بىردە د.تارتيني دوستارىنا مىنانداي اڭگىمە ايتادى: «بىردە مەن تۇسىمدە شايتانمەن كەلىسىم-شارت جاساستىم. كەلىسىم بويىنشا، مەن وعان جانىمدى بەرۋىم كەرەك، ال ول بولسا، ەسەسىنە مەنىڭ بۇكىل تىلەگىمدى ورىندايدى. باستاپقىدا ءبارى جاقسى باستالدى. ول مەنىڭ بارلىق تىلەگىمدى ورىنداپ، مەنى تاڭعالدىردى. وعان ءوزىمنىڭ سكريپكامدى بەرىپ، ونىڭ قانداي ادەمى مەلوديا ويناي الاتىنىن سۇرادىم. ول سونشالىقتى شەبەرلىكپەن ەرەكشە سوناتا وينادى، ال ونداي مۋزىكانى مەن ەشقاشان ەستىگەن ەمەسپىن. تاڭدانعانىم سونداي، تىنىسىم تارىلدى. ويانىپ كەتتىم. سول ءسات قولىما سكريپكا الىپ، شايتان ويناعان مۋزىكانى قايتالاپ، ويناعىم كەلدى. مەنىڭ سول كەزدە شىعارعان دۇنيەم بۇعان دەيىن جازعان شىعارمالارىمنىڭ بىرىنە دە ۇقسامايتىن، بارىنەن جاقسى ەدى. سول سەبەپتى، جاڭا شىعارمامدى «ءىبىلىستىڭ سوناتاسى» دەپ اتادىم».

پاگانيني ءتارتينيدىڭ شىعارماشى­لىعىن جوعارى باعالادى، ونى قاتتى قۇرمەتتەدى.
پاگانينيدىڭ ساۋساقتارى كىشكەنتاي بولدى، قازىر سكريپكاشى بولعىسى كەلەتىن بالانىڭ ساۋساعى ۇزىن بولۋ كەرەك دەپ جاتادى عوي. ول ساۋساعىن كۇن سايىن سوزىپ، جاتتىعۋ جاسادى. سول قولىنىڭ ساۋساقتارى قالاي مايىستىرسا دا، يكەمگە تەز كەلەتىن. «مايىسقاق ساۋساق­تارى» سكريپكادا شەبەر ويناۋىندا ۇلكەن ءرول اتقاردى.

ونەردەگى جالعاندىق ونىڭ نازىك جۇرە­گىن قاتتى جارالادى. ول ونەردە سۇيرەتىلىپ جۇرەتىن ولەرمەندەردى جەك كوردى. كەي­بىرەۋلەردىڭ بەتىنە «ونەردى قورلاۋعا بولمايدى، نانىڭدى باسقا جاقتان تاپ» دەپ ايتىپ تاستاعان كەزى دە از ەمەس. سول سەبەپتى، ونى ونەردەگى دالدۇرىشتەر جەك كوردى.

بىردە پاگانيني سوبوردا جاڭا ءبىر شى­عارماسىن ۇزاق ورىندايدى، بۇرىن-سوڭدى مۇنداي اۋەن ەستىمەگەن جۇرت قابىلداي ال­ماي، كۇلكىگە اينالدىرادى. ءبىر كەزدە سكريپ­كادان شىعىپ جاتقان قۇستىڭ ءۇنىن ەستىگەن توبىر كۇلكىسىن تىيىپ، مۇلگي تىڭدايدى.

پاگانينيدىڭ ءومىرىن زەرتتەۋشىلەر «سكريپكاشى ايەلىن (نە كوڭىلدەسىن) ءولتىرىپ، اباقتىدا جاتتى» دەگەن پىكىر ايتادى. ولار پاگانينيدىڭ اياعىن سىلتي باسۋىن اباقتى­مەن بايلانىستىرادى. بىراق، ونىڭ ادام ءولتىرىپ، اباقتىدا جاتقانى تۋرالى ناقتى دەرەك جوق.
پاگانيني كارتاقۇمار بولدى، قانشاما رەت ۇتىلدى، وڭباي ۇتىلدى. «بۇل پاگانيني عوي» دەپ ەشكىم ونى اياعان جوق. ويىننىڭ اتى – ويىن.

