دارحان قىدىرالى. ماعجاننىڭ مۇراگەرى
دانىشپان ابايدان باستاۋ الىپ، ماعجان ارقىلى جاڭا بەلەسكە كوتەرىلگەن قازاقتىڭ تاسقا تۇسكەن جازبا پوەزياسى حح عاسىردا قاسىمنىڭ ءورشىل جىرلارىمەن جالعاسىپ، مۇقاعاليمەن بىرگە تۇتاس ءداۋىردى قۇرادى.
ارينە، قازاق پوەزياسى قاشاندا تالانتتى اقىنداردان كەندە بولعان ەمەس. الايدا، تۇتاس پوەتيكالىق مەكتەپ قالىپتاستىرعان، ارتىنا قالىڭ بۋىن قالامگەر ەرتكەن شايىرلار سيرەك. سونداي ساڭلاق اقىننىڭ ءبىرى - قاسىم امانجولوۆتىڭ اتى قاشاندا قازاق جىرىمەن قاتار اتالادى. قاسىمنىڭ ومىرشەڭ ولەڭدەرى، شىنايىلىققا سۋارىلعان شىنشىل شىعارمالارى ءوزى شەكسىز سۇيگەن ۇلتىنىڭ قالتقىسىز سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەندى. مۇقاعالي ايتقانداي «جانارتاۋ اقىننىڭ» وتتى جىرلارى قازاق پوەزياسىن مۇلدە جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرگەن فەنومەن بولدى.
دانىشپان ابايدان باستاۋ الىپ، ماعجان ارقىلى جاڭا بەلەسكە كوتەرىلگەن قازاقتىڭ تاسقا تۇسكەن جازبا پوەزياسى حح عاسىردا قاسىمنىڭ ءورشىل جىرلارىمەن جالعاسىپ، مۇقاعاليمەن بىرگە تۇتاس ءداۋىردى قۇرادى.
ارينە، قازاق پوەزياسى قاشاندا تالانتتى اقىنداردان كەندە بولعان ەمەس. الايدا، تۇتاس پوەتيكالىق مەكتەپ قالىپتاستىرعان، ارتىنا قالىڭ بۋىن قالامگەر ەرتكەن شايىرلار سيرەك. سونداي ساڭلاق اقىننىڭ ءبىرى - قاسىم امانجولوۆتىڭ اتى قاشاندا قازاق جىرىمەن قاتار اتالادى. قاسىمنىڭ ومىرشەڭ ولەڭدەرى، شىنايىلىققا سۋارىلعان شىنشىل شىعارمالارى ءوزى شەكسىز سۇيگەن ۇلتىنىڭ قالتقىسىز سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەندى. مۇقاعالي ايتقانداي «جانارتاۋ اقىننىڭ» وتتى جىرلارى قازاق پوەزياسىن مۇلدە جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرگەن فەنومەن بولدى.
قوعامتانۋ عىلىمىنىڭ اتاسى، ءامىر تەمىردىڭ زامانداسى ايگىلى يبن حالدۋننىڭ سوزىمەن ايتساق، وركەنيەت تە، ۇلت تا ادام سياقتى. ول دا تۋادى، وسەدى، وركەندەيدى، سوسىن قۇلدىراپ، كەلمەسكە كەتەدى. ولاردىڭ عۇمىرىنىڭ ارقالاي بولىپ كەلەتىنى تامىرىنىڭ تەرەڭدىگىمەن، ءداستۇرىنىڭ دىڭگەگىمەن، رۋحىنىڭ بەكەمدىگىمەن، ىشكى يممۋنيتەتىنىڭ بەرىكتىگىمەن ولشەنەدى. وزگە وكتەم كۇشتەر جەر بەتىنەن جويىپ جىبەرگىسى كەلگەن كەزدە ياكي تاعدىرى الدەقالاي تالقىعا تۇسكەن تۇستا ۇلت، حالىق