جالپى، تمد ەلدەرىندە رەسەي ءۇشىن بەلارۋستان كەيىنگى ەڭ سەنىمدى، ەڭ ەلگەزەك، اسا دوس حالىق جوق دەسەك شىندىقتان الىستاي قويماسپىز. بۇل جەرگە «ەڭ تاۋەلدى» دەگەن ءسوزدى جوعارى جاقتاعىلار رەنجىپ قالار دەگەن سىپايشىلىقپەن عانا قوسپاي وتىرمىز. ايتپەسە، سول ءبىر قابىرعاعا قاتتى باتار دۇنيەدەن ونشا الىستاي قويعان جوقپىز-اۋ، ءسىرا.

الايدا وسى ءبىر ءوزىن تەك قانا «ۇلى» سانايتىن كورشىمىزدىڭ ويى مۇلدەم باسقا سەكىلدى. ءبىزدى رەسمي جاۋ ساناماعانىمەن، ءبىز جاقتان تەك قانا قاۋىپ-قاتەر مەن باسقىنشىلىق سەكىلدى دۇشپاندىققا ساياتىن دۇنيە كۇتە مە دەپ قالدىق...

ايتپەسە كۇنى كەشە عانا ءبىر تاۋەلسىز ەلدىڭ اۋماعىنان، ياعني رەسەيدىڭ استراحان وبلىسىندا ورنالاسقان كاپۋستين-يار دەيتىن اسكەري سىناق پوليگونىنان ەكىنشى ءبىر تاۋەلسىز ەل - قازاقستاننىڭ جامبىل مەن قاراعاندى وبلىستارىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان سارىشاعان پوليگونىنا قاراي «تەرەك» دەيتىن كونتينەنتارالىق باللەستيكالىق زىمىرانىن جىبەرىپ، وزدەرىنىڭ «كەرەمەت» اسكەري كۇش-قۋاتىن كورسەتكەندىگىن باسقاشا قالاي باعالاۋعا بولادى؟

مۇنى ءدال ءبىر ءبىزدىڭ «تۇڭعىش پرەزيدەنت» كۇنىن تويلايتىن مەرەكە الدىندا جىبەرۋىنىڭ استارىندا قانداي سىر بار؟ ونى از دەسەڭىز، رەسەيدىڭ ۇنەمى ۇلى دەرجاۆالىق يدەيانىڭ ۋىن سەبەتىن «1-ءشى ارناسى» «زىمىران نىساناعا ءدال ءتيدى» دەپ قۋانىپ، بورىكتەرىن اسپانعا اتتتى. ونىڭ ۇستىنە «قازاقستاندىقتار مۇنى كومەتا دەپ ويلاپ، جاپپاي سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، ءماز بولۋدا» دەپ ءبىزدى نادان كورىپ، مازاققا اينالدىرۋىن قايتەرسىڭ...

(ول جاقتان وسىلاي ۇشىرىلدى)

ارينە «ءدال تيگەندىگىنە» ءبىز دە قۋاندىق. ايتپەسە، ول پالە ءسال اۋىتقىپ كەتىپ، بەتىن اۋلاق قىلسىن، ارينە، انا جەزقازعاننىڭ ۇستىنە توپ ەتە قالسا، قايتەر ەدىك؟ رەسەيدىڭ نەسى كەتەدى، «ازداپ شىعىن كەلگەن شىعار، نە قىلار دەيسىڭ؟» دەپ جاۋىردى جابا توقىپ، پالەنى وزىمىزگە اۋدارا سالادى دا، قويادى. وتكەندە وزدەرىنىڭ زىمىرانى قۇلاپ، گەپتيل توگىلگەندە دە «ە، نە قىلار دەيسىڭ، اۋاعا كەلگەن ەش زيان جوق» دەپ باسىن الا قاشقان جوق پا؟ نەگە كونبەگەن حالىقپىز، «ماقۇل» دەدىك تە قويدىق.

ء(بىزدىڭ اسپاندا وسىلاي كورىنەدى)

جالپى رەسەي، وسى ابدەن كونەرگەن، ول سوناۋ كەڭەس وكىمەتى ءتۇسىندا، ياعني 1975 جىلى جاسالىنعان، سوسىن قايتا-قايتا جاماپ-جاسقالعان، 1985 جىلدان بەرى رف اسكەري كۇشىنىڭ تىزىمىنەن شىعارىلماعان وسىناۋ ەسكى-قۇسقىنى ءبىزدىڭ توبەمىزدەن ۇشىرىپ، وسىندا دۇركىن-دۇركىن اتقىلاپ، سىناۋىن قاشان قويادى؟

الدە، ۇياتتا بولسا ايتايىق، «بۇعا بەرسە، سۇعا بەرەتىن» ساياساتپەن ءبىزدى مۇلدەم سىناق الاڭىنا اينالدىرىپ ءبىتتى مە؟ نەگىزى سولاي شىعار. ايتپەسە، ءبىزدىڭ ەلگە اسكەري بازاسىن بوسقا قاپتاتپاعان بولار. سارىشاعاندى بىلاي قويعاندا، بايقوڭىر دا رەسەيدىڭ مىقتى اسكەري بازاسى ەمەس پە؟..

