قازىر جاستار اراسىندا يدەولوگيالىق بوستىق بار. سول كەڭىستىك كوپ جاعدايدا دەسترۋكتيۆتى ءدىني مازمۇنمەن تولتىرىلۋدا. ال بۇل ۇدەرىس ءبىرىنشى كەزەكتە ەلدىك سانا ەروزياسىن تۋعىزىپ جاتىر. الەۋمەتتانۋ عىلىمى تىلىمەن سويلەسەك، جاستار دەگەنىمىز ومىرلىك ۇستانىمىن قالىپتاستىرىپ ۇلگەرگەن تولىققاندى تۇلعالار ەمەس. پىكىرلەرى قۇبىلمالى، تەز وزگەرىپ كەتۋى دە مۇمكىن. بىراق سوعان قاراماستان قوعامنىڭ ەڭ بەلسەندى دە جاس بولىگىنىڭ دىنيلەنۋى كۇردەلەنىپ بارادى. جاستاردى قوعام جاعدايىن كورسەتەتىن ينديكاتور دەسەك، جەتەر جەرىمىزگە كەلىپ تە قالعان سەكىلدىمىز. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستانداعى ءدىني جاعداي تۇراقتى. دەگەنمەن ءدىننىڭ قازىرگى قازاقستان قوعامىنا ايتارلىقتاي ىقپالىن اتاپ كەتكەن ءجون. مۇنىڭ مۇسىلمان ميسسيونەرلەرى تاراپىنان تۋىنداپ جاتقانىن دا مويىنداماسقا شارا جوق. ءسوز جوق، ولار جوعارى كورسەتكىشتەرگە يە بولىپ وتىر. دەگەنمەن ءبىزدى قينايتىن ءبىر ساۋال: ءبىز وسىلاي بولارىن الدىن الا بولجاي المادىق پا؟ وسىلاي بولارىن قالايشا بىلمەدىك؟ قازىرگى ءدىني باعىتتاعى ارەكەتتەرىمىز قويىن قاسقىرعا العىزىپ بولىپ، قوراسىن بىتەگەن اڭعال قويشىنىڭ قوجاناسىرلىعى ەمەس پە؟ «بولارى بولدى»، ەندى نەندەي ستراتەگيانى باسشىلىققا العان ءجون؟

قازىر جاستار اراسىندا يدەولوگيالىق بوستىق بار. سول كەڭىستىك كوپ جاعدايدا دەسترۋكتيۆتى ءدىني مازمۇنمەن تولتىرىلۋدا. ال بۇل ۇدەرىس ءبىرىنشى كەزەكتە ەلدىك سانا ەروزياسىن تۋعىزىپ جاتىر. الەۋمەتتانۋ عىلىمى تىلىمەن سويلەسەك، جاستار دەگەنىمىز ومىرلىك ۇستانىمىن قالىپتاستىرىپ ۇلگەرگەن تولىققاندى تۇلعالار ەمەس. پىكىرلەرى قۇبىلمالى، تەز وزگەرىپ كەتۋى دە مۇمكىن. بىراق سوعان قاراماستان قوعامنىڭ ەڭ بەلسەندى دە جاس بولىگىنىڭ دىنيلەنۋى كۇردەلەنىپ بارادى. جاستاردى قوعام جاعدايىن كورسەتەتىن ينديكاتور دەسەك، جەتەر جەرىمىزگە كەلىپ تە قالعان سەكىلدىمىز. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستانداعى ءدىني جاعداي تۇراقتى. دەگەنمەن ءدىننىڭ قازىرگى قازاقستان قوعامىنا ايتارلىقتاي ىقپالىن اتاپ كەتكەن ءجون. مۇنىڭ مۇسىلمان ميسسيونەرلەرى تاراپىنان تۋىنداپ جاتقانىن دا مويىنداماسقا شارا جوق. ءسوز جوق، ولار جوعارى كورسەتكىشتەرگە يە بولىپ وتىر. دەگەنمەن ءبىزدى قينايتىن ءبىر ساۋال: ءبىز وسىلاي بولارىن الدىن الا بولجاي المادىق پا؟ وسىلاي بولارىن قالايشا بىلمەدىك؟ قازىرگى ءدىني باعىتتاعى ارەكەتتەرىمىز قويىن قاسقىرعا العىزىپ بولىپ، قوراسىن بىتەگەن اڭعال قويشىنىڭ قوجاناسىرلىعى ەمەس پە؟ «بولارى بولدى»، ەندى نەندەي ستراتەگيانى باسشىلىققا العان ءجون؟
القيسسا، الدىڭعى جىلى ءبىر توپ جۋرناليست الماتىدا ۇقك-ءنىڭ اتسالىسۋىمەن وتكەن ەكسترەميزم ماسەلەلەرىنە قاتىستى ماجىلىسكە قاتىسقانىمىز بار. سوندا «ساردار» قالالىق جاستار قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قاتىستى قالالىق جوو ستۋدەنتتەرى اراسىندا جۇرگىزگەن ساۋالناماسىمەن تانىسىپ، پىكىر ايتقان دا ەدىك. بۇل ۇيىمنىڭ قورىتىندىسى سول تاڭدا مەشىتكە جاستاردىڭ كوپتەپ بارۋىنا قاراماستان 1997 جىلدان بەرى ءدىني احۋالدىڭ دۇرىس جاعىنا قاراي وزگەرمەگەنىن، ءتىپتى ودان ءارى ۋشىعىپ بارا جاتقانىن كورسەتكەن ەدى. ءتىپتى بىرلەستىك توراعالارى «الماتى قالاسىندا فۋندامەنتاليزم يدەيالارى ءسىڭىستى بولىپ بارادى» دەپ دابىل قاققانداي بولدى. اتالمىش پىكىر الماسۋعا ساراپشى رەتىندە شاقىرىلعان ر.سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىستانۋ ينس­تيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، تاريح عى­لىمدارىنىڭ دوكتورى اشىربەك مۋمينوۆ تا انىقتالعان دەرەكتەرگە قاراپ، ءوز تاڭدانىسىن جاسىرماعان سوندا:
- ساۋالناما ناتيجەلەرى پايىزدىق تۇرعىدان جاستاردىڭ كونستيتۋتسيادان گورى شاريعات زاڭدارىنا كوبىرەك ءىش تارتاتى­نىن، «ادىلدىك»، «تەڭدىك»، «ادام قۇقى»، «كۇش قول­دانباۋ»، «بوتەن دىندەرگە توزىممەن قاراۋ» دەگەن سياقتى جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى مويىنداي بەرمەيتىندەرىن كورسەتىپ بەرگەن. ءبىزدىڭ قۇزىرلى ورىندار قايدا قاراپ وتىر، ۋنيۆەرسيتەت جەتەكشىلەرى قايدا قاراپ وتىر، بىلمەيمىن. باسقا دا ءدىن ءۇشىن جاۋاپ بەرەتىن يمامدارىمىز شە؟ ولار بۇل تاقىرىپقا قاتىستى ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرسە جاقسى بولار ەدى، - دەگەن ەدى.
