نەمەسە پوەزدارعا تيەلىنەتىن.

قايدا بولسا دا ادامدار كوزقاراستارى، مۇمكىندىكتەرىنە ساي توپ بولىپ جۇرەدى. ءبىزدىڭ دە توبىمىزدا ونشاقتى ادام بولدى. تۇتقىنداردىڭ قولىنان كەلمەيتىنى جوق. وتكىر پىشاق نەمەسە شاعىن نايزا دايىنداۋ شەبەردىڭ قولىمەن جاسالۋعا تۇككە دە تۇرمايتىن. بۇل قۇرالدار، اسىرەسە قىستا ايۋعا، اڭعا شىققاندا تاپتىرمايتىن دۇنيە. قاردىڭ استىندا ۇيىقتاپ جاتقان ايۋدىڭ بۋى شىعىپ جاتقاسىن ونىڭ ورنىن ءدال تاباتىنبىز. ول ۇيىقتاپ جاتسا دا، قاردى ارشىپ، وعان جاقىنداعاندا وقىس قيمىلداپ تىرناقتارىمەن اۋا تارپيدى. ونىڭ تىرناقتارى تيگەن ادام سول جەردە مەرت بولادى. دەگەنمەن بارلىعى ويدان شىعىپ، سول ءبىزدىڭ توپ ايۋدى سوعىپ الساق، ونىڭ ەتى ءبىر قىسقا تۇگەل جەتىپ كوكتەمگە دە قالاتىن.

وسى ازاپتى ون جىلدىڭ سوڭعى ساعاتىنا شەيىن وتەپ،1947 جىلى تۋعان ولكەگە كەلىپ، ساربۇلاقتا جىلقىشى بولادى.

ءبىر زۇلماتتىڭ اياعى ەكىنشى زۇلماتتىڭ باسى بولاتىن. وسى كەزدە ستالين تۇتقىندار اراسىندا «جەتى دە سەگىز» دەپ اتالىپ كەتكەن 7 تامىزداعى جارلىعىن شىعارادى. وندا كىمدە-كىم 10 جىل تۇرمەدە وتىرىپ كەلسە، ەندى تەرگەۋسىز-اق قايتادان وسىنشا جىلعا قايتا جونەلتۋ كەرەك ەدى.

ءسويتىپ ۋاسسالامنىڭ سوناۋ سىبىرگە، ەنيسەي وزەنى جاعاسىنا ەكىنشى ساپارى باستالدى.

سىبىرگە كەلىن بولعان قىز 

ۋاسسالام ىبىراەۆ جات جەر، جات ولكەدە جۇرگەن شاعىندا اقتوبەنىڭ ارۋىمەن باس قوسىپ، شاڭىراق كوتەردى. تاعى دا زاڭدى ساۋال: سوناۋ ءسىبىر جەرىنە كەلىن بوپ تۇسكەن - اقتوبەنىڭ قىزى كىم؟ وزگە مەكەنگە تيتىمدەي قىزدى نە ايداپ باردى؟..

1941 جىلى اكەسى انەتكەتە سارسەن تەڭىلباەۆ ۇلى وتان سوعىسىنا اتتانعاندا نۇرجامال ويىن بالاسى بولاتىن. تۇلىمشاعى جەلبىرەگەن كىشكەنتاي عانا بوتاقاندارىن قيماسا دا، اكەسى وتان قورعاۋعا اتتانۋدان باس تارتىپ قالعان جوق.

اكەنىڭ جوقتىعىن بىلدىرمەگەن ۇمسىناي ەسىمدى شەشەنىڭ مەيىرىم شۋاعىنا بولەنىپ، ءبىر ءۇيدىڭ ەكى قىز گۇلدەي قۇلپىرىپ ءوسىپ كەلە جاتقان ەدى. الايدا ءۇش جىل وتىسىمەن قايىرىمسىز اجال قارشاداي قىزداردى شەشەلەرى ۇمسىنايدان ايىرىپ، قارالى ۇيدە نۇرجامال مەن بەيبىت جەتىم  قالدى. بۇگىندە نەمەرە، شوبەرەلەرىنىڭ ءتاتتى قىلىقتارىنا شۇكىرلىك ەتىپ وتىرعان نۇرجامال اجە باسىنان وتكەندەرىن بىلايشا اڭگىمەلەپ بەردى.

- قوبدا اۋدانىنا قاراستى قۇمساي اۋىلى ماڭىنداعى سابىندىكولدى مەكەن ەتكەنبىز. سول جەردە بەيبىت ەكەۋمىز جەتىمدىكتىڭ اششى ءدامىن تاتىپ، ءوسىپ كەلە جاتتىق. اۋىلدىق كەڭەس بىزگە كومەك كورسەتىپ تۇردى. 1943 جىلى قوبدا اۋدانىنىڭ ءاليا اۋىلىندا اكەمنىڭ اكەسىمەن بىرگە تۋىسقان اتام بار ەكەن، سونىڭ سارشا ەسىمدى ايەلى ءبىزدى ءوزى ىزدەپ كەلىپ، ءوز قامقورلىعىنا العىسى كەلەتىنىن ايتتى. الايدا اۋىلدىق كەڭەستىڭ مۇشەلەرى ءبىزدى سول شەشەيىمىزگە بەرگىسى كەلگەن جوق. بۇرىننان اۋىلدا قىزمەت اتقارىپ كەلگەن راحيما ەسىمدى ايەلمەن شەشەيىمىز جاقسى تانىس ەكەن، راحيما اپا حالىقتى جيناپ، ءبىزدى ەل-جۇرتتىڭ الدىندا شەشەمىزدىڭ قولىنا تابىس ەتتى. اتامىز بەن شەشەيىمىزدىڭ ءبىر ۇل، ءبىر قىزى بار ەكەن، سولارمەن بىرگە ءبىزدى قوسىپ، تورتەۋمىزدى ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي باقتى. بىراق ارادا ءبىر جىل وتىسىمەن ءسىڭلىم اۋىرىپ قازا بولدى. سابىندىكولدە تۇرعاندا ءبىزدى باققان ءبىر جاس كەلىنشەك بولىپ ەدى، سول ءسىڭلىمنىڭ باسىنان ۇرعان بولاتىن. كۇندەر وتە باسىنا جارا پايدا بولىپ، اقىرى ءسىڭلىمنىڭ ولىمىنە اكەلىپ سوقتى. مەنىڭ جانىما وسى جاي قاتتى باتتى، دەپ نۇرجامال اجە ويعا شومىپ كەتتى. بالا كۇنىنەن كوزىنە ۇيالاپ قالعان مۇڭىنىڭ اسەرىنەن بولار، جانارى ءبىر نۇكتەگە قادالىپ، بەتىندەگى اجىمدەرى دە تەرەڭدەي ءتۇستى.

اتامىز تەڭىلبايدان سارسەن، حاسەن، قۇسايىن اتتى ءۇش ۇل وربىگەن. وسى ءۇش بوزداق تا ۇلى وتان سوعىسىنا اتتانىپ بىردە-ءبىرى ءتىرى ورالماعان. ەندى مىنە اكەمنىڭ اعاسى حاسەننىڭ جارى سارشا ءوزىنىڭ بالالارى مارجان، ساعىنعاليعا مەنى دە قوسىپ الىپ اسىراپ وتىر. ۋاقىت وتە اراسىندا نۇرجامال، نۇرقاندار بار، وسى ۇيدە سەگىز بالا پانالايتىنبىز.

سارشا اجەيدىڭ اقىلىن الىپ وسكەن نۇرجامال جاسى 13-14-تەر شاماسىنا كەلگەندە شەشەيىنە قولعانات بولدى. سيىر ساۋىسادى، بۇزاۋ تارتىسادى. ءتىپتى، ءۇي شارۋاسىن دا دوڭگەلەتىپ اكەتەتىن. باليعات جاسىنا جەتكەن شاعىندا بويجەتكەننىڭ تەڭىن تابۋىنا سارشا شەشەي ءوزى سەبەپ بولدى.