ماڭدايى جارقىراعان، كورىك كەۋدەلى، كەسەك مىنەزدى، پاراسات-پايىمدى پەرزەنتتەرىن دۇنيەگە اكەلىپ، ءوزىن وسىلايشا وپات بولۋدان قورعايدى. سىن ساعاتتا ۇلت مۇراتىن تۋ ەتكەن ازاماتتاردىڭ قايسىبىرى ءوزىنىڭ امانات ارقالاعان جان ەكەنىن بىلمەۋى دە كادىك. ولاردىڭ اراسىندا ەرلىگىمەن ەلدىڭ ەڭسەسىن تىكتەگەن جاۋجۇرەك باتىر دا، داۋىلپاز ۇنىمەن جۇرتتىڭ قالعىعان رۋحىن وياتقان اقىن دا، ۇيقىداعى ۇلتىنىڭ ساناسىنا ساۋلە شاشقان عالىم دا، جول تاپپاي سەندەلگەن توپتى سەركەدەي سوڭىنا ەرتكەن كوسەم دە، وراق ءتىلدى شەشەن دە، ءتىپتى، جۇرەگى شوقتاي جانعان، بوستاندىق جولىندا قۇربان بوپ، اقىرى ەسىمى ەلەۋسىز قالعان وندىردەي بەلگىسىز جان بولۋى دا ابدەن مۇمكىن. بىزدىڭشە، حح عاسىر دەگەن الاپات الاساپىران زاماندا «بولۋ نەمەسە بورداي توزۋدىڭ» الدىندا تۇرعان حالقىمىزدىڭ رۋحاني قالقانىنا، ىشكى يممۋنيتەتىنە اينالعان الىپتاردىڭ ءبىرى - تۇيعىنداي شىمىر تۇلعاسىمەن وت پەن وقتىڭ اراسىندا شىنىعىپ كەلىپ، تەگەۋرىندى جىرلارىمەن بۇلتتى اشقان كۇندەي بولىپ جارق ەتكەن جاسىن اقىن - قاسىم اقىن!
كەمەل دارىن، كەسەك تۇلعانى ادەتتە زامان، تاريحي احۋال تۋدىرادى، ءومىر سۇرگەن ورتاسى قالىپتاستىرادى دەگەن پىكىردىڭ جانى بار. قاسىم فەنومەنى تاقىر جەردەن كەزدەيسوق پايدا بولعان تامىرسىز قۇبىلىس ەمەس. قاسيەتتى قارقارالى جەرىندە كىندىك قانى تامىپ، ءماديدىڭ جىرلارىن جاتتاپ وسكەن قاسىم سەمەيدە وقىعان تۇستا الاششىل رۋحتى بويىنا سىڭىرە باستادى. قاسىم شىعارماشىلىعىندا الاش اقىنى ماعجاننىڭ ۇلگى-اسەرىنىڭ كوپتىگى دە ءبىزدى وسىنداي ويعا جەتەلەيدى.
زامانىندا تەپسىنىپ تەڭدىك سۇراعان مارعاسقا ماحامبەتتىڭ ادۋىندى جورىق جىرلارىنىڭ رۋحى بار، تاتاردىڭ ۇلتتىق اقىنى عابدوللا توقايدىڭ ءىزى قالعان ورالدىڭ دا قاسىمنىڭ شىعارماشىلىعىنداعى ورنى بولەك. سوندىقتان بولسا كەرەك، «جالىنعا قىزىعىپ»، «داۋىلعا قۇمارتىپ»، «جەلمەن جارىسىپ» وسكەن قاسىمنىڭ پوەزياسىنداعى ايرىقشا قۋاتتى، ەرەكشە تەگەۋرىندى، ادۋىندى وتتى جولدار جاۋىنگەرلىك داۋىلپاز جىرلاردىڭ جاڭعىرىعىنداي سەزىلەدى. قۇبىلعان زاماندا قۇبىلاسىنان جاڭىلماعان قايسار اقىن وسىلايشا باعزىدان جەتكەن جىراۋلىق سارىن مەن الاش رۋحتى ءورشىل جىرلارىن ەۋروپالىق ۇلگىدەگى قازىرگى زامانعى پوەزيانىڭ كەرەمەت بوياۋلارىمەن ۇندەستىرە ءبىلدى.