كەيىننەن KRAG تاۋەكەلدى باعالاۋ توبىنىڭ ساراپشىسى، ورتا ازيا شەڭبەرىندەگى ەكسترەميزم جونىندەگى تانىمال مامان زامير كاراجانوۆپەن ديدارلاسقاندا، وبالى نە كەرەك، ول دا «ورتا ازيانى ءدىني ەكسترەميزم ەلەسى كەزىپ ءجۇر» دەپ ءوز قاۋپىن ايتقان بولاتىن. وندا دا «بىزدە تەرروريستىك ۇيىمدار دا، ولارعا قارسى انتيتەرروريستىك اكتسيالار دا، قۇدايعا شۇكىر، اسكەري فازاعا وتپەدى» دەپ شۇكىرشىلىگىن بىلدىرگەن. ال مۇنداي ەسكەرتۋلەر مەن بولجامدار رەسپۋبليكامىزدىڭ قاي تۇكپىرىندە بولسىن ايتىلدى. ەستىمەدىك ەمەس، ەستىدىك. جازىلمادى ەمەس، جازىلدى. ساناساڭ ساۋساعىڭ جەتپەيدى، سوندايلىق دايەكتەمەلەر قانشاما؟ ەلباسىنىڭ ءوزى وڭتۇستىككە بارعان ساپارىنىڭ بىرىندە ايماق يمامدارىنا «ساق بولىڭدار، مەشىتتەرىڭە كىمدەر كىرىپ، كىمدەر شىعىپ جاتقانىن مەن بىلمەيدى عوي دەيسىڭدەر مە» دەپ ەسكەرتۋ دە جاساعان...
ەندى قاراپ وتىرساق، سول شاقتا جەكەلەگەن ەل باسشىلارى، عىلىمي ىسكەري قاۋىمداستىق الدا مەملەكەت قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قاتەرلى ءدىني ترانسفورماتسيانىڭ كەلە جاتقانىن ىشتەي سەزىنگەندەي ەكەن. ياكي ءدىني ەكسترەميزمنىڭ ميف ەمەس، ناقتى ءومىر شىندىعىنا اينالعانىنا تالاي بوزداعىمىزدان ايىرىلىپ بارىپ، كوز جەتكىزىپ وتىرمىز.
بيىل قازاقستان حالقى ەل ىشىندە نەشەمە الىپقاشپا اڭگىمەگە ازىق بولعان ءدىني ەكسترەميستەردىڭ ارەكەتتەرىمەن العاش رەت بەتپە-بەت كەلدى. اقتوبە، اتىراۋ، ماڭعىستاۋ وبلىستارىندا ورىن العان جاعداي جۇرتشىلىقتى ءدۇر سىلكىندىرىپ، تالاي قۇزىرلى ورگاننىڭ ۇستىنە سۋىق سۋ قۇيعانداي اسەر بەردى. جاۋاپتى تاراپتار سەلك ەتىپ ويانىپ، ىسكە كىرىسىپ كەتتى. الايدا سوڭعى وقيعالار توڭىرەگىندە قازاقستاننىڭ ءدىن ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىك باسشىسى قايرات لاما شاريف ايتپاقشى، ءبىراز دۇرىس ەمەس پىكىرلەر دە ايتىلىپ ءجۇر. ءدىني ماسەلەنى تەك باتىس وبلىستارىنا تەلۋ ءۇردىسى بوي كورسەتىپ، وقيعانى بىرجاقتى تاپسىرلەۋ كۇشەيدى. باز بىرەۋلەرشە وبلىستارعا قاتىستى «ءدىني ساۋاتسىزدىق جانە الەۋمەتتىك قورعالماعاندىق» دەپ جار سالعان دۇرىس تا، ءادىل دە ەمەس. ايتكەنمەن وسى ايماقتارداعى سوڭعى وقيعالاردىڭ «ءدىني استارى جوق» دەپ ايتۋعا دا بولمايدى جانە دە ول استارعا كومكەرىلە تىگىلگەن تۇلعالاردىڭ دەنى 18 بەن 25 جاس ارالىعىنداعى جاستار بولىپ تۇر. ءوز كەزەگىندە وسى دايەكتى ەلدەگى ءدىني احۋالدىڭ ناشارلاي باستاعانىنىڭ كەزەكتى بەلگىلەرى دەسەك، ەش قاتەلەسپەيمىز. بۇل باسى دا، اياعى دا ەمەس. راس، بۇل وڭىرلەردە ءدىن اتىن جامىلىپ، قىلمىستىق ارەكەتكە باراتىن جەكەلەگەن ادامدار بار، ال قانداي دا ءبىر ءدىني ەكسترەميزم قۇبىلىسى تۋرالى ايتۋ - ارتىق كەتكەندىك. بۇگىنگى تاڭدا بۇلاردىڭ ەلىمىزدىڭ ينۆەستيتسيا كوپ سالىناتىن جانە قارقىندا دامىپ وتىرعان ايماقتارى ەكەنى ءمالىم. سولايىنا - سولاي، دەگەنمەن اتالمىش تەندەنتسيانىڭ بۇكىل رەسپۋبليكادا ءجۇرىپ جاتقانىن دا ۇمىتۋعا بولمايدى. اعىمداعى جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىندە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ پارلامەنت مۇشەلەرىن ءدىني ۇيىمداردىڭ قىز­مەتىنە باقىلاۋدى كۇشەيتۋ ماقساتىندا زاڭ­دىق وزگەرتۋلەر ەنگىزۋگە شاقىرسا، تاياۋدا پارلامەنت پالاتاسى بەيبىت ءومىر مەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا باعىتتالعان «ءدىن قىزمەتى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» جاڭا زاڭدى قابىلدادى. وسىناۋ زاڭدىق اك­تىنىڭ كۇشىنە ەنگەنىنە دە كوپ بولا قويعان جوق. ناتيجەسى دە جۋىق ارادا بولادى دەپ كۇتىلۋدە.
جالپى، «ءدىني ەكسترەميزم» تاقى­رىبىنىڭ زاماناۋي ميفولوگياعا اينالىپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس. تىپتەن، رەسمي، قالا بەردى بەيرەسمي مىنبەرلەردەن ايتىلعان وسىناۋ قۇبىلىسقا قاتىستى شىندىقپەن جالعان تۇسىنىكتەردىڭ استارلاسىپ، ارالاسىپ كەتكەنى سونشالىقتى، ناقتىلىققا جۇگىنۋ مۇمكىن بولماي قالدى. سوندىقتان دا، بۇعان دەيىن سىبىس سوزدەردىڭ اينالاسىندا عانا وي ءتۇيىپ كەلگەن بۇقارا كىمگە سەنەرىن بىلمەي شارق ۇردا. ەندى عانا سول شىرقىراعان سۇراقتاردىڭ جاۋابىن الدى.
قازاقستان - زايىرلى مەملەكەت. بىراق سونىسىنا قاراماستان مەملەكەت تە بۇل پروتسەس­تەن تىس بولا المايدى. مەملەكەتتە قانداي دا ۇردىسكە ىقپال ەتە الاتىن تەتىكتەرى بار. ۇكىمەتكە تىرەلەتىن ماسەلە - مىنە، سونى ءتيىمدى پايدالانۋ عانا. مۇنىڭ وزىندە دە وتە كوپ پۋنكتەردى ەسەپكە الۋى كەرەك. الەمدىك تاجىريبەدە بۇل بار. ماسەلەن، اقش ءوزىنىڭ ىشكى ساياساتىندا تەرروريزمدى دەمونيزاتسيالاپ جاتىر. شىندىعىندا، وسى سالانىڭ ماماندارى جيىلىپ، ونىڭ امەريكاعا قانشالىقتى قاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعانىن وبەكتيۆتى تۇردە انىقتاۋى كەرەك ەدى. سوڭعى تەراكتىنىڭ ءوزى اتام زاماندا، 2001 جىلدىڭ 11 قىركۇيەگىندە ورىن الدى. كەرەك دەسەڭىز، ەۋروپانىڭ وزىندە سوڭعى رەت 2005 جىلى لوندون مەن مادريدتە جارىلىستار بولدى. بىراق بۇل ەلدەردىڭ يراك سوعىسىندا اقش-تى قولداعان ەلدەر بولعانىن ەسكەرگەن دۇرىس. قالعان ەلدەردى تەررورلىق تولقىندار اينالىپ ءوتتى. ەلدەگى وتاندىق ساراپشىلاردىڭ ءبىر توبىنىڭ توقتامىنا كەلەر بولساق، بىزگە دە ورىن العان جاعدايعا بايلانىستى اۋەگە ۇشپاي، يلليۋزياعا بەرىلمەي، ۇدەرىسكە ناقتى باعا بەرگەن ءجون. وسىدان كەيىن عانا بارىپ كۇش قولدانۋعا سوقتىراتىن ساياسي شەشىمدەردى قابىلداۋ دۇرىس بولادى. «ەكسترەميزممەن كۇرەس» دەپ اتالاتىن شارانىڭ ءوزى كەز كەلگەن ساتتە دەسترۋكتيۆتىك مىنەز تابۋى كادىك. سوندىقتان دا تەرروريزممەن كۇرەسكەندە قايسى مەملەكەت باسشىلىعىنىڭ بولسىن تۇراقسىزدىق تۋدىرىپ الماۋدى قاداعالاعانى ابزال. ايتالىق، قازىرگى كەزەڭنىڭ حيتتىك تا­قىرىبى - حيدجاب تاعۋ-تاقپاۋ دا شىعىستانۋ ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى اشىربەك مۋمينوۆ ايتقانداي، نەگىزگى ماسەلە ەمەس، بىراق جەڭىل قاراۋعا دا بولمايدى. «جاقىن بولاشاقتا، نەمەسە الىس بولاشاقتا تۇركياداعىداي بىزدە دە حيدجاب ماسەلەسى تۋىنداۋى مۇمكىن» دەيتىندەر بەلگىلى ءبىر دارەجەدە شىندىقتى ايتادى. تۇرىك باۋىرلارىمىزدا سوڭعى ەكى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ وسى حيدجاب ماسەلەسىن ۇران ەتىپ كوتەرىپ وتكەنى بەلگىلى. الايدا مەملەكەتتە جاساپ جاتقان ادام ءومىرىن جاقسارتۋ، سولاردىڭ مۇددەلەرىن ەسەپكە الۋ ءبىرىنشى كەزەكتە بولۋى كەرەك. قازاقستاندا ونسىز دا پروبلەمالار وتە كوپ. ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، ساياسي تۇيتكىلدەر شاش ەتەكتەن. سوندىقتان دا وتاندىق ساراپشىنىڭ ءبىرى جازعانداي، جۇرت نازارىن سونداي كۇيىپ تۇرعان كەزەك كۇتتىرمەيتىن جايلاردان بۇرىپ اكەتىپ، سالماقسىز قاعيدالاردىڭ داۋىنا شىرماۋ ۇلكەن اعاتتىق بولار ەدى. سىرت كۇشتەرگە دە كەرەگى وسى بولسا كەرەك. تۇيمەدەيدەن تۇيەدەي ماسەلە جاساپ، تۇراقسىزدىق كليماتىن قالىپتاستىرۋ باستى ماقساتتارى سياقتى. بۇل ماسەلەمەن قازاق حالقى وتكەن تاريحىندا دا تالاي بەتپە-بەت كەزدەسكەن. اقىرىندا تىم اشىق-شاشىق تا ەمەس، ياكي تىم بۇركەنىپ العان دا ەمەس، ورتاشا، ليبەرالدى كيىم كيۋ ءداستۇرىن قالىپتاستىرعان.
ارينە، شەتەل تاجىريبەسىنەن ۇيرەنەرىمىز دە، جيرەنەرىمىز دە كوپ. ولاردىڭ جىبەرگەن قاتەلەرىن دە كورىپ وتىرمىز. مىسالى، تاجىكستاننىڭ تۇراق­تىلىعىن جوعالتىپ الۋداعى قاتەسى - يسلام نەگىزىندە قۇرىلعان ساياسي پارتيا قۇرۋعا رۇقسات بەرۋى. الەمدىك قالىپتاسقان كوزقاراس بويىنشا، ءدىن نەگىزىندە ەشقانداي ساياسي پارتيا قۇرىلماۋعا ءتيىس. تاجىكستان بۇل قاعيدانى ەسەپكە المادى دا، اقىرىندا وپىق جەدى.
ال تۇراقسىزدىققا بوي الدىرعان مىسىردى قارايتىن بولساق، ءدىني تەرروريزمنىڭ كۇشەيۋىنە، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىڭ ءوزى مۇرىندىق بولدى. ول كورشىلەردى قورقىتۋ ءۇشىن اسىراعان كەشەگى كىشكەنتاي كۇشىكتەن، بۇگىن ءوزىن قاباتىن ۇلكەن توبەتتىڭ ءوسىپ شىعاتىنىن باعامداي الماي، باسىپ تاستايتىن قولايلى ۋاقىتتى جىبەرىپ الدى. ماسەلە بولسا، ونىمەن دەرەۋ اينالىسۋ كەرەك. اينالىسپايدى ەكەنسىڭ، كەرىسىنشە، كوپ ۇزاماي ول سەنىمەن اينالىسا باستايدى. «پيراميدالار ەلى» مەن تاجىك جۇرتىنىڭ اششى ساباعى وسىنداي.
ازىرگە زاماننىڭ كەڭشىلىگىندە پروبلەمانى باسىنان تۇبەگەيلى شەشكەن ءجون. قازاقى بەيعامدىعىمىزعا سالىپ، كەشىرەك قيمىلداپ جاتىرمىز. بىراق «ەشتەن كەش جاقسى» دەگەن دە - وسى قازاق. قاتەردى تۇگەلىمەن بولماسا دا، باسەڭدەتۋ كەرەك جانە دە ەڭ باستىسى، قازاق­ستان بۇل كىلتيپانعا ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان كەلۋى ءتيىس. بۇعان قاتىستى قانداي شارادا دا ۇلتتىق مۇددەدەن كەلىپ شىعۋىمىز كەرەك. ال جۋىردا ەل قۇلاعىن ەلەڭ ەتكىزگەن جاڭالىق «ازان شاقىرۋ ەل ازاماتتارىنىڭ ءبىر بولىگىنىڭ قۇقىعىن بۇزادى، ونىڭ داۋىسىن باسەڭدەتۋ كەرەك» دەپ كەلەتىن جەلەۋلەردى قاي قيسىنعا سىيعىزامىز؟ تاعى دا «ارانداتۋشىلىق» دەگەننەن باسقا ايتارىمىز جوق. نە دەسە دە، كۇرمەكتىڭ كەسىرىنەن كۇرىش زارداپ شەكپەۋى كەرەك. بەس ساۋساق بىردەي ەمەس. «ءدىن ۇستاندى» دەپ كوپكە توپىراق شاشا بەرۋگە دە بولمايدى. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە ءتۇرلى كونفەسسيا وكىلدەرى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ولاردىڭ اراسىندا مۇسىلماندار، پراۆوسلاۆتار، كاتوليكتەر، پروتەستانتتار، بۋدديستەر مەن يۋدەيلەر دە بار. ەگەر تىرناق استىنان كىر ىزدەي بەرسە، سىنىققا سىلتاۋ بارىنەن دە تابىلادى.
زايىرلى مەملەكەتتىلىك - ءبىرىنشى ورىندا. وعان تالاس جوق. ەكىنشىدەن، ءوزىمىزدىڭ قازاق ءتىلى، ۇلت مادەنيەتى، سوعان سايكەس بولعان ءداستۇرلى جولىمىز قولعا الىنسىن. سونى ۇستانىپ، تۇتىنۋىمىز كەرەك. قازاقستان جۇرتشىلىعى الداعى ون جىل ىشىندە فۋندامەنتاليزم تۇزاعىنا تۇبەگەيلى ءتۇسىپ قال­ماس ءۇشىن، ءداستۇرلى ءدىندى زەرتتەپ، قازاق دالاسىن­داعى ءدىن تاريحىنان حابارى بار، سول دىنگە جانى اشيتىن كادرلار دايىنداۋدى جولعا قوي­ماي ماسەلە شەشىلمەيدى جانە حالىق تا ءداس­تۇرلى يسلامدى تۇتىناتىن ادامدار مەن فۋندامەن­تاليستەردى ءبىر-بىرىنەن اجىراتا الاتىن كورەگەن دارەجەگە جەتۋى كەرەك. ول ءۇشىن ەل اراسىندا ءداستۇرلى يسلامنىڭ نەگىزىندە ءدىني-اعارتۋشىلىق جۇمىستار جۇرگىزىلسە، نۇر ۇستىنە نۇر.

ابىلايحان قالنازار

رەابيليتاتسيالىق ورتالىقتار اشقان ءجون

- ءبىز - يراك ەمەسپىز. بىزدە باسىم جاعدايدا ەكسترەميستەردىڭ ناق وزدەرىن ەمەس، ولاردىڭ جاي عانا ناسيحاتشىلارىن قۇرىقتاپ جاتقانداي كورىنەدى. دالىرەگى، راديكالدىق كوزقاراستاعىلارعا كىنا تاعىلۋدا. بۇل ماسەلە بىزدە كوپتەن بەرى بار. ونىمەن كۇرەسۋ كەرەك-اق. وكىنىشكە قاراي، ولارعا قارسى پروفيلاكتيكالىق ەمەس، كەرىسىنشە رەپرەسسيالىق اپپارات قولدانىلۋدا. بىراق وسى ورايدا، ەكىنشى جاعىنان، قوعامعا دا، اركىمگە دە ءوز-وزىنە تىكەسىنەن قويۋىنا تۋرا كەلەتىن تاعى ءبىر ساۋال بار، ياعني راديكالدىق كوزقاراس سونشالىق جازالايتىنداي قىلمىس بولىپ ەسەپتەلەدى مە؟ ءبىز راديكالداردىڭ ىقپالىنا تۇسكەندەردىڭ دەنى جاستار ەكەنىن ۇمىتامىز. بۇل جاستاردىڭ اربالىپ-الدانعانىن تۇسىنە الماي جاتىرمىز. ماعان ولاردى تۇرمەگە توپىرلاتىپ ايداعاننان گورى، سىرتتان تاڭىلعان قاتە تۇجىرىمدار مەن جاڭساقتىققا بوي الدىرعان كوزقاراستارىنان ايىقتىراتىن رەابيليتاتسيالىق ورتالىقتار اشقان ءجون سەكىلدى. ونداي جۇزدەگەن الدانعان بەيباقتى پسيحولوگيالىق ساۋىقتىرۋدان وتكەرىپ، قوعامعا قايتا بەيىمدەۋ كەرەك. سىرتقا تەپكەننەن گورى قۇردىمنان قايتارىپ الۋ كەرەك. ءيا، ولار اداسقان، ءوز سەنىمدەرىنە وزدەرى قامالىپ قالعان. ولار ءوز دىندەرىنىڭ شەڭبەرىنەن باسقا وزگە الەمدى كورمەيدى دە. بۇل ولاردىڭ كىناسى ەمەس، قاسىرەتى دەسە دە بولادى. ولارعا بۇل تۇرعىدا، شىن مانىندە، كومەك قولىن سوزىپ، جارقىن دا جىلى الەم ديدارىن جانارلارى الدىندا قايتا اشۋ كەرەك. ولار دا -ادام، ولاردىڭ دا ءبىر كەزدەگى ورتاسى بار.

ەركىن ماسانوۆ، ساياساتتانۋشى،
PhD دوكتورانتى

http://anatili.kz/?p=7615#more-7615