ۇلاربەك بايتايلاق، اقىن: ناعىز ادەبيەتتى قورقاقتار مەن جاعىمپازدار جاسامايدى
- سۇحباتىمىزدى اۋەلى وزىڭىزدەن باستاساق. بۇگىنگە دەيىن قانشا كىتابىڭىز جارىق كوردى، قاي تاقىرىپتارعا كوبىرەك قالام تارتىپ ءجۇرسىز؟
- اڭگىمەنى باستاماس بۇرىن مىنا ءبىر جايدىڭ باسىن اشىپ العىم كەلەدى، مەن وسى كۇنگە دەيىن ءوزىمدى تولىققاندى اقىن رەتىندە ساناعان ەمەسپىن، ول ەرتەڭگى ۋاقىتتىڭ شارۋاسى.
كىتاپتارىما كەلەتىن بولساق، الماتىدا اندا-مۇندا شىعىپ تۇراتىن قۇراما جيناقتاردى ەسەپتەمەگەندە "قانىمداعى قاسقىر ءيىسى" اتتى جەكە كىتابىم بىلتىر عانا جارىق كوردى، كولەمى 6 باسپا تاباق. ونىڭ ءوزى جازۋشىلار وداعىنىڭ بايلانىس جانە اقپارات مينيسترلىگىمەن كەلىسىمى ارقىلى ۇلىقبەك ەسداۋلەت، عالىم جايلىباي، جاناربەك ءاشىمجان قاتارلى اعالاردىڭ اتسالىسۋىمەن "جاس تولقىن" سەرياسى بويىنشا شىقتى. جالپى، ءوز باسىم ءبىر كىتاپتى تاقىرىبىن وزگەرتىپ قايتا-قايتا شىعارا بەرۋگە قارسىمىن. ەندى اللا قالاسا كەلەر كوكتەمگە قاراي بەيجىڭدەگى "ۇلتتار" باسپاسىنان "كۇز جاۋعان سوقپاق" اتتى جاڭا كىتابىم جارىق كورمەك. شۇرشىتتەر قولىندا قالعان ۇلى دالاعا دەگەن قۇرمەتىم مەن ساعىنىشىم - كۇز جاۋعان سوقپاقتاردا شاشىلىپ جاتىر...
- سۇحباتىمىزدى اۋەلى وزىڭىزدەن باستاساق. بۇگىنگە دەيىن قانشا كىتابىڭىز جارىق كوردى، قاي تاقىرىپتارعا كوبىرەك قالام تارتىپ ءجۇرسىز؟
- اڭگىمەنى باستاماس بۇرىن مىنا ءبىر جايدىڭ باسىن اشىپ العىم كەلەدى، مەن وسى كۇنگە دەيىن ءوزىمدى تولىققاندى اقىن رەتىندە ساناعان ەمەسپىن، ول ەرتەڭگى ۋاقىتتىڭ شارۋاسى.
كىتاپتارىما كەلەتىن بولساق، الماتىدا اندا-مۇندا شىعىپ تۇراتىن قۇراما جيناقتاردى ەسەپتەمەگەندە "قانىمداعى قاسقىر ءيىسى" اتتى جەكە كىتابىم بىلتىر عانا جارىق كوردى، كولەمى 6 باسپا تاباق. ونىڭ ءوزى جازۋشىلار وداعىنىڭ بايلانىس جانە اقپارات مينيسترلىگىمەن كەلىسىمى ارقىلى ۇلىقبەك ەسداۋلەت، عالىم جايلىباي، جاناربەك ءاشىمجان قاتارلى اعالاردىڭ اتسالىسۋىمەن "جاس تولقىن" سەرياسى بويىنشا شىقتى. جالپى، ءوز باسىم ءبىر كىتاپتى تاقىرىبىن وزگەرتىپ قايتا-قايتا شىعارا بەرۋگە قارسىمىن. ەندى اللا قالاسا كەلەر كوكتەمگە قاراي بەيجىڭدەگى "ۇلتتار" باسپاسىنان "كۇز جاۋعان سوقپاق" اتتى جاڭا كىتابىم جارىق كورمەك. شۇرشىتتەر قولىندا قالعان ۇلى دالاعا دەگەن قۇرمەتىم مەن ساعىنىشىم - كۇز جاۋعان سوقپاقتاردا شاشىلىپ جاتىر...