قاسىم - شىن مانىندەگى ۇلت اقىنى، ۇلتتىق اقىن. بۇل تۇرعىدان العاندا كەڭەستىك كەزەڭدە «قازاق» دەگەن قاستەرلى ءسوزدى ءدال قاسىمداي اسقاق ۇنمەن، اسا ماقتانىشپەن قولدانعان ەكىنشى ءبىر اقىندى كەزدەستىرۋ مۇمكىن ەمەس.
«ەي، تاكاپپار دۇنيە،
ماعان دا ءبىر قاراشى!
تانيمىسىڭ سەن مەنى،
مەن - قازاقتىڭ بالاسى!» - دەپ كۇركىرەي جىرلاعان ول كۇللى دۇنيەگە قازاق بولىپ ءۇن قاتتى.
راسىندا، قازاقتىڭ حح عاسىرداعى پوەزياسىندا ماعجاننان سوڭ اقىندىق قۋاتى ءدال سونداي دەڭگەيدە جارقىراي كورىنىپ، حالىقتى ءدۇر ەتكىزگەن قاسىمنان وزگە ەسىم سول ارالىقتا بولعان جوق. قاسىمنىڭ شىعارماشىلىعى شىرقاۋ شىڭىنا كوتەرىلگەن 40-50-جىلداردان سوڭ مۇقاعاليعا دەيىنگى ارالىقتا دا ءدال وسىنداي جاعداي قايتالانعان سياقتى كورىنەدى.
بۇل رەتتە قاسىم ءوز شىعارماشىلىعىنداعى قانىق ۇلتتىق بوياۋىمەن، كەرەمەتتەي كەستەلى كوركەم تىلىمەن، ەن دالا توسىندە ەسكەن ەركە جەلدەي ەركىن ءارى ءورشىل رۋحىمەن تۇتاس بۋىندار ارالىعىنداعى التىن ارقاۋ بولدى. قاسىم ماعجان باستاعان الاش ادەبيەتى مەن مۇقاعاليمەن بىرگە قايتا ورلەگەن قازاق ولەڭىنىڭ اراسىندا التىن كوپىر قىزمەتىن اتقاردى.
قازاق قوعامىنىڭ ورنى تولماس قاسىرەتى بولعان وتىزىنشى جىلدارداعى رەپرەسسيا، قۋعىن-سۇرگىن جانە قىسىممەن تۇنشىقتىرىلىپ، ەرىكسىز ءوشىپ قالعان ماعجاننىڭ ءورشىل رۋحىن قاسىم زور داۋىسپەن قايتا جالعادى. ماعجان مەن قاسىمىنىڭ قالام تەربەۋىندەگى ۇقساستىق پەن ۇندەستىكتىڭ قادام اتتاعان سايىن كەزدەسەتىنىنە ايقىن كوز جەتكىزدىك.
ماسەلەن، «ارىستانمىن، ايباتىما كىم شىدار،
جولبارىسپىن، ماعان قارسى كىم تۇرار؟!» دەگەن ماعجاننىڭ ايگىلى جىر جولدارى كەڭەستىك قىسىمداعى قاسىمدا:
«اشۋىن بەر ارىستاننىڭ،
جۇرەگىن بەر جولبارىستىڭ!» - دەگەن ايبىندى تىلەككە ۇلاستى.
«ورتكە شومىلىپ وسكەندىكتەن»، «ىشتەگى ءورتتى جاسىرا الماعان» قاسىم اقىن ماعجاننىڭ سارىنىمەن «كۇن»، «ءتاڭىرى» دەگەن ۇعىمداردى قايتا جاڭعىرتتى. تەرەڭ تامىرلارعا بويلاپ، تاريحي سانانى جاڭعىرتىپ، «كۇن بوپ تۋىپ، كۇنشە سۇيگەن» ول «كۇننەن تۋعان» ماعجانشا «ءوزىم ءتاڭىر - ءبىر قۇدا» دەپ جىرلادى. قالامى مەن قارۋىن قاتار ۇستاپ، «سەرىنىڭ سەمسەرىندەي سەرتكە تاپقان ولەڭىن» اقبەرەن وتتى جىرلارعا وراعان ادۋىندى اقىن بۇعاۋعا باعىنباي، الىپ قۇرلىقتى ات تۇياعىمەن دۇبىرلەتكەن بايىرعى ءباھادۇر بابالارىنداي بۋىرقانىپ، بۋسانىپ سويلەدى.
ماعجان جىرلارىنداعى ەركىندىكتىڭ ءبىر سيمۆولى - ەن دالادا ەركىن ەسەتىن ەركە جەل. سوندىقتان بولسا كەرەك، وزگە ولەڭدەرىندە كوپتەپ قولدانىلۋمەن قاتار ماعجاندا «جەل» تاقىرىبىمەن اتالاتىن دەربەس ەكى جىر بار. بۇل ارينە، كەزدەيسوقتىق ەمەس. بۇل رەتتە قاسىمنىڭ:
«مەن - داۋىلدىڭ ۇلىمىن،
تۇرا المايمىن داۋىلسىز.
قارسى الۋعا دايىنمىن،
سوقسا دا داۋىل دامىلسىز» - دەگەن جولدارى ماعجانمەن كەرەمەتتەي ۇندەستىك، جالعاستىق تابادى.
وسى جەل مەن داۋىل ءسوز-بالامالارى كەيىننەن ەكى اقىننىڭ ەركىندىككە قۇشتار تابيعاتىن تانىتاتىن ءاسسوتساتسيۆتى تەرميندىك سوزدەرگە اينالىپ كەتتى. ال قاسىمنىڭ اقىندىق بولمىسىن جارقىراتا اشىپ، قالام قۋاتىن انىق تانىتقان العاشقى جىر جيناعىنىڭ اتى «داۋىل» ەكەنى كوزى قاراقتى وقىرمانعا جاقسى بەلگىلى. بۇل بەينەلى ءسوز شىنىندا دا قاسىمنىڭ بۇرق-سارق ەتكەن مىنەزدى، قىزۋ اقىندىق قۋاتىن تانىتاتىنداي.
وسىنداي «ماعجاندىق سارىندار» قاسىمنىڭ قالامىندا قايتا ويانىپ، قازاق ولەڭىنىڭ قۇتتى قونىسىمەن قايتا قاۋىشقانىن اشىق ايتپاۋ ادىلەتتىلىك بولماس ەدى.
قاسىمنىڭ «سايران تاۋ، سامال جايلاۋ، سىرنايلى وزەن»، - دەپ سۇيىسپەنشىلىكپەن جىرعا قوسقان سارىارقانىڭ سارى دالاسىن ماعجان ءبىر كەزدە «سارىارقا سايران جەرىم-اي!»، - دەپ جىرلاعان بولاتىن.
وسى ورايدا بودان كەزدە قازاق ەلىنىڭ استارلى سيپاتىن بىلدىرەتىن «سارىارقا» ءسوزى تەرمين دەۋگە لايىق سيمۆولدىق ءسوز قىزمەتىن اتقارعان-تىن. تۋعان ەلگە دەگەن پەرزەنتتىك تابيعي ماحابباتىن كەڭ كوسىلىپ، ەركىن، اشىق جىرلاي الماعان اقىن، قالامگەرلەر وسىنداي ادىسكە جۇگىنگەن ەدى. مىنە، ماعجان لەكسيكاسىنداعى وسىنداي سيمۆولدىق ۇعىمداردى قاسىم ءدال تاۋىپ، قايتا ءتىرىلتتى، ارناسىن كەڭەيتتى. بۇل رۋحتاس ەكى اقىن شىعارماشىلىعىنىڭ ءسوزسىز ساباقتاستىعى.
قاسىم تۋرالى ويلاعاندا ەڭ الدىمەن ونىڭ ءومىر تۋرالى كەڭ اۋقىمداعى فيلوسوفيالىق وي-پايىمدارىنىڭ ءتۇيىنى ءتارىزدى ايگىلى «ءوزىم تۋرالى» اتتى تولعاۋى ەسكە تۇسەتىنى انىق. اقىننىڭ وعان قانشالىقتى ءمان بەرگەنىن وسى شىعارماسىن ۇزاق جىلدار بويى جازعانىنان اڭداۋعا دا بولادى. «ءوزىم تۋرالى»، بەينەلەپ ايتقاندا، قاسىمنىڭ وزىنە ءوزى قويعان ەسكەرتكىشى ىسپەتتى. اڭداعان ادامعا ونىڭ وسى تولعاۋى مەن ماعجاننىڭ «جان ءسوزى» اتتى ۇزاق جىرى اراسىندا دا ايقىن ۇندەستىك پەن ۇقساستىق بار.