«شىنىمدى ايتايىن، بىردە-ءبىر رەت مە­نەن الدەقايدا جاقسى وينايتىن، شەبەر وينايتىن ادامداردىڭ قولىنا تۇسكەنىم جوق. اڭگىمە سكريپكا، بولماسا، گيتارا جاي­لى ەمەس. ءبىر-اق كەشتە بىرنەشە كونتسەرتتەن تۇسكەن اقشامدى جوعالتتىم. اسا ءمان بەر­مەي، جەڭىل وينايتىندىعىمنان قان­شاما رەت ساتسىزدىككە تاپ بولدىم. ول كەزدە مەنى ونەرىم عانا قۇتقاردى» دەپ ەسكە الادى پاگانيني.

سكريپكاشىنىڭ سكريپكاسى وتە قۇندى ەدى. ءبىر كنياز پاگانينيدىڭ سكريپكاسىن ۇناتىپ، «ماعان سات» دەپ جابىسادى. پاگا­نيني سكريپكاسىنان ايرىلعىسى جوق، بىراق اقشا دا كەرەك. «250 التىن تيىن» دەيدى. كنيازدىڭ كوزى ۇياسىنان شىعىپ، «قال­جىڭداپ وتىرسىز با؟ مەن 100 التىن تيىن عانا بەرە الام» دەيدى. كارتادان وڭباي ۇتىلعان پاگانيني وسى باعاعا كەلىسپەك بولعاندا، قاسىندا وتىرعان ءبىر تانىسى: «تاعى ءبىر رەت ويناپ كور، بالكىم، اقشاڭدى قايتارىپ الارسىڭ» دەپ ۇگىتتەيدى. پاگانيني ساعات، جۇزىك، تۇيرەۋىشىنە دەيىن كارتاعا تىگىپ تاستاعان، قالتاسىندا بار-جوعى 30 ليرا قالعان بولاتىن. ەگەر قالتاسىنداعى بارى­نان ايىرىلسا، كنيازعا سكريپكاسىن ساتپاق بولدى. ول كارتا ويناپ جاتتى… ۇتى­لىپ جاتىر… 30 ليراسىنان 3 ليرا عانا قالدى. ءبىر ساتتە… و، توبا، ساتتىلىك! سول كۇنى ول 160 ليرا جەڭدى. «ويىنشى – الەمدەگى ەڭ بەي­شارا ادام» ەكەنىن تۇسىنگەن ول سودان كەيىن كارتا ويناۋدى قويدى.

اقشانى تابۋداي تاپسا دا، بەي-بەرەكەت شاشىپ تاستايتىن پاگانيني سكريپكاسىن بىرنەشە رەت لومباردقا وتكىزىپ، اقشا الدى. بىردە سكريپكاسى بولماي، ليۆرون دەگەن باي كوپەستىڭ قىمبات سكريپكاسىمەن ونەر كور­سەتەدى. ونەردى باعالايتىن كوپەس: «سىزدەن كەيىن بۇل سكريپكاعا ەشكىمنىڭ قول تيگىزۋگە قاقى جوق، سكريپكا سىزدىكى»، – دەپ سىيعا تارتادى.
پاگانيني تۋرالى قوعامدا الىپ-قاشپا اڭگىمە از ايتىلمادى. ول تۋرالى ايتىلعان سايىن حالىقتىڭ ونى كورۋگە، تىڭداۋعا ىقى­لاسى ارتا بەردى. ءتىپتى، ول تۋرالى «شاي­تانعا جانىن ساتتى» دەگەن اڭگىمە جەلدەي ەستى. ول ءوزى تۋرالى بۇل اڭگىمەگە دە اسا ءمان بەرمەدى. ءبارى كۇردەلەنىپ بارا جات­قاندا عانا «شايتانعا جانىمدى ساتقانىم جوق» دەدى، بىراق بۇل كەزدە ءبارى كەش ەدى.

