اباي وماروۆ (كوللاج)

اباي وماروۆ (كوللاج)

بىرەۋ ولمەي، بىرەۋگە كۇن جوق... شىمبايعا باتسا دا، شىندىقتىڭ اتى - شىندىق. ەرىك بەرسە، اۋانى دا ساتىپ، اقشا جاساعىسى كەلەتىن قۋاياقتار ەندى بۇگىن ادامدى ولىمگە يتەرمەلەۋ كاسىبىنە كىرىسىپتى. قالاي دەرىڭىز بار ما؟ كادىمگىدەي سايتتار اشىپ العان. جانە وندا «مويىنعا ارقان سال دا، ولە قال» ەمەس، ءولىپ جاتىپ تا قالاي ادەمى بولىپ قالۋدىڭ ءتۇرلى-ءتۇرلى تاسىلدەرىن كوز الدىڭىزعا جايىپ سالادى. انانى كورگەن ادامنىڭ «كوزى قىزىعىپ»، «ءولىپ كورەيىنشى وسى ءبىر» دەگىسى كەلەتىندەي.

ناقتى دەرەكپەن باستار بولساق، ءوز جانىن ولىمگە يتەرمەلەۋگە ۇندەيتىن №1 سايت دەپ بۇگىندە ماماندار alt.suicide.holiday, قىسقاشا a.s.h (اعىلشىن تىلىندە كۇل دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى) سايتىن ايتىپتى. وزدەرىن ەشەر (Ashers) دەپ اتايتىن الگى توپ تابىسىن وزدەرى ارقىلى ولىمگە بەل شەشكەندەر سانىمەن ولشەپ، ماقتاناتىنعا ۇقسايدى. 1991 جىلدان بەرى 10 جىل ويران سالىپ كەلە جاتقان ەشەر دەگەن ەسەرلەردى قالايشا قولعا ءتۇسىرىپ، ءبىر شارا قولدانبايدى دەگەن سۇراق تۋادى. سەبەبى ولار ءوز جۇمىستارىن ءانونيمدى تۇردە جۇرگىزەتىن مىقتى حاكەر­لەردەن بولسا كەرەك.

سول سەكىلدى www.lossofsoul.com cايتىنا كىرگەن ساتتە ەڭ ءبىرىنشى تىلدەي قاعازعا جازىلعان حات اشىلادى. ءولىپ بارا جاتىپ ومىرمەن قوش ايتىسقان ادامنىڭ حاتى. بىراق حات يەسى قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن ءتىرى قالعان. سايتتى قۇرۋشى دا - سول ادام. ءوزىنىڭ ءبىر كەزدەرى ءولىم تۋرالى ويعا جۇم­ساعان بار كۇشىن ەندى وسى سايتتى اشۋعا جۇمساپتى. «ىرىگەن اۋىزدان شىرىگەن ءسوز شىعادى» دەمەكشى، ءوزى ولمەي قال­عانىمەن قويماي، الگى ادام ەندى ءولىم جايلى يدەيانى دارىپتەگەندە تۋرا ءسۋيتسيدتىڭ تاريحى مەن ستاتيستيكاسىنان باستاپ، نەشە ءتۇرلى افوريزمدەر بار ما، قالاي ولۋگە بولا­تىنى تۋرالى روليكتەر بار ما، ءبارىن-ءبارىن ال­دىڭىزعا جايىپ سالادى. قىل اياعى، قىل ارقاننىڭ قاي­سىسى ۇزىلمەي، جانىڭدى بىردەن كەۋدەڭنەن ۇشىرا­تىنىنا دەيىن ايتقان ۋاقىتتا، دەنى ساۋ، اقىل-ەسى دۇرىس ادامنىڭ جانى تۇرشىگەرلىك.

سۋيتسيد-ستاتيستيكا

وسىنداي اجال ارقالاعان اقپاراتتاردىڭ ارقاسىندا ما، الدە باسقا دا سەبەپتەرى بار ما، ايتەۋىر سۋيتسيد اتتى سۋىق ءولىم ستاتيستيكاسى سۇمدىق! تەك قانا بىزگە ءمالىم رەسمي دەرەكتەر بويىنشا، جىلىنا جەر بەتىندە 1 ملن 100 مىڭ ادام ءومىرىن ءوز قولىمەن قيادى ەكەن.