مىنەزى «ورتكە تيگەندەي داۋىلداي» بولعانىمەن، جانى نازىك قاسىم اقىن ماعجاننىڭ ليريكالىق جىرلارىن ەرەكشە ۇندەستىكپەن جالعاستىرا ءبىلدى. وسىنداي رۋحاني تۋىستىقتى قوس اقىننىڭ «ورامال» دەگەن ورتاق اتپەن اتالعان ولەڭدەرىنەن دە انىق اڭعارامىز. تەك تاقىرىبى عانا ەمەس، ماعىناسى مەن سارىنى، ءتىپتى بۋىن سانىنا دەيىن ۇقساستىق بايقالاتىن اتتاس ولەڭدەرگە شايىرلار مايدانعا اتتانعان جاۋىنگەردىڭ ارتىندا قالعان مۇڭلىق جاننىڭ ساعىنىشىن ارقاۋ ەتكەن. بۇل ورايدا ماعجاننىڭ «ورامالى» قاسىمنىڭ قالامىنان:
«ورامالعا، تىلەسەڭ،
جۇرەگىمدى وراپ ال.
كىرشىكسىز اق ورامال،
كوز جاسىممەن جۋعانمىن.
جانىم سەندىك، قابىل ال،
ءبىر سەن ءۇشىن تۋعانمىن.» - دەپ قايتا تۋعانداي بولادى.
ماعجان مەن قاسىم مۇراسىندا وسىنداي اتتاس، تاقىرىپتاس، ورايلاس ولەڭدەر كوپ. ايتالىق، ەكى اقىن دا «الاتاۋ» دەپ ولەڭ شىعارىپ، ەكەۋى دە سۇلۋ كوكشەگە ارناپ جىر مارجاندارىن تىزگەن.
قاسىم مەن ماعجاننىڭ ولەڭدەرىنىڭ ۇندەسەتىن تۇستارىمەن قاتار ومىرلەرىندە دە ءبىرىن ءبىرى قايتالايتىن كەزەڭدەر بولدى. ماعجاندى 30-شى جىلدارى «ۇلتشىل-بايشىل اقىن» دەپ قۋعىن-سۇرگىنگە سالعان كەڭەستىك كەر زامانداعى سۇرقيا ساياسات 50-ءشى جىلدارى قاسىمدى دا ءدال سونداي جەلەۋمەن قارالاپ، قىسىم كورسەتتى. ەكى اقىنعا تاعىلعان بۇنداي ايىپ نەگىزسىز ەمەس بولاتىن. ولار شىنىندا دا حالقىن شەكسىز سۇيگەن ۇلتشىل اقىندار ەدى.
قاسىم امانجولوۆ ارينە، ءوز زامانىنىڭ پەرزەنتى. ول كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ تۇسىندا ەرجەتتى، وقىدى، ونىڭ كەيبىر يگىلىكتەرىن كورىپ، مايداندا «ورتاق وتاندى» بىرگە قورعادى. دەگەنمەن، بولمىسى بوستاندىقتى تۋ ەتكەن ونىڭ جىرلارىندا وزبىرلىققا كونبەۋ، وكتەمدىككە توزبەۋ، ادىلەتسىزدىككە قارسى تۇرۋ سەزىمى ايقىن بايقالادى. ماسەلەن قاسىمنىڭ:
«باسقانىڭ «جەرىن، سۋىن» تارتىپ الىپ،
ءبىر تامشى تاتىرماپسىڭ شولدەگەنگە.
تالاي «ەر» قالعان جالعىز جەتىم بولىپ،
تالاي ايەل قالىپتى جەسىر بولىپ،
تالايدىڭ اۋىزىنان جىرىپ جەپسىڭ،
سورلاتىپسىڭ تالايدى «كەسىر» بولىپ.
