- جاس اقىن-جازۋشىلارمەن سويلەسە قالساق، اعا بۋىن وكىلدەرى ءبىزدىڭ شىعارمالارىمىزدى وقىمايدى، پىكىر ايتپايدى دەپ رەنجىپ جاتادى. ىنىلەرىڭىزدىڭ ولەڭدەرىن وقىپ ءجۇرسىز بە؟

- جاقىندا قۇرالاي وماردىڭ «اق قار» اتتى كىتابىن وقىپ شىقتىم. ۇنادى. جيناعىندا تۇتاستىق بار. بۇكىل ولەڭىن ءوزىن جىلاتىپ، مۇڭعا قالدىرىپ كەتكەن ادامعا ارناپتى. قۇرالاي قۇپياسىن ەشكىمگە ايتپايتىن قازاق قىزىنىڭ مەنتاليتەتىن ىسىرىپ قويىپ، سەزىمىن جۇرتقا جاريالاپتى. بۇل ورىستىڭ - اننا احماتوۆا، مارينا تسۆەتاەۆالارىنىڭ ۇلگىسى. بىزدە بۇل ءۇردىس فاريزا اپايدا بار. بۇدان كەيدە ساق بولۋ كەرەك. پوەزيانىڭ دىڭگەگى مۇڭ بولعانى جاقسى. بىراق مۇڭ كوز جاسىنا اينالىپ كەتسە بولمايدى.

- قۇرالايعا جىلاڭقىلىقتان ارىلۋ كەرەك دەمەكسىز بە سوندا؟

- ءيا، جىلاڭقىلىقتان، كۇيگە-لەكتىكتەن ارىلۋ كەرەك. مەنى كۇزدى، ايدى كوپ ايتاسىڭ دەپ سىناۋشىلار كوپ. جاقىندا ارمان اۋباكىر دەگەن جىگىت: ««اي نۇرى الاقانىمدا» جيناعىڭىزدا ايدى 117 رەت قولدانىپسىز»، - دەيدى. دۇرىس بايقاعان. ءار اقىننىڭ ءوزىنىڭ ستيحياسى بولادى. قۇرالاي مۇڭدى كوپ ايتادى ەكەن. ءبىر بايقاعانىم، ول ادام جانى مەن تابيعاتتى ۇندەستىرە بىلەدى. بۇل - اقىنعا كەرەك قاسيەت. «قوڭىر»، «امانسىڭ با، قالاي، - دەپ، - كوڭىل-كۇيىڭ؟» ولەڭدەرى قاتتى ۇنادى. سوسىن سەرىكبولسىن دەگەن جىگىتتىڭ بيىل جارىق كورگەن كىتابىن وقىدىم.

- ايتىپ وتىرعانىڭىز سەرىكبول حاسان با؟

- جاس اقىن-جازۋشىلارمەن سويلەسە قالساق، اعا بۋىن وكىلدەرى ءبىزدىڭ شىعارمالارىمىزدى وقىمايدى، پىكىر ايتپايدى دەپ رەنجىپ جاتادى. ىنىلەرىڭىزدىڭ ولەڭدەرىن وقىپ ءجۇرسىز بە؟

- جاقىندا قۇرالاي وماردىڭ «اق قار» اتتى كىتابىن وقىپ شىقتىم. ۇنادى. جيناعىندا تۇتاستىق بار. بۇكىل ولەڭىن ءوزىن جىلاتىپ، مۇڭعا قالدىرىپ كەتكەن ادامعا ارناپتى. قۇرالاي قۇپياسىن ەشكىمگە ايتپايتىن قازاق قىزىنىڭ مەنتاليتەتىن ىسىرىپ قويىپ، سەزىمىن جۇرتقا جاريالاپتى. بۇل ورىستىڭ - اننا احماتوۆا، مارينا تسۆەتاەۆالارىنىڭ ۇلگىسى. بىزدە بۇل ءۇردىس فاريزا اپايدا بار. بۇدان كەيدە ساق بولۋ كەرەك. پوەزيانىڭ دىڭگەگى مۇڭ بولعانى جاقسى. بىراق مۇڭ كوز جاسىنا اينالىپ كەتسە بولمايدى.