ەگەر ونى الەم حالىقتارىنا جىلىكتەر بولساق، ءبىرىنشى كەزەكتە قىتايلار - 350 مىڭ، سوسىن ۇندىلەر - 110 مىڭ، ورىستار - 55 مىڭ، امەريكالىقتار 31 مىڭدى قۇراسا، 30 مىڭمەن كەلەسى ورىندا جاپوندار، ۋكرايندەر - 12 مىڭ، فرانتسۋز حالقى - 10 مىڭ. ءومىرىنىڭ قۇنىن كوك تيىنعا باعالاماعان قازاقستاندىقتار سانى دا قالىسار ەمەس، قازىردىڭ وزىندە ونسىزدا حالىق سانىن جەتكىزە الماي وتىرعان ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جىل سايىن شامامەن 8 مىڭعا جۋىق ادام سۋيتسيدكە بارادى ەكەن، ەڭ قىزىعى، ونىڭ كوبى - ايەلدەر. بۇل ساندىق كورسەتكىش ءتىپتى ادام ءولتىرۋ سەكىلدى اۋىر قىلمىستان الدەقايدا كوپ بولىپ شىعادى. ەندەشە، «نەگە وسىعان ءمان بەرمەسكە، الگىندەي سايتتارعا «نەگە تىيىم سالماسقا، جالپى، ءاۋ باستا ولاردى اشتىرماي تاستاۋعا بولماي ما؟» دەگەن سۇراق تۋادى ەكەن. جانە ونداي جىمىسقى سايتتاردان بالالار نەمەسە ءوز وتباسى مۇشەلەرىن قالاي قورعاۋعا بولادى؟

وسىنداي سايتتاردى تىركەۋگە قالاي رۇق­سات بەرەدى؟ تىيىم سالۋعا نەمەسە ءال­دە­بىر تاسىلدەرمەن ونى ۇيگە كىرگىزبەي تاس­تاۋ­عا بولا ما؟

سۋيتسيد-پىكىر

سەرىكقازى كاكىبالانوۆ، قازاق ينتەرنەتى قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى:

- نەگىزىنەن، مۇنداي سايتتارعا تى­يىم سالۋعا ابدەن بولادى. بلوك قويىپ تاستاسا ءبىتتى. بىراق بىزدە ينتەرنەتتى، سايت­تاردى باقىلاپ، قاداعالاپ وتىر­عان ەشكىم جوق. ونداي يدەولوگيا دا جوق. مىسالى، قىتايدا قانشاما ادام كۇن­دەلىكتى ءتۇرلى زياندى دەگەن سايتتار­دى قاداعالاپ وتىرۋمەن اينالىسىپ، سول ءۇشىن كادىمگىدەي جالاقى الادى. سە­بەبى ولاردا ەلدىڭ اق­پا­راتتىق قا­ۋىپ­سىزدىگىنە قاتتى ءمان بەرىلەدى. جات پي­عىلدى سايتتارعا دەر كەزىندە بلوك قو­يىپ ۇلگەرەدى. ينتەرنەت دەگەن - شەكسىز كەڭىس­تىك قوي. مىسالى، سىزدەن نەشەگە دە­يىن ساناي الاسىڭ دەسە، شەگىن ايتا ال­ماي­سىز عوي. سول سياقتى ينتەرنەتتى دە شەكتەپ نە قاداعالاۋ دەگەن - قيىن ءنار­سە. ەلىمىزدە وعان مۇمكىندىك بار، زاڭ دا بار، تەك ول ورىندالمايدى. بىراق مۇ­نىڭ ەكىنشى جاعى تاعى بار، نە ءنار­سەگە تىيىم سالىنسا، سول كەرىسىنشە ءورشي تۇسەتىن جاراتىلىس زاڭى بار عوي. ناقتى ايتقاندا، ءولتىرۋ، زورلىق-زوم­بىلىق ت.ب زيانى باسىم سايتتاردى اۋىز­دىقتاۋعا قازىر قۇلىقسىزدىق تانىتىپ وتىرمىز.

فارحاد مولداحمەتۇلى، «قالامگەر تەن» جشس-ءنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى، باعدارلاماشى:

- ونداي ءولىم-ءجىتىم، سۋىق ويعا جەتەلەيتىن، سونداي-اق ۇياتسىز سايتتارعا شەكتەۋ قويىپ، جاۋىپ تاستاۋعا ابدەن بولادى. مەيلى قازاقستاندا اشىلسىن، مەيلى شەتەلدە، حوستينگ پەن دومەندى قاي جاقتان ساتىپ السا دا ءبارىبىر، تىيىم سالىپ تاستاۋعا مۇمكىندىك بار.

- مىسالى، ءسىز باعدارلاماشى مامان رەتىندە ءوز بەتىڭىزشە توسقاۋىل قويا الاسىز با؟

- جوق، ونى كەز كەلگەن باعدارلاماشى نە باسقالار ەمەس، الدىمەن ۇكىمەت تاراپىنان، مينيسترلىك نەمەسە ۇلتتىق قاۋىپ­سىزدىك كوميتەتى تاراپىنان تىيىم سالىپ، سول ارقىلى جۇزەگە اسىرا الادى.

- نەگىزى، بىزدە اقپاراتتىق قاۋىپسىز­دىك جاعى قاداعالانا ما، سونىڭ ىشىندە وسى ينتەرنەت سايتتار، بلوگتەر شە؟

- ارينە، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسى، ءىش­كى ىستەر مينيسترلىگى تىكەلەي سونىمەن اينالىسادى.

- ءتىپتى تىيىم سالىنباعان كۇندە دە، ءار وتباسى ءوز قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ۇيىنە كەلەتىن ينتەرنەتتى باقىلاپ، زياندى سايتتاردان ساقتانا الا ما؟

- ارينە، بولادى. ماسەلەن، ينتەرنەتكە Opera نەمەسە Chrome ت.ب سول سياقتى براۋزەرلەرمەن كىرەسىز عوي، سول براۋزەرلەردەن-اق بلوك قويىپ تاستاۋ ارقىلى جۇزەگە اسى­رۋعا بولادى. اركىم ءوز وتباسىن سولاي قور­عاۋىنا بولادى.

ءبىز بالانىڭ نەمەسە ادامنىڭ بۇل سايت­قا كىرمەۋىن، سودان ساقتانۋ جاعىن ايتتىق، الايدا ونە بويى باقىلاپ وتىرعاننىڭ وزىندە الگىن­دەي سايتتارعا بالاڭىزدىڭ كوزى ءتۇستى دەلىك، كۇدىكتى وي كوكەيىنە ۇيالادى دەلىك، العاشقى بەلگىلەرىن بەردى دەلىك، ەن­دى ءبىرجولا قۇردىمعا كەتۋدەن ونى قا­لاي قۇتقارۋعا بولادى؟ قازاقتا ءوز-وزىنە قول جۇمساۋشىلىق دەگەن وتە سيرەك ۇشى­راسقان، ونى كوبىنە اسپا كەسەل دەپ، ودان ايىقتىرۋدىڭ جولىن قاراستىرعان. ماسە­لەن، ارقاندى موينىنا تاقاپ تۇرعان جەرىنەن ۇستاپ السا، ەندى سونى قايتالاماۋى ءۇشىن مىسىقتى نە كۇشىكتى كوز الدىندا اسىپ قويعان. سوندا الگىنىڭ جانالقىمعا تىرەلىپ، تىپىرلاعانىن كورگەن ادام ءوزىنىڭ دە سول كۇيگە ۇشىراۋىنان قورقىپ، قايتىپ وندايعا قولى بارمايتىن بولادى. ال ەندى پسيحولوگ نە دەيدى؟

پسيحولوگ پايىمى

ءابدۋالى ءمامادىل، پسيحولوگ:

- قازاقتا «بالەنىڭ اتىن ايتپا، جە­تىپ كەلەدى» دەگەن ءسوز بار. سول سياقتى سۋيتسيدتەن دە قورعانۋدىڭ ەڭ ءبىرىنشى جولى - ول جايلى مۇلدەم ايتپا. بىلەسىز بە، ول قازىر نەگە ءورشىپ كەتتى؟ بىرىنشىدەن، باق سۋيتسيد جايلى كوپ ايتىپ، كوپ كورسەتىپ كەتتى. انتيجارنامانىڭ ءوزى - جارناما. بالا ءبىر كۇن بولماسا ءبىر كۇنى اكە-شەشەسىنە وكپەلەگەن ساتىندە سول ەستىگەن اقپارى ويىنا ورالادى دا، سو­عان بارۋى ابدەن مۇمكىن. ءومىردىڭ كەر­تارت­پا زاڭى دەگەن بار عوي. ءسىز ايت­قان­داي، سايتتاردىڭ پايدا بولۋى­نىڭ ءوزى وعان دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋىنان. ال، كە­رىسىنىشە، سۋيتسيد جايلى، جالپى، ءولىم جاي­لى ەشتەڭە ايتپاي، ومىرگە قۇل­شىن­دى­راتىن نارسەلەر ايتۋ كەرەك، سوندا بالا دا، ۇلكەن دە جاقسى نارسەمەن سۋ­سىن­داپ، جاقسى ىستەرگە باراتىن بولادى.

ءتۇيىن

ماماندار پىكىرىنەن تۇيگەنىمىز، قازىرگى كەزدە ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جالپى اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ قاداعالانۋىنان گورى ەڭ اۋەلى ءار ادامنىڭ ءوزىن، سوسىن ءوز وتباسىن قورعاعانى جەڭىلدەۋ سەكىلدى. اسىرەسە بالا ءوسىرىپ وتىرعان وتباسىلارعا بۇل ماسەلەنى ەسكەرمەسە بولمايدى. بۇرىنعىلار «قىزىم ۇيدە، قىلىعى تۇزدە» دەسە، بۇگىندە ونى «بالام ينتەرنەتتە، وي-ساناسى الەمدە» دەپ تۇسىنۋگە دە بولاتىنداي. الەم بولعاندا دا قانداي الەمدە؟ ۆيرتۋالدى الەم، ياعني اگەنت، سكايپ ت.ب «دەرت» ءوز الدىنا، ال ەندى كۇتپەگەن تۇستا جىلت ەتىپ شىعا كەلىپ، بالانىڭ بار نازارىن وزىنە اۋدارتاتىن ءازازىل الەمنىڭ جىرى تىم قورقىنىشتى. بالعىن ساناعا ءولىمنىڭ ۋىن سەۋىپ، ءدان ەتىپ ءوسىرىپ، بەتىن اۋلاق ەتسىن، ءتۇبى قىل ارقانعا سۇيرەپ، قابىردەن ءبىر-اق شىعارماسىن.

اۆتور: ءماريام ءابساتتار

http://www.alashainasy.kz/main/28005/