- قاراعىم، قىز بالاسىڭ عوي، ءوزىڭ جەتىم ءوستىڭ. بىراق مەن سەنى ءوز قىزىمنان كەم كورمەيمىن. سەنى باعاتىن ادام دەپ سەنىپ ءبىر ازاماتقا بەرگەلى وتىرمىن، سوعان ادال جار بولاسىڭ، دەيدى سارشا ءوزى وسىرگەن قىزى نۇرجامالعا، - جىلاما، بۇل جايدى ەشكىمگە ايتۋشى بولما!، دەدى جانە.

ول كەزەڭنىڭ يبالى قىزدارى شەشە ءسوزىن جەرگە تاستاماعانى بەلگىلى. سونىمەن جۇرەك جۇتقان قىز ءوزىنىڭ جارىنىڭ قانداي ادام ەكەنىن دە بىلمەستەن، شەشە سوزىنە قارسىلىق كورسەتپەدى. ءبىر جاي عانا بەلگىلى - ول بويجەتكەندى الىپ كەتۋگە كەلگەن ادام ءوزىنىڭ بولاشاق قايناعاسى بولاتىن.

اتقا جەگىلگەن اربادا ءتورت ادام وتىر. ءبىرى - قايناعاسى باقىت، ەكىنشىسى - ونىڭ جەتى جاسار بالاسى، ءۇشىنشىسى - ۇزاتىلىپ بارا جاتقان بويجەتكەن جانە ونىڭ جانىندا اسىراپ باققان شەشەسىنىڭ مارجان دەگەن قىزى بار.

وتكەن كۇندەرىن كوز الدىنان ويلانا وتكىزىپ وتىرعان نۇرجامال اجە اڭگىمەسىن ساباقتاپ كەتتى.

- سونىمەن ءتۇنى بويى ءجۇرىپ، قوبدا اۋدانىنا قاراستى كيروۆ سوۆحوزىنداعى   ءبىر   ۇيگە   كەلىپ تۇستىك. ۇيدە بۇكشەڭدەگەن كەمپىر مەن قايناعامنىڭ قىزى بار ەكەن. سول ۇيدە ەكى اي بويى ءجۇردىم. جاڭاعى ءوزىم كوزىممەن كورمەگەن، تانىس   بولماعان   جىگىتتى   كۇتىپ ءجۇرمىن.   بىراق،   نەگە   ول   ۇيدە جۇرگەنىمدى ءوزىم دە جەتە تۇسىنە بەرمەيمىن. ءوزىمنىڭ دەنە ءبىتىمىم تولىق بولاتىن. ءبىر كۇنى ءبىر ايەل ماعان: «جۇكتى بولعان سوڭ الاتىن ادام تابا الماي، وسىندا كەلىپ وتىرسىڭ با؟» دەگەن سۇراق قويدى. مىنە، وسىدان كەيىن مەن قاتتى ويلاندىم. شىنىمەن دە نەگە كەلگەنىمدى ءجىتى ايىرا المادىم، بىراق الگى سوزگە قاتتى نامىستاندىم.

بىردە قىزدارمەن بىرگە سۋعا تۇسۋگە باردىق. قوبدا وزەنىنە شومىلىپ، قىزدار ءماز بولىپ ءجۇر. ال مەن ءوز ۇيىمە قاشىپ كەتۋدى عانا ويلادىم. سول ويمەن كويلەگىمنىڭ ەتەگىن ءتۇرىپ الدىم دا، وزەننەن ءجۇزىپ، ارعى جاعاعا ءوتتىم. ءبىرىنشى سايدى ارتتا قالدىرىپ، ەكىنشى سايعا جەتىپ، قالىڭ قوعانىڭ اراسىنا تىعىلىپ قالعان بولاتىنمىن. قىر سوڭىمنان قالماي، جان-جاقتان جابىلا ىزدەپ جۇرگەن توپ قىزدار مەنى تاۋىپ الدى دا، الگى ۇيگە قايتادان الىپ كەلدى.

ءمان-جايدىڭ ءبارى كەيىن بەلگىلى بولدى. ۋاسسالام سىبىردەن قوبدا اۋدانىنا قاراستى كيروۆ اۋىلىنداعى قايناعامنىڭ ۇيىنە اقشا جىبەرۋى ءتيىس ەكەن. ەكى اي بويى قايناعام سول اقشانىڭ جەتۋىن كۇتكەن ەكەن عوي. سونىمەن، شىلدە، تامىز ايلارىن سول ۇيدە وتكىزدىم. قىركۇيەكتىڭ باسىندا قايناعام باقىت اقشانى الدى دا، مەنى سىبىرگە الىپ كەتتى.

العاش رەت سول كەزدە قايناعاممەن بىرگە پويىزعا ءمىندىم. تامبۋردا دالاعا قىزىقتاپ قاراپ تۇرمىن. ۇيلەردىڭ ءبارى ءجۇرىپ كەتىپ بارا جاتقان سياقتى. جەرگە قاراسام، جەر دە قوزعالاتىن سياقتى. قايدا بارا جاتقانىمدى دا بىلمەي، ايتەۋىر ارتتا قالىپ بارا جاتقان شاعىن اۋىلدارعا، كەڭ جازىق دالاعا ويلانا كوز سالىپ كەلەمىن. ون كۇندەي جۇرگەن شىعارمىز، ايتەۋىر ۇزاق ءجۇرىپ، كانسكي بەكەتىنە توقتادىق تا ءارى قاراي تاعى دا ماشيناعا وتىرىپ ءجۇرىپ كەتتىك.

قايناعام ەكەۋىمىز ۋاسسالاممەن ءسىبىر جەرىندە كەزدەستىك. شالىم مەنەن جيىرما جاس ۇلكەن ەكەن. قايىناعام ەلگە قايتار كەزدە مەن دە ەلگە كەتەمىن دەپ جىلاعانىم بار. بالالىق قوي، جىلاعانمەن قايدا بارايىن، 1952 جىلى سىبىردە ۋاسسالاممەن باس قوسىپ، سوندا قالىپ قويدىم. 1953 جىلى تۇڭعىش بالامىز ومىرگە كەلدى. ال ەكى جىلدان سوڭ ەكىنشى بالالى بولدىم.

وكىنىشكە وراي اسىلحانىمىز شەشەكپەن قايتىس بولىپ، جات ولكەدە قالدى. ال ەلگە كەلگەسىن جايىلحان، جەڭىسگۇل، تەمىرحان، زارۋحان جانە كەنجەگۇل ەسىمدى پەرزەنتتەرىمىز دۇنيەگە كەلدى.

جات ولكەدەگى دوستاسۋ

ءسىبىر جەرىندە جالعىز قازاقتار عانا ەمەس، ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى ءومىر ءسۇرىپ جاتتى. سول جەردەگى ءسىبىردىڭ قالىڭ ورمانىنان تاڭ اتىسىمەن اعاش كەسىپ، ونى ەنيسەي وزەنى ارقىلى وزگە ەلدەرگە جونەلتەدى. بۇل كەزدە ولار بىرنەشە كۇن بويىنا، ءتىپتى، ءبىر ايداي جۇرەتىن. ءبىزدىڭ تۇرعان جەرىمىزدەن جەتى شاقىرىم قاشىقتىقتا بەلگىلى اقىن وتەباي تۇرمانجانوۆتىڭ وتباسى تۇردى. ولار دا ەنيسەي وزەنىنىڭ بويىنا جەر اۋدارىلعان ەكەن. بالالى-شاعالى، وتە قاراپايىم ادامدار، ال وتەباي ءوزى اقىن، ءوزى وتە مەيىرىمدى، بالاجان ادام ەدى. وتەباي تۇرمانجانوۆتىڭ كازپي-ءدىڭ ءبىرىنشى پروفەسسورى بولعانىن، 1934-1935 جىلدارى جامبىل وبلىسىنىڭ سارىسۋ اۋدانى بايقادام اۋىلىندا ايداۋدا بولعانىن، عۇلاما عالىمنىڭ جاي عانا ورتا مەكتەپتە ول جەردە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرگەنىن، ۇوس جىلدارى ۇنەمى نكۆد-ءنىڭ اسا مۇقيات قاداعالاۋىندا بولعانىن، ءسويتىپ ەلۋىنشى جىلدارى ۋاسسالام سياقتى سىبىرگە - كراسنويار ولكەسىنە، بۋزان پوسەلكىسىنە، ەنيسەي جاعاسىنا ايدالعانىن ءبىز ول كەزدو بىلگەن دە جوقپىز، وزدەرىنەن ەستىپ وتىرمىن. جالپى، ايداۋدا بولعاندار سوزشەڭ ەمەس-ءتى.

بىلەتىنىم ايەلى ماينۇر ونىڭ ارتىنان ىزدەپ كەلىپ، مەرزىمى بىتكەنشە بىرگە بولعانى. قىزدارى لاۋرا، دولورەس، لەيلا جانە ۇلى ەرلان دا اكە-شەشەسىمەن سىبىردە بولدى. وسىلايشا، ولار دا مەنىڭ ءادىلحانىمداي ءسىبىر بالالارى بولادى عوي. ولارمەن جاقسى ارالاسىپ تۇردىق. بىزدەن بۇرىن قۇجاتىن الىپ، اقتالعان سوڭ وتەبايدىڭ وتباسى الماتىعا قايتتى.

نۇرجامال اپايدىڭ اڭگىمەسىنە قوسارىمىز، ولارمەن تاعدىرلاس، دامدەس بولعان وتەباي اقىن كوپ جىل ءوتىپ، ايداۋدان ورالعان سوڭ ۇقك-نىڭ ارحيۆىندە ساقتالعان 1955 جىلعى مامىر ايىنىڭ 26 جۇلدىزىندا قازسسر-نىڭ كگب باستىعى ۆ.گۋبينگە جازعان وتىنىشىندە جان تۇرشىگەرلىك ازاپتارمەن نكۆد:

«... مەنى 1933 جىلى اقىن ساكەن سەيفۋللين كەرى توڭكەرىستىك ۇيىمعا تارتقان. وسىعان بايلانىستى ءومىرىمدى ساقتاپ، امان قالۋ ءۇشىن كىنامدى ادال نيەتپەن موينىما الامىن...» - دەگەندى زورلاپ جازدىرعانىن ايتىپ كەتكەن ەدى.

كەيىن وتەباي اقىن اقتالىپ، بۇكىل اتاق-دارەجەسى قايتارىلىپ، ادىلەتىنە جەتتى، ەڭبەكتەرىن باستىرۋعا قولى جەتتى.

ءار جەكسەنبى سايىن جەر اۋدارىلعاندار باس قوسىپ تۇراتىن ەدىك. بۇل قازاق سىبىردە دە قازاق. ويىل اۋدانى سارالجىنىنىڭ تۋماسى ماحانوۆ قۇلسىماق بۇل ەلگە بىزبەن بىرگە كەلگەن. ول بالا كەزىنەن ءدىن جولىنا ءتۇسىپ، مولدا بولعان ادام. ولەن جازۋدان دا كەنجە قالماعان، ونىڭ ءبىر جىر داپتەرى ۇرپاقتارىندا ساقتالعان ەكەن. سونان ءبىر ءۇزىندى كەلتىرە كەتكەننىڭ ارتىق شىلىعى جوق:

...ون جاسىمدا تۇرەكشە

كىتابىن تەگىس جۇرگىزدىم

ۇيرەتىپ ناماز ساباعىن

جەڭگەلەرگە بىلگىزدىم

مولدا بالا اتانىپ

كوتەرىپ كوڭىلىن كۇلگىزدىم.

اكەم ماعان ءدىن جايلى باسىلعان مىنا كىتاپپاتدى ساتىپ الىپ بەردى:

1. يمام شارت
2. ناماز قوجاسى. 1896 ج. ء16/حى – قازاندا
3. قۇدايدىڭ 1001 ەسىمى. 1896 ج. ءحى – قازاندا
4. دۇعا سماعازىم. 1909 ج.

و باستا دىنگە قارسى كۇرەسكەن «قىزىل تەررورعا» قۇرىعىنا ول تىم ەرتە 1919 جىلى ىلىگىپ، 5 جىل تۇرمەدە وتىرعان. ەلگە ورالىپ ءتۇرلى شارۋاشىلىقتار اتقارادى. ءتىپتى باسقارما بولىپ تا جۇمىس ىستەگەن. دەگەنمەن، قىزىل زوبالان قۇرىعىنا 1949 جىلدىڭ اقپانىندا قايتا ءتۇسىپ سىبىرگە ايدالعان. ءوزى ايتقانداي:

جەر اۋداردى وڭشەن بۇزىق وشىگىپ

ءبىرى باستاپ ءبىرى قوستاپ ەسىرىپ.

ەكى اي جاتتىم تۇرمەسىندە تەمىردىڭ

قانداي جاعدايدا بولساداعى كەشىگىپ.

سىبىردە ونىڭ زايىبى مارجان، بالالارى رامازان، باقتىعاليلار بىرگە بولعان. سول جاقتا اعيبا جانە اجارقىز اتتى پەرزەنتتەرى دۇنيەگە كەلەدى.

كەتە رۋىنىڭ انەتىنەن بولعاسىن ۋاسسالاممەن ەتەنە دوس بولىپ كەتتى. ولاردىڭ دوستىعى ءتىپتى ەلگە ورالعاسىن دا جالعاسىپ، ءبىر-بىرىنە ۇنەمى قوناق بولىپ كەتەتىن. اعيبانى ونىڭ قىزى ەلميرا نۇرجامال اپايدىڭ وتباسىنا ارنايى بارىپ مەنىڭ انام ەدى دەپ بەت سيپاپ شىعىپتى. ءدال ەرتەنىنە نۇرجامال اپا باقيلىق بولعان ەكەن.

ال اڭگىمەمىزگە قايتا ورالساق سىبىردە بىردە وسىنداي ءبىر جيىندا ءىدىرىس، المۇقان ەسىمدى كىسىلەر بولدى. جاس-كىشىمىزگە قاراماي، جات جەردە سىيلاسىپ تۇرعان ادامدارمەن ءجيى باس قوساتىنبىز. بىردە وسىنداي جيىندا الگى جاسى ۇلكەن اعالار:

- اعايىندار، جەرىمىز، ىشەر سۋىمىز، ءتىپتى، قانىمىز دا وزگەرىپ بارادى. قاشان ءبىزدىڭ باسىمىزعا ادىلدىك ورنايدى ەكەن؟ ومىرگە جاڭادان ءسابي كەلگەلى وتىر، سول ءسابي امان-ەسەن ەر جەتىپ، ەلدى ءادىل باسقاراتىن حان بولسىن. ەسى ءادىلحان قويساق، قالاي بولادى؟ دەدى. سونىمەن، تۇڭعىش بالامىز دىڭ ەسىمى ءادىلحان بولدى.

جاسى توقسانعا كەلگەن ۇلتى تۇرىك ءبىر ازامات ءوزى تۇرعان ءۇيىن بىزگە بوساتىپ بەردى.

- بالام، مەن ساعان باتا بەرگەلى كەلدىم. قابىل الساڭ، - دەدى ماعان ءبىر كۇنى الگى اعاي ۇيگە كەلىپ.

- قابىل الامىن، اتا، ايتا بەرىڭىز، - دەپ ءىلتيپات ءبىلدىردىم.

- مەنىڭ نەمەرەم، شوبەرەم، ءتىپتى سولاردان وربىگەن شوپشەگىم مەن نەمەنەم دە بار. مەندە ءبارى بار. تەك، جاسىم توقسانعا كەلگەندە، تورىمنەن كورىم جاقىن تۇرعاندا ءوزىم دالادا قاڭعىپ ءجۇرمىن. بالام، مەن سەنى جۇكتى دەپ ەستىگەن سوڭ، شاپانىمدى   جاپقالى   كەلدىم. ءسابيىڭ مەن سەكىلدى جاسى ۇزاق بولسىن، نەمەنەسىن كورسىن، عۇمىرلى بولسىن! بۇل شىن نيەتىم، - دەپ ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، باتاسىن بەردى. سونان كەيىن ول اتاعا بوستاندىق بەردى دە، ەلىنە جىبەرىلدى.

ەلگە ساعىنىش 

مەرزىمدەرىن وتەپ، بىرقاتار ازاماتتار ەلگە قايتا باستاعان شاقتا نۇرجامال اجەيدىڭ دە تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشى ۇدەي تۇسەتىن. بىراق ءسىبىر جەرىنە تۇراقتاپ، ۇيرەنىسىپ قالعان وتاعاسى سول جەردەن كەتكىسى جوقتىن. الايدا ەلىن ساعىنعان انا ءتۇنى بويىنا كوز جاسىنا ەرىك بەرەتىن. اقىرى، جازىقسىز جاندار اقتالىپ، قۇجاتتارىن قولعا الىپ، تۋعان ەلگە جەتتى.

بۇگىندە جەتپىستىڭ التاۋىنا كەلىپ قالعان نۇرجامال اجە وتكەن كۇندەرىن كۇرسىنىسپەن ەسكە الا وتىرىپ، بالالارىنىڭ باقىتتى بولۋىن، ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ باياندى بولۋىن تاڭىردەن تىلەپ وتىرادى.

بەينەت ءتۇبى زەينەت 

جاراتقانىمىز ماڭتسايىنا جازعان جەتىمدىكتىڭ، جالعىزدىقتىڭ، اشتىق پەن جالاڭاشتىقتىڭ نە ءبىر قيىندىقتارىن باسىنان وتكىزىپ، سوناۋ يتجەكەننىڭ ءدامىن تاتقان نۇرجامال اجە مەن سول سىبىردە دۇنيەگە كەلگەن تۇڭعىشى ءادىلحان بۇل كۇندە سول ادام توزگىسىز تاعدىر تالكەگىن جەڭىپ، ەلگە قۇرمەتتى ازامات بولىپ وتىر.

ءادىلحان جوعارى وقۋ ورىنىن ءتامامداپ، ءوز ماماندىعى بويىنشا ەڭبوك جولىن باستاسا دا قالاۋىن كاسىپكەرلىكتەن تاپتى. ونىڭ كاسىپكەرلىك تابىسى اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ، كەيىننەن بيزنەسپەن شىنداپ شۇعىلدانعان ءوز ءبىلىمى، تىنىمسىز ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە جەتكەن ومىردەگى تۇعىرى.

بۇل كۇندەرى ءادىلحان وزگە ەكى كاسىپكەرلەرمەن بىرگە «حانشايىم» مەيرامحاناسىنىڭ يەسى، ەڭسەلى ساۋدا ءۇيىن سالىپ، وعان نەمەرەسى زارينانىڭ ەسىمىن بەردى. ال ساۋىقتىرۋ كەشەنىن ەكىنشى نەمەرەسى ماۋلەننىڭ ەسىمىمەن اتالادى.

ءادىلحان 2013 جىلى اسقازان وبىرى اۋرۋىنا شالدىقتى، وتا جاسالىپ اسقازان مەن تالاقتى الدىرتىپ تاستاۋعا تۋرا كەلدى. وسىنداي اۋىر ناۋقاستىڭ كەلەسى ەمى 5 نەمەسە 6 رەت حيميوتەراپيا قابىلداۋ. جىعىلعانعا جۇدىرىق دەگەندەي مەن ءبىر حيميوتەراپيا الىپ بىتىرە بەرگەندە پاتساەۆتاعى اۋرۋحانانىڭ كارديولوگيا بولىمىنە ءتۇستىم. مەن جۇرەك يشەمياسىنىڭ اۋىر تۇرىنە تاپ بولعان ەكەنمىن. ەندى حال مۇشكىلدەنە باستادى. وسى كەزدە ايەلىم نەسىبەلى كەلىپ، شەتەلگە گەرمانيا نەمەسە قىتايعا بارساڭ نە بولادى، دەدى. دەگەنمەن، ول تاڭداۋىن يزرايلگە توقتاتتى. مەن دە قارسى بولمادىم. ءسويتىپ، 2 ايدا قۇجاتتارىمىزدى دايىنداپ 2013 جىلدىڭ قازان ايىندا يزرايلگە جول تارتتىق. ول ەل ءبىزدى وتە جىلى قابىلدادى، مۇنداعى مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ الەمدىك دەڭگەيدەگى اپپاراتۋرا ءبىزدىڭ ەلدەگىدەن كوپ، ساپالى جانە ناتيجەلى ەكەن. تەكسەرىستەن ءوتۋ ناتيجەسىندە ولار دامىپ كەلە جاتقان وبىر ناۋقاسىنىڭ ءۇش وشاعىن انىقتادى. مەن ول ەلدە جەتى حيميا جانە رادياتسيالىق ەم قابىلداۋىما تۋرا كەلدى. كۇنى-ءتۇنى نەسىبەلى جانىمدا بولىپ، ول دا مەنىڭ ناۋقاسىممەن كۇرەستى. يزرايلدەگى ەرەكشەلىك، ولاردا جۇما مەن سەنبى دەمالىس بولىپ سانالادى. بۇل دەمالىس كۇندەرى نە ءدارى-دارمەك، نە ەم قابىلدامايسىڭ. ورگانيزم تىڭايىپ قالادى ەكەن. ەڭبەك جەتىسى: جەكسەنبى كۇنىنەن باستالادى، وسى وزگەرىستەر مەنىڭ اۋرۋدان تەز ەمدەلۋىمە كوپ سەپتىگىن تيگىزدى. جەتى سايىن قاننىڭ ءاناليزىن تەكسەرىپ، دارىگەر قاداعالاپ تۇرادى ەكەن. وسىلايشا جەتى اپتا ەمدەلىپ، بۇكىل ورگانداردى تەكسەرگەندە مەنىڭ جازىلىپ كەتكەنىم ايقىندالدى. ارتىنان 2014 جىلى 2 رەت بارىپ، تەكسەرۋدەن وتكەندە دە مەن وبىر اۋرۋىنان ايىعىپ كەتتىم.

ومىردە «سىبىرلىك دەنساۋلىق» دەگەن ۇعىم بار. وسى اۋىر ناۋقاستان ايىعىپ كەتكەنىم اۋەلى اللانىڭ ءامىرى بولسا، سىبىردە تۋىم دا سەبەپ شىعار، - دەيدى ءادىلحان.

اناسى نۇرجامال بولسا نەمەرە جانە شوبەرە سۇيگەن اجە، ولارعا باتاسىن ارناپ كەنجە قىزى كەنجەگۇلمەن بىرگە تۇردى.

نۇرجامال اپا جاپىراعىن جايعان بايتەرەكتەي نەمەرەلەرى قۋانىش، گۇلميرا، انارگۇل، رەگينا، نۇرگۇل، تۇرسىنگۇل، تيمۋر، ادىلەت، ەلميرا جانە دامير سياقتى نەمەرەلەرىنىڭ جانە ون شوبەرەسىنىڭ قىزىقتارىنا تويا الماي كەتتى.

قىزى كەنجەگۇل مەن كۇيەۋ بالاسى ەرلاننىڭ وتباسىندا ءوز قالاۋىمەن سوڭعى جىلدارىن وتكىزدى. انانى اۋىرعان ساتتەرىندە دەمەۋ بولىپ، ەم-دومعا كومەكتەسىپ، ال اقىرعى ءسات كەلگەندە، ارۋلاپ، اقجاۋىپ سوڭعى ساپارعا جونەلتۋ ساۋابىنا يە بولدى ەرلان مەن كەنجەگۇل.

... نە دەگەنمەن نۇرجامال اپا ەل باسىنا تۋعان ناۋبەت كەساپاتىن ۇنەمى ەستەن شىعارعان ەمەس، ونىڭ جاستىق شاعى سوناۋ سىبىردە، ەنيسەي جاعالاۋىندا قالعانداي كورىنەتىن ...

قوسوتكەلدىڭ قۇرمەتتى ازاماتتارى: سول جاقتان ءبىرىنشى ءۋاسسالام ىبىراەۆ، قوسەتوۆ قابيدوللا جانە قالماعامبەتوۆ امىرەش.

بالنياز اجنيازوۆ

Abai.kz