وتكەن جۇزجىلدىقتىڭ سوڭىنان باستاۋ العان جاھاندانۋ ۇدەرىسى جاڭا داۋىردە كۇشەيگەن ۇستىنە كۇشەيىپ كەلەدى. ءبىر ورتالىقتاندىرىلعان جاڭا ساياسي قوعامدى ورناتۋدى كوزدەگەن جاھاندانۋ بارىسىندا الەم ءتۇبىرلى وزگەرىستەرگە ۇشىراۋدا. الەمدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان 8 مىڭنىڭ و جاق بۇ جاعىنداعى ۇلتتاردىڭ كوپشىلىگى «رۋحاني شاپقىنشىلىققا» ۇشىراپ، تىلىنەن، مادەنيەتىنەن ايرىلىپ قالماۋ قامىمەن ۇلت رەتىندە ءوزىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جانتالاسۋدا. 

يۋنەسكو-نىڭ مالىمەتى بويىنشا، قازىر ءار ەكى اپتادا ءبىر ءتىل «ءولىپ»، دەمەك، ءبىر ۇلت تاريح ساحناسىنان سىزىلىپ جاتىر. سوندىقتان دا قازىرگى زامان ءبىر جاعىنان، جاھاندانۋ ۇدەرىسىنىڭ كۇشەيە تۇسۋىمەن سىپاتتالسا، ەكىنشى جاعىنان، ۇلتتاردىڭ ءوزىن-ءوزى ساقتاپ قالۋ، ول ءۇشىن تىلىنەن، رۋحاني قۇندىلىقتارىنان ايرىلىپ قالماۋ جولىنداعى كۇرەسىنىڭ ءورىس الۋىنا ءماجبۇر ەتۋدە. 

قالىپتى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ادام دا، ۇلت تا، سول ۇلتتى ساقتايتىن مەملەكەت تە مىقتى بولۋ - تىرشىلىكتىڭ بۇلجىماس زاڭى. جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلتتىڭ، مەملەكەتتىڭ ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن ەكونوميكاسىنىڭ، ادام كاپيتالىنىڭ، قورعانىس قابىلەتىنىڭ جوعارى بولۋى تالاپ ەتىلەدى. بۇل دەگەنىمىز - دامىعان ەكونوميكاعا سۇيەنىپ،  ۇلتتىق سانا-سەزىمى جان-جاقتى جەتىلىپ، سىرتقى جاۋلاردان قورعانا بىلمەگەن ۇلتتىڭ بولاشاعى جوق دەگەن ءسوز. ۇلتتىڭ ومىرشەڭدىگىن ايقىندايتىن وسى ءۇش تۇعىردىڭ ىشىندە ءبىز ادام كاپيتالى ماسەلەسى - قازاقستان جاعدايىندا دا اسا ماڭىزدى.  

ەلىنىڭ ەرتەڭىن ويلاعان ەل الدىمەن، بولاشاعىنا قىزمەت ەتەدى. كەزىندە ۇلت كوسەمى ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ «ەل - بۇگىنشىل، مەنىكى - ەرتەڭگى ءۇشىن» دەۋىندە ۇلكەن ويلار جاتىر. تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىن بىزدە ۇلتتىق ءبىلىم، ۇلتتىق تاربيە بەرۋ جۇيەسى ورىستىق سىپاتتا قالىپتاستى دەۋگە بولادى. 1991-جىلدان باستاپ، بۇل سالادا ءبىرسىپىرا ىزدەنىستەر جاسالىندى. دەسەك تە، ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن، الداعى 20-30 جىلدان كەيىن ومىرگە بەلسەنە ارالاسىتىن جاس ۇرپاقتى، ۇلت كوشباسشىلارىن، قوعام قۇرىلىسشىلارىن دايىندايتىن وقۋ ورىندارىنداعى جاعدايدىڭ كوپتىڭ كوڭىلىن كونشىتپەي كەلە جاتقاندىعى بەلگىلى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، مۇنىڭ باستى سەبەبى باتىستىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى -«بولون» ۇدەرىسىن ەشبىر ويلانباستان، دايىندىقسىز بىردەن جاپپاي قولدانىسقا ەنگىزگەنىمىز بولدى. 

ءار ەلدىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان وزىندىك ۇلتتىق، تاريحي، الەۋمەتتىك ءومىر ءسۇرۋ ەرەكشەلىكتەرى بولادى. تەك سولاي بولۋعا ءتيىستى تاريحي داستۇرلەردى بىردەن وزگەرتۋگە كەلە بەرمەيدى; وزگەرتكەننىڭ وزىندە دە ساي كەلەتىندەرىن عانا بىرتىندەپ ەنگىزۋ جەمىستى جول سانالادى. ال مۇنداي جاعداي ەسكەرىلمەي جاتقان جاعدايلاردا ۇلتتىق دامۋدىڭ، تۇرمىس-تىرشىلىكتىڭ الەۋمەتتىك ىرعاعىنا سايكەس كەلمەي، زاردابىن تيگىزۋى ابدەن مۇمكىن. قازىر قاتتى سىنعا ۇشىراپ جاتقان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى بەرەكەسىزدىكتەردىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى وسىندا جاتىر. 

الدىمەن، «بولون» جۇيەسى دەگەنىمىز نە نارسە - سوعان توقتالا كەتەيىك. «بولوننىڭ» نەگىزىن 1980-جىلدارى ينۆار دجونسون اتتى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ مامانى بىرىڭعاي تەستىلەۋ ەمتيحانىنىڭ العاشقى جوباسىن جاساپ، قالاعان ەكەن. العاشىندا وقۋ ورىندارىنىڭ ءتۇرلى جيىندارىندا باياندامالار جاساپ، ناسيحاتتايدى. ادىستەمەلىك جاڭالىق رەتىندە جۇرتشىلىق نازارىن اۋدارعان بۇل ءادىس مەكتەپتەرگە كەڭىنەن تارايدى. جۇلدىزىنىڭ وڭىنان تۋا باستاعانىن بايقاعان ي. دجونسون «ءبىلىم ساپاسىن باعالاۋ قاۋىمداستىعى»، «كاپيتال-سيتي پەداگوگيكالىق اكادەمياسى» ۇيىمدارىن قۇرىپ، ءوزىنىڭ تاجىريبەلەرىن بۇكىل امەريكانىڭ مەكتەپتەرىنە تاراتادى. وسى ۇيىمداردىڭ باسشىسى رەتىندە ول ءبىلىمدى باعالاۋ ءىسىنىڭ تانىمال ساراپشىسىنا اينالادى; لەكتسيالار وقىپ، كۋرستان ءوتتى دەگەن سەرتيفيكاتتار، ديپلومدار، گراموتالار تاراتادى; مەكتەپتەردى تەكسەرىپ، رەيتينگتەرىن انىقتايدى; ادىستەمەلىك جاڭالىقتارىن جەتىلدىرە ءتۇسۋ، ناسيحاتتاي ءتۇسۋ ماقساتىنداعى بىرنەشە كىتاپتار، كوپتەگەن ماقالالار جازىلىپ، ولاردى ماقتاعان رەتسەنزيالار جارىق كورەدى. ت. ب. ارينە، مۇنىڭ بارلىعى دا اقىلى تۇردە جۇرگىزىلگەندىكتەن دە  ي. دجونسون امەريكانىڭ اۋقاتتى ادامدارىنىڭ بىرىنە اينالادى... 

امەريكانىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى ي. دجونسوننىڭ وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ ءتاسىلىن بۇكىل جۇيەگە ەنگىزەدى. وسىدان كەيىن بۇل جۇيە الەمنىڭ باسقا دا ەلدەرىنە تاراي باستايدى. 1999 جىلى 19 ماۋسىمدا يتاليانىڭ بولونيا قالاسىندا ەۋروپانىڭ 29 مەملەكەتىنىڭ وكىلدەرى «بولون» دەكلاراتسياسىن قابىلداپ، ونداعى باستى ماقسات ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ورتاق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قۇرۋ دەپ جاريالادى. ناقتىلاي ايتقاندا، ەۋروپالىق ءبىلىمنىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ، ۇلتتىق ءبىلىم جۇيەلەرىن جاقىنداستىرۋ، ءۇش ساتىلى جوعارى ءبىلىمدى ەنگىزۋ، اكادەميالىق كرەديتتەر جۇيەسىن قابىلداۋ، ءبىلىم ساپاسىن باقىلاۋ، ستۋدەنتتەر مەن وقىتۋشىلاردىڭ موبيلدىلىگىن كەڭەيتۋ، ت. ب.  كوزدەلدى.

وسى جەردە ءبىر ەسكەرتە كەتەتىن نارسە بولون جۇيەسى – حالىقارالىق ولشەمدەگى، وندا دا ءتۇپ-تامىرى امەريكادا باستاۋ العان باتىستىق جۇيە بولا تۇرعانىمەن دە وعان مۇشە ەلدەر ءوز ەلىندەگى ۇلتتىق ءبىلىم ولشەمىنەن باس تارتسىن دەپ مىندەتتەلمەدى. تەك قانا ستۋدەنتتەردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى ECTS كرەديتتىك جۇيەسى ارقىلى انىقتالادى.

ورتا ازيا ەلدەرىنەن ءبىرىنشى بولىپ، قازاقستان بولون ۇدەرىسىنە 2010 جىلدىڭ 11 ناۋرىزىندا وعان مۇشە ەلدەردىڭ ءبىلىم مينيسترلەرىنىڭ بۋداپەشتە وتكەن فورۋمىندا مۇشەلىككە ءوتتى. بىزدەن كەيىن قىرعىزستان دا بولون جۇيەسىن قابىلدادى. قىرعىزدار ەۋروپالىق جۇيەنى ءبىز قۇساپ، تۇگەلدەي سول كۇيىندە قابىلداي سالعان جوق. بارىنشا ساقتىقپەن قاراپ، دۇرىس كەلەدى-اۋ دەگەن جاقتارىن عانا الدى. تىلدىك جاعىنا كەلگەندە، ماسەلەگە ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان كەلىپ، قوعامدىق پاندەر حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋىن رۋحاني جاعىنان قامتاماسىز ەتەتىن ۇلتتىق كومپونەنتتەر بولعاندىقتان، ولاردىڭ  بارلىعى دا قىرعىز تىلىندە وتىلەتىن بولدى.

وزبەكستان بولسا، مىناۋ دامىعان باتىستىڭ جۇيەسى ەكەن دەپ، ەلپ ەتە قويعان جوق. ماسەلەگە ساقتىقپەن قاراپ، ءالىپتىڭ ارتىن باقتى. ەڭ سوڭىندا وسى جاعى دۇرىستاۋ بولار دەگەن ءبىرلى-جارىمدى كوسمەتيكالىق وزگەرىستەر جاساۋمەن شەكتەلدى. مىسالى، جوعارى وقۋ ورىندارى بەس جىلدىق كۇيىندە قالىپ، ونىڭ العاشقى ءۇش جىلى باكالاۆريات، ودان كەيىنگى ەكى جىلى ماگيستراتۋرا، ەكى-ءۇش جىل اسپيرانتۋرا، ءۇش جىل دوكتورانتۋرا ساتىلارىنان تۇراتىن بولدى. 2019 جىلدىڭ باسىنان باستاپ، كانديداتتىق، دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعايتىن كەڭەستەر جۇمىس ىستەي باستادى. 

رەسەي فەدەراتسياسىندا بۇل ماسەلە توڭىرەگىندە كەلەلى پىكىرالىسۋلار ءوتتى. ءبىلىم-عىلىم سالاسىنىڭ ماڭىندا جۇرگەن ۇلت زيالىلىارىنىڭ كوپشىلىگى جاڭا جۇيەنىڭ پايداسىنان گورى زياندى جاقتارىنا نازاردى كوبىرەك اۋداردى. ناتيجەسىندە ورىستار ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ بۇرىننان قالىپتاسقان، ابدەن تاجىريبەدەن وتكەن، ۋاقىتپەن بىرگە جەتىلدىرىلگەن كەڭەستىك جۇيەنى ساقتاپ قالدى...

قازاقستاننىڭ جاڭا جۇيەگە ەنۋدەگى باستى ماقساتى وتاندىق ءبىلىم جۇيەسىن ەۋروپالىق وزىق تاجىريبەلەر مەن عىلىمي جاڭالىقتاردى  باتىل ەنگىزۋ ارقىلى حالىقارالىق ۇلگىدە دامىتۋ بولدى. جاڭا جۇيەگە قازاقستاننىڭ وقۋ ورىندارى مەن عىلىمي مەكەمەلەرى 2020 جىلعا دەيىن تولىق كوشۋ مىندەتتەلدى.

بىراق... ءيا، وسىلايشا جاقسى باستالعان ءىستىڭ ارتى ويلاعانداي  بولمادى. اقش-تىڭ مەكتەپتەرىندەگى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى تومەندەپ كەتكەندىگى جونىندە 2000-جىلداردىڭ باسىندا ۇلكەن ايقاي-شۋ كوتەرىلدى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى جاعدايدى تەكسەرگەن تاۋەلسىز ساراپشىلار كوپتەگەن بىلىقتاردىڭ بەتىن اشتى: ەڭ باستىسى بۇل جۇيەنىڭ وقۋشىلارعا ءبىلىم بەرۋدى ەمەس، بالل جيناۋدى  ماقسات تۇتاتىندىعى، ال بالل جيناۋ ءۇشىن تەستىلەۋدەن ءوتۋدىڭ ارجاعىندا اقشا تۇرعاندىعى، بۇكىل ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ اقشا تابۋ، بيزنەسس كوزىنە اينالعاندىعى بەلگىلى بولدى. ەڭ سوراقىسى وسىنشاما جۇمىستاردى اتقارىپ جۇرگەن ادامنىڭ 8-ءشى سىنىپتى عانا بىتىرگەنىن، ودان كەيىنگى نە ءبىر قۇجاتتاردى، ديپلومداردى، ءوزى اشقان ۇيىمنان ءوزى العاندىعى بەلگىلى بولدى. اقىرىندا امەريكانىڭ اتاقتى اۋقاتتى ادامدارىنىڭ بىرىنە اينالعان ي. دجونسوننىڭ ۇستىنەن قىلمىستى ءىس قوزعالىپ، 25 جىلعا سوتتالدى. 

2012-جىلى اقش-تىڭ مەكتەپتەرىندە ي. دجونسوننىڭ ءبىلىم باعالاۋ جۇيەسى قولدانىستان شىعارىلىپ، ونىڭ ورنىنا كەڭەستىك ءبىلىم بەرۋگە ۇقساس، جاڭا جۇيە قولدانىسقا ەنگىزىلدى. بۇل وقۋ جۇيەسىنەن انگليا دا باس تارتىپ، وتكەن وقۋ جىلىنان باستاپ، ەۋروپالىق، وندا دا سوۆەتتىك بەس جىلدىق وقۋ باعدارلاماسىنا تولىق كوشكەنىن جاريالادى. ۇلىبريتانيانىڭ اقپارات قۇرالدارىندا كەڭەستىك وقۋ جۇيەسىنىڭ ارتىقشىلىقتارىنا نازار اۋدارعان ماقالالار جارىق كوردى.  

ۇستىمىزدەگى جىلى قازاقستاننىڭ بولون ۇدەرىسىنە قوسىلعانىنا ون جىل تولادى. وسى ۋاقىتتار ىشىندە ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا جاڭا جۇيە نەندەي وزگەرىستەر اكەلدى، جەتىستىكتەرىمىز قانداي، ويلاعانىمىزداي بولدى ما دەگەن ساۋالدار توڭىرەگىندە وي قوزعار بولساق، ءبىراز ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارعانداي بولامىز. وكىنىشتىسى سول، ءبىلىم بەرۋدىڭ ەڭ وزىق ۇلگىسى دەپ، بارىنشا ناسيحاتتالعان ءبىلىم جۇيەسى ۇكىلەگەن ءۇمىتىمىزدى اقتامادى; ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا وڭ وزگەرىستەر جاساي المادى; كەرىسىنشە، وسى سالانىڭ پروبلەمالارىن ودان ارى ۋشىقتىرا تۇسكەندەي بولدى. 

جاڭا جۇيە قولدانىلا باستاعاننان-اق ۇستازدار قاۋىمى، اتا-انالار تاراپىنان ءبىلىم بەرۋدى قايتسەك جاقسارتامىز دەگەن باعىتتاعى ءارتۇرلى پىكىرلەر ايتىلدى; سونىمەن بىرگە جاڭا جۇيەنى قولداعان دا، وعان سەنىمسىزدىك بىلدىرگەن دە پىكىرلەر قاتار ايتىلىپ جاتتى. ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن جاقتاعاندار وزىق ەلدەردىڭ ءبىلىم ستاندارتتارىن قولدانۋ ارقىلى دامىعان ەۋروپاعا جاقىنداي تۇسەمىز; الەمدىك ءبىلىم-عىلىم كەڭىستىگىنە ەركىن شىعىپ، عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەسكە قول جەتكىزەمىز; ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدىڭ دەڭگەيى ەۋروپالىق دەڭگەيگە كوتەرىلەدى; قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىن بىتىرۋشىلەردىڭ ديپلومدارى باسقا ەلدەردە دە زاڭدى تۇردە قابىلدانادى; شەتەلدىك وقۋلىقتاردى، وزىق وقۋ-ادىستەمەلەردى قولدانۋ بارىسىندا ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسى مەن بىلىكتىلىگى  ارتا تۇسەدى دەگەن سياقتى پىكىرلەر كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتتى. سونىمەن بىرگە، جالپى بۇل جۇيەنىڭ قازاقستان جاعدايىندا جۇمىسىنىڭ جەمىستى بولاتىندىعىنا كۇمان كەلتىرۋشىلەر دە جەتكىلىكتى بولدى. 

سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدەگى  ءبىلىم بەرۋ، عىلىم سالاسىنداعى جۇمىستاردىڭ ۋشىققانى، سىن كوتەرمەيتىندىگى سونشالىق، بۇل ماسەلە پارلامەنتتىڭ، ۇكىمەتتىڭ ماجىلىستەرىندە كوتەرىلىپ، اشىق تالقىلانۋدا. باس گازەتىمىز «ەگەمەن قازاقستان» بەتتەرىندە جاس ۇرپاققا ءبىلىم بەرۋ، عىلىمنىڭ جاي-كۇيىنە الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن ماتەريالدار كورىنە باستادى.

جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، بۇل جەردەگى باستى ماسەلە ءتىپتى شىققان جەرى اقش-تىڭ ءوزى جارامسىز دەپ، لاقتىرىپ تاستاعان جۇيەنى سول كۇيىندە اكەلىپ، «نەسىن ايتاسىڭ، دامىعان باتىستىڭ جاقسى دۇنيەسى» دەپ، بۇرىننان جەرسىنىپ، قالىپتاسىپ، جەمىسىن بەرىپ كەلە جاتقان ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا  بىردەن قوندىرا سالعانىمىزدا جاتقان سياقتى. قابىلدار كەزدە بۇل جۇيە نەگە ءوز وتانى اقش-تا، انگليادا قولدانىلمايدى، جۇيەنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن قولدانىلىپ كەلە جاتقان وقۋ باعدارلامالارىنان قانداي ارتىقشىلىقتارى بار، نەگە قول جەتكىزەمىز دەگەن سياقتى سانداعان ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەمەي،بىردەن قابىلداي سالۋىمىز ءبىزدىڭ باستى كەمشىلىگىمىز بولدى. ونىڭ ۇستىنە بولون جۇيەسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋ ەمەس، كەرىسىنشە، وسى سالانى بيزنەسس كوزىنە اينالدىرىپ، پايدا تابۋ بولعاندىعى كەيىننەن انىقتالدى. 

بۇل جونىندە ورىستىڭ اتاقتى عالىمى، م. لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ۆ. سادوۆنيچي بىلاي دەپ جازادى: 

«يا نە سكرىۆايۋ، چتو يا نە ستوروننيك بولونسكوي سيستەمى. تاك پريشلوس ۆ جيزني، چتو يا ۋچاستۆوۆال ۆ ساموم ناچالە ەە وبسۋجدەنيا ۆ ليسسابونە نا كونفەرەنتسي رەكتوروۆ ەۆروپى. ۆسە رەكتورى گوۆوريلي، چتو ني ۆ كوەم سلۋچاە ەە نەلزيا پرينيمات، چتو كاجدىي ۋنيۆەرسيتەت ساموبىتەن، ۋنيفيكاتسيا نەۆوزموجنا. پوزجە ۆ بولوني سوبراليس مينيسترى فينانسوۆ ي ينوستراننىح دەل ي سكازالي، چتو ۆ يح سترانى ستەكايۋتسيا پوتوكي ميگرانتوۆ، كوتورىە پرينوسيات كاكيە-تو ديپلومى، كوتورىە ني و چەم نە گوۆوريات. بولونسكايا سيستەما بىلا نۋجنا دليا ترۋدوۆوي ينتەگراتسي، ي ونا بىلا ۆۆەدەنا ۆ بولشەي ستەپەني يز پوليتيچەسكيح سووبراجەني». 

شىندىعىندا دا بولون جۇيەسىنىڭ ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋدەن گورى، ەكونوميكالىق، ساياسي سىپاتى باسىمداۋ.  بولون جۇيەسىندەگى قازاقستاننىڭ وقۋ ورىندارى قازىر قانبازاردى كوزگە ەلەستەتەدى. ءاربىر ستۋدەنتتىڭ، وقىتۋشىنىڭ، وقۋ ورنىنىڭ دەڭگەيى باللمەن، رەيتينگىمەن ولشەنەدى. وقۋعا ءتۇسۋ، ەمتيحان تاپسىرۋ، ت. ب. ءۇشىن ستۋدەنت بالل جينايدى;  ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە، مۇنىڭ بارلىعىن ساتىپ الۋعا بولادى. وقۋ ورىندارىنداعى نەگىزگى ماسەلە ساپالى ءبىلىم الۋ ەمەس، جوعارى بالل جيناۋ، ماماندىق يگەرۋ ەمەس، ديپلوم الۋ بولىپ كەتكەندەي. بارلىعىن اقشا شەشەتىن نارىقتىق قوعامنىڭ ۇستانىمدارى وقۋ ورىندارىندا دا بەلسەندىلىك تانىتىپ جاتىر. ال ۇلتتىڭ جانىن  قۇرايتىن ءتىل، تاربيە، سانا-سەزىم ماسەلەلەرىن ساۋداعا سالۋعا بولمايتىندىعى ەسكەرىلە بەرمەدى. 

بۇل جونىندە ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ ءوزى ا. ايماعامبەتوۆتىڭ ءوزى «ءبىز ۋنيۆەرسيتەتتەرگە تالداۋ جۇرگىزدىك: 100 ادام تۇسەدى، 800 ادام بىتىرەدى. بۇل ستۋدەنتتەردىڭ اۋادان پايدا بولمايتىنى بەلگىلى. ساپالى ءبىلىم بەرەتىن ۋنيۆەرسيتەتتەر ستۋدەنتتەردى ويلانباستان شىعارىپ جىبەرەدى. ال، "شاڭسورعىشتار" (سونداي شىعىپ قالعانداردى جيناپ الاتىن جوو – رەد.) بۇل بالالاردى نارىقتىڭ ءار تۇكپىرىنەن جيناپ الادى، سودان كەيىن ولارعا ديپلومدار بەرەدى، - دەپ، مالىمدەۋگە ءماجبۇر بولدى. 

بىزدىڭشە، بولون جۇيەسىنىڭ ساياسي سىپاتى -  باسىم. قازىر بۇكىل الەمدىك اۋقىمدا ۇلت تىلدەرىن جويۋعا باعىتتالعان «ءتىل شاپقىنشىلىعى» ءجۇرىپ جاتىر. مىنە، وسى ماقساتقا قول جەتكىزۋدە «اعىلشىن تىلىندە» سويلەيتىن «بولون»  دا ايتارلىقتاي «ۇلەس قوسىپ كەلەدى». اتاپ ايتار بولساق، ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قولدانىلاتىن بارلىق تەرميندەر اعىلشىنداندى دەرلىك; ساباق كەستەلەرى اعىلشىن تىلىندە جاسالىنىپ، بۇرىن قازاقشا وتكىزىلىپ كەلگەن وقۋ پاندەرى اعىلشىن تىلىندە وتىلەتىن بولدى; وقۋ باعدارلامالارى قازاق بولىمدەرىندە بۇرىن تەك قازاق تىلىندە عانا جاسالىنسا، ەندى قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە بولۋى تالاپ ەتىلىپ جاتىر; ءبىتىرۋ جۇمىستارىنىڭ تاقىرىپتارى، تۇسىنىكتەمەلەرى دە «اعىلشىنشا سويلەپ» تۇراتىن بولدى; وقۋ ورنى اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرە تۇسكەن سايىن، ونىڭ رەيتينگى دە وسە تۇسەتىن بولدى;  ت. ب. 

بولون جۇيەسىنىڭ تاعى ءبىر ەلەۋلى «جاڭالىعى» - وقىلاتىن پاندەردىڭ، ءار ساباققا بولىنەتىن ءدارىس ساعاتتارىنىڭ كۇرت ازايىپ كەتۋى. مىسالى، 1-ءشى سىنىپتان الىپپەنىڭ ءتۇسىپ قالۋى قوعامدى ءبىراز دۇرلىكتىردى. جاڭا جۇيەنىڭ  تاۋقىمەتىن كوپ كورگەن اسىرەسە، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پاندەرى بولدى. بۇلاردىڭ ساعاتى قىسقارعانمەن تۇرماي، قازاق ءتىلى مەن قازاق ادەبيەتى قوسىلىپ، ءبىر ءپان رەتىندە وتىلە باستادى. بۇرىندارى جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىر ءپان 120-140 ساعات كولەمىندە وقىتىلسا، قازىر 32-48 ساعات (2-3 كرەديت، مۇنىڭ جارىمى - پراكتيكالىق) بولىپ قالدى.  مۇنىڭ بارلىعى دا - مەملەكەتتىك ءتىلى بار تاۋەلسىز قازاقستان اتتى ەلدە بولىپ جاتقان جاعدايلار. وسىلايشا، «ەۋروپاعا جول اشقان» بولون جۇيەسى ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىنا بالتا سىلتەپ جاتىر.

الەمدىك بانكتىڭ قارجىلاي قولداۋىمەن جۇزەگە اسقان ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا جۇيەسى بويىنشا، قازاقستاندا مەكتەپتەر 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋگە كوشتى; ال جوعارى وقۋ ورىندارى باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا، PhD دوكتورانتۋرا ساتىلارىنان تۇرادى. وسى سالالاردىڭ بارلىعىندا دەرلىك كۇنى بۇگىنگە دەيىن شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان تۇيتكىلدى ماسەلەلەر بارشىلىق. اسىرەسە قاپتاپ كەتكەن قاعازباستىلىقتان وقىتۋشىلار باس كوتەرە الماي قالدى. ءبىلىم بەرۋدى ۇيىمداستىرۋ، مازمۇنىن، ساپاسىن ارتتىرۋ، باعالاۋ  سياقتى جۇمىستاردا دا ويلانانرلىق جايتتەر بارشىلىق. سولاردىڭ ىشىندە ۇلتتىق ءبىلىم، تاربيە بەرۋدىڭ نەگىزگى قۇرالى سانالاتىن وقۋلىقتاردىڭ جاعدايى تىپتەن دە سىن كوتەرمەيدى. وسى سياقتى كوپتەگەن ماسەلەلەردىڭ ۇلتتىق توپىراقتا ناقتىلى شەشىمىن تاپپاۋى جالپى ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋىنە اپارىپ سوقتىردى. 

«ەلىمىزدە مىناۋ قازاق مەكتەبى، اناۋ ورىس مەكتەبى دەگەن ءبولۋدى قوياتىن كەز كەلدى. جالپى ورتا مەكتەپتەردىڭ بارلىق پاندەرىن مەملەكەتتىك تىلدە وقىتۋدى قولعا الۋىمىز كەرەك. تەك ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى، اعىلشىن ءتىلى سول اتالعان تىلدەردە بەرىلۋى ءتيىس. كەلەشەكتە ورىس ءتىلىنىڭ ساعاتتارىن قىسقارتۋ ارقىلى الەمدىك ءتىل اعىلشىن ءتىلىنىن ساعاتتارىن كوبەيتۋگە بولادى. سونىمەن قاتار، مەكتەپ وقۋشىلارىنا ادەپ، قوعامدىق ورىنداردا ءوزىن قالاي ۇستاۋدى، تابيعاتتى، قورشاعان ورتانى، ادامدى ءسۇيۋدى، ەڭبەككە باۋلۋ جانە ونى قاستەرلەۋدى، وتباسىلىق قۇندىلىقتى قادىرلەۋدى ۇيرەتۋگە بارىنشا كوپ ۋاقىت بولگەن دۇرىس دەپ سانايمىن. ۇزاق جىلدار وقۋشىلار تاراپىنان قالىپتاسىپ قالعان مەكتەپ مۇعالىمدەرىنە «اپاي، اعاي» دەگەن اتاۋلاردان ايىرىپ، ۇستازىم ەپ اتاعان دۇرىس بولار دەپ ويلايمىن. بۇل ۇستاز مارتەبەسىن بيىكتەتە تۇسەدى (مۇرات باقتيارۇلى. ورتا مەكتەپتەردىڭ بارلىق پاندەرىن مەملەكەتتىك تىلدە وقىتۋ كەرەك! «facebook» پاراقشاسىنان. 02.12.2019).

«ۇلت مەكتەبى - ۇلت ءتىلى نەگىزىندە قويىلۋعا ءتيىستى».  «قازاقتىڭ تاعدىرى، كەلەشەكتە ەل بولۋى دا مەكتەبىنىڭ قانداي نەگىزگە قۇرىلۋىنا بارىپ تىرەلەدى. مەكتەبىمىزدى تازا، ساۋ، بەرىك ءھام ءوز جانىمىزعا (قازاق جانىنا) قابىساتىن، ۇيلەسەتىن نەگىزگە قۇرا بىلسەك، كەلەشەگىمىز ءۇشىن تايىنباي سەرتتەسۋگە بولادى. سونداي نەگىزگە قۇرا الماساق، كەلەشەگىمىز كۇڭگىرت». بۇل سوزدەردى وسىدان ءبىر عاسىر ۋاقىت بۇرىن قازاقتىڭ حح عاسىرداعى ۇلى اقىنى، قازاقتىڭ تۇڭعىش «پەداگوگيكاسىن» جازعان ماعجان جۇماباەۆتىڭ اۋزىنان شىققان  ەكەن. تاۋەلسىزدىگىمىزدى، ەلدىگىمىزدى قامتاماسىز ەتىپ وتىرۋعا ءتيىس وسى ءبىر قاراپايىم قاعيدانىڭ ەگەمەن ەلىمىزدە كۇنى بۇگىنگە دەيىن تولىق جۇزەگە اسپاي كەلە جاتقانىنا ەرىكسىز قىنجىلاسىز...

بولون جۇيەسى قازاق ءبىلىمى مەن بىرگە عىلىمىن دا توقىراۋعا ۇشىراتتى. PhD دوكتورانتتارىنا «Thomson Reuters»، «Scopus» رەيتينگتەرىندەگى اعىلشىن تىلىندەگى جۋرنالدارعا ماقالا جاريالاۋ مىندەتتەلگەن. جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ۇستازدارىنان پەداگوگيكالىق قىزمەت اتقارۋ،  ءتۇرلى عىلىمي جوبالارعا قاتىسۋ ءۇشىن دە وسى سىندى ماقالاسىنىڭ بولۋى تالاپ ەتىلەدى. ءتىپتى، جوعارى وقۋ ورنى ۇستازدارىنىڭ، عالىمداردىڭ عىلىمي-پەداگوگيكالىق قىزمەتى ول جازعان توم-توم عىلىمي زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىمەن ەمەس، اعىلشىنشاعا اقشا تولەپ اۋدارتىپ، اقشا تولەپ جاريالاتقان ماقالالارىمەن باعالانادى. قازاق تىلىندە كولەمدى مونوگرافيا جازعان پروفەسسوردىڭ ەڭبەگىنە قاراعاندا، ءبىر ماقالاسى اعىلشىن تىلىندە جارىق كورگەن PhD دوكتورىنىڭ رەيتىنگى جوعارى. وسى جۇيە بويىنشا، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ رەيتينگى انىقتالدى. 

اعىلشىن تىلىندەگى ماقالانى جاريالاۋدىڭ اقىسى دا - قوماقتى. وسىنداي جاعدايدى كەيبىر اعىلشىن ءتىلدى پىسىقايلار ۇتىمدى پايدالانىپ، ءماتىندى اۋدارۋ، جاريالاۋ اقىسىن اسپانداتىپ، پايدا تابۋ جولىنا  اينالدىردى. اعىلشىن ءتىلى قازىر قازاقستاندا بيزنەس كوزىنە اينالعان. مەكتەپ وقۋشىلارىنان باستاپ، باكالاۆر، ماگيستر، دوكتورانتتارمەن بىرگە وقىتۋشىلار دا جاپپاي اعىلشىن ءتىلىن وقۋعا ءماجبۇر. مىنە، قازاق دالاسىنا «بولون» جۇيەسىمەن بىرگە كەلگەن اعىلشىن ءتىلىنىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى قازاق ءتىلىن ءبىلىم بەرۋ سالاسىنان وسىلايشا ىعىستىرا باستادى. وسىلايشا، ءبىلىمى، عىلىمى ءوز تىلىندە سويلەمەگەن، ۇلتتىق تاربيەسىن الماعان  ۇلتتىڭ ءوزى دە جوعالاتىنىن ەستەن شىعارا بەردىك. 

قازاق بولۋ ءۇشىن ونىڭ عىلىمى دا قازاقشا بولۋ كەرەك. اعىلشىن تىلىندەگى عىلىم قازاقتىكى ەمەس. سوندىقتان دا قازاقستاندا قازاق تىلىندەگى ۇلتتىق عىلىمنىڭ دامۋىنا بارىنشا قولداۋ جاساپ وتىرۋ  بيلىكتىڭ ۇلت الدىنداعى ابىرويلى پارىزى بولماق. قازاقستان مونوۇلتتى مەملەكەت بولعاندىقتان دا قازىرگى تاڭداعى قازاق عىلىمىنداعى كەلەڭسىز جاعدايدان شىعۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى رەتىندە قازاق تىلىندە جازىلعان ەڭبەكتەرگە باسىمدىق بەرىلۋى ءتيىس.

بۇل جەردە ءبىز مىنا ءبىر ماسەلەلەرگە ونشا ءمان بەرمەي جاتقان سياقتىمىز. قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى باتىسقا ەمەس، قازاقستانعا قاجەتتى ماماندار دايارلايدى. ونىڭ ۇستىنە قازاقستاننىڭ ءبىلىم ديپلومىمەن ەۋروپادا كۇتىپ وتىرۋى، قىزمەتكە الا قويۋى - ەكىتالاي. دەسەك تە ءبىرلى-جارىم دارىندى جاستارىمىزدىڭ دۇنيە قۋىپ، شەت اسىپ جاتقانى دا جاسىرىن ەمەس. بۇل دەگەنىمىز - قانشاما قارجى جۇمساپ، مامان دايىنداعان ەڭبەگىمىز دالاعا كەتتى، مەملەكەتىمىز ەكونوميكالىق  شىعىنعا ۇشىرادى دەگەن ءسوز. سول سياقتى شەتەلدە وقىپ جاتقان قازاق جاستارىنىڭ ەلگە ورالىپ، قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋعا اتسالىسادى دەۋدىڭ ءوزى دە كۇماندى. دەمەك، «بولون» جۇيەسىندە دايىندالعان مامان الەمنىڭ كەز كەلگەن ەلىندە جۇمىسقا تۇرا الادى» دەگەن ادەمى ءسوزدىڭ ارتىندا بايقاپ قاراعان ادامعا نە ءبىر قۇيتىرقى ارەكەتتەردىڭ ەلەسى جاتىر. 

مەملەكەتتىڭ مىقتى بولۋى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ جەتىستىكتەرىن وندىرىستە، قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانا ءبىلۋ ارقىلى مۇمكىن.  قازىر الەمنىڭ دامىعان ەلدەرى عىلىمعا بولەتىن قارجىنى جىل سايىن ءوسىرىپ كەلەدى. مىسالى، يزرايل 2017-جىلى 4,6 پايىزدان 2018-جىلى 4,86 پايىزعا، فينليانديا 3,48 پايىزدان 2018-جىلى 4,01 پايىزعا، جاپونيا 3,4 پايىزدان 3,42 پايىزعا،  شۆەتسيا 2017-جىلى 3,75 پايىز، 2018-جىلى 4,00 پايىزعا وسىرگەن. كسرو-نىڭ كەزىندە جىل سايىن بيۋدجەتتىڭ ورتا ەسەپپەن 3 پايىزدايىن كەڭەستىك عىلىمدى دامىتۋعا جۇمساپ وتىرعان. ال بىزدەگى جاعداي - بۇعان مۇلدەم كەرىسىنشە. عىلىم سالاسىنا جۇمسالاتىن قاراجات جىل سايىن قىسقارا-قىسقارا، قازىر 0,16 پايىزدى عانا قۇراپ وتىر. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاندا، ەلىمىزدىڭ عىلىم سالاسىندا  42 مىڭ عالىم ەڭبەك ەتسە، قازىر بۇل كورسەتكىش 22,4 مىڭعا دەيىن تومەن ءتۇسىپ كەتتى. 

قازاق عىلىمى دا «بولون» جۇيەسىنەن، «ءۇش تۇعىرلى تىلدەن» كورەپاستى كورىپ كەلەدى. اسىرەسە، ءتىل ءبىلىمى، ادەبيەتتانۋ، قازاق تاريحى، ۇلتتىق پەداگوگيكا، ۇلتتىق پسيحولوگيا، ۇلتتىق ءپالساپا، ت. ب. سەكىلدى ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتەتىن قوعامدىق عىلىمدار شەتقاقپايلىق كورۋدە. ادامنىڭ دەنساۋلىعىن مەديتسينا قاداعالاسا، ۇلتتىڭ، قوعامنىڭ «دەنساۋلىعىن» قوعامدىق عىلىمدار قامتاماسىز ەتەدى. بەلگىلى ءبىر حالىقتىڭ ۇلتتىق دامۋى ونىڭ قوعامدىق عىلىمدارىنىڭ جاي-كۇيىنەن انىق كورىنەدى.

قوعامدىق عىلىمداردىڭ مۇنداي كۇيگە ۇشىراۋىنا نارىقتىق ەكونوميكانىڭ عىلىم پايدا ءتۇسىرۋى كەرەك دەيتىن پراگماتيكالىق ۇستانىمى ايتارلىقتاي اسەر ەتىپ وتىر. دۇرىس. بىراق تا قوعامدىق عىلىمدار، ونىڭ ىشىندە ءتىلتانۋ، ادەبيەتتانۋ، تاريحتانۋ سەكىلدى عىلىمدار ۇلتقا «سەرۆيزدىك» قىزمەت كورسەتىپ، ۇلتتىڭ «دەنساۋلىعىن»، تولىققاندى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتەتىن، ادام كاپيتالىن، ۇلتتىڭ ومىرشەڭدىگىن ارتتىرىپ وتىراتىندىعى بارلىق ۋاقىتتا دا ەستەن شىقپاۋى كەرەك. قوعامدىق عىلىمداردى دامىتۋ دەگەنىمىز - ۇلتتى دامىتۋ قامى. ۇلتتى ساقتاپ وتىراتىن دا، نە بولماسا، ىشتەي ءىرىتىپ قۇرتاتىن دا وسى - قوعامدىق عىلىمدار. سوندىقتان دا ەرتەڭىن ويلاعان  ەلدەر قوعامدىق عىلىمدارعا كەلگەندە، قاراجاتتى ايامايدى. 

قوعامدىق عىلىمداردىڭ يدەولوگيالىق سىپاتى بار. زاماننىڭ وزگەرۋىمەن بىرگە قوعامدىق عىلىمدار دا وزگەرىپ، ۇلتتىق سانا-سەزىمنىڭ جەتىلە تۇسۋىنە قىزمەت ەتەدى.  يدەولوگيا ءوز كەزەگىندە وزىنە كەرەكتى ماتەريالداردىڭ بارلىعىن وسى قوعامدىق عىلىمدىردان الادى. ۇلتتىق دامۋ جولدارىن عىلىمي تۇرعىدان دۇرىس انىقتاپ، نەگىزدەي العان ۇلتتىق يدەولوگيا عانا قوعامدى دۇرىس باعىتقا سالا الادى.  مىقتى يدەولوگياعا سۇيەنگەن ۇلتتىڭ دامۋى دا دۇرىس باعىتتا بولادى. سوندىقتان دا الەمدىك تاجىريبەدە ەرتەڭىن ويلاعان ۇلت، مەملەكەت ەڭ الدىمەن، قوعامدىق عىلىمدارعا نازار اۋدارىپ، ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن، قايدا، نە ىستەپ جۇرگەنىن انىقتاپ العاننان كەيىن بارىپ، بولاشاققا قاراي بەت الادى. سول بولاشاقتىڭ ىرگەتاسىن قالاي قالاپ، وسىدان 20-30-40 جىلدان كەيىنگى قازاقستاننىڭ يەلەرىن قالاي تاربيەلەپ جاتىرمىز دەگەن سياقتى ماسەلەلەر بۇگىنگى كۇنى كۇن تارتىبىنە وتكىر قويىلىپ وتىر. 

ءتىل - ۇلتتىڭ جانى.  «ءسوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى» (احمەت بايتۇرسىنۇلى). سوندىقتان دا دامىعان ەلدەر ەڭ الدىمەن، ءتىلىن دامىتۋعا، سول ءتىلدىڭ قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قولدانىلۋىن، دامۋىن  قامتاماسىز ەتىپ وتىراتىن جاعدايلار جاساپ، مۇنىڭ بارلىعىن عىلىمي تۇرعىدان نەگىزدەپ وتىرادى. ءتىل دە جاندى ورگانيزم سياقتى. سوندىقتان دا ونىڭ دامۋى بارىسىندا تۋىنداپ وتىراتىن ءتۇرلى پروبلەمالاردى عىلىمي تۇرعىدان شەشىپ، باعىت-باعداردى انىقتاپ وتىرۋدىڭ ماڭىزى زور. 

وسى جەردە تاعى ءبىر ماسەلە بار. جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى نەگىزىنەن، ينتەرناتسيونالدىق سىپاتتا بولسا، گۋمانيتارلىق عىلىمداردىڭ باستى ماقساتى ۇلتتىڭ قالىپتى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ بولعاندىقتان دا  ۇلتتىق تىلدە كورىنىپ، ۇلتتىق سىپات تانىتادى. سوندىقتان دا قازاق ءتىل ءبىلىمى، قازاق ادەبيەتى، قازاق تاريحى، قازاق فيلوسوفياسى، قازاق پەداگوگيكاسى، قازاق پسيحولوگياسى، قازاق ونەرى سەكىلدى ۇلتتىق مازمۇنداعى قوعامدىق عىلىم سالالارى بويىنشا زەرتتەۋلەردى باسقا ەلدەر، ءبىرلى-جارىم ماماندار بولماسا، ونشا قاجەت ەتە بەرمەيدى. سوندىقتان دا  قازاق تىلىندە جازىلاتىن قوعامدىق عىلىمدار بويىنشا جازىلعان زەرتتەۋلەرگە قويىلاتىن تالاپتاردى جاراتىلىستانۋمەن بىردەي ەتۋگە مۇلدەم بولمايدى. كەرىسىنشە، گۋمانيتارلىق عىلىمداردىڭ عانا ەمەس، جاراتىلىستانۋ زەرتتەۋلەرىنىڭ دە ۇلتتىق تىلدە جازىلۋىنا ەرەكشە ءمان بەرىلۋى كەرەك. قازاق عىلىمى الدىمەن، قازاققا قىزمەت ەتۋى ءتيىس ەكەندىگى ءاردايىم ەستە  بولۋى ءتيىس. 

عىلىمنىڭ قازاق تىلىندە دامۋى ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ ومىرشەڭدىگىن ارتتىرىپ، قاۋىپسىزدىگىن ساقتايدى. قازاق ءتىلىنىڭ قازىرگى قازاق قوعامىندا مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى وزىنە تيەسىلى ورنىن الا الماي وتىرۋى، سونىڭ سالدارىنان دا كوپتەگەن ۇلتارالىق ماسەلەلەردىڭ ءوز شەشىمىن تابا الماي  جاتۋى الەۋمەتتىك جاعدايلاردىڭ ۋشىعا تۇسۋىنە الىپ باراتىندىعىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىر. 

الاش ارداگەرلەرى  ۇلتتىق تاربيە الماعان ۇلتىنا قىزمەت ەتە المايدى دەپ ەسكەرتكەن. مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگى، بولاشاعى ەڭ الدىمەن، ونىڭ تىلىنەن، اتاپ ايتقاندا، مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا قولدانىلۋىنان كورىنەدى. كۇندەلىكتى قارىم-قاتىناستان باستاپ، قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا  قولدانىلماعان ءتىلدىڭ، سونىمەن بىرگە ۇلتتىڭ دا بولاشاعى - بۇلىڭعىر.

وڭتۇستىك افريكا  ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كىرەبەرىسىندە  «كەز كەلگەن ۇلتتى جويۋ ءۇشىن اتوم بومباسىنىڭ، نە بولماسا، الىس قاشىقتىققا ۇشاتىن راكەتانىڭ قاجەتى جوق. تەك ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن تومەندەتىپ، ەمتيحاندى وتىرىك تاپسىرۋعا رۇقسات قانا قاجەت»-دەگەن جازۋ تۇرعان  كورىنەدى. سوندا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ قۇلدىراۋى دەگەنىمىز ۇلتتىڭ جويىلۋىنا اپارار بىردەن-ءبىر تۋرا جول بولىپ تۇر عوي.

ءاربىر حالىقتىڭ مەملەكەتتىك شەكارالارمەن بولىنگەن ءوز ەلدەرى بار. سول سياقتى ءاربىر ادامنىڭ تىلدىك شەكارالارمەن شەكتەلگەن، سول تىلدە جاسالىنعان  رۋحاني الەمى تاعى بار. ادام دا، حالىق تا ماتەريالدىق جاعىنان قانشاما شىلقىعان باي بولعانىمەن دە رۋحاني جاعىنان جەتىلمەي جاتسا، ول قوعامدىق ومىردە مىقتىلىق تانىتا المايدى. ۇلتتىق رۋحقا، جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا ارقا سۇيەگەندە  عانا ادام ءوز زامانىنا لايىقتى ءومىر سۇرە الادى.

ءتىل مىقتى بولماي، رۋح مىقتى بولمايدى. رۋحى جوعارى ەل سانى مەيلى، از بولسىن، مەيلى، كوپ بولسىن، ەشقاشان دا جوعالمايدى. سول ۇلتتىڭ ءتىلىن،  سول تىلدە جاسالىنعان رۋحاني قۇندىلىقتارىن جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرىپ، ۇلتتىق، ازاماتتىق سانا-سەزىمىن قالىپتاستىراتىن - ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ، ۇلتتىق تاربيە جۇيەسى. ولاي بولسا، وزگە جۇرتتاردىڭ بۇل سالاداعى وزىق تاجىريبەلەرىنەن ۇيرەنە وتىرىپ، جاس ۇرپاقتى تاربيەلەۋدىڭ زامانعا لايىقتى ۇلتتىق ۇلگىسىن جاساۋ - بۇگىنگى كۇننىڭ الدىندا تۇرعان اسا ماڭىزدى ماسەلە. 

دانداي ىسقاقۇلى،

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.    

Abai.kz