تاريحىڭدى تەكسەرىپ، تەرگەپ جاتىر،
«ليگا ناتسي» سىقىلدى قۇرىلعان توپ» - دەگەن جىر جولدارى سول تۇستا سالتانات قۇرعان زۇلىمدىققا قارسى جازىلعانداي اسەر قالدىرادى.
قاسىمدى كەڭىنەن تانىمال ەتكەن سوعىس جىلدارىنداعى، جالپى مايدان، ەرلىك تاقىرىبىنداعى جاۋىنگەرلىك جىرلارى - قازاقتىڭ باعزىداعى جورىق جىرشىلارى - جىراۋلار پوەزياسىنىڭ قايتا جاڭعىرعان الاپات رۋحى دەۋگە لايىق. بۇل تۇرعىدان العاندا، قاسىم امانجولوۆ ءوزىنىڭ الدىنداعى كۇرەسكەر اقىن ماحامبەتتىڭ جورىق جىرلارىن قايتا ءتىرىلتىپ، ونى جاڭا زامانعا لايىقتى تۇردە قايتا جالعاستىردى.
قاسىم امانجولوۆتىڭ ولەڭدەرىندەگى ءورشىل رۋح پەن اقجارما سەزىم، ايرىقشا جاڭاشىل بەينەلىلىك، كوركەمدىك كورۋ كەڭىستىگىنىڭ كەڭدىگى بارشانى ءتانتى ەتىپ، وقىرماندى بىردەن باۋراپ الدى. ونىڭ ىستىق سەزىمگە تولى سىرشىل ولەڭدەرى جوعارىداعى سياقتى اسا اسەرلى تەڭەۋ، تاپقىر ءسوز، توسىن سۋرەتپەن قابىسقاندا وقىرمانعا عالامات اسەر بەرەتىن قۇدىرەتكە يە.
قازاق دەگەن حالقىن قالتقىسىز سۇيگەن قاسىم امانجولوۆ ماعجان سياقتى ەركىندىكتى، بوستاندىقتى اڭساپ:
«ەسە تيەر، ەنشى الار،
ەل بولسام دەپ ويلاۋشى ەم.
قازاقپىن دەپ ايتا الار،
مەن بولسام دەپ ويلاۋشى ەم» دەپ اشىق جازدى.
دەگەنمەن، ويعا تۇساۋ، تىلگە كىسەن تۇسكەن كەڭەستىك كەزەڭدە «ءتۇرى - ۇلتتىق، مازمۇنى - ستاليندىك» سىڭارجاق ساياسات پەن سوتسياليستىك رەاليزم دەگەنىن ىستەتپەي تۇرمادى. «ۇلتشىل» دەپ ايىپتالعان قاسىم اقىن تەپەرىش كورىپ، ماڭدايى تاسقا ءتيدى. سوعان قاپالانعان قايسار اقىن:
«الدە مەنى تاپ دۇشپانى دەي مە ەكەن،
مەنەن قورعاپ تاپتىڭ قامىن جەي مە ەكەن،
الدە مەنى تاپ جولىنان تايعان دەپ،
سەسكەنە مە كورىپ «قۇبىجىق» ءبىر بوتەن» - دەپ جازدى.
اقىننىڭ دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاۋىنا، عۇمىرىنىڭ قىسقا بولۋىنا، شىعارماشىلىعىنىڭ تۇسالۋىنا ءسوزسىز اسەر ەتكەن تۇرمىستىڭ تارشىلىعى، باسپاناسىزدىق ماسەلەسى ەكەنى بەلگىلى. ءوزىنىڭ ءىزىن باسا شىققان مۇقاعاليدىڭ سوزىمەن ايتقاندا «قاسىم-تاعدىر» سول كەزگى قازاق قوعامىنىڭ باسىنداعى احۋالدى سەزىمى سەرگەك اقىن جۇرەگىنەن وتكىزە سۋرەتتەدى، عۇمىر كەشكەن الەۋمەت ءومىرىن ادەمى ليريكاعا ۇشتاستىردى. سونىڭ ناتيجەسىندە ول قازاق ادەبيەتىنە تۇتاستاي الەۋمەتتىك سارىن الىپ كەلدى.
قانشا تاۋقىمەت تارتسا دا، «تۋعان جەر توپىراعىندا ءتىپ-تىك وسكەن قارا ەمەندەي قاسارىسقان» قاسىم-قازاق قايىسقان جوق، تاعدىرىنا مويىعان جوق، ول «دوزاقتىق جالىنىنا جانىن سالسا دا، جانام دەپ سەسكەنبەدى». ءوزى ايتقانداي «ارپالىس الاقۇيىن زامانالار ارباسىپ تۇرىپ السا دا»، ەركىندىك اڭساعان اقبەرەن اقىن تاكاپپار تۇرىسىنان، تەكتى قالپىنان جاڭىلماعان قالپى تىزە بۇكپەي ومىردەن ءوتتى. ول ءوزىنىڭ ەركىمەن ءومىر ءسۇردى، ءوز قالاۋىمەن عۇمىر كەشتى، «كۇلەمىن بە، جىلايمىن با - تەك ءوز ەركىم» دەپ، كۇلسە - قۋانعاننان ەمەس، جىلاسا - قينالعاننان ەمەس، تەك ءوزى قالاعاندىقتان عانا سولاي ەتەتىنىن جاريا ەتتى. قيىندىقتار قابىرعاسىن قايىستىرسا دا، ەشكىمگە الاقان جايمادى، بەزبۇيرەك جاساندى جۇيەنىڭ قىساستىعىنا مويىمادى. ونىڭ تاكاپپار بولمىسىن سىندىرىپ، مويىنداتقىسى كەلگەندەر ونىڭ ءار قادامىنا توسقاۋىل قويدى. الايدا اقىن:
«جىعىلام دەپ جۇرە المايمىن جاي باسىپ،
جۇگىرەمىن كيىپ-جارىپ، ايقاسىپ،
مۇلگي بەرسىن، ءىلبي بەرسىن قورقاقتار
ءىش پىستىرىپ، جال-جۇلت قاراپ، بايقاسىپ» - دەپ، «كەۋدەسىندە تىنعان داۋىل كۇشتىڭ تۋ الىپ قايتا شىعار» ءساتىن كۇتتى. جاۋلارى سەنىمسىزدىك تانىتىپ، ىنساپسىزدارى «جانىن كۇيدىرىپ، قاسقىرداي تالاعانىمەن»، ونىڭ بويىنا ەرەكشە رۋح ءبىتتى: «ۇلان-بايتاق تۋعان ەلى كوكىرەگىنە تۇتاس سىيىپ، «وت شاشقان جانارتاۋداي» جۇرەگىنە ەرەكشە قۋات، كۇش بەردى. ول ەندىگى ءومىرى مەن ولەڭىن تۋعان ەلىنە ارنادى. داۋىلپاز اقىننىڭ:
«تۋعان ەل، بۇل دۇنيەدە سەن بولماساڭ،
ءوزىمدى وتقا اتار ەم الدەقاشان» - دەپ جىرلاۋى دا سوندىقتان.
قاپاستا عۇمىر كەشسە دە ەركىندىككە ۇمتىلىپ، بوستاندىق الار باقىتتى بولاشاققا سەنگەن اقىننىڭ اسىل ارمانى ازاتتىقپەن بىرگە ايداي اقيقاتقا اينالدى. ونىڭ قۋاتتى داۋىسىن مۇقاعالي باستاعان شوعىرداي توپ ءىلىپ اكەتىپ، تاۋەلسىزدىككە جالعادى. مىنە، تاۋەلسىزدىك تۇعىرىنا قونعان قۇتتى بەلەستە ارداقتى اقىنىنىڭ تويىن بۇكىل حالىق بولىپ دۇبىرلەتىپ تويلاپ جاتىر. ەندەشە، دۇنيەدە قازاق دەگەن تۋعان ەلى باردا ماعجاننىڭ مۇراگەرىندەي بولعان قاسىمنىڭ جانارتاۋ جىرلارى دا ماڭگى جاساي بەرەدى.
اقىن باقىتى دەگەن دە وسى شىعار.
دارحان قىدىءرالى
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى
