اقىت ءۇلىمجىۇلىنىڭ شوقتىعى بيىك ولەڭدەرىنىڭ ءبىرى - «جيىرما توعىز قارىپ ولەڭى». بۇل ولەڭ العاشىندا «ءالىپبي ولەڭى» دەپ اتالىپ، اراب ارىپتەرىن تانۋ، ەسكە ساقتاۋ جانە جەڭىل ۇيرەنۋ ءۇشىن شىعارىلعان. ولەڭ 1926 جىل دەلۋندە جازىلعان. جالپى، اقىت 1890 جىلى 22 جاسىنان باستاپ، 1910 جىلى 42 جاسىنا دەيىن موڭعوليانىڭ قوبدا ولكەسى دەلۋن اۋدانىندا قىزمەت جاساعان. لايىق قاجى، باردام ۇكىرداي اۋىلدارىندا مەكتەپ اشىپ، بالا وقىتقان. جۋانعان گۇڭگە جانە باسقا كەرەي بيلەرىنە حاتشىلىق قىزمەتتە بولعان [1, 39ب]. اقىتتىڭ شىعارماشىلىق قالىپتاسۋ كەزەڭ وسى كەزدەن باستالادى.

اقىت قاجى بۇل ولەڭدى جازۋداعى ماقساتى تۋرالى ولەڭ سوڭىندا بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى:

جاراتقاننىڭ بىزدەرگە بەرگەن سىيى،

پايعامبار مۇحامەدىم اراب ەدى،

قۇران ءتىلى، عاراسات سۇراعى دا،

اراب تىلىمەن بولارى ايان ەدى.

سول ءۇشىن اراب ءتىلى قارىپتەرى،

تانىپ، ءبىلسىن، ەلىم دەپ جازىپ كوردىم. [2, 109ب]

اقىت ءومىر سۇرگەن كەزەڭنىڭ قازاق دالاسىنداعى ادەبي ۇدەرىستىڭ قالىپتاسۋى تۋرالى فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت ا. وماروۆ: «XIX عاسىردىڭ ەكىنشى جارىمى مەن XX عاسىردىڭ العاشقى كەزەڭىندە جاڭاشا كوزقاراستار قالىپتاسىپ جاتتى. ويتكەنى، وتارشىلدىق قىسىم قوس وكپەدەن قىسقان قىسىلتاياڭ تۇستا قازاقتىڭ وزىق ويلىلارى، جايباراقاتتىقتى سىلكىپ تاستاپ، يسلامعا تاربيە جولى عانا ەمەس، ەلدىكتى ساقتاپ قالۋدىڭ ءبىر قارۋى دەپ تە قاراي باستاعان-تۇعىن. سودان دا بولار، وسى كەزدە قازاق ساحاراسىندا شىققان كىتابي اقىنداردىڭ دەنى ءدىنشىل اقىندار ەدى» - دەپ سيپاتتايدى [3, 120ب].

وسى ايتىلعان ءۇردىس اقىت ءۇلىمجىۇلىندا تولىعىمەن كورىنىس تاپقان دەپ ايتا الامىز. اقىت ءوز شىعارمالارىن جازۋداعى جانە ولاردى قازان باسپاسىنان نەشە دۇركىن كىتاپ ەتىپ باسىپ شىعارۋداعى ماقساتىن ەل-جۇرتقا تاعىلىم بولسا ەكەن دەگەن ىزگى نيەتتەن تۋعاندىعىن ايتادى [4, 181ب].  جانە بۇل ۇستانىمىن:

قورشاعان توڭىرەكتى بۇلت پەن تۇمان،

عىلىمسىز قۇتىلمايسىڭ ءتىپتى مۇنان.

حان-قايقى، ءبيىڭ-بۇكىر، موللاڭ-سوقىر،

مەن ءتۇزۋ دەگەنىڭنىڭ ءبارى بۇراڭ،

عادىلەت، عىلىم مەنەن ونەر تىلەپ،

بارىنەن قۇر قالعانشا الشى مۇنان - دەگەن ولەڭ جولدارىمەن بەكەمدەي كەلىپ، «بىقسىماس ءدىنىن كۇتسەڭ ءتۇتىنىڭىز» - دەپ تۇيىندەيدى.

دەمەك، اقىت جىرلارىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – حالىقتى يمانعا، عىلىمعا شاقىرىپ، ەل-جۇرتقا تاعىلىم بەرۋ، ونەگە ۇيرەتۋدەن تۇرادى.

يماندىلىققا شاقىرۋ ماسەلەسى - اقىت شىعارماشلىعىنىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى دەپ ايتۋعا بولادى. بۇعان سەبەپ اقىننىڭ كەز-كەلگەن ولەڭىنەن يمانعا، يماندىلىققا قاستىتى ويلاردىڭ مەنمۇندالاپ تۇراتىندىعىندا.

اقىت ءۇلىمجىۇلىنىڭ كوزقاراستارىنىڭ قالىپتاسۋ العىشارتتارىن تومەندەگى جاعدايلارمەن بايلانىستىرا قاراستىرۋعا بولادى:

1. وتباسى تاربيەسى. اقىتتىڭ اناسى جىبەك بەكەنقىزى كەلبەتتى، ادەپتى، سالماقتى، ساۋاتتى، سانالى ادام بولعان. بالاسىنىڭ اسا دارىندىلىعىن بايقاعان جىبەك وعان كەسە-كولدەنەڭ بولاتىن ىستەردىڭ الدىن-الىپ، جەبەپ، دەمەپ وتىرعان [1, 31ب].

2. وسكەن ورتاسى. اقىت ءومىر سۇرگەن كەزەڭ - ءور التايداعى يگى جاقسىلاردىڭ مەشىت سالىپ، مەدرەسە اشتىرىپ، ورتا ازيادان بىلىكتى ۇستازلار اكەلىپ، بالا وقىتىپ جاتقان ءدۇبىرلى كەزەڭىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. اقىت وسى ۇستازداردان اراب، پارسى، شاعاتاي، تۇرىك تىلدەرىن ۇيرەنىپ، وسى تىلدەردە شىققان دۇنيە ادەبيەتى مەن يسلام مادەنيەتىن تولىق مەڭگەرەدى [4, 16ب];

3. قىزمەتى. ءور التاي مەن قوبدا اراسىندا پوچتا قىزمەتىندە ءجۇرۋى – قازان باسپاسىندا باسىلعان فيرداۋسي، نيزامي، قوجا حافيز، ناۋاي جانە سوپى اللايادىڭ شىعارمالارىمەن تانىسۋىنا مۇرىندىق بولدى.

4. ۇلى قاجىلىق ساپارىنا بارىپ قايتۋى. 1907-1908 جىلدار ارالىعىندا قوبدادان شىققان قاجىلىق كەرۋەنىمەن بىرگە قاجىلىققا بارىپ قايتادى. ساپار بارىسىندا اقىت مەككە، ءمادينا، ءجيددا، شام، بەيرۋت، يزمير، ودەسسا، پەنزا، ومبى، ورال، سەمەي، زايسان قالالارى مەن ساۋد اربيا، رەسەي، تۇركيا، سيريا ەلدەرىنىڭ حال-احۋالىمەن، شىعىس ەلدەرىنىڭ مادەنيەتىمەن تانىسىپ، كوكىرەك كوزى اشىلادى.

5. اباي شىعارمالارىمەن تانىسۋى. 1931 جىلى موڭعولياعا كسرو-دان  ەلدى قايتا قۇرۋعا كومەككە كەلگەن اباي قاسىموۆتان اباي ولەڭدەرىن سىيعا الىپ، تانىسۋى - اباي دۇنيەتانىمىنڭ مولىعا تۇسۋىنە، جاڭاشا باعىت الۋىنا جول اشتى.

اقىت قاجى ءۇلىمجىۇلىنىڭ «جيىرما توعىز قارىپ ولەڭى» 1926 جىلى اقىننىڭ 58 جاسىندا جازىلعانى تۋرالى باسىندا ايتىپ وتتىك. ولەڭنىڭ بۇلاي اتالۋىنداعى سەبەپ – ولەڭنىڭ اراب الىپبيىندەگى 29 ءارىپتىڭ (اراب تىلىندە 28 ءارىپ بار. 29-ءارىپ ول ءاليف پەن ءلام ارىپتەرىنىڭ قوسارلانعان «لا» ءتۇرى) وقىلۋىنا سايكەس، ارىپتەردى جاتتاۋ جانە ەسكە ۇستاۋعا ارنالۋىنا بايلانىستى. بۇل ەرتەدەن كەلە جاتقان «ءبىر دەگەنىم - بىلەۋ، ەكى دەگەنىم - ەگەۋ، ءۇش دەگەنىم - ۇسكى، ءتورت دەگەنىم - توسەك، بەس دەگەنىم – بەسىك ...» دەپ باستالاتىن قازاقتىڭ كونە اۋىز ادەبيەتىن ەسكە سالارى حاق.

جالپى، قازاق تاريحىندا، اراب ءالىپبيىن رەت-تارتىبىمەن ولەڭگە قوسقان اقىندار جەتەرلىك. ولاردىڭ كوش باسىندا تۇراتىندارى – كونە جىراۋلار داستۇرىندەگى ءسوز شەبەرى ابىل تىلەۋۇلى (1777-1864), ەكىنشىسى، اباي (1864), ءۇشىنشىسى، وسى-اقىت (1926).

ابىل تىلەۋۇلىنىڭ ولەڭدەرى نەگىزىنەن اۋىزشا تارالعانىن جانە «ارعىماق اتتا سىن بولماس» اتتى ولەڭىنىڭ ءوزى 1924 جىلى العاش رەت باسپا بەتىنەن جارىق كورگەنىن ەسكەرسەك، اقىتتىڭ ابىلدىڭ «اراب الىپپەسى» ولەڭىن ەستىگەن، ەستىمەگەندىگى تۋرالى ناقتى ءبىر نارسە ايتۋ قيىن. ال، ابايدىڭ «ءالىپبي ولەڭى» 1933 جىلى جاريالانعانىن ەسكەرسەك، اقىت ونىمەن تانىسىپ، ءوز بەتىنشە جىرلاعان بولۋى دا مۇمكىن. نەمەسە، اراب ءالىپبيىن ولەڭگە قوسۋ ءداستۇرىن شىعىس عۇلاماسى ناۋايدان الۋى دا مۇمكىن.

جالپى، اقىتتانۋ ماسەلەسى -  كۇردەلى تاقىرىپ. ولاي دەيتىنىمىز، اقىت - ويپىل-تويپىلعا تولى قاراڭعى دا كۇردەلى  زامانىنا قاسقايا قاراپ، شىندىق پەن ادىلدىكتى باتىل جاقتاعان ەڭبەگى سان سالالى ۇلى اقىن. سوعان ساي اقىت شىعارماشىلىعى تۋرالى ايتىلار، زەرتتەلەر قىرى ءالى دە كوپ. بۇل  ارادا ءبىز  تەك  اقىت ءۇلىمجىۇلىنىڭ «جيىرما توعىز قارىپ ولەڭىندەگى» يمان ماسەلەلەرى  تۋرالى ءسوز ەتەتىن بولامىز.

يمان ءسوزىنىڭ شاريعاتتاعى ماعىناسى – پايعامبارعا (س.ع.س) اللا تاعالادان جەتكەن ناقتى ۇكىمدەردى راستاپ، ەشبىر كۇمانسىز قابىل ەتۋ، ءارى بۇلاردىڭ حاقتىعىنا شىن كوڭىلمەن سەنۋ بولىپ تابىلادى [5, 66ب].

اقىتتىڭ «جيىرما توعىز قارىپ ولەڭى» يماننىڭ مۇسىلمان ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعى تۋرالى تۇسىندىرۋدەن باستالادى. الدىمەن «اعۋزۋ اۋىزعا الام ءبىر قۇدايدى» دەپ ۇلى جاراتۋشى اللانىڭ اتىمەن نيەت ەتىپ ولەڭىن باستايدى.

مۇنداعى «اعۋزۋ» ءسوزىنىڭ ماعىناسى: «قۋىلعان شايتاننان اللاعا سيىنامىن» دۇعاسىنداعى «اعۋزۋ» ءسوزى قۇراندا «يستيعازا» جانە «ماعازاللا» ءتۇبىر سوزدەرىنەن تۋىنداعان ەتىستىكتىڭ ءبىرىنشى جاعى بولىپ – سىيىنامىن، پانا تىلەيمىن دەگەن ماعىنا بەرەدى [6, 7ب];  .

وسى شۋماقتىڭ سوڭعى تارماقتارىندا اقىن «يمانسىز بۇل جالعاننان وتكەن جاننىڭ، ءتۇتىنى قابىرىنان بۇرقىرايدى» - دەپ ادام بالاسىن يماندى بولۋعا، يمانسىزدىققا ۇرىنباۋعا شاقىرادى. اقىننىڭ بۇل ولەڭى قاسيەتتى قۇران كارىمنىڭ ناحىل سۇرەسىنىڭ 106 اياتىنداعى «... سونداي-اق بىرەۋ كوڭىلىن يمانسىزدىققا بەرسە، وعان اللانىڭ اشۋى جانە ولارعا زور ازاپ بار» (16.ناحىل-106)  - دەگەن ەسكەرتۋىمەن ساباقتاسىپ كەلەدى.

ولەڭدە باسا جىرلاناتىن كەلەسى ءبىر ماسەلە – يمان مەن امال ماسەلەسى. ءاھلي سۇننەت جاماعاتىنىڭ سەنىم مەكتەبىنىڭ عالىمدارى مەن مەن حانافي عۇلامالارىنىڭ پىكىرى بويىنشا، امال مەن يمان ەكەۋى ەكى بولەك نارسە دەپ قاراستىرىلادى. مۇنىڭ دالەلى رەتىندە قۇران كارىمدەگى مىنا اياتتى كەلتىرۋگە بولادى: «ال كىم يمان كەلتىرگەن تۇردە ىزگى ءىس ىستەسە، سوندا ول جاماندىقتاردىڭ ارتۋىنان، جاقسىلىقتاردىڭ كەمۋىنەن قورىقپايدى» («تاھا» سۇرەسى، 112-ايات). حانافي ءمازھابى، ماتۋريدي سەنىمىن ۇستانۋشى اقىت بۇل تۋرالى:

بايقارسىڭ يمان ءجايىن اڭعارساڭ دا،

يمانىڭ قابىل بولماس جالبارساڭ دا.

يمان، ناماز، ورازا تۇتپاي بارساڭ،

قابىل ەمەس، يمانىڭىز قاج بارساڭ دا – دەپ ءاھلي سۇننەت عالىمدارىنىڭ «امالسىز يمان اقىرەتتە پايدا بەرمەيدى، يماننىڭ كامىل بولۋى، جەتىلۋى، قۋاتتى بولۋى - امالعا بايلانىستى» - دەيتىن پىكىرمەن ءبىر ۇستانىمدا ەكەنىن كورسەتەدى.

ولەڭنىڭ كىرسپە ءبولىمىنىڭ سوڭىندا اقىت قاجى ءۇلىمجىۇلى:

قىرىق پارىز، جەتى ءۋاجىپ ۇققانىڭا،

بۇركەنىپ اجال قويماس بۇققانىڭا.

يمانىڭ اقىرەتتە ازىق بولار،

ازىقسىز اق كويلەكپەن شىققانىڭدا - دەپ قاسيەتتى قۇران كارىمنىڭ تاھا سۇرەسىنىڭ «ال كىم يمان كەلتىرگەن تۇردە ءتۇزۋ ءىس ىستەسە، سوندا ول جاماندىقتاردىڭ ارتۋىنان، جاقسىلىقتارىنىڭ كەمۋىنەن قورىقپايدى»- دەپ كەلەتىن112 اياتىمەن ساباقتاسا جىرلايدى.

دەمەك، اقىت قاجى ءۇلىمجىۇلىنىڭ قۇران كارىم نەگىزىندەگى يمان تۋرالى پايىمداۋلارى اقىننىڭ قۇران اياتتارىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ تاپسىرلەگەنىن كورسەتەدى.

وسى شۋماقتاردان كەيىن اقىن اراب ءالىپبيىن ولەڭگە قوسادى. ولەڭنىڭ باسقى جولدارىن اراب الىپبيىمەن تىزبەكتەي كەلىپ، حالقىنا ونەگە، وسيەت ارنايدى. يماندىلىق جولىنان الىستاماي، مۇسىلماندىقتىڭ بەس پارىزىن وتەۋگە شاقىرادى.

«جيىرما توعىز قارىپ ولەڭىندە» ءسوز بولعان يمان ماسەلەلەرىن قاراستىرساق، ولەڭدە يمانداعى جەتى پارىزدىڭ تولىعىمەن جىرلانعانىن بايقاۋعا بولادى. اقىت ءجاي جىرلامايدى، تەرەڭ شاريعي بىلىممەن، قۇران اياتتارىمەن، حاديسپە ۇشتاستىرا وتىرىپ جىرلايدى. يماننىڭ جەتى پارىزى ولەڭدە بىلايشا كورىنىس تاپقان:

1. اللاعا يمان ماسەلەسى. اقىت ولەڭدەرىندەگى باستى ەرەكشەلىك – ءار ولەڭنىڭ اللانىڭ اتىمەن باستالۋى دەگەندى ايتتىق. بۇل قۇران ءستيلى. اقىن بۇل جولى دا داستۇردەن تايماي، «اۋەلى ءاليف اللانىڭ اتى بولار» دەپ باستايدى، «ءسابىت ءبىر اللانىڭ جارلىعىندا، ءدىنىڭ كۇت شىبىن جانىڭ بارلىعىندا» - دەپ اللاعا يمان ەتۋگە شاقىرا كەلىپ، «اللاعا قۇل» بولۋدىڭ ادام بالاسى ومىرىندەگى ماڭىزدىلىعىن باياندايدى.

2. پەرىشتەلەرگە يمان. اقىننىڭ اتالعان ولەڭىندە پەرىشتە ءسوزى تەك ءبىر-اق جەردە، ءياي ارىبىندە قولدانىلعان. اقىت ولەڭدە «جاقسى-جامان عامالىڭدى جيىپ اكەپ، سۇراعى پەرىشتەنىڭ بولار قاتتى» - دەپ اللا تاعالانىڭ كوركەم جاراتىلىسى، نۇردان جاراتىلعان پەرىشتەلەردىڭ بار ەكەندىگىنە جانە ولاردىڭ جاراتۋشى امىرىمەن قىزمەت ەتەتىندىگىنە يمان ەتەدى. ايتىلعان شۋماقتار «قۇل قابىردە جەرلەنىپ، اعايىن-دوستارى كەرى قايتقاندا ءمايىت ولاردىڭ قادامدارىنىڭ دىبىسىنا دەيىن ەستىپ جاتادى. سوسىن وعان مۇنكار، ناكير دەپ اتالاتىن ەكى پەرىشتە كەلەدى. ولار ءمايىتتى وتىرعىزىپ، سۇراق قويا باستايدى» دەگەن پايعامبار حاديسىمەن ۇندەسىپ، ساباقتاسىپ جاتىر [7].

3. قاسيەتتى كىتاپتارعا سەنىم. اللا تاراپىنان باسقان بارلىق كىتاپتارعا يمان ەتۋ مۇسىلماندارعا پارىز ەتىلگەن امالداردىڭ ءبىرى. قاسيەتتى كىتاپتىڭ اللادان كەلگەندىگىن جوققا شىعارعان ادام مۇسىلمان بولىپ سانالمايدى. حالىقتى يماندىلىق جولىنا شاقىرۋشى اقىت قۇران كارىمىنىڭ اللادان كەلگەندىگىنە يمان ەتە وتىرىپ، حالىقتى اداسپاۋعا ۇندەپ:

بەس پارىز ءدىن يسلامعا جەتى ءۋاجىپ،

وقى دەپ ءتاڭىرىم بەرگەن قۇران جازىپ.

وتىز پارا قۇراننىڭ ساۋابى ءۇشىن،

شۇكىرلىك ەتپەي ءجۇرمىز جولدان ازىپ – دەپ جىرلايدى.

1. پايعامبارلارعا يمان. اقىت ءۇلىمجىۇلى حاقتى، تاۋحيدتى جىرلاعان اقىن. سول سەبەپتى دە، اقىن ولەڭدەرىنىڭ كەز-كەلگەن بولىمىنەن پايعامبارلارعا قاستىستى جىرلاردى كەزدەستىرۋگە بولادى. «جيىرما توعىز قارىپ ولەڭىندە» دە اقىت «شاپاعات يەسى حاق پايعامبار» دەپ پايعامبارعا يمان ەتە وتىرىپ، «اللا تاعالا ءوزى شاپاعات ەتۋگە رۇقسات بەرگەن ادامنىڭ باسقا ادامدارعا شاپاعات ەتە الادى» - دەپ كورسەتكەن ءاھلي سۇننەت عالىمدارىمەن ءبىر ۇستانىمدا ەكەنىن كورسەتەدى.

اللا تاعالا الدىمەن بارلىق دۇنيەنىڭ باستاۋى بولعان تىرشىلىك نۇرىن جاراتىپ، «نۇر» سۇرەسىن دە تۇسىرگەن. نۇر شاپاعاتى اقىت ولەڭىندە جۇيەلى تۇردە باياندالعان. ول جاراتىلىس قۇدىرەتىنىڭ باستاۋىنا بالانعان نۇر سيپاتىن جىر جولدارىمەن بىلايشا كەستەلەيدى:

نۇردى جاراتىپتى اۋەل بۇرىن،

اللانىڭ نۇرىنان پايعامبار نۇرىن - دەپ نۇر-شاپاعات – ادامزاتتىڭ اسىل ءتاجى بولعان اللانىڭ سوڭعى ەلشىسى مۇحاممەدكە (ع.س.) نىعمەت ەتىلگەنىن، بارشا باستاۋعا نەگىز بولعان نۇردىڭ مۇحاممەدەد (ع.س.) پايعامبارعا عانا تيەسىلى ۇلى نىعمەت ەتىلگەنىن باياندايدى.

2. اقىرەت كۇنىنە يمان. اقىت يسلام دىنىندەگى سەنىمىنىڭ ءبىر تىرەگى اقىرەت كۇنىنە يمان ەتۋدى دە ولەڭنىڭ نەگزى ءبىر مازمۇنى رەتىندە جىرلايدى. «ءماۋىت ءتىرى كىسى ولمەك انىق»، «ءلام الىپ بىركۇنى جوق بولارسىڭ، قىزارىپ دۇنيە ءۇشىن شوق بولارسىڭ» - دەپ جۇمىر باسقا ءولىمىنىڭ ءتۇبى ءبىر بار ەكەنىن اقيقات دەپ ءبىلىپ، «بەس ناماز بەكەر ءجۇرىپ وقىماساڭ، بارعاندا ءتاڭىر الدىندا شىن ءسوزىڭ بار» دەپ پەندەنىڭ بۇل دۇنيەدەگى بارلىق ءىس-ارەكەتى ءۇشىن و دۇنيەدە مىندەتتى تۇردە ەسەپ بەرەتىندىگىن ەسكەرتەدى. سونىمەن بىرگە، اقىن «تۇيەنى تۇگىمەن جۇتقانداردىڭ، اقىرەتتە جاعدايى قيىن بولاتىندىعىن»، «اقىرەتتە عازاپ كورسە جانى توزبەيتىندىگىن» دە ەسكەرتە كەلىپ:

بارعاندا اقىرەتكە قور بولمايدى،

موللانىڭ قۇداي ءۇشىن ءىزىن باسقان.

نامازدى، ورازامەن كۇتىپ بارساڭ،

كورىڭ جارىق، سۇراعىڭ بولار جەڭىل.

ينشاللا قيامەتتە قور بولمايدى،

ناپىسگە وسى كۇندە سالساڭ تيىم.

بۇل كۇندە اش-ارىققا جاردەم بەرسەڭ،

كۇنىندە عاراساتتىڭ توق بولارسىڭ – دەپ اقىرتتەگى ازاپتان تاقۋا، ءمۇمىن جانداردىڭ قۇتقارىلاتىنىن ايتىپ، حالىقتى يماندىلىققا شاقىرادى.

3. تاعدىرعا يمان. اقىت ولەڭدەرىندە اللادان وزگە جاراتىلىستاردىڭ بارلىعىنىڭ عۇمىرىنىڭ ولشەۋلى ەكەندىگىن ايتا كەلىپ، بەس كۇندىك جالعاندا حاقتى تانۋعا ۇندەيدى.

راقىم، ءۇمىت قىل قۇدايىڭنان،

پايدا جوق ويلاعانمەن ۋايىمنان.

ءينامال اعمالۋ باينا اتي،

تاباسىڭ نە كورسەڭ دە نيەتىڭنەن - دەپ ادام بالاسىنىڭ نە كورسە دە، ءوزىنىڭ پيعىلىنان كورەتىندىگىن ەسكەرتەدى.

4. ولگەننەن سوڭ قايتا تىرىلۋگە يمان. اقىت يسلامداعى التى يماننان وزگە، ولگەننەن سوڭ قايتا تىرىلۋگە سەنۋدى دە يمان نەگىزدەرىنە قاتار قوسىپ:

يماندى جەتى پارىز تۇگەندەسە،

كوڭىلدى بوتەن جاققا جىبەرمەسە.

مۇنى بىلمەي مۇسىلمان بولا المايمىز،

امال قانشا شايتانىڭ جۇگەندەسە.

«بەس پارىز، ءدىن يسلامعا جەتى ءۋاجىپ» - دەپ ساناپ كورسەتىپ، اللانىڭ حاق جولىنان اداسپاۋعا شاقىرادى. اقىرەتكە يمان ەتۋ مەن ولگەننەن سوڭ قايتا تىرىلۋگە سەنۋدى جەكە-جەكە پارىز رەتىندە قاراستىرادى. ءسويتىپ، اقىت قاجى ءوزىنىڭ ءدىني ۇستانىمىنىڭ حانافي ءمازھابى، ماتۋريدي اقيداسىمەن بىردەي ەكەندىگىن كورستەدى.

قورىتا ايتقاندا، اقىت ءۇلىمجىۇلىنىڭ «جيىرما توعىز قارىپ ولەڭى»   وزىنەن بۇرىن وتكەن شىعىستىق اقىنداردىڭ ىزىمەن، ۇلى ابايدىڭ ستيلمەن جازىلعان ولەڭ ەكەندىگىن ايتىپ وتتىك. ولەڭدە يمان ماسەلەلەرىنەن وزگە، مۇسىلمان ومىرىندەگى ماڭىزدى - ناماز، ورازا، قاجىلىق، زەكەت قاتارلى امالدار ءسوز بولادى. سونىمەن قاتار، شىنايى مۇسىلمانداردا بولۋعا ءتيىستى كوركەم مىنەز-قۇلىق تۋرالى دا باسا ايتىلادى. دەمەك، اقىننىڭ  «جيىرما توعىز قارىپ ولەڭى» - ءالى دە كوپ ىزدەنىستەردى تالاپ ەتەرى ءسوزسىز!

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1. ع. اقىتۇلى. «اقىت ءۇلىمجىۇلى» اتتى «قازاق تاريحىنداعى ايگىلى ادامدار» ۇلاسپالى جيناققا ەنگەن ەڭبەك: الماتى: «مۇسىلمان باسپا ءۇيى»، 2008ج.، -144 بەت

2. ا.ءۇلىمجىۇلى شىعارمالارى. 4 توم. شىڭجاڭ حالىق باسپاسى-2015- 610ب

3. ا. وماروۆ. شاكارىمنىڭ ءدىنى. شاكارىمتانۋ ماسەلەلەرى، 4 توم، - اماتى: راريتەت، 2007. – 304 بەت

4. ا. ءۇلىمجىۇلى. شىعارمالارىنىڭ تولىق جيناعى: ەكى تومدىق. – كونيا، 2011. ت-1. - 652 بەت.

5. س. سەيتبەكوۆ. يمان نەگىزدەرى: الماتى. – 2011ج. - 376 بەت.،

6. س. وكان. ۇكىم اياتتاردىڭ ءتاپسىرى: مونوگرافيا – استانا: 2018. – 120 بەت

7. بۇحاري، جانازا. 68, 67; مۋسليم، ءجاننات، 70; ءابۋ ءداۋد، جانازا، 78

ماحمەت مۇراتحان

نۇر-مۇباراك ۋنيۆەرسيتەتى

Abai.kz