- قۇرالايعا جىلاڭقىلىقتان ارىلۋ كەرەك دەمەكسىز بە سوندا؟

- ءيا، جىلاڭقىلىقتان، كۇيگە-لەكتىكتەن ارىلۋ كەرەك. مەنى كۇزدى، ايدى كوپ ايتاسىڭ دەپ سىناۋشىلار كوپ. جاقىندا ارمان اۋباكىر دەگەن جىگىت: ««اي نۇرى الاقانىمدا» جيناعىڭىزدا ايدى 117 رەت قولدانىپسىز»، - دەيدى. دۇرىس بايقاعان. ءار اقىننىڭ ءوزىنىڭ ستيحياسى بولادى. قۇرالاي مۇڭدى كوپ ايتادى ەكەن. ءبىر بايقاعانىم، ول ادام جانى مەن تابيعاتتى ۇندەستىرە بىلەدى. بۇل - اقىنعا كەرەك قاسيەت. «قوڭىر»، «امانسىڭ با، قالاي، - دەپ، - كوڭىل-كۇيىڭ؟» ولەڭدەرى قاتتى ۇنادى. سوسىن سەرىكبولسىن دەگەن جىگىتتىڭ بيىل جارىق كورگەن كىتابىن وقىدىم.

- ايتىپ وتىرعانىڭىز سەرىكبول حاسان با؟

- ءا، ءيا. سەرىكبول ولەڭ تەحنيكاسىنا وتە سالدىر-سالاق قارايدى ەكەن. ۇيقاسقا، بۋىن، ىرعاققا ءمان بەرمەيدى. «ون سەگىزدى ارتىما قالدىردىم دا» دەگەن ولەڭى بار. شالاجانسار ۇيقاسپەن جازعان. «جالعىز جۇرەك جارالى» ولەڭىندە: «مىلقاۋ ميعا امال بار ما، ايتقانىڭا كونەدى، جۇرەك قىلعان قادامدارعا، باس شۇلعيدى ۇنەمى» - دەپ جازادى. ۇيقاسى - وتە ءالسىز. قادامدارعا دەپ ايتىلمايدى، قادام دەيمىز. جۇرەك قىلعان قادامدارعا دەگەنى - وراشولاق. قىلعان - اۋىزەكى تىلدەگى ءسوز. ونى اپارىپ، پوەزيادا قولدانادى. پوەزيا، سۇلۋ ءسوز، كوركەمدىك ەمەس پە؟ «سەنى ىزدەدىم» دەگەن ولەڭىندە دە ۇيقاس جوق، پروزانىڭ ەلەمەنتى باسىم. «قازاقتىق»، «مايمىل ەمەن» دە - تازا پروزايزم. ونىڭ ۇستىنە پۋبليتسيستيكالىق ماقالاعا وزەك بولاتىن تاقىرىپتى ولەڭ ەتكەن.

- اعا، سەرىكبولدىڭ جيناعىن مەن دە وقىعام. كىتابىنىڭ ءبىر ءبولىمى تۇتاس يماني ولەڭدەر. ول ولەڭدەرىن يماني ادەبيەتتىڭ، يللاحي ادەبيەتتىڭ ۇلگىسى دەۋگە بولا ما؟

- كىتابىن قۇرانداعى «كاۋسار» سۇرەسىمەن اتاپتى. سەرىكبولدىڭ نيەتى دۇرىس. بىراق سول نيەتتىڭ ورىندالۋى ناشار. ءدىني ولەڭدەرىندە ءدىن تاقىرىبىنا جالاڭ بارادى. «پايعامبار» دەگەن ولەڭ جازىپتى. كوركەمدىك جوق، بايانداۋعا قۇرىلعان. «ايۋان» دەگەن باللادا جازعان. ال كوتەرگەن ماسەلەسى ساتيرانىڭ وبەكتىسى. باللادانىڭ سوڭى جالاڭ ريتوريكا مەن ديداكتيكاعا قۇرىلعان. جيناق - الا-قۇلا. ءساتتى جولدار، شۋماقتار كەزدەسىپ قالادى. بىراق تۇتاس شىعارماشىلىق مۇمكىندىگى ءالسىز.

-ءتىلى جۇتاڭ دەگىڭىز كەلىپ وتىر ما؟

- ءيا، كوركەمدىك دارەجەسى ءالسىز. سەرىكبولعا ءسوز پايدالانۋداعى پوەتيكالىق مادەنيەتتى مەڭگەرۋ كەرەك. وبرازدى ويلاۋ جۇيەسىندە تەڭەۋ، ۇقساتۋ، بەينەلەۋ دەگەندەر قارا ءدۇرسىن. ال قۇرالايدا ولەڭ كوركەمدىگى كۇشتى.

- سەرىكبولدىڭ كەمشىلىگىن ايتىپ جاتىرسىز. قانشا دەگەنمەن جاس اقىن عوي. جەتىستىگى دە بار شىعار...

