زاۋزا (اڭگىمە)
الەم ۆيرۋستار شابۋىلىنا ۇشىرادى. بۇل – عالىمدار عانا شايقاساتىن بيولوگيالىق مايدان...
قاستاندىق تەورياسى مەن ستراتەگياسىن ازىرلەگەن توپ، اقپارات مايدانى مەن بيولوگيالىق شابۋىلىن قاتار قولدانادى. ونىڭ اسەرى وتە كۇشتى، ولار تەز ناتيجەگە قول جەتكىزەدى. دۇنيەجۇزىنە تيگىزەر زالالى اسا زور، ال پايداسىن وسى ات توبەلىندەي مۇددەلى توپ كورەدى...
اڭگىمە
ءى
ويىنشىقتاي عانا قىزىل ماشينا يىنتىرەسكەن كولىكتەردىڭ اراسىنان سىناپتاي سىرعي كەپ، بۇرىلاتىن بەلگىسىن قوستى دا سولعا قاراي ىڭعايلاندى. رۋلدەگى كوزى بوتالاعان ادەمى كەلىنشەك الدىنداعى پيكاپقا تۇمسىعىن تىرەي تەجەگىشتى باستى. سۇيرىكتەي ساۋساقتارىن كەربەزدەنە كوتەرىپ، ماڭدايىنداعى كۇن قاعاردى ءتۇسىردى دە ايناعا سۇزىلە قادالدى. باسىن وڭعا، سولعا قيقايتىپ، جۇمىستان كەيىنگى تالىققان قاراشىعى مەن كوزىنىڭ اياسىنا ءۇڭىلىپ، بەت-ءجۇزىن باجايلادى.
– باكتەريالار جەپ قويعان جوق پا ەكەن مەنى؟ – وزىنە-ءوزى ازىلدەي ءتىل قاتتى. سوسىن، جۇرگىزۋشىگە ارنالعان ءدال ورتاداعى ايناعا ىلىنگەن ۇكىنىڭ اراسىنان كىشكەنتاي مەدالونداعى اپپاق قۋداي كيىنگەن اجەنىڭ بەينەسىنە قاراپ، جىميىپ كۇلدى. بالا كۇنگى ەركەلىگى ەسىنە ورالدى.
– اپا!
ءىس تىگىپ وتىرعان اپاسى اۋەلگىدە بىردەن نەمەرەسىنە ءۇن قاتا قويمايدى.
– اپا دەيم! اپا!
– نە، كۇنىم؟
– «زاۋزا» دەگەن نە ماعىنا بەرەدى؟
– جۇلدىزدىڭ اتى عوي قۇلىنىم. – قارا كەمپىردىڭ ەرىنى ءشۇيىرىلىپ، يەگى سوزىلا، نەمەرە قىزىنا مەيىرلەنە ءۇن قاتتى. – مامىر ايىنىڭ بالاما اتاۋى.
– مەنىڭ اتىمدى نەگە «زاۋزا» دەپ قويعانسىزدار؟ – ۇناماي تۇرعانىن بايقاتىپ، بۇرتيا قومپىلدادى.
– كوكتەمنىڭ كەلىستى كەزىندەي عۇمىرىڭ شۋاققا تولى، جايقالعان گۇل-قۇراقتاي ۇنەمى جاس قالپى، ءارلى بولسىن دەگەنىمىز عوي.
– سارىاتان-زاۋزا دەگەن ەرتەگى ايتاتىن ەدىڭ ...
– ءيا، سول اڭىزداعى زاۋزا قىز سياقتى باتىر، وتباسىڭا، تۋعان-تۋىستارىڭا قامقور بولسىن دەگەن نيەتىمىز-تىلەگىمىز، قۇلىنىم.
– ول قىز تۇيەمەن وتىنعا بارىپ، ءۇسىپ ولەدى عوي...
– قايداعىنى ايتپا.
ويىن جەتەلەپ، قۇلاعىنا تىعىندالعان ۇنقاتقىشتان ءبىر قالىپتى توگىلگەن سازدى اۋەن شورت ءۇزىلدى دە، سمارتفونىنىڭ شىنىعا شاشىلعان مونشاقتىڭ ۇنىندەي جادىنا ءسىڭىستى قوڭىراۋى ەستىلدى.
– ءيا، قىرانىم! – كۇيەۋىن «قىرانىم» دەپ اۋەكتەتەتىن.
– جۇمىستان شىقتىڭ با، جان؟
– كەتىپ بارام.
– ەلدە ەرتەڭ توتەنشە جاعداي جاريالاناتىنى حابارلاندى.
– سوعان كەلىپ قالدىق قوي ءوزى.
– مەن جۇمىستان بۇگىن كەش قايتام، سونى ەسكەرتەيىن دەگەم.
– ۇقتىم...
قوزعالعان كولىكتەر لەگى اجەپتاۋىر تۇسقا دەيىن ىركىلمەي باردى دا، بوگەلدى. باعدارشامنىڭ قىزىل كوزى قايتا جانىپ ۇلگەردى. ەندى ەكى-ءۇش مينۋت كۇتەدى، ماقساتسىز سول جاق قاپتالىنا قارادى. ادامدار جاياۋجولمەن قۇلىقسىز ءىلبيدى، يىقتارى قۋىشىپ كەتكەندەي. قايسىبىرى اۋزى مەن مۇرىنىن بۇركەپ، ماسكا كيىپ العان. ويتكەنى بۇلار تۇراتىن «ن» قالاسىنان دا كوروناۆيرۋس دەرتىنە شالدىققان ناۋقاس تابىلدى. ءبىرتۇرلى اياپ كەتتى. «بەيشارالار ءبارى ءومىرى ءۇشىن قورقادى عوي...»
ەسىنە جيىرماسىنشى عاسىردىڭ سوڭىنداعى حالىقتىڭ الداعى ءجۇز جىلدىقتان الدەنە كۇتكەن الاعىزعان ءحالى ورالدى. جۇرتتىڭ كوكەيىندە جاقسىلىق تا، جاماندىق تا قابات جارىستى. ءوزى دە بالا كوڭىلىمەن جاڭا عاسىردىڭ الپەتىنە الاڭدايتىن. تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەلى جەتى-سەگىز جىل عانا ۋاقىت ءوتتى، جۇرتتىڭ جاعدايى ءماز ەمەس، ەكونوميكا ماندىماعان. بىراق، اۋزىمەن قۇس تىستەگەن مىقتىلار بار ەدى. ەلدىڭ سونداي تايعانىنا اينالعان ازاماتىنان جۋرناليستەردىڭ ءبىرى كوپشىلىكتىڭ كۇپتى دۇنيەسىن بىلگىسى كەپ، «قازاق جيىرماسىنشى عاسىرعا نەسىمەن بارادى؟» دەپ سۇراعان ەكەن. سوندا ۇلتتىڭ قايماعىنا جاققان الگى جانى ءجويت «قازاق 21 عاسىرعا سوزبەن بارادى» دەدى ىنجىلدەگى ەڭ العاشقى سويلەمنىڭ ءوڭىن ءسال وزگەرتىپ. ءىنجىلدى وقىماعان قازاقتار ونىڭ ءلامىن اۋليەلىكتەي كوردى. ول بار بولعانى اللادان دا قىمسىنباي قۇدايدىڭ ايتقانىن ۇرلاپ، ءوڭىن اينالدىرىپ ەلگە جەتكىزدى. ويتكەنى، ءسوزدىڭ نوبايىن باسقا نىشاندا قايتالاۋ ونىڭ كانىگى كاسىبى بولاتىن. انگىلباي دەگەن دوسىنىڭ ەڭبەگىن پايدالانىپ، «انگل ي يا» اتتى كىتاپ شىعارعان تالانتتى ادام، الەم وركەنيەتىنەن وقشاۋلاعان تەمىر قۇرساۋدان ەندى قۇتىلعان قوعامدى ءسويتىپ، ءدۇر سىلكىنتكەن.
زاۋزا كۇلدى. بالاداي اڭعال حالقىنا كۇلدى. مىنە، سول جاڭا عاسىردىڭ جيىرماcىنشى جىلى دا سۋسىلداي ءوتىپ بارادى، قازاق قازىرگى ۋاقىت كەڭىستىگىنە نەسىمەن كەلدى؟ ۇرەي، جاسقانشاقتىق، ءتىلسىز، ءدىلسىز كەمباعالدىعىمەن... ال، حالىقتىڭ ماڭدايىنا اينالعان ازامات سو قالپى پافوستىق سوزىمەن توپ الدىندا ءجۇر.
تۋ سىرتىنان ماشينانىڭ پەپىلدەتكەن ءۇنى شىقتى. ويعا باتىپ كەتىپتى، جىلجۋى كەرەك ەكەن...
كەلىنشەك كولىگىن پاركينگتە قالدىردى دا ءتورتىنشى قاباتتاعى پاتەرىنە ليفتىمەن كوتەرىلدى. ۆاننانى تولتىرىپ، سۋدا جاتىپ كۇنى بويعى اياعىنان تىك تۇرىپ شارشاعانىن باسقىسى كەلدى. سوڭعى كەزدە ءجيى الاڭدايتىنى ءوزىنىڭ بالا كوتەرمەي جۇرگەنى. دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا قۇرساقتاعى قوس تۇتىكتىڭ ءبىرى ەمبريوننىڭ دامۋىنا قابىلەتسىز. «كىشكەنتاي قىزىم بولسا عوي» دەپ ويلادى. «بىراق، كازىرگى الەمدە ىندەت تاراپ جاتقان ۋاقتا ونى قالاي ساقتاي الار ەدىم؟» دەپ، قينالىپ قالدى. ۋايىم يەكتەگەن قالپى جىلى ۆانناعا اپپاق اياقتارىن مالا بەردى. ىزىنشە تۇلا بويىمەن كوپىرشىك اتقان سۋعا گۇمپ بەردى دە، جارتى مينۋتتىڭ شاماسىندا قايتا كەۋدەسىن شىعاردى. تىپ-تىعىز انارىن سۋ مەن كوبىك قىتىقتادى. القوڭىر بوبەشىگى الدەنەدەن دىز-دىز ەتىپ، الپىس ەكى تامىرىن ەلەكتر تولقىنى قۋالاي جونەلدى. ەرىكسىز سۇيرىكتەي ساۋساقتارىمەن ومىراۋىن ايالاي سيپاپ ءوتتى. ودان سايىن ماساڭ حال كەشىپ، ءوز-وزىنەن قىستىعا ۇيالدى.
ءتاتتى شاعىنىڭ شاق-شالەكەيىن شىعارىپ، سمارتفون بەبەۋلەي جونەلدى. قوڭىراۋ ۇنىنەن باستىعى حابارلاسىپ جاتقانىن ۇقتى. قولىن ورامالمەن ءسۇرتىپ، سەنسوردەگى جاسىل دومالاقتى ساۋساعىمەن ىلە سىرعىتتى.
– زاۋزا، شۇعىل جۇمىسقا جەت!
– جايشىلىق پا؟
– سوڭعى ەكى ايدا توتەنشە جاعدايدا جۇمىس ىستەپ جاتىر ەمەسپىز بە؟ – ۆيرۋسولوگيا مەن باكتەريولوگيا زەرتحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەرلان كەڭەسبايۇلى ساۋالىنا ساۋالمەن جاۋاپ قاتتى.
«ن» قالاسىنىڭ كوشەسىندەگى كولىكتەر لەگى ءالى تىعىز، يىنتىرەسەدى.
ورتالىققا تايانىپ قالعانىندا قۇلاعىنا تىعىندالعان ۇنقاتقىشتان تاعى دا باستىعىنىڭ قوڭىراۋى شىلدىرلادى. سۇق ساۋساعىمەن اپپاق نوقاتتى باستى.
– عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا كەل.
– ۇقتىم.
ينستيتۋتتىڭ شامى سامالاداي جانعان كەڭ اۋلاسىندا ەرلان كەڭەسبايۇلى مۇنى كۇتىپ تۇر ەكەن. وڭ قولىمەن شاشىن كەيىن سەرپىپ، بۇعان قارسى ءجۇردى.
– سەنىڭ قاتىسۋىڭ قاجەت. – ونىڭ ءۇنى اقتالعانداي ەستىلدى. – ەپيدەميولوگ، ينفەكتسيونيستەر مەن ۆيرۋسولوگتاردى شۇعىل جيناپ جاتىر.
بۇلاردى كۇتىپ العان مامان باستاپ اكەپ، شاعىنداۋ كابينەتكە جايعاستىردى. وزدەرىنىڭ سوڭىنان الا ەنگەن شاشى قۋداي، ۇزىن بويلى ادام ىلگەرىگە وزىپ، ءبىر-ەكى قادام العا شاقتى.
– سالەمەتسىزدەر مە، قادىرلى ارىپتەستەر. جۇمىستان كەيىنگى ۋاقىتتارىڭىزدى قيىپ كەلگەندەرىڭىزگە راقمەت. مەن – عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ءسابيت مۇراتۇلى. – قازىر ءبىز عانا ەمەس، الەم – ۇلكەن سىناق الدىندا. ءتاجتاجالى ءوز الدىنا، وعان قابات بۇرىن جوق ناۋقاستار بەلەڭ الۋدا. سونىڭ ءبىرى، ادامدار كۇيزەلىستەن بوركەمىككە اينالىپ، توقتاۋسىز جىلايتىن كەسەلگە ۇشىرادى. بۇل – نەۆروز، پسيحوز دەرتىنەن بولەك سىرقات دەپ بولجايمىز. وسى بەيمالىم دەرتتىڭ جايىن شۇعىل سىزدەرمەن بىرگە قاراستىرۋدى ءجون كوردىك. سونداي ناۋقاستىڭ بىرەۋى قازىر مىنا، – وڭ بارماعىمەن قابىرعانى نۇسقاپ كورسەتتى، – ينتەنسيۆتى ەمدەۋ پالاتاسىندا وتىر. بارلىعىڭىز جاۋاپتى جەردە، اسا قۇپيالى ورىندا قىزمەت ەتەسىزدەر، دەرتكە ۇشىراعان جاي كىسى ەمەس، ناۋقاس ادام جايىندا ەشكىمگە ءتىس جارمايتىندارىڭىزدى بىلەم، سوندا دا ەسكەرتەم. ءبىزدىڭ جۇمىس ۇستىندەگى كەڭەسىمىزدىڭ ءوزى بەينەكامەراعا جازىلىپ جاتىر. پاتسيەنتپەن ءسىزدىڭ ارالارىڭىزدان ءبىر مامان سويلەسىپ، جاعدايىن بايقاپ كورسىن. قالعانىمىز مىنا مونيتور ارقىلى ونىڭ ساۋلىعىنا، قازىرگى حال-كۇيىنە تەرەڭ ءۇڭىلىپ، تالداۋ جاسايىق. كونسيليۋم ناتيجەسى نەگىزىندە ەم-شارالارىن بەكىتەمىز. ال، كىمدى ۇيعاراسىزدار؟ – دەدى.
ءبارى ارالارىنداعى جالعىز ايەل زاۋزاعا نازار اۋداردى.
– ناۋقاسپەن ءسىز سويلەسىڭىز، ادەمى بويجەتكەندى كورگەندە سىرقات جان، بالكىم، باسقاشا كۇيگە تۇسەر، – دەپ، ديرەكتور ورىنباسارى وڭ قاپتالداعى كابينانىڭ ەسىگىن اشىپ، ىشكە وتۋىنە يشارا تانىتتى.
ناۋقاسپەن ەكى ارا شىنى قابىرعامەن بولىنگەن. شاعىن ستول مەن ورىندىق قويىلىپتى. ستول ۇستىندە ميكرافوننىڭ بويى قىلتيادى. ورىندىققا جايعاسقانىندا ارعى بەتتەگى ادامدى كورىپ، ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى. بۇل – مۇناي مەن گازدىڭ قوجاسى، تانىمال ميللياردەر وليگارحتىڭ ءبىرى ەدى. الدىندا جاتقان ءبىر جاپىراق قاعازعا ءۇڭىلدى: «قيمانوۆ بولات اسقارۇلى» دەگەن جازۋعا كوزى ءتۇستى.
– سالەمەتسىز بە، بولات اسقارۇلى! مەنىڭ ەسىمىم – زاۋزا. قالىڭىز قالاي؟
– سالەمەتسىز زاۋزا.
– بۇل دەرتكە قاشان شالدىقتىڭىز؟
– بۇگىن. تاڭەرتەڭ تەلەديداردان ەلىمىزدەگى تۇرمىسى وتە تومەن كەدەيلەردى كورىپ، قايداعى ءبىر ۋايىم جايلادى. ادامداردىڭ نەسىبەسىن جىرعانىما، وزگە دە كوپ جايتقا جەكە باسىمدى كىنالى سەزىندىم. ءوزىمدى ۇستاي الماي، ەركىمنەن تىس ەگىلە جىلادىم.
– اياۋشىلىق سەزىم، ارينە، جاقسى... بىراق، ءوز-ءوزىڭىزدى بەرىك ۇستاۋ قولىڭىزدان كەلمەدى مە؟
– كەلمەدى. بۇرىن دا ولاردى سان مارتە كوردىم عوي، ءدال بۇلاي جانىم اشىپ، جۇرەگىم ەزىلمەيتىن.
– «جانىم اشىدى» دەيسىز بە؟
– ءيا. نەگە بوركەمىك بولىپ كەتكەنىمدى... – ناۋقاس ءسوزىن ىركىپ، توسەگىنىڭ ۇستىندە وتىرىپ قالدى. – بەس-التى مينۋت ەڭكىلدەپ جىلاعاننان كەيىن جەڭىلدەپ قالدىم، كوز جاسىم تيىلدى.
– ونداي حالگە قانشا رەت دۋشار بولدىڭىز؟
– وسى ۋاقىتقا دەيىن ءۇش-ءتورت مارتە قايتالاندى.
– قازىر قالايسىز؟
– جاقسىمىن، الايدا، مۇرىنىم ءيىس سەزبەيدى.
– ءيىس سەزبەستەن وزگە، جايسىزدىق جوق پا بويىڭىزدا؟
– جوق.
– ال ءسىزدىڭ جاقىندارىڭىزدان نەمەسە قىزمەتتەس ارىپتەستەرىڭىزدەن مۇنداي حالدى باسىنان وتكەرگەندەرى بار ما؟
– بىلمەيمىن. سوڭعى جارتى تاۋلىك وسىندامىن، بەيحابارمىن.
– بۇل جەرگە قالاي كەلدىڭىز؟
– مەنىڭ ەشقاشان مۇنداي ءحالىمدى كورمەگەن كومەكشىلەرىم شوشىپ كەتىپ، دەرەۋ وسىندا جەتكىزدى. سودان بەرى دارىگەرلەر ءتۇرلى اپپارتقا سالىپ، قاراپ جاتىر.
– بۇرىن ناۋقاستىڭ بەلگىلەرى بايقالعان جوق پا؟
– جوق. اعزامداعى ءسال سىرقاتتى بىلسەم، الدەقاشان شەتەلگە قارالۋعا كەتەتىن ەدىم عوي.
وسى كەزدە ار جاعىنان پالاتاعا مەيىربيكە ەنىپ، الدەبىر قۇتىلاردى اشىپ، كەزەك-كەزەك ناۋقاستىڭ مۇرىنىنا اپاردى. سوسىن، بۇعان قاراپ، باسىن شايقادى.
زاۋزا كابينادان كابينەتكە كەرى شىققانىندا ونداعىلاردىڭ ءبارى ناقتى بايلامنىڭ ۇشتىعىنان ۇستاي الماي، ءارى-ءسارى حالدە ەكەنىن بايقادى.
– ءبىز مۇندا جيىلىپ وتىرعاندار ۆيرۋسولوگ، ەپيدەميولوگ، ينفەكتسيونيستەرمىز، مىنا ناۋقاسقا قانشالىقتى قاتىسىمىز بار؟ – دەدى ەرلان كەڭەسبايۇلى ينستيتۋت ديرەكتورى ورىنباسارىنا توتەسىنەن، ەل ورىنعا وتىرعاندا شاقىرعانعا رەنجىگەندەي. قيعاش بىتكەن سىعىر كوزدەرى ۇلكەيىپ اپتى.
– بۇل ءبىزدىڭ قالاداعى العاشقى وقيعا ەمەس، – دەپ بوگەلىپ، ءسابيت مۇراتۇلى الدىنداعى ءتورت-بەس ادامعا نازارىن جۇگىرتتى. مىنا جاڭالىققا ءبارى ۇدەرە تومساردى. ارادا ورناعان تۇسىنبەۋشىلىكتى ەندى اڭعارعان ديرەكتور ورىنباسارى، – جوق، العاشقى وقيعا، – دەدى قايتا جانۇشىرىپ، داۋسى قاتتىرىق شىقتى. – بۇگىن، ءبىر كۇندە، ءدال وسىنداي تۇسىنىكسىز ناۋقاسپەن ەلىمىزدە 9 ادام تىركەلدى. سونىڭ ۇشەۋى «ن» قالاسىندا.
كابينەتتە ۇنسىزدىك ورنادى.
– ءتاجتاجالىنان كەيىن عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى اقپاراتتىق حالىقارالىق بايلانىستى ارتتىرعان. – ءسابيت مۇراتۇلى قايتا ءسوزىن جالعادى. – ءدال بۇگىنگى كۇندە، وسىنداي بەيمالىم سىرقاتپەن، ياعني، سەبەپسىزدەن-سەبەپسىز ۋايىمعا سالىنىپ جىلاۋ جايى بەلەڭ الدى. ءارتۇرلى مەملەكەتتەردە ەكى ءجۇزدىڭ ۇستىندە ناۋقاس تىركەلدى. كوروناۆيرۋس ىندەتىنىڭ تۇسىندا بۇكىلالەمدىك دەنساۋلىقساقتاۋ ۇيىمى بۇعان قاتتى الاڭداۋدا.
– سوندا، تەز تارايتىن جۇقپالى ىندەت دەپ ويلايسىز با؟
– ولاردىڭ ءبىر-بىرىنە جۇعۋ مۇمكىندىگى نولگە تەڭ. ەشكىم ەشكىممەن قاتىناسپاعان. بىراق، ءبىر ساتتە بەلەڭ الۋى – ىندەتتىك سيپاتقا يە. سوندىقتان سىزدەردى شۇعىل جيناپ وتىرمىز. ونىڭ ۇستىنە العاشقى پاتسيەنتىمىز – ەلدىڭ ەڭ قۇرمەتتى ازاماتى.
– مىنا ناۋقاس تۋرالى تۇنىمەن ويلانايىق، ەرتەڭ ساعات 11-گە ەم-شارا جوسىعىنىڭ جوباسىن ۇسىنىپ كورەلىك، – دەدى جيىلعانداردىڭ اراسىنان بىرەۋى.
كونسيليۋمعا شاقىرىلعاندار سىرتقا شىققانىندا قالا ءتۇن قۇشاعىندا ەدى.
– بالە دەگەن اياق استى، ءا-ءا. – ەرلان كەڭەسبايۇلى وزگەلەرمەن ساۋ بول ايتىسىپ، زاۋزا ەكەۋى كولىككە بەتتەگەندەرىندە جاسىق ۇنمەن سىبىرلادى. – سويلەسپەك تۇگىلى ماڭىنا جۋىي المايتىن ادام، ءبىر ساتتە مۇساپىرگە اينالعان.
ارىپتەسى ۇندەمەي كەلىستى.
– قايىرلى ءتۇن! ەرتەڭ ءبىزدى قارقىندى جۇمىس كۇنى كۇتىپ تۇر. – قولىن كوتەرىپ، اماندىق ايتقان زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى كولىگىنە ءمىندى.
كوشەدەگى ماشينالار اعىنىمەن كەلە جاتىپ، زاۋزا زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ بارىسىن ەسىنە الدى. كوروناۆيرۋسقا ازىرشە ەكپە دە، جولىن كەسەتىن ءدارى دە جاسالعان جوق. ال، ۆيرۋس بولسا اۋادا ۇشىپ ءجۇر نەمەسە ءارتۇرلى زاتتار ارقىلى تاراۋدا، كەز كەلگەن ۋاقىتتا قاتەرلى. اعزاعا تۇسىسىمەن كۇردەلى مۋتانت ميكروبتارعا اينالىپ، ساناۋلى كۇندەردە تىنىس جولدارىن زاقىمدايدى.
ۆيرۋستىڭ تىرلىك كەشەتىن ورتاسى كوزگە كورىنبەيدى، ول ادامزاتقا پارالەلل الەمدەگى تىرشىلىك يەسى. ءتاجتاجالدى اعزاعا تۇسپەي تۇرىپ زالالسىزداندىراتىن جاڭا گەنەتيكانى زەرتحانادا ازىرلەۋگە كىرىسكەندەرىنە ەكى ايدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى. ونىڭ مىندەتى – كومپيۋتەردىڭ انتيۆيرۋس باعدارلاماسى سياقتى، تاجالدىڭ كوزىن كەڭىستىكتە جويۋى ءتيىس. وسى ماقساتتا بۇلار «تاجگە» قارسى ارەكەت ەتەتىن ۆيرۋستى ويلاپ تابۋعا جانىن سالا كىرىسكەن.
قۇلاعىنا تىعىندالعان سىمسىز ۇنقاتقىشتان جادىنا ءسىڭىستى شاشىلعان مونشاقتاردىڭ تىرس-تىرس دىبىسى ەستىلدى. وڭ قولىنىڭ سۇق ساۋساعىنىڭ ۇشىن اپارىپ، نوقاتتاي عانا ۇنقاتقىشقا تيگىزدى.
– مەنى جوعالتىپ الدىڭ با، قىرانىم؟
– ءيا سولاي بولدى.
– اياق استىنان جۇمىسقا شاقىرتىپ، عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا جينالىسقا باردىم.
– «مەنىڭ جۇمىسىم قاۋىرت پا؟» دەسەم...
– تاياۋ قالدىم.
ەسىكتى اشىپ، ىشكە ەنگەنىندە قولىندا انتيسەپتيگى بار سانات جىميا قارسى الدى.
– ءبىزدىڭ تابالدىرىقتى ءبىر تال ۆيرۋس تا اتتاماۋى كەرەك.
زاۋزانىڭ سىقىلىقتاعان ەركە كۇلكىسى سىڭعىراي ەستىلدى. ىزىنشە ايەل ءسال يلىگىپ، سالالى ساۋساقتارىن كۇيەۋىنە قاراي سوزدى. ەرى ونىڭ الاقانىنا ءيسىن بۇرقىراتىپ، قوزدىرعىشقا قارسى سۇيىقتى سىزدىقتاتا اعىزدى. سوسىن، بىلعارى كۋرتكاسىن شەشىپ اپ، شكافقا ءىلدى.
قولىن جۋىپ، جاتىن بولمەسىندەگى اينا الدىندا وتىرعانىندا كۇيەۋى ستاقانعا قۇيىلعان ايران اكەپ ۇسىندى.
– بۇگىن ءبىر دەمالايىن دەپ ەدىم... – ستاقاندى قولىنا الا بەرىپ، ءتىل قاتتى.
– جارايدى، جۇمىستى قويشى... بىتپەيدى. – ەرى تۋ سىرتىنان كەلىپ، ايەلىن قۇشاقتادى دا ايران جۇققان ەرنىنەن ءسۇيدى. زاۋزا ىدىسىن اينا الدىنا قويدى دا، ساناتتىڭ موينىنا اق بىلەكتەرىن ارتا بەردى...
ءىى
تاڭەرتەڭ كوفەسىن ءىشىپ وتىرعانىندا اس ۇيگە سانات كەپ ەندى.
ەكەۋى شاڭىراق قۇرىپ، وت تۇتەتكەندەرىنە ءۇش جىلدان اسىپ بارادى. ءبىر كوكەيىنە قونبايتىنى – ول ورىسشا سويلەيدى. قانشا جانىن سالعانىمەن كۇيەۋىنىڭ بەتىن انا تىلىنە بۇرا المادى. قازاقشا ءتىل قاتسا دا، ورىسشا جاۋاپ الادى. ونىسىن ايىپ رەتىندە الدىنان تارتپايىن دەپ، ەركەلەتىپ «ورەل موي» دەپ قويادى. ەرى «دوروگايا»، «دۋشا مايا» دەگەن ورىستىڭ كەڭەتەك ۇعىمىنان ءارى بارمادى.
– قىمباتتىم، قالاي ۇيىقتادىڭ؟
– جاقسى. – بۇعان مەيىرلەنە ەڭكەيىپ، جانىنا تايانعان كۇيەۋى بەتىنەن ءوپتى.
تاڭعى استارىن اسىعىس ءىشىپ، ەرلى-زايىپتىلار تەز-تەز كيىندى دە، سىرتقا ۇمتىلدى.
سانات كەڭسەسىنە كەلگەنىندە ءبىر كابينەتتە وتىراتىن ەكى جىگىتتىڭ بىرەۋى رينات جۇمىستى باستاپ كەتىپتى.
– «تسيفرلى قازاقستان» وڭاي ەمەس، سالەم! – تابالدىرىقتان سويلەي اتتادى.
– «توتەنشە جاعدايىڭ» قۇتتى بولسىن، ايتيشنيك!
– باعدارلامانىڭ «نەگىزگى انالىعى» قايدا ءجۇر؟
– «اتالىعى» دە. قازىر كەپ قالار.
ەكەۋى قولدارىن ۇسىنا بەردى دە، ىندەت كەزىندە ولاي امانداسۋعا بولمايتىنى ەستەرىنە ءتۇسىپ، «ەھ» دەپ اۋانى كوسىپ، كەرى اينالدى.
كومپيۋتەرىن ىسكە قوسىپ، جۇمىس باستاۋعا ازىرلىككە كىرىسكەنىندە بىرگە وتىراتىن ءۇشىنشى جىگىت جاپسارباي توبە كورسەتتى. ماسكا كيىپ اپتى.
– سالەم! كوشەدە كولىك سيرەك، ادام از، الدەبىر جامانشىلىق ءتونىپ كەلە جاتقانداي، – دەپ، بۇل دا قومپىلداي كىردى.
– سالەم!
– كەشەگى رەتكە كەلتىرگەن باعدارلامانى جۇكتەيتىن جانە كەرى قايتاتىن كودتارىن جازىپ، تەستىلەۋگە وتىرايىق. – پورتفەلىن ستول ۇستىنە قويىپ جاتىپ، ەكەۋىن كوزىمەن ءسۇزىپ ءوتتى.
ەشكىم ەشتەمە دەمەدى، جاڭاعى ازىلگە سۇيەنگەن قارقىندارى ساپ باسىلدى. كومپيۋتەرمەن جۇمىس جاسايتىن ماماندار سويلەگەندى ۇناتپايدى، ءبارىن ءۇنسىز اتقارىپ داعدىلانعان. سويلەسسە، اعىلشىن تىلىندە جازىلعان نۇسقاۋلىقتارمەن، عالامتورمەن سويلەسەدى.
بولمەنى ءولى تىنىشتىق جايلادى. اركىم ءوز شارۋاسىمەن ءوزى بولىپ، وقشاۋلانىپ كەتكەن. كەيدە ولار جۇمىسقا بەرىلگەن كەزدە كابينەتتە وزگە ادامنىڭ بارىن دا ۇمىتادى. كەنەت، ساناتتىڭ كوڭىلىن ەڭكىلدەپ جىلاعان ادامنىڭ ءۇنى ءبولدى. باسىن كوتەرىپ قارادى دا جاپساربايدىڭ بودا-بودا بولىپ وتىرعانىن كوردى. مۇنىڭ اتىپ تۇرعانىن، ءوڭىنىڭ وزگەرىپ كەتكەنىن رينات تا اڭداپ، قۇلاققابىن شەشىپ، توسىن جايتقا تۇسىنبەي قارادى. اتپالداي ازاماتتىڭ يەگى كەمسەڭدەپ، كوزىنەن بۇرشاق-بۇرشاق جاسى اققان كەيپى سەلك ەتكىزدى.
– نە بولىپ قالدى؟
جانىنا جەتىپ بارعان سانات جاپساربايدىڭ يىعىنان ۇستادى.
– مەن ونى مۇگەدەك جاسادىم.
– كىمدى؟
– كور-ءشى-ءنىڭ قىزى-ىن. – سولقىلداپ ازەر سويلەدى.
كىشكەنتاي بالا كەزىندە قىستاۋدا موتورلى قۇدىق تۇراتىن. ونىڭ ۇلكەن دوڭعالاعىن اينالدىرسا، ول ار جاعىنداعى ءتىستى دوڭعالاقتى قوزعالىسقا اكەلەدى. ءتىستى ديسك جانىنداعى كەلەسى ءتىستى تەگەرشىكتى ىسكە قوسادى. شايناسقان ەكەۋىنىڭ اراسىنا بۇرشاقتاي تاستاردى تاستاپ، ولاردىڭ كۇلشە ۋاتىلاتىنىن تاماشالايتىن.
جاپسارباي ۇلكەن دوڭعالاقتى قىزىق كورىپ، زىر قاقتىردى. ول وزگەلەرىنە قاراعاندا وڭاي ءارى جەڭىل اينالادى. ال ونىڭ قاسىنداعى وزىنەن ەكى جاس كىشى كورشىنىڭ قىزى قولدارىن ءتىستى دوڭعالاقتىڭ ۇستىنە قويىپ، ەش قاپەرسىز مۇنىڭ تىرلىگىنە قىزىقتاپ قاراپ تۇردى. ول باياۋ جىلجيتىن. قارشاداي قىز بىلىنبەس قارقىنمەن ساۋساقتارى تاجالدىڭ اۋزىنا ءسات سايىن تايانىپ قالعانىن اڭدامادى. ءبىر كەزدە شار ەتكەن داۋىس شىقتى دا قىزدىڭ ساۋساقتارى ۇگىتىلىپ، قان ساۋلاي جونەلدى. بالا ءوزىنىڭ نە جاساعانىن ۇعىنبادى. كەيىن قىزدىڭ ساۋساقتارىن كەسىپ تاستادى.
كەشە كەشكىلىك سول جايت ەسىنە ءتۇسىپ، ءتۇنى بويى ۇيىقتاماعان. ەندى، مىنە، بەيشارانى مۇگەدەك جاساعانىنا ءوزىن جازعىرىپ، ايىپتى سەزىنە وكسيدى.
– ول قالاي كۇن كورىپ ءجۇر ەكەن؟ ماعان ىلعي لاعىنەت ايتاتىن شىعار؟ – جاپسارباي بۋلىعا سويلەدى.
جۇمىس جايىنا قالدى. مۇندايدى كۇتپەگەن سانات پەن رينات ابدىراي، اتپالداي ازاماتتى سابىرعا شاقىردى. ءارى، ونىڭ ارەكەتى اقىلعا قونبادى. سوسىن، جاپساربايدىڭ ۇيىنە قايتقانىن ءجون ساناپ، رينات جەتكىزىپ سالۋعا بىرگە شىقتى. كابينەتتە سانات جالعىز قالدى.
بۇل كەزدە زاۋزانىڭ دا شارۋاسى قىزا تۇسكەن. ۇستىنە ارنايى كومبينەزون، باسىنا دۋىلعا، قولىنا قولعاپ كيگەن. القىمىنا دەيىن تۇسكەن پلاستيك قالقانى بار ول ۆيرۋس تۋدىرعىش باكتەريالارمەن جۇمىس جاساپ جاتتى. الگىندە ەرلان كەڭەسبايۇلى ەكەۋى تاعى دا بۇعان دەيىن جاسالعان سىناق تۇرلەرىن ءبىر ءسۇزىپ شىققان. سوندا زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى:
– COVID-19-دىڭ قوزدىرۋشى بەساسپاپ قابىلەتى – عىلىمدى سارساڭعا سالدى، – دەدى ميكروسكوپقا قوسىلعان كومپيۋتەر مونيتورىنا ءۇڭىلىپ. – ونىڭ گەنەتيكاسى – توڭىرەگىندەگى مولەكۋلالاردى تەز مۋتاتسيا جاسايدى، سۇمدىق.
– سۇمدىقتارى كوپ – اقزانى مەڭدەپ، اسقىنۋ تسيكلىندا، ادەتتەگى قوزدىرعىشتارداي ۇنەمى بىردەي ۆيرۋس تاراتپايدى. ءاربىر تسيكل – مولەكۋلالاردىڭ جاڭا مۋتاتسياسىن اكەلۋدە. بۇل – ۇلكەن قاتەر. جۋىق ارادا وعان قارسى قولدانىلاتىن ەكپە مەن ءدارى-دارمەكتىڭ تابىلا قويۋى، سوندىقتان قيىن. – بيولوگيا عىلىمىنىڭ ماگيسترى زاۋزانىڭ پىكىرىن پروفەسسور زەيىن قويا تىڭدادى.
– ءيا، ءيا، بۇل – تابيعاتتا وزىنە قولايلى ورتادا پايدا بولعان بالە ەمەس، لابوراتوريادا قاساقانا ازىرلەنگەن ىندەتتىك مودەل. – زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى ويلانعان قالپى، قولىنداعى قارىنداشىن ستولعا تىقىلداتقان كۇيى وتىرىپ قالدى. – وسىنشاما ادام اۋىرعاندا، ۆيرۋستىق ءتۇيىردىڭ ءبىر-بىرىنە ۇقسايتىندارى جوق.
– قىتايدا ءتاجتاجالدىڭ 150-دەن استام نىشاندارىن انىقتادى. ال، ۆيچ ەپيدەمياسى 40 جىل جۇرسە دە، ونىڭ گەنەتيكاسىندا 72 نىشان بەلگىلى بولدى. بۇل تاجال ۆيرۋستىڭ بىرەۋىنەن ونداعان، ال وندىقتاردان جۇزدەگەن ءبىرىن-ءبىرى قايتالامايتىن مۋتانت، قۇبىجىق مولەكۋلالار تابىلۋدا.
– ءبىزدى ۇرەيلەندىرەتىنى، ءتاجتاجال ءار تۇيىرىنە ءوزىنىڭ گەنەتيكالىق ءنالىن قالدىرۋدا. – پروفەسسور ەرلان كەڭەسبايۇلى زاۋزاعا قارادى. عالىمنىڭ شاراسىز اڭىرعانى سىعىر كوزدەرىنەن كورىنىپ تۇر. – ءسويتىپ، رەكومبيناتسيا جاساۋدا. ول سونىمەن ادام بويىندا كەزدەسەتىن دەرتتىك نىشاندارمەن عانا رنك الماسىپ وتىرعان جوق، جابايى حايۋانداردىڭ بويىنداعى مولەكۋلالارمەن گەنەتيكا الماستىرعان. بۇعان قىتايداعى جارعاناتتان اۋىسىپ، ادامعا اۋىز سالعان تاجالدىعى دالەل. مىنە، ونىڭ قاتەرلى دە ەرەكشە قابىلەتى. الەم ۆيرۋستار شابۋىلىنا ۇشىرادى. بۇل – عالىمدار عانا شايقاساتىن بيولوگيالىق مايدان.
– ءبىزدىڭ فانتاستار شابۋىلدى جات پلانەتالىقتاردان كۇتىپ جۇرگەندە، بالە قىتايدان جەتتى. تاجال ۆيرۋس جاسۋشاعا ءتورت ەسە جىلدامدىقپەن ءسىڭىسىپ، كىرىگەدى. وعان مۇمكىندىك بەرەتىن قىرىقاياقتىڭ باشپايلارىنداي مۇرتشالارى. جابىسادى دا ءتۇرلى پارازيت بولمىسقا اينالا بەرەدى.
– اعزاعا ەنىپ-اپ، بىردەن اۋرۋ نىشانىن تۋدىرماي، جاسىرىن ادىسپەن تاراۋدا. العاشقى بەلگىسىن بايقاتقانعا دەيىن 14-21 كۇن بەيمالىم كۇيى جاتادى. ال، بۇل ارالىقتا ناۋقاس ءوزىنىڭ جۇقپالى دەرتكە ۇشىراعانىن بىلمەي، قانشا ادامعا ىندەتتى تاراتىپ ۇلگەرەدى. سوندىقتان، ءولىم كورسەتكىشى جوعارى بولۋى ابدەن مۇمكىن. مۇنداي مىڭ ايلالى ابىلەتكە قارسى الەم قاۋقارسىز بولىپ تۇر عوي. – زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى ورنىنان تۇرىپ، دالىزگە بەتتەدى. – جارايسىڭ، زاۋزا، ءوزىڭنىڭ تاباندىلىعىڭنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتەم، وسى جۇمىسىڭنىڭ نەگىزىندە ناقتى ءبىر قورىتىندى ۇسىناسىڭ دەپ ويلايمىن.
– بار قابىلەتىم مەن ءبىلىمىمدى جۇمسايمىن... – بيولوگيا عىلىمىنىڭ ماگيسترى شىنىن ايتتى.
رەسپۋبليكالىق ۆيرۋسولوگيا زەرتحاناسىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى زاۋزا ءتۇرلى ۆيرۋستار قاتىناسىن قولدان جاساپ، ولاردىڭ ءوزارا ارەكەتىن زەرتتەپ جۇرگەنىنە ءبىراز ۋاقىت بولدى. ءبىر بايقاعانى – ءتاجتاجال ادام بويىنداعى دوفامين، وكسيداتسيا سياقتى ەكى گارموننان سەسكەنەدى ەكەن. بىراق ولار ءبىر ساتتە اسەر ەتۋى كەرەك. ەكىنشى ۇلكەن كەدەرگى، تاجال – ۆيرۋس تا مىنالار – گارموندار. تاراۋ، جۇعۋ بەلسەندىلىگىن ايتپاعاندا گارمون ءوز ورتاسىنان تىس ءومىر سۇرە المايدى. بۇلاردىڭ گەنەتيكاسىن الىپ، ۆيرۋستىق سيپاتقا اينالدىرۋ جانە ولاردىڭ دا بيولوگيالىق ورتادان تىس ەكى-ءۇش كۇن ءومىر سۇرە الاتىن قابىلەتتىگىن ارتتىرۋ كەرەك. ازىرشە جاڭا مولەكۋلانى «دوفوكسي» دەپ اتاپ وتىر. بولجام بويىنشا، بۇل مولەكۋلا جاسۋشادان دا كىشكەنتاي تۇيىرشەك تاجتاجالمەن ونىڭ اقزاعا ەنبەي تۇرعانىندا جولىعۋى كەرەك. سوندا دوفوكسي قىتاي ۆيرۋسىمەن ارەكەتتەسىپ، ونىڭ گەنەتيكاسىن جويىپ، ءباشپايلارىن قاتىرىپ تاستايدى. ءسويتىپ، ىندەت تۋدىراتىن ول بالە بيولوگيالىق ورتاعا ەنبەي تۇرىپ، كوزى قۇريدى.
مىنە، وسى عىلىمي جوبانىڭ اۋانىمەن ۇلكەن ءۇمىت ۇستىندە تىنىمسىز ارپالىسۋدا. وندايدا ۋاقىتتىڭ قالاي ءوتىپ كەتكەنىن دە اڭداماي قالادى.
زەرتحانانىڭ ىشىندەگى قوڭىراۋ سوعىلدى دا زاۋزا مونيتورعا قارادى. ار جاعىنان ەرلان كەڭەسبايۇلى «جينالىڭىز، شۇعىل عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا بارۋىمىز كەرەك» دەدى.
بۇلار زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ۇلكەن دالىزىنە ەنگەندە-اق قارسى الدارىنان مامان كيىمىندەگى ءسابيت مۇراتۇلى شىقتى. تاعاتسىزدانا كۇتىپ، بەينە كامەرادان قاراپ وتىرسا كەرەك.
– سالەمەتسىزدەر مە، – دەپ باس يزەسىپ امانداستى دا، بىردەن كەشەگى پاتسيەنتتىڭ جايىنا كوشتى. – تۇنىمەن اگرەسسيۆتى مىنەز كورسەتىپ، دولىرىپ، ءدارىنىڭ كۇشىمەن ازەر باسىلعان. ەندى قۇلاعى ەستىمەيتىن ساڭىراۋ بولىپ قالدى.
– بۇل اۋرۋدىڭ سيپاتى ينتەنسيۆتى تۇردە وزگەرىپ جاتىر عوي.
– ادامنىڭ اقىلىنا قونبايتىن اۋىتقۋشىلىقتارعا ۇشىرادىق.
اسىعىس ۇستىلەرىنە اق حالات كيىپ، كەشەگى كابينەتكە ەندى.
– ءسىز كابيناعا ءوتىپ، ناۋقاسپەن تىلدەسىڭىز، كلاۆياتۋرا بار، – دەدى.
زاۋزا شىنىنىڭ ار جاعىنان كوزى قىزارىپ، ءوڭى دولىرعان ميللياردەر قيمانوۆتى كوردى. پالاتاسىنداعى وزگەشەلىك – ۇلكەن مونيتور-تەلەۆيزور قويىپتى.
– بولات اسقارۇلى، قالىڭىز جاقسى ما؟
– ساڭىراۋ بولىپ قالدىم، ەستىمەيمىن، – دەدى قۇلاعىن ساۋساعىمەن ۇرعىلاپ.
زاۋزا كوپيۋتەرگە جازا باستادى.
«ءوزىڭىزدى قالاي سەزىنەسىز؟»
پالاتاداعى مونيتور-تەلەۆيزور كابيناداعى كومپيۋتەرگە پاراللەل قوسىلعان ەكەن، جازۋ ارعى بەتتەگى ەكراننان ۇلكەن قارىپتەرمەن كورىندى. توسەكتىڭ ۇستىندە وتىرعان ناۋقاس ونى وقي سالىسىمەن بارق ەتتى.
– ساڭىراۋ بولىپ قالعان ادام ءوزىن قالاي سەزىنۋشى ەدى؟ ۇنەمى مەڭىرەۋ تىنىشتىق ميىڭا كەرى اسەر ەتەدى ەكەن. تۇنىمەن ۇيىقتامادىم، ويلاندىم. بىزگە بۇگىنگىدەي كورپوراتيۆتىك وكىمەت ەمەس، ۇلتتىق وكىمەت كەرەكتىگىنە كوزىم جەتتى. وسىنىڭ ءبارى وليگارحتاردىڭ جاساندى پاتريوتتىعىنان، ەلدى ويلامايتىن، جەكە قۇلقىنىن كوزدەگەن قاراۋ پيعىلىنان بولىپ وتىر. اللانىڭ تىكەلەي ءبىزدىڭ كۇناھارلىعىمىز ءۇشىن جىبەرگەن قارعىسى. كلەپتوكراتيانىڭ سالدارى... ۇلتتىق وكىمەتى بار تاجىكستان، تۇركىمەنستان، ماڭعوليا مۇنداي كەسەلدەن اۋلاق.
«سابىر ساقتاڭىز. ەستۋ قابىلەتىڭىز قالپىنا كەلەدى» دەپ جازدى.
اقسۇيەكتەردىڭ قايماعىنا اينالعان، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى تانىمال بەكزادا كوز الدىندا باياپار بىرەۋدىڭ كەيپىن كەشكەن.
– مەن بۇل جاقتىڭ مەديتسيناسىنا سەنبەيمىن، بۇگىن ۇشاعىمدى ازىرلەتەمىن دە كەتەمىن...
بۇدان ءارى ونىمەن تىلدەسۋدىڭ ءمانىسى جوقتىعىن ۇعىنعان زاۋزا لاجسىز ورىنىنان كوتەرىلدى.
زەرتحاناسىنا قايتا اينالىپ كەپ، تىنىمسىز جۇمىس ىستەگەن كەلىنشەك كەشكى سەگىزگە قاراي ۇيىنە جەتتى. سانات ءالى كەلمەپتى. كيىمىن اۋىستىرىپ بولعان كەزىندە ەسىكتىڭ سىقىرلاعانىن اڭدادى. ەرى ءوز كىلتىمەن قۇلىپتى اشىپ ىشكە كىردى.
– ال، كانە، ۆيرۋستارعا سوققى بەرەيىك، – دەدى كۇلە، الدىنان انتيسەپتيكتى الىپ شىعىپ. كۇيەۋى الاقانىن توستى دا، وتكىر ءيىستى سۇيىقتىقتى قولىنا شىلقىلداتا جاقتى.
– قازىر ساعات 9-دا پرەزيدەنت مالىمدەمە جاسايدى، تىڭدايىق.
– ىندەتكە قارسى قۇرىلعان مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ جۇمىسى جايىندا ايتاتىن شىعار.
– كىم بىلەدى... – سانات سىرت كيىمىن ءىلدى دە جاتىن بولمەگە بەتتەدى، ايەلى اس ۇيگە ءوتتى.
ءشاي ۇستىندە كارانتين جاريالانعانىن، ول ەكى كۇننەن كەيىن كۇشىنە ەنەتىنىن ەستىدى.
– الدەبىر مۇددەلى توپتىڭ شپيوندىق تەررورلىق ارەكەتى دەپ ويلايمىن. – ساناتتىڭ اققۇبا ءوڭى قۇبىلىپ، كەڭ ماڭدايىنان جىڭىشكە سىزىقتىڭ ءىزى ءبىلىندى. كوكشىل كوزدەرى بوزاڭ تارتقان.
– بيولوگيالىق شابۋىل... كىم بولسا دا ءاليبيى كۇشتى.
– ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالىپ كەتتى. قازىرگى سوعىستىڭ سيپاتى مۇلدە وزگەرگەن. – كوكشىل كوزدەرى ويلى قالپى ايەلىنە قارادى. – بۇرىنعىداي مىلتىق اتىلمايدى، بومبا جارىلمايدى. قاستاندىق تەورياسى مەن ستراتەگياسىن ازىرلەگەن توپ، اقپارات مايدانى مەن بيولوگيالىق شابۋىلىن قاتار قولدانادى. ونىڭ اسەرى وتە كۇشتى، ولار تەز ناتيجەگە قول جەتكىزەدى. دۇنيەجۇزىنە تيگىزەر زالالى اسا زور، ال پايداسىن وسى ات توبەلىندەي مۇددەلى توپ كورەدى.
– سوندىقتان ەكەۋمىز ەلدەگى ەكى ستراتەگيالىق سالانى باقىلاۋدا ۇستايمىز. – كەلىنشەك جىميا كۇلدى.
– بۇگىن ءبىزدىڭ ءبىر ارىپتەسىمىز جۇمىستا وتىرىپ، وزىنەن-ءوزى سولقىلداپ جىلاسىن. ازاماتتىڭ بولمايتىن نارسەگە ەڭكىلدەپ جىلاۋى، قانداي ەرسى...
زاۋزا كۇيەۋىنىڭ بەتىنە ءارى-ءسارى حالدە قارادى. جامان نارسەنى قوزعاعىسى كەلمەدى مە، اڭگىمەنىڭ بەتىن باسقاعا بۇرىپ اكەتتى.
– قاشان ءبىزدىڭ كىشكەنتايىمىز بولادى؟.. بالا سۇيگىم كەلەدى...
ساناتقا دا مۇنداي اڭگىمە ەستۋ كوڭىلىنە جاعا قويمايدى. ءبىرىنشى ايەلىنەن بالاسى بار. دارىگەرلەردىڭ ايتۋى بويىنشا، كىنا – زاۋزادا.
ورنىنان تۇرىپ كەلىپ، كوڭىلى جاسىپ قالعان كەلىنشەگىنىڭ يىعىنان قۇشاقتادى. ول دا كوزى بوتالاپ، ورنىنان تۇرەگەلە بەردى. كۇيەۋى باۋىرىنا تارتىپ، ەرىنىنەن ءسۇيدى.
– اللا بۇيىرتقاندا بولادى.
ايەلىنىڭ تاماعىنان يىسكەدى. اشەيىندە جۇپارى اڭقىپ، جاندى ەلىتەتىن فرانتسۋز ءاتىرىنىڭ ۇشتىعى دا جوق. انادايدا تۇرعان انتيسەپتيكتى قولىنا تامىزىپ، مۇرىنىنا اپاردى. باعانا دا اڭداعان، ءيىس اتاۋلى ءىزىم-عايىم.
ايەلى مۇنىڭ ارەكەتىنە كۇمان ارالاس الدەبىر ۇعىمنىڭ جەتەگىندە:
– نە بولدى؟ – دەدى.
– ەشتەمە...
ءىىى
زاۋزا تاڭەرتەڭ الدەبىر ۇننەن وياندى، جارىق ءتۇسىپتى. سانات مۇرىنىن ءدامىل-ءدامىل تارتادى. مويىنىن بۇرىپ سول جاعىنداعى كۇيەۋىنە قاراپ ەدى، ول شالقاسىنان جاتىر ەكەن، كوزى جاستى سياقتى. ايەلىم «ۇرلىعىمدى» بايقاپ قالماسىن دەگەندەي، ءبىر قىرىنا قاراي اۋناپ، تەرىس بۇرىلدى. زاۋزانىڭ جۇرەگى شىم ەتە قالدى. سوسىن كۇيەۋىن تۋ سىرتىنان قۇشاقتاپ، جايمەن:
– ءومىر قيىن سوعىپ ءجۇر مە؟ – دەدى.
– ۇلىم ەسىمە ءتۇستى، مەن ونى تاسباۋىرلىقپەن تاستاپ كەتتىم...
– وعان مەنىڭ كىنام جوق قوي؟..
– جو-وق، سەنىڭ ەش ايىبىڭ جوق.
– بالاما قازىر كەتەم دەسەڭ دە، قارسى ەمەسپىن...
ساناتتىڭ دەنەسى سەلك-سەلك ەتتى، قىستىعىپ جىلاپ جاتقانىن ءبىلدى. ءارى، ونى جازعىرا المادى، بۇل – وزىنە ءمالىم ىندەتتىڭ سالدارى ەكەنىن ىشتەي ۇقتى.
ۇيقىسى شايداي اشىلدى، ورنىنان تۇرەگەلىپ، ۆانناعا بەتتەدى. سوسىن، تاڭعى استىڭ قامىنا كىرىستى. ادەتتەگىدەي داستارحان ءازىر بولعاندا سانات تا اس بولمەگە ەندى.
– قىمباتتىم. – ستول باسىندا وتىرعان ايەلىنىڭ يىعىنان قۇشاقتاپ، ماڭدايىنان ءسۇيدى. – قايىرلى تاڭ!
– قايىرلى تاڭ، قىرانىم!
ول ورنىنا جايعاسىپ، قۋىرىلعان جۇمىرتقانى اساپ جىبەردى دە ارى-بەرى تولعاپ، وتىرىپ قالدى.
– نە بولدى؟
– تۇك ءدامى جوق.
– قوي... – زاۋزا اتىپ تۇرىپ، كۇيەۋىنىڭ تارەلكاسىن الدى دا مۇرىنىنا تاقاپ يىسكەدى. شىجعىرىلعان مايدىڭ ءيسى بار، الدىنا قويدى دا، شەتىنەن اۋىز ءتيدى. ءدامى بار. ەرىنە قوبالجي قارادى.
– ەشتەمەسى جوق، كادىمگى تاعام. – تارەلكانى قايتادان كۇيەۋىنىڭ الدىنا اكەپ قويدى. ول قۇلىقسىز استى اۋزىنا سالا بەردى.
– ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى بۇگىننەن جۇمىستى قاشىقتان ىستەۋگە جىبەردى. تاپسىرمالاردى ۇيدە وتىرىپ ورىندايمىز.
– قانداي جاقسى. مەنى لابوراتوريالىق جۇمىستار كۇتىپ تۇر.
اسىن ءىشىپ بولعان زاۋزا ماسكاسىن كيىپ، سىرتقا بەتتەدى.
«ن» قالاسىنىڭ كوشەسىندەگى ادەتكى كولىكتەر لەگى سيرەگەن، جاياۋجولداعى جۇرگىنشىلەر مۇلدە جوق. ۇيرەنشىكتى كورىنىستىڭ ىرعاعى بۇزىلعانى كوڭىلىنە جامان اسەر ەتتى. دۇنيە الدەبىر اپاتتىڭ الدىندا تۇرعانداي، دەمىن ىشىنە تارتىپ تىنا قالعان.
ىندەت جايلاعان اۋرا الاڭداتقان قالپى كابينەتىندەگى كومپيۋتەرىن ىسكە قوستى. سىرت كيىمىن شەشىپ، اياق كيىمىن اۋىستىرىپ، ستول ۇستىندەگى قاعازدارىن رەتتەستىرىپ بولعانشا، وپەراتيۆتى جادى باعدارلامالاردى جۇكتەپ ۇلگەردى. عالامتورعا ۇڭىلگەنىندە ەڭ ءبىرىنشى كوزىنە تۇسكەنى ريمدەگى ۇلكەن مەشىت ءمۇفتيىنىڭ مالىمدەمەسى بولدى.
«ادامزات وركەنيەتىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ەجەلگى ريم ەلى – يتاليا مەملەكەتىنىڭ باسىنا قاسىرەتتى زاۋال ءتۇستى. كۇن سايىن مىڭعا تارتا باۋىرلارىمىزدان ايىرىلىپ وتىرمىز. وسى قيىن قىستاۋ كەزەڭدە سىزدەرمەن بىرگە ەكەنىمىزدى، ءبىرتۇتاس ەكەنىمىزدى جەتكىزگىمىز كەلەدى. قازاعا ۇشىراعان وتباستارىنا كوڭىل ايتامىز».
ەرىكسىز ونىڭ استىنداعى پىكىرلەرگە دە نازارى اۋدى.
«ادام بالاسى ايۋاننان دا بەتەر كۇناھارلىققا باردى. قۇدايدى ۇمىتتى. سونىڭ كەسىرىن تارتاتىن ۋاقىت كەلدى، تارتىپ جاتىر».
«ازعىن توپتار كۇشتەپ، مۇسىلمان ايەلدەرىنىڭ ورامالىن شەشتىرۋگە، بەتىن اشۋعا تىرىستى. ەندى وزدەرى بەتتەرىن بۇركەپ، بەتى اشىق ادامدارعا شوشىنا قارايتىن حالگە جەتتى».
«ادام ابدەن شەكتەن شىقتى. ايەل ايەلمەن نەكەلەسەدى، ەركەك ەركەكپەن جۇبايلىق جۇپ قۇرىپ جاتىر. اللا قۇلدارىنا وسىنى ءناسىپ ەتىپ پە ەدى؟ وتباسى قۇندىلىقتارى، ءومىر ءسۇرۋ تالاپتارى ورەسكەل بۇزىلدى. ۆيرۋستان ەمەس، وزدەرىڭنىڭ يمانسىزدىقتارىڭنان قورقىڭدار».
«پەندە اتاۋلى بۇعان دەيىن بولعان تسۋنامي، جەر سىلكىنىستەرىن، ىندەتتەردى ەلەمەدى، قورىتىندى شىعارمادى. ايۋاندىق ارەكەتىن جالعاستىرا بەردى.
بۇرىن جەر ءبىر عانا قۇرلىقتان تۇرعان، الاپات سىلكىنىس پەن تسۋنامي بولىپ، توپانسۋ قاپتاپ، جەردى پارشا-پارشا ەتتى. ءسويتىپ اللا قۇلدارىن التى قۇرلىققا ءبولىپ تاستادى. ال سول توپانسۋ نە ءۇشىن بولىپ ەدى. وندا دا وسىلاي ادامدار ابدەن ازعىندىققا تۇسكەن. ازعىندىق بۇگىنگى ەۋروپاداعىداي لۋت ەلدەرىنىڭ اراسىندا كەڭ ەتەك الدى. جابايىلىق پەن بۇزاقىلىق مۇلدە اسقىندادى. اللا قۇراندا «سەندەر بۇرىن الەمدە ەشكىم ىستەمەگەن ارسىزدىق ىستەدىڭدەر. ايەلدەردى قويىپ، ەركەكتەر مەن ەركەكتەر جىنىستىق قاتىناسقا تۇستىڭدەر – ازعىنسىڭدار» – دەدى (اعراف 80, 81).
مىنە، وسىنىڭ كەسىرىنەن ادامزات بالاسى اللانىڭ قاھارىنا ۇشىراپ، جەر الەمدى توپان سۋ قاپتادى. نۇق پايعامبارعا ءار جاندىكتەن ەڭ ادال، تازا جۇپتاردى عانا كەمەگە الۋعا پەرىشتەلەر ارقىلى پارمەن ءتۇسىردى. يمانسىز ەل تۇبىرىمەن جويىلدى. ەندى، مىنە، الەمدە حايۋاندىق قايتا ءورشىپ، تاعى دا اللانىڭ قاھارىنا ۇشىراپ وتىرمىز. ستاديوندار مورگكە اينالدى. قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى ولگەن مىڭ ادامدى ورتەپ جاتىر».
ءارى قاراي وقي بەرۋگە ءداتى جەتپەدى، كەلىنشەك سۇلەسوق وتىرىپ قالدى. ءبىر ءسات جۇيە-جۇيەسى مەن ءيىنى بوساپ، كەڭسىرىگى اشىدى دا تاماعىنا وكسىك تىعىلىپ، كوزىنەن جاس ساۋلادى...
الدەنۋاقىتتا تەلەفون شىرىلدادى.
– قايىرلى تاڭ! ماعان كەلىپ كەتشى. – ەرلان كەڭەسبايۇلىنىڭ ءۇنى سەرگەك ەستىلدى.
كوزىنىڭ جاسىن قۇرعاتىپ، ءوزىن جونگە كەلتىرىپ، باستىعىنىڭ كابينەتىنە ەنگەنىندە ول الدەكىمگە ەكىلەنە سويلەپ جاتىر ەكەن.
– اشتىق كەلىپ، قولىنا تۇسكەنىن جەپ جاتسا، ءبىز نە ىستەي الامىز؟ ول ناۋقاستىڭ بويىندا ۆيرۋستىق نەمەسە باكتەريالىق كەسەل جوق، دىمكاستىكتى جۇيكە جۇيەسىنەن ىزدەۋ كەرەك. ءبىز ستراتەگيالىق ماڭىزدى جوبامەن اينالىسىپ جاتىرمىز، بارا المايمىز. ول پاتسيەنتتى وزگە ماماندارعا كورسەتىپ، سولارمەن اقىلداسۋ كەرەك.
تۇتقانى ورنىنا قويدى دا:
– وسىلار قىزىق، – دەپ باسىن شايقادى. – كەشەگى ينستيتۋت ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ءسابيت مۇراتۇلى، «تاعى دا كەلسەڭىزدەر، انا ميللياردەر اشتان ولەردەي ءبارىن جالماپ، جەپ جاتىر» دەيدى.
– تۇسىنبەدىم... – زاۋزانىڭ كوزى باعجاڭ ەتتى.
– ءيا، ءيا، تۋرا ماعىناسىندا. – پروفەسسور مۇنىڭ بەتىنە ەجىرەيە قارادى. – تويعانىن بىلمەيدى دەيدى. كارانتين كۇشىنە ەنبەي تۇرىپ، ايەلى، كومەكشىلەرى بۇگىن شەتەلگە ۇشاقپەن اكەتپەك ەكەن.
– جامان، جاما... بەتى اۋلاق...
– ادام تۇسىنبەيتىن، بۇرىن جوق نارسەلەر وربۋدە ... – زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى ءسال بوگەلدى دە، – جارايدى، ونى قويشى، – دەپ، قولىن ءبىر سىلتەدى. – اقشاسىن تولەگەننەن كەيىن جاندارى شىعىپ بارادى عوي. ءوز شارۋامىزعا كوشەيىك. – پروفەسسور زاۋزاعا سۇراۋلى كەپتە قارادى.
– «دوفوكسي» گەنەتيكاسىن ۆيرۋستىق سيپاتقا اكەلدىم دە جىلقى تۇماۋىنىڭ مولەكۋلاسىمەن مۋتانت جاسادىم. سوندا ول ۆيرۋس رەتىندە اۋادا دا، وزگە دە ماتەريالدىڭ ۇستىندە تاراۋى ءتيىس. ەندى لابوراتوريادا وسى الگوريتمدى سىناقتان وتكىزىپ كورۋ كەرەك. ءبارى ءساتتى شىقسا، ءبىز ىندەتتى جەڭەمىز.
– تەورياڭ دۇرىس، پراكتيكادا قالاي بولادى ەكەن؟
– كورەمىز...
IV
جۇمىسىنىڭ ءساتتى ءجۇرىپ جاتقاندىعىنان با ۇيگە كوڭىلدى ورالدى. ىشكە ەنگەنىندە زال جاقتان ساناتتىڭ بۇيرا شاشى كورىندى.
– شارشادىڭ با، قىمباتتىم؟
– ءيا، كۇنى بويعى جىبىر-جىبىر قوزعالىستان، لابوراتورياداعى شلەم مەن ماسكا تۇمشالاعان قاپىرىق اۋادان قالجىرايسىڭ.
كۇيەۋى انتيسەپتيكتى اكەپ، الاقانىنا قۇيدى.
– مەن كەشكى اس ازىرلەدىم، بىراق بىلمەيمىن...
– نەنى بىلمەيسىڭ؟
– ءدامىن... قالاي شىققانىن...
– قارىنىم اشىپ كەلدى، نە بەرسەڭ دە ىشەمىن.
– وندا اس بولمەگە كەلە عال.
ەكەۋى تاماق ءىشتى. ازىرلەگەن كەسپەسى ءدامدى ەكەن.
– مەنىڭ قىرانىمنىڭ قولىنان كەلمەيتىنى جوق. – كەلىنشەگى كۇلكى ارالاستىرا، ەركەلەتە ءتىل قاتتى.
– قويشى، مەنى بۇرىنعى جىگىتىڭنەن ارتىق كورمەيسىڭ.
زاۋزانىڭ جۇرەگىنە بىرەۋ ءبىز سۇعىپ العانداي اسەر ەتتى. كۇيەۋىنىڭ وڭىنە جالت قارادى. ول كوزى بوزارىپ، سازارا قالعانداي كورىندى.
ساناتقا تۇرمىسقا شىققانشا سول اداممەن ءومىرى جاراسىپ ەدى، تابانى كۇرەكتەي ءتورت جىل قاتار ءجۇردى. وكىندىرەتىنى – قوسىلمادى، بارماعىن شايناتاتىنى – العاشقى نارەستەسىن الدىرىپ تاستادى. سونىڭ كەسىرىنەن قايتا ءسابي سۇيە الماي، سانات ەكەۋى سوقا باستارى سوپيىپ كەلەدى. وسىنىڭ ءبارىن ەندى كۇيەۋى مىنا سوزىمەن بەتىنە باسىپ وتىر.
– ەل قۇلاي سەنەتىن، سيقىرلى سەزىم رەتىندە سيپاتتالاتىن ماحاببات جالىنىمەن ءسۇيدىڭ بە ونى؟
– ءيا، سولاي ءسۇيدىم ەكەن دەپ سەندىم. – ۇندەمەي قويسا، ەرەگەس ءورشىپ كەتەدى ەكەن دەپ، جاسىڭقى حالدە جاۋاپ قاتتى.
– سودان، جالت ەتكەن ماحاببات ءوتتى دە كەتتى مە؟ – ەرى جەك كورە بەدىرەيە قارادى.
– جوق، مەنىڭ ويىمشا ءاۋ باسىنان دۇرىس بولمادى دەپ ويلايمىن.
– سونىمەن، – كوزىن ەجىرەيتە قادالدى، – سۇيمەيسىڭ بە؟
– جوق، مەن ونى قازىر سۇيمەيمىن. بۇرىن دا ول كينوداعىداي ءولىپ-وشكەن سەزىم ەمەس-ءتىن...
– «كينوداعىداي ماحاببات ەمەس» دەيسىڭ، ءا-ءا... – سانات ەكى قولىن الدىنا قويدى دا، نە دەپ كەتكەنىنە ەندى ەسەپ بەرگەندەي وتىرىپ قالدى. – شىنىڭدى ايتشى، ايەلدەردى كينويندۋستريا ابدەن ءبۇلدىردى. سەندەر رومانتيكالىق فيلمدەردى كورىپ الىپ، ومىردە سولاي بولادى دەپ ناناسىڭدار.
– ول كينولار الدەبىر وقيعالارعا نەگىزدەلگەن عوي. – زاۋزا بەتىنە شىركەۋ بولعان وتكەن ومىرىنەن قورىنىپ، ەرىنە تاعى دا جابىرقاي كوز جۇگىرتتى.
– ءيا، بىرەۋدىڭ ەرىككەن قيالىنان تۋعان. – ساناتتىڭ ۇنىندە كەلەمەجدىڭ ءىزى جاتتى.
– ۇلى ماحاببات بار ومىردە...
– وعان اقىماقتار عانا سەنەدى
– تەك اقىماقتار عانا سەنبەيدى. – كەلىنشەكتىڭ ءۇنى ىشقىنا شىقتى. – سەن ماحابباتتا ەشتەمە تۇسىنبەيسىڭ، سەزىم بولماسا، سەنىڭ قاسىڭدا جۇرمەس ەم...
– مەن ءبارىن تۇسىنەم، مەنى ۇيرەتۋدىڭ قاجەتى جوق.
– سولاي ما؟
– ءيا. ماحابباتقا قاتىستى عىلىمي تۇسىنىكتەمە بار.
– و-و، البەتتە بار...
– ۇساق جاندىك رەتىندە ءبىز وزىمىزگە جۇپ تابۋدى باعدارلاما ەتىپ، ميىمىزعا كىرگىزىپ العانبىز. ويتكەنى ءبىزدىڭ بيولوگيالىق ماقساتىمىز – كوبەيۋ. سوسىن، ىزدەپ ءجۇرىپ ونى تابامىز. اسەم دۇنيە رەتىندە وعان ىنتىزارلانا قارايمىز، سول ساتتە ميىمىز دوفامين پلازماسىن ءبولىپ شىعارادى. ءدال سول دوفامين دەگەن بالەنى مي كوكاين قابىلداعاندا دا بولەدى ەكەن. سوندىقتان، جاقسى كورگەن، عاشىق ادامدار اقىلدارىنان اداسادى. اقىلدان الجاسقاننان سوڭ الگى ادامعا بايلانىپ قالامىز، ول ازداي – ۇدايى سول تۋرالى ويلايمىز، ىنتىزارلانامىز، ءتىپتى ونى ناركوتيك سياقتى قاجەتسىنەمىز. بۇل سەزىمدى، سەزىم ەمەس، ناقتىسىندا گورمونالدىق جارىلىستى – ادامزاتتىق ۇعىمدا «ماحاببات» دەپ اتايدى. ادامدار ءبىر-بىرىمەن توسەكتەس بولعاننان كەيىن، وكسيداتسيا دەگەن وزگە گارمون ءبولىنىپ شىعادى. ول باسىبايلىلىقتى ارتتىرادى. ونىڭ مىندەتى مەن ماقساتى، بالا وسكەنشە جۇپتاردىڭ اراسىن اجىراتپاي، بايلانىستا ۇستاۋ. مىنە، ماحاببات دەگەن سول. – الدىندا تۇرعان تارەلكانى الىپ، لاقتىرىپ جىبەردى. ول قابىرعاعا ءتيىپ، كۇل پارشاسى شىقتى. – سەن مەنەن تەك ءلاززات قانا، جىلىلىق ىزدەپ جۇرگەن ادامسىڭ. باسقا ەشتەمە ەمەس. – قايناق سۋىمەن تەفالدى ءبىر جاققا لاقتىردى. ونىڭ دويىر دا ايۋاندىق ارەكەتى ءسات سايىن اسقىنىپ بارا جاتتى. زاۋزا ءبىر بالەگە ارانداماي تۇرعانىندا تەزىرەك كەتىپ قالۋعا ارەكەتتەندى. ەسىرىك بۋعان سانات كەرى بۇرىلعاندا دەرەۋ ورنىنان تۇرىپ، جاتىن بولمەگە ۇمتىلدى. اپىل-عۇپىل كيىندى دە سومكەسىن الىپ، سىتىلىپ ۇيدەن شىعا بەردى.
كوشەدە ارتىق قوزعالىس جوق. قاراڭعىلىق ادەتتەگىدەن قويۋ ءتارىزدى. جولدى قۋالاي جانعان جارىق بولمسا، سوقىر ءتۇن. كۇيەۋىنىڭ ارەكەتىنەن ۇرەيى ۇشىپ، جۇرەگى اتقالاقتاعان زاۋزانىڭ بولاشاعى ودان دا قارا تۇڭعيىق سياقتى كورىندى. ساناتپەن تانىسقانىندا قۇربىلارىمەن پاتەر جالداپ تۇرىپ جاتقان. ەكەۋى ءبىر جىلداي كەزدەسىپ، سويلەسىپ ءجۇردى. سوندا ءبىر-ءبىرى جايلى كەڭىرەك ءبىلدى. ول اجىراسقان ەكەن، ءبىر ۇلىمەن ايەلىن جىبەرىپتى. سوسىن جۇمىس بابىمەن وسى جاققا قونىس اۋدارىپ، قىزمەتتىك پاتەر تيگەن. ابدەن سىرالعى جاندارعا اينالعاندا ەكەۋى باس قۇراعان. قاباق شىتىسپاي تۇرىپ كەلە جاتىر ەدى. اسىرەسە جانىنا باتقانى – جايلى ورىن، كۇنى ءۇشىن جۇرگەندەي كورەدى... وسى پيعىلى مەن ارەكەتى ءۇشىن مۇنى جەك كورەدى ەكەن...
وزەگى ۋداي اشىپ، كوزىنەن جاسى ساۋلاي جونەلدى. جول بۋالدىر تارتىپ، ەشتەمەنى باعدارلاي المادى. سوسىن، دەرەۋ وڭ جاققا بۇرىلاتىن شامىن قوسىپ، ماشيناسىن شەتكەرىگە شىعاردى. كولىگىن توقتاتتى دا ءرۋلدى قۇشاقتاپ سولقىلداپ جىلادى. قىسىلىپ، ۇيالاتىن ەشكىم جوق ەڭكىلدەي جىلادى، كوزىنەن اعىل-تەگىل جاس اقتى. دولىعى ابدەن شىعىپ، ءبىر كەزدەردە وكسىك قانا قالعان. كەنەت پاترۋلدىك ماشينانىڭ سيرەناسىنىڭ ءۇنى ەستىلىپ، جارق-جۇرق ەتكەن جارىعى ءبىلىندى. سوڭىنان الاپات گۇرىل ەستىلدى. تۇسىنان پوليتسيانىڭ كولىگى ءوتتى دە، ىزىنشە بتر-لاردىڭ لەگى جەر الەمدى دىرىلدەتە تۇتاس جولدى الا اعىلدى. ونىسىز دا جۇرەگى شايلىققان كەلىنشەكتىڭ بويىن ۇرەي بيلەدى. سوعىس باستالىپ كەتكەندەي اسەر قالدىردى.
بۇل – تۇنگى ساعات 0.0-دە كۇشىنە ەنەتىن كارانتين ءتارتىبىن ورناتاتىن قارۋلى كۇشتىڭ تەحنيكاسى ەدى. ءبىر جاقسىسى قولىندا «ۆيرۋسولوگ، ىندەت كەزىندە تاۋلىكتىڭ قاي كەزى بولسا دا جۇمىسقا تارتىلعان» دەگەن انىقتاماسى بار. داتكە قۋات ەتەتىنى سول عانا.
سانات ايەلى كەتكەننەن كەيىن جىنىن الدىرعان باقسىعا ۇقساپ، ديۆانعا باردى دا وتىرىپ قالدى. قانشا وتىرعانى بەلگىسىز، ايتەۋىر ۇزاق ۋاقىت قيمىلسىز مەلشيدى دە قويدى. ءوزىنىڭ نە بۇلدىرگەنىن، سونشا كۇستانالايتىنداي زاۋزانىڭ نە جازىعى بارىن سارالاۋعا تىرىستى. بىراق، ءداتى جەتىپ، تەلەفون سوعىپ، كەشىرىم سۇراي المادى. الايدا، كوڭىلى الاڭداپ، بەيمازا قالپى ىشتەي السۇردى. سول ءتۇنى ۇيىقتامادى. تاڭەرتەڭ تۇرىپ، سۇزگىدەن سۋ الىپ ءىشتى. ءدامى جوق. ستاقانىن ستولعا قويعاندا دىبىسىن ەستىمەدى. قايران قالىپ، تاعى دا تاق ەتكىزىپ قويدى. ەش دىبىس جوق. جۇگىرىپ بارىپ تەلەديداردى قوستى. ەشتەمە ەستىمەيدى، مىلقاۋ كينو ءجۇرىپ جاتىر. داۋىسىن كوتەردى، ءبارىبىر تىرس ەتكەن ءۇن قۇلاعىنا جەتپەدى. بارىنشا ايقاي سالدى – ءۇنى شىقپاي ما، الدە شىن قۇلاعى ەستىمەي مە، ارا جىگىن اجىراتا الماي ايران-اسىر قالپى ەكى شەكەسىن ۇستاپ وتىرا كەتتى.
V
جۇمىس ورنىنا تۇنەپ شىققان زاۋزا «دوفوكسي» ۆيرۋسىنىڭ بيولوگيالىق ورتادان تىس ءبىر تاۋلىكتەن استام تىرشىلىك كەشكەنىن جانە بەلسەندى الەۋەتكە يە ەكەنىن كورىپ، ايرىقشا قۋاندى. كوروناۆيرۋس پەن ەكەۋىن ميكروسكوپقا قويىپ قاراعاندا، تاجال دوفوكسي يادروسىنا تارتىلىپ، جابىسا قويدى. بىراق وعان گەنەتيكالىق ۋىن جىبەرىپ، قۇبىجىق ەتىپ ۇلگەرمەي از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ءوزى ءولى بولشەككە اينالىپ قالا بەردى. ويتكەنى، دوفوكسيدىڭ قۇرامىنداعى وكسيد – پلازمالىق پلەنكا جاساپ، جات ەلەمەنت كوروناۆيرۋستى قورشاعان ورتاعا زالالسىزداندىرىپ، قاتىرىپ تاستادى. ياعني، قاۋىپتى ۆيرۋس اۋەلگىدە بالعا باتقان اراداي شىرماۋعا ءتۇسىپ، بەلسەندىلىگىنەن ايىرىلدى. سوسىن، جانسىز تۇيىنگە اينالىپ قالدى.
عالىم كەلىنشەكتىڭ جۇرەگى اتقالاقتاي قۋاندى.
– مەن قاستاندىق تەورياسىنىڭ يەلەرى مەن بيولوگيالىق سوعىستى جەڭدىم! – دەپ ايقايلاپ جىبەردى. سوسىن دەرەۋ، جيىرما مينۋتتاي شاماعا سوزىلعان ۆيرۋستار ارەكەتىنىڭ بەينەكورىنىسىن ەرلان كەڭەسبايۇلىنىڭ پوشتاسىنا سالىپ جىبەردى. بويىنان اۋر جۇك تۇسكەندەي جەڭىلدەپ قالدى. سول ءسات قۋانىش كوڭىلىن لەكىتىپ، قاناتتى قارلىعاشتاي ۇشىپ كەتۋگە شاق ەدى. تەز-تەز زەرتحانالىق كيىمىن شەشىپ، تازالانىپ، كابينەتىنە جەتكەنشە اسىقتى.
كابينەتىنە كەلىسىمەن ستولىنىڭ ۇستىندە جاتقان سمارتفونىن قولىنا الدى. ءبىر-ەكى قوڭىراۋ سوعىلىپ، ءۇش-ءتورت ۆاتساپ حابارلامالار تۇسكەن ەكەن. ۆاتساپتا «قىرانىم مەنىڭ» دەگەن اتاۋمەن تىركەلگەن كۇيەۋىنىڭ بەينەسى كوزىنە وتتاي باسىلدى. ءۇنجازبا حابارلاما جىبەرىپتى: «جانىم مەنىڭ، كەشەگى سوزدەردى ايتقان مەن ەمەس، كەشىرشى... ەركىمنەن تىس الدەبىر كۇش سويلەتتى...» موبيلنيگىن ءارى ىسىرىپ قويدى دا، ءبىر ۋاق ءۇنسىز وتىرىپ قالدى، جاڭاعى شالىقتاعان قۋانىشىن توپان سۋ شايىپ كەتكەندەي. سوسىن دەرەۋ تىنتۋىرگە قولىن سوزىپ، كومپيۋتەرىنە نازارىن اۋداردى. باستىعىنا جىبەرگەن ميكروسكوپتىڭ وكۋليارى ارقىلى تۇسىرىلگەن بەينەنى قايتالاپ كورگىسى كەلدى.
بەينەكورىنىستى تاعى ءبىر مۇقيات قاراپ، جۇرەگى جارىلا قۋاندى. ادامداردىڭ ۇرەيى مەن قاسىرەتىنەن اقشا جاساۋعا ۇمتىلاتىن ءىرى فارماتسەۆتيكانىڭ ارام پيعىلدارىنا توسقاۋىل قويىلاتىنىنا ءوزىن باقىتتى سەزىندى.
الىپ قاشقان كوڭىلمەن دالاعا اتىپ شىقتى. كوشە تىم-تىرىس. ماشيناسىنا ءمىندى دە ورتالىققا قاراي بەت الدى. الدىنداعى ۇلپىلدەگەن ۇكىنىڭ اراسىنان اق جاۋلىقتى اجەسى بۇعان كۇلىمدەي قارايدى. «اتىڭدى ەلىنىڭ قامىن جەيتىن ۇلكەن ازامات بولسىن دەگەن نيەتپەن قويعامىز» دەگەن ءسوزى جادىندا الدەنەشە قايتالاندى. سوسىن حالىق اڭىزىنىڭ جەلىسى ەسىنە ورالدى. زاۋزا ەسىمدى قىز سارى اتانعا ءمىنىپ، وتىنعا بارادى. كۇننىڭ جىلىلىعىنان جەڭىل كيىنگەن ەكەن. وتىنىن الىپ، اتانىنا ارتىپ، كەلە جاتقانىندا جولدا اياق استىنان اياز ءتۇسىپ، ۇسىك ءجۇرىپ زاۋزا دا، ءجۇنى قىرقىلعان سارى اتان دا قاتتى سۋىقتان مەرت بولادى. بىراق، ءۇيىنىڭ وتىن سوندىرمەۋگە، جىلىلىعىن قاشىرماۋعا ۇمتىلعان زاۋزا قىز حالىقتىڭ جادىندا ماڭگىگە قالىپ قويدى.
وي لەگىمەن باسقا باعىتقا بۇرىلىپ كەتكەن ەكەن، تار كوشەلەرگە ۇشىراسىپ، كوتتەدج ۇيلەردىڭ اراسىمەن كەلە جەتتى. كەنەت الدەبىر قاقپادان ءبىر جىگىت اتىپ شىعىپ، ماشيناسىنىڭ استىنا ءتۇسىپ كەتە جازدادى. زاۋزا شوشىنا ۇرەيى ۇشىپ، ءرۋلدى بۇرا جالتاردى. ول الدەنە دەپ ايتىپ، باياپارلانا باقىرادى. ءسال ۇزاپ بارىپ، تەرەزەسىن اشتى: «مەنىڭ قۇلاعىم ەستىمەيدى، سەن ەستيسىڭ بە؟» دەپ ايقايلاپ جاتىر. تاعى دا وسىنداي ادامدار ۇشىراسار دەگەن ويمەن تەزىرەك ۇلكەن كوشەلەرگە قاراي شىعىپ كەتۋگە تىرىستى.
سۇلىكتەي جابىسقان ۇنقاتقىشتان قوڭىراۋ ءۇنى بەزىلدەي جەتتى. ونىڭ ۇيرەنشىكتى ىرعاعىنان پروفەسسور ەكەنىن جازباي ءبىلدى.
– تىڭداپ تۇرمىن ءسىزدى، ەرلان كەڭەسبايۇلى.
– كوردىم ەڭبەگىڭدى. الەمدىك سەنساتسيا! سەن باقىت نىشانى ارقىلى ادامزاتتى اراشالاپ قالدىڭ.
زاۋزا نە دەرىن بىلمەدى. ماشيناسىن كىلت توقتاتتى دا تىرس ەتپەي وتىردى. كەڭسىرىگى اشىپ، تاماعىنا وكسىك تىعىلعانداي. پروفەسسور دا ءۇنسىز. كەنەت ونىڭ ارعى بەتتەن ەڭكىلدەپ جىلاعان ءۇنى ەستىلدى. زاۋزانىڭ دا ۇزىن كىرپىكتەرىنەن بادانا جاس ءۇزىلىپ ءتۇستى. پروفەسسوردىڭ «باقىت نىشانى ارقىلى» دەگەنىن ۇقتى. «ءدوفاميندى» عىلىمدا «باقىت گورمونى» دەپ اتايتىن ەدى.
ۇزاق ۋاقىت تىلگە كەلە الماعاننان سوڭ، بايلانىستى ءوشىرىپ تاستادى. سولاي ەگىلگەن قالپى كوكىرەگىنەن زاپىرانى اقتارىلا كوز جاسىن توكتى. قۋانىشتان با، قاسىرەتتەن بە – نە ءۇشىن جىلاپ وتىرعانىن ەكشەي المادى.
الدىدا ءبىر جۇمادان كەيىن وت امالى، سوسىن قۇرالايدىڭ سالقىنى كەلەدى. ار جاعىندا زاۋزا امالى تۋعاندا ءتاجتاجالدىڭ تامىرىنا ءبىرجولا بالتا شابىلاتىنىن ادامزات ءالى بىلگەن جوق ەدى.
***
ادىلبەك ىبىرايىمۇلى
2020 جىلعى 6 ءساۋىر، ساعات 02.02
Abai.kz
