الەمنىڭ تىنىشىن الىپ تۇرعان ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتاعى جاعىمسىز قۇبىلىستىڭ ءبىرى- تەرروريزم سوڭعى ونجىلدىقتا ۇعىمىمىزعا تەرەڭىنەن ءسىڭىپ كەتتى. بۇلاي بولۋىنا نە سەبەپ؟ كىم ويلاپ تاپتى مۇنى؟ ادامزاتقا قاجەت پە وسى؟ ارينە، قاجەت ەمەس. «قۇداي جوق بولسا، ونى قولدان جاساپ الۋعا بولادى»، دەپ ۆولتەر ايتپاقشى، تەرروريزمدى جاساۋ ارقىلى ەلدىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋشىلاردىڭ تۇپكى ماقساتى ەسەپسىز قارجىنىڭ ءوز قالتالارىنا قۇيىلۋىن كوزدەۋ مە الدە ەلدى ۇرەيمەن قورقىتىپ، قاجەتىن ءوندىرۋ مە؟ قايسىسى بولسا دا جاقسى ەمەس. قان توگۋ، ەلگە لاڭ سالۋ، بەيبىت تۇرعىنداردىڭ بەرەكەسىن الۋعا ەشكىمنىڭ قۇقى جوق. سىناق تاڭىردەن عانا كەلۋگە ءتيىس-ءتى...

بىراق، ادامزات جەر بەتىندە ءتۇرلى سوعىستاردى نەشەمە شايقاستاردى باستان كەشىردى. ەل ءۇشىن، جەر ءۇشىن، جەسىر داۋى، بايلىق ءۇشىن، ت.ب. مۇددەلەر جولىندا قاقتىعىسقان الەمنىڭ قانتوگىسسىز، سوعىسسىز قالعان كەزى بولعان ەمەس. ەندى مىنە، ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتا دا تەرروريزم دەگەن پالەكەت شىعىپ، ەلدىڭ بەرەكەسىن سوناۋ امەريكاداعى 11 قىركۇيەكتەگى وقيعادان كەيىن مۇلدە الا ءتۇستى. ءسويتىپ، بۇل پالەكەتپەن كۇرەسۋ قولعا مىقتاپ الىندى.

دۇربەلەڭ وقيعانىڭ تابى كۇنى كەشە ەلىمىزدەگى اقتوبە مەن اتىراۋ قالاسىنا دا كەلىپ جەتتى. «ساقتىقتا قورلىق جوق» دەگەن، قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋ جولىندا ەلىمىزدىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارى، قارۋلى كۇشتەرى تەرروريزمدى اۋىزدىقتايتىن وقۋ-جاتتىعۋلاردى ءجيى وتكىزۋدە.

الەمنىڭ تىنىشىن الىپ تۇرعان ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتاعى جاعىمسىز قۇبىلىستىڭ ءبىرى- تەرروريزم سوڭعى ونجىلدىقتا ۇعىمىمىزعا تەرەڭىنەن ءسىڭىپ كەتتى. بۇلاي بولۋىنا نە سەبەپ؟ كىم ويلاپ تاپتى مۇنى؟ ادامزاتقا قاجەت پە وسى؟ ارينە، قاجەت ەمەس. «قۇداي جوق بولسا، ونى قولدان جاساپ الۋعا بولادى»، دەپ ۆولتەر ايتپاقشى، تەرروريزمدى جاساۋ ارقىلى ەلدىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋشىلاردىڭ تۇپكى ماقساتى ەسەپسىز قارجىنىڭ ءوز قالتالارىنا قۇيىلۋىن كوزدەۋ مە الدە ەلدى ۇرەيمەن قورقىتىپ، قاجەتىن ءوندىرۋ مە؟ قايسىسى بولسا دا جاقسى ەمەس. قان توگۋ، ەلگە لاڭ سالۋ، بەيبىت تۇرعىنداردىڭ بەرەكەسىن الۋعا ەشكىمنىڭ قۇقى جوق. سىناق تاڭىردەن عانا كەلۋگە ءتيىس-ءتى...

بىراق، ادامزات جەر بەتىندە ءتۇرلى سوعىستاردى نەشەمە شايقاستاردى باستان كەشىردى. ەل ءۇشىن، جەر ءۇشىن، جەسىر داۋى، بايلىق ءۇشىن، ت.ب. مۇددەلەر جولىندا قاقتىعىسقان الەمنىڭ قانتوگىسسىز، سوعىسسىز قالعان كەزى بولعان ەمەس. ەندى مىنە، ءۇشىنشى مىڭجىلدىقتا دا تەرروريزم دەگەن پالەكەت شىعىپ، ەلدىڭ بەرەكەسىن سوناۋ امەريكاداعى 11 قىركۇيەكتەگى وقيعادان كەيىن مۇلدە الا ءتۇستى. ءسويتىپ، بۇل پالەكەتپەن كۇرەسۋ قولعا مىقتاپ الىندى.

دۇربەلەڭ وقيعانىڭ تابى كۇنى كەشە ەلىمىزدەگى اقتوبە مەن اتىراۋ قالاسىنا دا كەلىپ جەتتى. «ساقتىقتا قورلىق جوق» دەگەن، قاۋىپسىزدىكتى كۇشەيتۋ جولىندا ەلىمىزدىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارى، قارۋلى كۇشتەرى تەرروريزمدى اۋىزدىقتايتىن وقۋ-جاتتىعۋلاردى ءجيى وتكىزۋدە.

ەندى ءسال شەگىنىس جاساپ، تەرروريزمنىڭ شىعۋ تاريحى ەمەس، تەراكت جاسايتىن تەرروريست-ايەلدەر تۋرالى ايتساق دەيمىز. تەرروريست-ايەلدەر نەمەسە «قارا جەسىرلەردى» لاڭكەستەر ءوز ارەكەتىنە ءتيىمدى پايدالانادى. ولاردى ءوزىن-ءوزى جارىپ جىبەرۋگە، شاحيد بولىپ ولۋگە يتەرمەلەيدى. تەرروريست ايەلدەردىڭ جاسى 18-40 جاس ارالىعىن قۇرايدى. رەسەيدە 2003 جىلدان بەرى جۇرگىزگەن ەسەپ بويىنشا، ولاردىڭ سانى 30-عا جەتىپتى. ماسەلەن، 2000 جىلى 7 ماۋسىمدا 22 جاسار حاۆا باراەۆا رەسەيدىڭ اسكەري نىساندارىنىڭ قاسىندا تۇرعان جۇك كولىگىن جارىپ جىبەرگەن. ناتيجەسىندە، ەكى ورىس اسكەري قىزمەتشىسى قايتىس بولىپ، بەس ادام جاراقات الادى. ونىڭ تۋىسقانى موۆسار باراەۆ كەيىننەن دۋبروۆكا تەاترىندا ادامداردى كەپىلدىككە الۋ وپەراتسياسىن باسقارعان. 2001 جىلى 29 قاراشادا ەلزا گازۋەۆا گراناتانى كيىمىنىڭ استىنا جاسىرىپ، ۋرۋس-مارتانداعى اسكەري كومەندانتتىڭ قاسىنا كەلىپ، ءوزىن جارىپ جىبەرگەن. ول جەردە ءبىر ادام قايتىس بولىپ، ءۇش ادام جاراقاتتانعان. 2002 جىلى 41 شەشەن سودىرلارى ماسكەۋدەگى دۋبروۆكا تەاترىن باسىپ الادى. سونىڭ ىشىندە ايەل-تەرروريستەر دە بولىپتى. كەپىلدىكتە 800-دەن استام ادام بولعان. ارنايى وپەراتسيانىڭ ارقاسىندا بارلىق تەرروريستەر كوپ ۇزاماي قولعا ءتۇستى. 2003 جىلى ەكى شاحيد-ايەل جارىلعىش قويىلعان جۇك كولىگىنە ءمىنىپ الىپ، ۇكىمەتتىك كەشەندى جارادى. جارىلىستىڭ سالدارىنان 59 ادام ءولىپ، ونداعان ادام جاراقات الادى. ال 5 ماۋسىم 2003 جىلى سولتۇستىك وسەتيادا تەرروريست ايەل رەسەيدىڭ اسكەري ۇشقىشتارى كەتىپ بارا جاتقان اۆتوبۋستى جارىپ، وزىمەن بىرگە 16 ادامنىڭ ءومىرىن الىپ كەتكەن. 5 جەلتوقسان 2003 جىلى ستاۆروپول ولكەسىندە ەلەكتروپوەزد جارىلىپ 44 ادام ءولىپ، 150 ادام جاراقات العان. بيلىكتىڭ ايتۋىنشا، سول تەراكتىنى ءۇش ايەل، ءبىر ەركەك جاساعان. 2004 جىلى 24 تامىزدا شاحيد-ايەل اۋەدە ەكى ۇشاقتى جارىپ، 89 ادامنىڭ كوزىن جويىپتى. سونداي-اق، 2004 جىلى اتىشۋلى بەسلان وقيعاسىندا دا 1975 جىلعى روزا ناگاەۆا مەن 1977 جىلعى مايرام تابۋروۆا دەگەن ەكى تەرروريست ايەل بولىپتى. ارادا ءبىراز جىل ءوتىپ تىنشىعانىمەن رەسەيدە ايەلدەر جاساعان تەراكتى 2010 جىلى تاعى كورىنىس بەرەدى. 2010 جىلى  29 ناۋرىزدا مەترودا ەكى ۆاگون جارىلىپ، 40 ادام كوز جۇمادى، جۇزگە جۋىق ادام زارداپ شەگەدى. ستانتسياداعى جارىلىستى نەبارى 17 جاستاعى داعىستان سودىرىنىڭ جەسىرى دجانەت ابدۋراحمانوۆا جاساپتى.

سونىمەن، ءبىر كەزدەرى نازىك جاندى ارۋدىڭ قاتىگەز، سەلت ەتپەيتىن قانىشەرگە اينالىپ، تالاي جازىقسىز جانداردىڭ ءومىرىن الىپ كەتەتىندىگىنە نە سەبەپ؟ ونى مۇنداي ىسكە كىمدەر يتەرمەلەيدى؟ ءبىر قولىمەن بەسىكتەگى بالانى تەربەتە وتىرىپ، وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى بولاتىن ايەل بالاسىن وسىنشاما زۇلىمدىققا باراتىنىنا تاڭىرقاماسىڭىزعا بولمايدى. جالپى، قارسىلاس جاقتىڭ باعىن تايدىرۋ ءۇشىن ايەل-كاميكادزەلەردى قولدانۋ تاريحات بار نارسە. مىسال كەلتىرە كەتسەك، 1940 جىلدارى ءۇندىنىڭ كوتەرىلىسشىلەرى بريتان اسكەرىنە گراناتا جاسىرعان ايەلدەردى جولداپ وتىرىپتى. ال «حەزبوللا» ۇيىمى 1980-ءشى جىلداردىڭ ورتاسىندا يزرايلگە قارسى تەراكتىلەرگە ايەلدەردى پايدالانعان. قاراپ تۇرساق، سوڭعى كەزدەرى تەرروريست ايەلدەردىڭ سانى كوبەيىپ كەلەدى. بۇرىن 1990-شى جىلداردىڭ ورتاسىندا كوبىنە تەراكتىنى ەر ادامدار جاسايتىن بولسا، قازىر تەراكتىنىڭ قىرىق پايىزىن ايەلدەر ىستەيتىن كورىنەدى. ويتكەنى، ايەلدەردى تەرروريزمگە دايىنداۋ وڭاي دەيدى. ولار تەز كوندىگەدى، باسقارۋعا دا ىڭعايلى ءارى پوليتسيا مەن قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ وكىلدەرىنىڭ نازارىنا تۇسە بەرمەيدى. سونداي-اق، ايەل ادامنىڭ دەنەسىنە جارىلعىش زاتتاردى جاسىرۋ دا وتە ءتيىمدى. ايتالىق، «تاميل يلامدى ازات ەتۋشى جولبارىستار» ۇيىمى وزدەرىنىڭ شابۋىلىنىڭ 70 پايىزىندا ايەل-كاميكادزەلەردى قولدانسا، «كۋرد جۇمىسشىلار پارتياسىنىڭ» تەرروريستەرى قاۋىپتى تاپسىرمالارعا ايەلدەردى ەكىقابات سياقتى جونەلتىپ، تەراكتىلەردى جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان.

جالپى، تەرروريزم ارەكەتتەرىن جاساپ، تاريحتا اتى قالعان ايەلدەر بار. سونىڭ ءبىرى سوفيا پەروۆسكايا (1853-1881) - ەڭ العاشقى تەراكتىلىك اكت جاساعان ايەل. باي دۆورياندار اۋلەتىنەن شىققان. اتا-اناسىنان قول ءۇزىپ، ۇيىنەن كەتىپ قالادى. جاقسى ءبىلىم الىپ، ۇستاز بولىپ ەڭبەك ەتكەن، اۋىلدىق جەرلەردە فەلدشەر بولعان. بىرنەشە رەت تۇرمەگە جابىلىپتى. ويتكەنى، «جەر مەن ەركىندىك» پارتياسىنىڭ بەلسەندى ۇيىمداستىرۋشىسى، ناسيحاتشىسى بولعان. الەكساندر ەكىنشى پاتشاعا قارسى ءۇش رەت شابۋىلعا قاتىسقان. سوڭعىسىندا ۇستالىپ، دارعا اسىلادى. ال مەملەكەت باسشىسىنا قاتەر توندىرگەن العاشقى ايەل-سودىر فانني كاپلان (1887-1919) باي وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. جاس كەزىندە انارحيست بولعان، كوپ جىل قاماۋدا بولىپ، كوز جانارىن جوعالتقان. قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن سولشىل ەسەرلەرمەن بىرگە بولادى. ۆلاديمير لەنينگە شابۋىل جاساپ، جاراقاتتاعان. كاپلاندى كەيىننەن اتۋ جازاسىنا بەرەدى.

لەيلا حالەد -  جولاۋشىلار ۇشاعىندا تەراكتى جاساعان العاشقى تەرروريست ايەل. يزرايلدە كەدەي وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بالالىق شاعى ليۆانداعى پالەستيندىكتەردىڭ بوسقىندار لاگەرىندە وتكەن. 1968 جىلى ريمنەن تەل-اۆيۆكە ۇشىپ بارا جاتقان لاينەردى باسىپ الىپ، ۇشاقتى سيريانىڭ داماسك قالاسىنا قونۋعا بۇيرىق بەرگەن. 213 جولاۋشىنى كەپىلگە الىپ، ەكى سيريالىق ۇشقىشتى بوساتىپ بەرۋىن تالاپ ەتكەن. سوڭىنان جولاۋشىلاردى بوساتىپ، ۇشاقتى جارىپ جىبەرگەن. شيناز امۋري نەمەسە ۆافا يدريس (1980-2002) ەسىمىمەن تانىمال پالەستينالىق ستۋدەنت قىز 29 قاڭتار 2002 جىلى يەرۋساليمدە تىرىدەي ءوزىن-ءوزى بومبامەن جارىپ جىبەرگەن. ناتيجەسىندە ءبىر ادام ءولىپ، 150-دەي ادامدى جاراقاتتاعان كاميكادزە قىزعا يراك ديكتاتورى ساددام حۋسسەين باعدادتان ەسكەرتكىش ورناتۋعا بۇيرىق بەرىپتى.

سونىمەن، پسيحولوگتاردىڭ ايتۋىنشا، ايەل-تەرروريستەردىڭ تەراكتىنى جاساۋىنا كۇيەۋىنىڭ قاقتىعىس كەزىندە قايتىس بولۋى نەمەسە تۋعان-تۋىستارى ءۇشىن كەك الۋ يتەرمەلەسە، كەيبىرىن، ءوزىن ەشكىمگە كەرەگى جوق سەزىنگەندىكتەن ءولىمدى ارتىق كورەدى دەيدى. ونىڭ ۇستىنە تەرروريستىك ۇيىمنىڭ باسشىلارى ولارعا تەراكتى جاساسا شاحيد بولىپ ولەتىنىن، و دۇنيەدە جۇماققا باراتىنىن، قالعان تۋعان-تۋىستارىنا اقشالاي كومەك بەرەتىنىن ايتىپ كوندىرەدى. تەرروريزمنىڭ «ءتىرى بومباسى» نەمەسە ءتىرى قارۋىنا اينالعان ايەل-كاميكادزەلەردىڭ پسيحولوگيالىق بوساڭدىعى، كوڭىل-كۇيىنە تەز اسەر ەتۋى قوعام ءۇشىن عانا ەمەس، ادامزات ءۇشىن دە قاۋىپتى نارسە. سوندىقتان، ءاربىر مەملەكەت ءوزىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ساق بولماسا بولمايدى. الەمدىك كەرى قۇبىلىستىڭ ءتۇپ-تامىرىنا بالتا شابۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ايەل زاتىن ولىمگە بايلاپ، ءدىن مەن جالعان نانىم-سەنىمدى جالاۋ ەتكەندەردىڭ قۇربانى بولماس ءۇشىن قوعامدا اعارتۋ جانە ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى ءجيى جۇرگىزىلۋى شارت. ايتپەسە، بۇل ىندەت ءححى عاسىردىڭ ءىشىن كەۋلەگەن قۇرتتاي جايلاي بەرمەك.

«اباي-اقپارات»