- البەتتە. «ءبارى دە وزگەرگەن»، «باسقاشا بولادى...» دەگەن ولەڭدەرى تاماشا. مۇندا اقىننىڭ ادەمى سىر اشۋى بار. ادامدى سىرلاسۋعا شاقىرادى. سەرىكبول - اقىندىق مۇمكىندىگى بار جىگىت. بىراق ولەڭگە شىنداپ كىرىسپەگەن سياقتى. ءاتۇستى قارايتىن بولۋى كەرەك. پروزايزم باسىمداۋ.

- دۇرىس ەكەن. تاعى كىمدەردى وقىپ ءجۇرسىز؟

- جاقىندا ارشىن نۇرباقىت دەگەن جىگىتتىڭ «ايقاسقا» دەگەن جيناعى قولىما كەزدەيسوق ءتۇستى. كىتابىن اشىپ، العاشقى ولەڭىنەن-اق قارنىم اشتى. جاقسى ولەڭى بار شىعار دەگەن ۇمىتپەن جيناقتى تۇگەل وقىپ شىقتىم. شىنىمدى ايتسام، ارشىننان ۇلكەن اقىن شىقپايدى. پوەتيكالىق قۋاتىنىڭ قانشالىقتى ەكەنىن ءبىلىپ، پروزاعا نە جۋرناليستيكاعا اۋىسىپ كەتكەنى ءجون. كىتابىنىڭ بەتاشارىن «سۋلار» دەگەن ولەڭىمەن اشىپتى. قاراپايىم قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىلىعىن بىلمەيدى. سۋدى سۋلار دەۋشى ما ەدىك؟ ولەڭ «تەكەس وزەنى» اتالۋى كەرەك. بولماسا «سۋلار» دەمەي-اق، سۋ دەي سالسىن. «ۇستازدارعا» دەگەن ولەڭى بار. جاداعاي، جالاڭ ۇيقاستان كوزىڭ سۇرىنەدى. ۇيقاسى، ىرعاعى ناشار. ءتىپتى ولەڭىن ولەڭ ەمەس، ىرعاققا تۇسىرىلگەن قارا سوزدەر دەۋگە بولادى. «ماحامبەتكە شاعىنۋ»، «ورتەكەستە ءبىر قىز بار» ولەڭى دە پوەزياعا كەلمەيدى. بولدىردىم، توزدىردىم دەگەن سوزدەرمەن ۇيقاس قۇراپ، اقىنمىن دەۋگە بولا ما؟ مەنىڭشە، ارشىنعا ولەڭدى قويۋ كەرەك. رافاەل نيازبەك اعام جاقسىلاپ ماقتاپ، العىسوز جازىپ بەرىپتى كىتابىنا. ول كىسى كوڭىلجىقپاستىق بىلدىرگەن. جيناقتى تولىق وقىپ شىقپاعان-اۋ، شاماسى.

- اعا، جاڭادان بەرى جاس اقىنداردى شىقپىرتىپ سىناپ جاتسىز. ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزدەن شىعىپ جۇرگەن جاستار بار ما؟

- جاقسىلىق قازىمۇراتۇلى، باۋىرجان الىقوجا، ولجاس قاسىم دەگەن جىگىتتەر ويىمنان شىعىپ ءجۇر. جاقسىلىق ءتاپ-ءتاۋىر جازادى. «قارا الا سىرماق» دەگەن كىتابى شىقتى. باۋىرجاننىڭ ءتىلى جاتىق. وبرازدى ويلاۋ جۇيەسى تىڭ دا، پوەزياداعى دىبىس، ىرعاق، اۋەندى جاقسى سەزىنەدى. مەن پوەزيادا وبراز، ءتىل، مۋزىكا - ۇشەۋىن جوعارى قويامىن. باۋىرجاندا وسىنىڭ ءبارى بار. قاراپايىم ادام كورمەيتىن قۇبىلىستاردى كورەدى. كورگەن دۇنيەسىن شەبەر سۋرەتتەيدى، تەڭەۋلەرى جاقسى. «پويىزدا» دەگەن ولەڭى كەرەمەت. ولجاس قاسىم دا جاقسى اقىن بولادى. كەيدە ولەڭگە سالدىر-سالاق قاراپ كەتەدى. بىراق باستىسى اقىندىق قاسيەتى بار. وسى ءۇش جىگىتتەن ءۇمىت كۇتەمىن. سوسىن ويىمنان شىعىپ جۇرگەن قىتايدان كەلگەن انەۋ ءبىر جىگىت ەدى. اتى ءتىلىمنىڭ ۇشىندا تۇر. جاقىندا عانا قايتىس بوپ كەتتى عوي...

- ەرمۇرات زەيىپحان با؟

- ءيا، سول. سوسىن ىلەسكەن ءالباتىرۇلىنىڭ جازعاندارىن وقىپ، تانىس ءيىس شىعادى دەپ قۋاندىم. قادىر اعامنىڭ ولەڭدەرىنە ۇقسايدى ەكەن.

- جاقىندا جارىققا شىققان باۋىرجان قاراعىزۇلىنىڭ «ءوڭ. مەن. ءتۇس.» كىتابىن وقىپ شىعىپ ەدىم باۋىرجاندا پەسسيميزم باسىم سياقتى. ءولىمدى كوپ ايتادى. جىرلارى ويعا قالدىرىپ، مىنا ومىردەن تارىقتىرىپ، ەڭسەڭدى تۇسىرەتىندەي. بۇل - وقىرمان رەتىندەگى مەنىڭ پىكىرىم. ءسىز نە دەيسىز؟

- باۋىرجاننىڭ كىتابىن تابا الماي ءجۇرمىن. ءبىراز ولەڭىن ينتەرنەتتەن وقىدىم. ماعان ۇنادى. اقىندىق مۇمكىندىگى بار-اۋ دەپ ويلادىم. بىراق ەكى-ءۇش ولەڭىن وقىپ، شىعارماشىلىعى تۋرالى ايتا المايمىن. ويتۋگە قۇقىم جوق. جاستاردان ەرلان ءجۇنىستىڭ ءساتتى ولەڭدەرى بار. ءساتسىز ولەڭدەرى دە كەزدەسەدى. اقىن الا-قۇلا جازباۋعا تىرىسۋ كەرەك.

- اعا، ەرلاندا قاي تاقىرىپقا بولسىن تەرەڭىنەن ءۇڭىلۋ بار سياقتى عوي...

- ونىڭ راس. بىراق ابستراكتسيالى نارسەلەر كوپ، كۇڭگىرت. ەرلان - جاقسى اقىن. جامبىلدا وقىپ جۇرگەنىندە ءبىر توپ ولەڭدەرى «قازاق ادەبيەتىنە» مەنىڭ جازعاندارىممەن قاتار باسىلدى. سوندا-اق اقىن بولادى دەگەنمىن. ال اقبەرەن ەلگەزەكتە قياليلىق بار. ونىڭ بۇكىل شىعارماشىلىعىمەن تانىسپىن. اقبەرەنگە سەن اقىنسىڭ دەپ ايتۋ كەرەك بولسا، اقىنسىڭ دەيمىن. بىراق قيالداپ، قولعا تۇسپەيتىن دۇنيەلەردى جازادى.

- ءجون ەكەن. توقتارالى تاڭجارىقتىڭ قالامىنان تۋعان دۇنيەلەردى قانشالىقتى قاراپ ءجۇرسىز؟

- توقتارالىنىڭ جاقسى ولەڭدەرى كوپ. ءوزىنىڭ دەنەسى قانداي نازىك بولسا، ولەڭدەرى دە سونداي. پوەزياسىندا نازىكتىك بار. باياعىدا تاناباي مارقۇم سونداي ەدى.

- ەرعالي باقاش شە؟

- ەرعالي - جاقسى اقىن. ءبىر ماقالامدا جاستار پوەزيانى پروزايزمگە اينالدىرىپ جىبەردى دەپ قىنجىلعام. ەرعاليدا دا پروزايزم بار. قازىر «مەن ۇيقاسقا قارامايمىن» دەگەن تۇسىنىك بەلەڭ الىپ بارادى. بۇل - پوەزياداعى اۋرۋ، كەسەل. يران عايىپتىڭ تاق-تۇقتارى دا جۇقپالى. اقسۇڭقار اقىنباباقىزىنا وسى ادەت جۇققان سياقتى. ولەڭىن وقىساڭ، اياعىڭ تىقىلداپ، اسفالت باسىپ كەلە جاتقانداي بولاسىڭ. تاق-تۇق جازۋ - تاقپاق سياقتى، وبرازدى ويلاۋدى شەكتەيدى.

- اقسۇڭقار اقىنباباقىزىن ايتىپ قالدىڭىز. قىزداردان شىرىن تولقىنقىزى، دينارا مالىكتىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى نە دەيسىز؟

- شىرىننان جاقسى قاسيەتتەر بايقادىم. جازعاندارىن وقىپ ءجۇرمىن. اقىن بولاتىن قىز. دينارانىڭ ولەڭدەرى سۋسىما، ءالى قالىپتاسپاعان. سوسىن كوز جاسى كوپ. پوەزياسى بالاڭ، بالعىن، اياعىنان تىك تۇرا قويماعان.

- اقىندىق مىنەز دەگەن بار. ءسىز ايتىپ وتىرعان اقىنداردىڭ اقىندىق مىنەزى ولەڭدەرىندە قانشالىقتى بايقالادى؟

- قۇرالاي وماردا اقىندىق مىنەز بار. بىراق وتە نازىك، كىرشەڭ، كىرپياز مىنەز. ۇلاربەكتىكى ماحامبەتكە ۇقسايتىن ءورشىل مىنەز. جىراۋلىق ءداستۇردى قولدانىپ، اقتامبەردى، شالكيىزشە جىرلاعان بولادى. بىراق شۇبالاڭقى، كوپسوزدىلىگى باسىم. جاقسىلىق پەن باۋىرجان الىقوجانىڭ ولەڭدەرىندە جۇمساق مىنەز. ولەڭدەرىنەن مەيىرىمدىلىك ەسىپ تۇرادى.

- اقبەرەن ەلگەزەك پەن ەرلان ءجۇنىستى ايتپادىڭىز عوي؟

- اقبەرەن ماعان كوپ نارسەنى قولدان جاسايتىن سياقتى كورىنەدى. شىنايىلىق جوق.

- جاس اقىنداردىڭ شىعارماشىلىعىن قاداعالاپ ءجۇر ەكەنسىز. ولارمەن ادەبي ورتادا دا بىرگەسىزدەر. ارا-تۇرا اڭگىمەلەسىپ تە قالاسىز. سۇراعىم كەلگەنى اقىندىق ىزدەنىس، ادەبي ءبىلىم، ساۋاتتىلىق جاعىنان جاس اقىنداردان كىمدەردى ەرەكشەلەيسىز؟

- ەرلان جۇنىستە ءبىلىم بار. ولەڭدە ەرلاننىڭ اياعىن تۇسايتىنى - سول بىلىمدىلىگى. ءبىلىمىن شىعارماشىلىعىندا ءجوندى پايدالانا الماي جۇرگەن سياقتى. اقبەرەن دە ءبىلىمدى جىگىت. ايتقان اڭگىمەلەرىنەن، ولەڭدەرىنەن ونىسى بايقالىپ تۇرادى. بىراق اقبەرەننەن گورى ەرعالي باقاشتىڭ جازعاندارىندا شىندىق، شىنايىلىق باسىم. ەرعالي - جاڭساقتىققا بوي الدىرماعان. اقبەرەن جاساندىلىققا ۇرىنىپ ءجۇر. ولەڭدەرىنىڭ ۇيقاسى، ورىندالۋى ءبارى ادەمى. تەك تىم بويامالاپ جىبەرەدى. ەرعاليدىڭ ولەڭدەرى تازا، قاراپايىم، ورىسشا ايتقاندا «دوستۋپنو»، تۇسىنۋگە جەڭىل. اقبەرەن مەن ەرلانعا ءبىلىمىمدى كورسەتەمىن دەپ قيالي، ۇستالمايتىن نارسەلەردى جازعاندى قويىڭدار دەيمىن. ولەڭنىڭ ومىرگە جاقىن بولعانى دۇرىس قوي.

- بۇگىنگى جاس اقىنداردىڭ تاقىرىپ اياسىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

- كەيبىرىنە تولادى، كەيبىرىنە جوق. ارالارىندا ماحابباتپەن شەكتەلىپ جۇرگەندەرى دە بار.

- اعا، ءبىراز اڭگىمەنىڭ باسىن قايىردىق. ءسوز سوڭىندا وكشە باسار ءىنى-قارىنداستارىڭىزعا نە دەيسىز؟ اعا بۋىن رەتىندە قاداپ ايتاتىنىڭىز بار ما؟

- ولەڭدى كۇڭ ەتىپ جۇمساماۋ كەرەك، قايتا ولەڭنىڭ قۇلى بولۋ قاجەت. ەركەك اقىن بولساڭ - ولەڭنىڭ قۇلى بول، ايەل اقىن بولساڭ - كۇڭى بول. سوسىن گازەتتىڭ تىلىمەن ولەڭ جازعاندارىڭدى قويىڭدار. ماقالانى ولەڭ ەتىپ كەرەگى جوق.

اڭگىمەلەسكەن

قارلىعا يبراگيموۆا

«اقجەلكەن» جۋرنالى