سونداعى رەسەيدىڭ كوزدەگەنى نە؟ شىنىمەن، جاۋ ءبىزدىڭ اۋماقتان كەلەدى دەپ ويلاي ما؟ سولاي-اۋ... ويتكەنى جاقىندا عانا تاعى ءبىر جايسىز حابار ەستىدىك. رف قورعانىس مينيسترلىگى جازعانداي، سولتۇستىكتەگى كورشىمىز ءبىزدىڭ قوستانايعا تاياق-تاستام جەردەگى چەليابى وبلىسىنىڭ شەكاراسىنا «تورنادو-س» دەگەن زالپپەن اتاتاتىن رەاكتيۆتى ارتتيللەريا جۇيەسىن ورناتىپ تاستاپتى. ولاردىڭ اسكەري ماماندارى ايتقانداي «بۇل وسى ايماقتاعى قاۋىپسىزدىكتى نىعايتادى-مىس». سوندا ءبىزدىڭ قوستاناي وبلىسىنان كەلەتىن ول قانداي قاۋىپ؟ الدە ءبىزدىڭ وڭىردە لاڭكەستەردىڭ وتريادتارى قاپتاپ، رەسەيدى جاۋلاپ الماق نيەتتە مە؟

ال بۇل قارۋ ويىنشىق ەمەس، اسا قاھارلى دۇنيە. اتقىلاعان زىمىراندارى اناۋ-مىناۋ ەمەس، بىردەن 120 شاقىرىم جەردەگىلەردىڭ ءبارىن ورتەپ، جوق قىلىپ جىبەرەدى. ەندى ءبىر عانا سۇراق. وسىنداي قارۋدى شەكارامىزعا تاقاپ قويعان كورشىمىزدىڭ نيەتى دوستىق پا، قاستىق پا؟ «ستارتەگيالىق وداقتاسپىز، ماڭگىلىك دوسپىز، ىرگەمىز اجىراعان كورشىمىز» دەپ جۇرگەن ەل وسىلاي ىستەسە، وزگەلەرگە نە جورىق؟

(«تورنادو» دەگەن مىقتىڭ وسى)

بۇدان شىعاتىن قورىتىندى بىرەۋ عانا. بىزدەگى رەسەيدىڭ اسكەري بازالارىنا مۇقيات قاراپ، ولاردىڭ قانشالىقتى قاجەت ەكەندىگىن ءبىر سارالاپ الۋ كەرەك. ويتكەنى مۇنداي بازالاردىڭ نەگىزىنەن وزدەرى قاۋىپ كۇتەتىن، سول ەلدەرگە بۇلىنشىلىك اكەلەتىن اۋماقتاردا، ماسەلەن مولدوۆيانىڭ ءبىر بولشەگى ساناتالاتىن پريدنەستروۆيادا، سوسىن گرۋزيانىڭ بولشەگى سانالاتىن ابحازيادا ورنالاسقاندىعىن ەسكەرسەك، ول بازالاردىڭ ماقساتىنىڭ سىرى بەلگىلى.

وزگەسى-وزگە، ءدال قازىر قازاقستاندا رەسەي شىر-بولاتىنداي ەشبىر ەلدەن قاۋىپ جوق. كورشىلەس وزبەك پەن قىرعىز ەلدەرى - تۋىسقان حالىقتار. ال قۇداي ساقتاسىن، قىتايدان رەسەي تۇگىلى امەريكا دا قورعاي المايدى. ونىڭ ۇستىنە بۇل كورشىمىز قاشاندا تەك ساۋدا-ساتتىقتى عانا كوزدەيدى. ال رەسەي كوزىر ەتىپ وتىرعان اۋعانستان تالىپتەرىنىڭ تالاي مەملەكەتتەردى كوكتەي ءوتىپ، چەليابى جەتە قويۋىنىڭ ءوزى نەعايبىل. وزگەسىن بىلاي قويعاندا، سول ءتالىپ دەگەن «اسا قاۋىپتى جاۋدان» ەش ايىلىن جيماي-اق، ەشكىمنەن كومەك سۇراماي-اق، وتىر عوي وزبەك باۋىرلارىمىز. ال بىزگە الىستاعى الدەبىر لاڭكەستەردەن قورقۋدىڭ ءتىپتى دە رەتى جوق. تەك، كورشىلەرىمىز ارانداتپاسا بولعانى...

وسىندايدا اتامىز قازاق «جاۋ جوق دەمە جار استىندا، ءبورى جوق دەمە بورىك استىندا» دەگەندى بەكەر ايتاپاعان بولار.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz