سەرىك ەرعالي. ەل ىرگەسىن بەكىتكەن كوتەرىلىس (جالعاسى)
سەمەيدەگى ۇلتشىلداردىڭ سىبايلاسۋى
ۇلت-ازاتتىق رۋح بويلارىن كەرنەگەن سول كەزدەگى قازاقتىڭ ءبىر توپ لەگى 1991 جىلعى تامىز توڭكەرىسىنىڭ قاھارىنان سەسكەنبەستەن، وقيعا بىتەر بىتپەستەن سەمەيگە جينالدى. ماقسات - سول كەزدەگى ۇلتتىق دەڭگەيدەن شىعىپ الەمدىك اۋقىمعا جەتكەن يادرولىق پوليگوندى جاپقىزۋ ەدى. رەسپۋبليكانىڭ تۇپكىر - تۇپكىرىنەن جينالعان 100-گە تارتا ادام ءبىر اپتا بويى سەمەيدى باسىنا كوتەرىپ، پوليگوندى جابۋدى ماسكەۋدەن دە، الماتىدان دا تالاپ ەتىپ جاتقان-دى. ول كەز جەر بەتىنىڭ التىدان ءبىرىن الىپ جاتقان قىزىل يمپەريانىڭ ادامزاتتىڭ كوز الدىندا ىدىراپ، بىرەۋدىڭ ەسىنەن تانىپ، بىرەۋ اھ ۇرىپ، الدەكىم تاڭ قالىپ جاتقان، ال كوممۋنيستىك ساياسات بىتكەننىڭ دال-دۇلى شىعىپ، كىمنىڭ نەنى تۇتقا ەتەرى بەلگىسىز، اۋرە-سارساڭ كەز بولاتىن. مىنە، سول كەزدە سارابدال ساياساتشى ميحايل ەسەناليەۆ باستاعان ءبىر توپ «ازاتشىلدار» وسى ءساتتى ءوز حالقىمىزدىڭ پايداسىنا شەشۋدى كوزدەي ءجۇرىپ، سول كەزدەگى قازاق كسر پرەزيدەنتى نازارباەۆتىڭ قولىمەن سەمەيدەگى ۇلى پوليگوننىڭ ءۇنىن ءوشىرۋدى قولعا العان ەدىك. ءالى ەسىمدە، امانتاي اسىلبەكوۆ (كازىرگى امانتاي قاجى) اعامىز ەكەۋمىز كۇنىگە ەكى رەت ميتينگ اتىنان ولجاس سۇلەيمەنوۆ پەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اتتارىنا تەلەگرامما سالۋمەن بولدىق.
سەمەيدەگى ۇلتشىلداردىڭ سىبايلاسۋى
ۇلت-ازاتتىق رۋح بويلارىن كەرنەگەن سول كەزدەگى قازاقتىڭ ءبىر توپ لەگى 1991 جىلعى تامىز توڭكەرىسىنىڭ قاھارىنان سەسكەنبەستەن، وقيعا بىتەر بىتپەستەن سەمەيگە جينالدى. ماقسات - سول كەزدەگى ۇلتتىق دەڭگەيدەن شىعىپ الەمدىك اۋقىمعا جەتكەن يادرولىق پوليگوندى جاپقىزۋ ەدى. رەسپۋبليكانىڭ تۇپكىر - تۇپكىرىنەن جينالعان 100-گە تارتا ادام ءبىر اپتا بويى سەمەيدى باسىنا كوتەرىپ، پوليگوندى جابۋدى ماسكەۋدەن دە، الماتىدان دا تالاپ ەتىپ جاتقان-دى. ول كەز جەر بەتىنىڭ التىدان ءبىرىن الىپ جاتقان قىزىل يمپەريانىڭ ادامزاتتىڭ كوز الدىندا ىدىراپ، بىرەۋدىڭ ەسىنەن تانىپ، بىرەۋ اھ ۇرىپ، الدەكىم تاڭ قالىپ جاتقان، ال كوممۋنيستىك ساياسات بىتكەننىڭ دال-دۇلى شىعىپ، كىمنىڭ نەنى تۇتقا ەتەرى بەلگىسىز، اۋرە-سارساڭ كەز بولاتىن. مىنە، سول كەزدە سارابدال ساياساتشى ميحايل ەسەناليەۆ باستاعان ءبىر توپ «ازاتشىلدار» وسى ءساتتى ءوز حالقىمىزدىڭ پايداسىنا شەشۋدى كوزدەي ءجۇرىپ، سول كەزدەگى قازاق كسر پرەزيدەنتى نازارباەۆتىڭ قولىمەن سەمەيدەگى ۇلى پوليگوننىڭ ءۇنىن ءوشىرۋدى قولعا العان ەدىك. ءالى ەسىمدە، امانتاي اسىلبەكوۆ (كازىرگى امانتاي قاجى) اعامىز ەكەۋمىز كۇنىگە ەكى رەت ميتينگ اتىنان ولجاس سۇلەيمەنوۆ پەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اتتارىنا تەلەگرامما سالۋمەن بولدىق.
اقىرى، «ازاتشىلداردىڭ» ايقايىندا ءبىر نەگىزدىڭ بار ەكەنىنە يلانعان جانە تاريحي مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، قازاقستان تاعدىرى ءوز قولىنا انىق كوشە باستاعانىنا كوزى جەتكەن ن. نازارباەۆ ءوز جارلىعىمەن اتالمىش پوليگون تاعدىرىن شەشىپ، جابۋعا شەشىم شىعاردى. بۇل شەشىم - نۇرسۇلتاننىڭ حالقى يتەرمەلەگەن جاعدايدا الەمدىك دەڭگەيدەگى شەشىمگە العاش قول قويعان ءساتى ءارى ەگەمەندىك الىپ ۇلگەرمەگەن قازاقستاننىڭ جوعارعى كەڭەسى سايلاعان پرەزيدەنتتىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى العاشقى ءىرى شەشىمى بولاتىن. ءسويتىپ، تامىزدىڭ 29-ى كۇنى تاۋەلسىزدىك الىپ ۇلگەرمەگەن قازاقستاننىڭ باسشىسى نازارباەۆتىڭ كسرو باسشىسىنىڭ قولىمەن قۇرىلعان الەمگە ازۋىن بىلەگەن قىزىل يمپەريانىڭ باستى قارۋى تاراتىلعان ەدى.
ول كەز پوليگوننىڭ جابىلۋىمەن عانا ەمەس، «ازاتشىلدار» «الاش الاڭى» اتالعان ەرتىس بويىنداعى توعاي القابىنا بارىپ، كوممۋنيستىك جانە كومسومولدىق بيلەتتەرىن ورتەپ، «تاريحي تازارۋ» اكتسياسىن دا جاساعانى ۇلكەن ساياسي قادام ەكەن. سوندا قانشاما قولقالاساق تا، امانتاي اعامىز ءوزىنىڭ پارتبيلەتىن وتقا تاستاماي-اق قويعانى بار. ول ونىڭ كەيبىر ەكىجۇزدى كوممۋنيستەردەن گورى ازاماتتىق پوزيتسياسىنىڭ مىقتىلىعى بولار دەپ باعالايمىن.سول كىسىنىڭ باستاماسىمەن «اتتانايىق جايىققا!» ۇرانى پايدا بولدى، كەيىن سونىڭ نەگىزىندە «اتتان!» قوزعالىسى دۇنيەگە كەلگەنى بار.
ءسويتىپ، قازاقستان تاريحىندا سەمەي پوليگونىنىڭ جابىلۋى تۋرالى شەشىمنىڭ قابىلدانۋىنا وزدەرىنىڭ دە قاتىسى بارىن سەزىنىپ، قاناتتانعان ۇلتشىلدار قىركۇيەكتە ورالعا جينالۋعا كەلىسىپ، مارە-سارە اتتانىسىپ جاتتى. قازاقستاننىڭ ءار تۇكپىرىنەن وزدەرى كۇش-قاراجات تاۋىپ جينالعان بۇل توپ، شىن مانىسىندە ەل تاعدىرىنداعى ەرەكشە قۇبىلىس بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىق سىبايلاسۋدىڭ ناقتى العى كورىنىسى ەدى!
جايىققا اتتانۋ
«ازات» قوزعالىسىنىڭ باتىس ايماق بويىنشا ۇيلەستىرۋشىسى رەتىندە وزىمە قاراستى 4 وبلىسقا (ورال مەن اقتوبەدەن باسقا) جايىققا جينالۋدى ايتىپ، حابار سالدىم دا، ءوزىم اقتوبە وبلىسى بويىنشا دەلەگاتسيا جاساقتاۋعا كىرىستىم. دەلەگاتسيا باسشىسى رەتىندە اقتوبە وبلىستىق «ازات» ءبولىمىنىڭ توراعاسى ەستاي جايلىباەۆ تاعايىندالدى. ال، مەن ورال وقيعاسىنا قاتىستى قۇرىلۋعا ءتيىس شتاب جاساقتاۋ يدەياسىمەن ءجۇردىم.
بىزدەر اقتوبەدەن اتتاناردا بارلىق مۇمكىن جاعدايعا ءوزىمىزدى دە، جانۇيامىزدى دا دايارلاپ اتتانعان ەدىك. شىن مانىندە، جىگىتتەر ءۇي-ىشىمەن ىشتەي قوشتاسىپ شىقتى. ويتكەنى، ءبىز قايدا، نەگە جانە نە ءۇشىن بارا جاتقانىمىزدى جاقسى بىلدىك.
بۇل اتتانىس ەشبىر داڭعويلىق پەن داراقىلىققا، جالعان نامىسقويلىققا جاتپايتىن، حالىق پەن جەرىمىز ءۇشىن اتتانۋ، ەرتەڭ بولعالى تۇرعان ەگەمەندىككە قول سوزۋدىڭ شىنايى دا بوياماسىز ۇلگىسى بولاتىن.
جاسىراتىن نەسى بار، ءبىرشاما وبلىستاردان دەلەگات-ساربازدار ورالعا شىقپاي قالدى، ءتىپتى، «ازات» قوزعالىسىنىڭ ورتالىق باسشىلىعىنان الماتىداعى اعالارىمىز دا كەلۋگە جۇرەكتەرى داۋالامادى، ءتۇرلى سەبەپ ايتىپ، قاشقالاقتادى دا، بىراق جەڭىس جالاۋى جەلبىرەگەن كەزدە كورنەكتى ورىننان كەشىكپەي تابىلا ءبىلدى.
وبالى نە كەرەك، سول كەزدە «ازاتتىڭ» مۇشەسى بولماسا دا، وقيعانىڭ باسقارۋ شتابىنىڭ مۇشەسى بولىپ جەكە دارا استانادان كەلگەندەر - باقىتجان ءادىلوۆ، جاسارال قۋانىشالين، ورال ساۋلەباەۆ، داۋرەن ساتىبالديندەر ءجۇردى. اسىرەسە، تۋعان اعاسىن ەرتىپ شوقاي اقساقال، ءتىپتى، 3 جاسار قىزىن جەتەلەپ، حاديشا جەڭگەمىز سەكىلدى ايەلدەر ارالاسا قاپتاي كەلگەن شىمكەنت، جامبىل وبلىستارىنىڭ دەلەگاتسياسىن ايتسايشى! ال، قالاعا جىبەرۋگە تىيىم سالىنىپ، وقيعاعا اتسالىسا الماي وكىنىپ كەيىن اتتانعان، اتىراۋ مەن ورال وبلىستارىنىڭ اۋداندارىنان اتپەن كەلگەن ساربازداردى قالاي اتاماسقا! ورالعا جينالعاندار «ازات» قوزعالىسى مۇشەلىگىنىڭ شەڭبەرىنەن شىعىپ، بۇكىلالاشتىق مانگە يە بولعان وتانشىل قۇراما بولاتىن. سول سەبەپتى دە، وقيعانى باسقارىپ، بارلىق جاعدايدى قولعا الىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى وزىنە جۇكتەگەن ورگان قۇرۋ جونىندەگى ۇسىنىسىم قابىلدانىپ، شتاب قۇرىلدى. ونى سول كەزدەگى ورالدىڭ ساياسي اعارتۋ ۇيىنە ورنالاستىرعان ەدىك. شتاب قۇرامى ون ءۇش مۇشەدەن جاساقتالدى.
جالعاسى بار
«اباي-اقپارات»