كومپوزيتور فەليچە بلاندجيني: «ونىڭ تاڭعاجايىپ ورىنداۋشىلىق شە­بەرلىگىن ەشكىم دە سوزبەن جەتكىزىپ ايتا ال­مايدى. ءتىپتى، ەشكىم مۇنداي ەرەكشە اۋەندى تىڭداۋعا بولاتىنىن ارمانداي دا العان جوق. وعان قاراعان كەزدە، ونى تىڭ­داعان كەزدە ەرىكسىز جىلايسىڭ، كۇلەسىڭ، ەرىكسىز ادامنىڭ كەمەلدىگى تۋرالى ويلاي­سىڭ. وزگە سكريپكاشىلارمەن ونى سكريپكا مەن تاياقشاسى عانا بايلانىستىرادى. پا­گانيني – ءبىزدىڭ ۋاقىتتىڭ عاجايىپ قۇبى­لىسى» دەپ جازادى دوستارىنا جازعان حاتىندا.

«كەشە مەن ءسىزدىڭ كونتسەرتىڭىزدە بولدىم. ءسىز – مۋزىكانىڭ قۇدايىسىز. ءسىزدى تىڭ­داعان ساتتە گومەر مەنىڭ الدىمدا تۇردى» دەپ كوزىن جۇمىپ تامسانادى ۋ.فوسكولو.

ميلاندىق سىنشىلار پاگانينيدى «الەم­نىڭ ءبىرىنشى سكريپكاشىسى» دەپ اتادى جانە بۇل پىكىردى ەشكىم دە جوققا شىعارا المادى.

پاگانيني 1840 جىلى 57 جاسىندا نيتس­تسا قالاسىندا قۇرت اۋرۋىنان كوز جۇمادى. شىركەۋ قىزمەتكەرلەرى «شايتانعا جانىن ساتقان كومپوزيتوردى زيراتتا جەرلەۋگە قارسىمىز» دەيدى. مۇردەنى دوستارى كەمە­مەن تۋعان ەلىنە اپارىپ، جەرلەمەك بولادى، تاعى دا ءار ءتۇرلى قارسىلىققا ۇشىراپ، تابىت ايلاقتىڭ جاعالاۋىندا ءبىراز ۋاقىت تۇرا­دى. سول كۇندەرى ماتروستار تۇندە تا­بىتتان سكريپكانىڭ ءۇنى ەستىلەتىنىن ايتىپ، شاعىم­دانادى. امالى قۇرىعان دوستارى پاگا­نينيدىڭ سۇيەگىن ءبىر گراف دوسىنىڭ قاما­لىنا اپارادى. نە كەرەك، ارادا 36 جىل ءوت­كەندە عانا پاگانينيدى حريستيان جورال­عىسىمەن قايتا جەرلەيدى. بۇگىندە پاگا­نينيدىڭ ءومىربايانىن زەرتتەۋ­شىلەر «ۇلى مۋزىكانت جانىن شايتانعا ساتقان جوق، قۇداي وعان ەرەكشە دارىن بەردى، ول تالان­تىن ەڭبەكقور­لىعىمەن جەتىلدىردى» دەگەن پىكىر ايتادى.

ءبىزدىڭ ءبىر بىلەرىمىز، پاگانيني – ءماڭ­گىلىك جالىنا جارماسقان مۋزىكانت. ول ءوز زامانىنىڭ عانا ەمەس، بارلىق ۋاقىتتىڭ قۇبىلىسى.

اياگۇل مانتايدىڭ facebook پاراقشاسىنان

Abai.kz