جازاتىن تاقىرىبىم، ارينە، ەجەلگى ساق، تۇركىلەر ءداۋىرى. سول زاماننىڭ قۋانىشى، قايعىسى. بۇل - وسى داۋىردەن جازاتىن تاقىرىپ تابا الماعاندىعىمنان ەمەس، سوڭىمنان ەرگەن ءبىر وقىرمان بولسا سوعان وشاقتان ارى اتتاساڭ-اق قۇشاق اشاتىن دالالىق مىنەزدىڭ، ءبورى تەكتىڭ، ادامدىق اردىڭ سۇلباسىن بولسا دا جۇرەگىندە بەينەلەپ بەرۋ. سوعان تالپىندىرۋ. ادەبيەتتىڭ مىندەتى - ۇرپاق تاربيەلەۋ ەكەنى شىن بولسا، مەنىڭ ۇستانعان مۇراتىم دا وسى. اركىم وزىندە باردى جازادى. وقىرمان ىزدەپ، جارناما جاساپ قاراتەرگە تۇسكەن ەمەسپىن. كەرەك قىلسا وقيدى، كەرەك قىلماسا اباي اتام مەڭزەگەندەي "ىشتەگى زاپىراندى ازايتۋ" عانا.
- "كۇز جاۋعان سوقپاق" تىركەسىن ۇلتتىق سوزدىك قورىمىزدان بۇرىن-سوڭدى ەستىمەگەن سياقتىمىن...
- مەن دە وسى تىركەستى ىزدەپ ءبىراز كىتاپتار مەن ارحيۆتەردى، عالامتوردى اقتاردىم، كەزىكتىرە المادىم. جانە ءبىر ولەڭىمدە "جاپ-جاسىل جۇرەك كوكتەمگە قۇشتار، كەشەر مە مەنى كۇز جاۋعان سوق-پاق..." دەگەن ولەڭ جولدارى بار. بۇل ولەڭىم گازەتتەر مەن ينتەرنەتكە شىعۋى مۇڭ ەكەن، ولەڭىنە وسى تىركەستى كوپتەپ قوساتىن، ءتىپتى، تونىن اينالدىرىپ كىتابىنا تاقىرىپ قىلىپ جىبەرگەندەر دە تابىلدى. سوسىن، رەنجىگەننىڭ ورنىنا قۋاندىم، مەنەن دە ءسوز ۇرلايتىنداردىڭ شىققانى - بوسقا تىراشتانىپ جۇرمەگەنىمنىڭ جەمىسى شىعار دەدىم.
- ءسىزدى وتكەن مامىر ايىندا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ىشىندەگى مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنا قىزمەتكە تۇردى دەپ ەستىگەنبىز. ىلە جۇمىسسىز جۇرگەنىڭىزدى ەستىدىك...
- ول ايتۋعا دا تۇرمايتىن اڭگىمە. دەسە دە ءسوز رەتى كەلدى عوي، ول جەردى باستابىندا وزگە دامىعان ەلدەردەگى سياقتى مەملەكەت تاعدىرىنا كۇيىنەتىن، ۇلت تاريحىن زەردەلەيتىن قاسيەتتى ورىن رەتىندە ساناعام. سويتسەم... 20 كۇندەي سىناقتا ءجۇردىم، سوسىن قابىلداناتىن بولىپ قۇجاتتارىمدى وتكىزدىم. سول ارالىقتا ينستيتۋتتىڭ ءبىر جاۋاپتىسى شاقىرىپ الدى دا، "رەسپۋبليكا تانيتىن مىقتى اقىن ەكەنىمدى ايتىپ" پرەزيدەنت-كە ارناپ كولەمدى پوەما جازۋىمدى تاپسىردى. ينستيتۋتتىڭ باسشىسىن دا قوسا كەتۋمدى ەسكەرتۋدى ۇمىتپادى... سول ساتتە الدىمدا ەكى جول تۇردى، ءبىرى، پوەما جازىپ ساراي اقىنى اتانۋ، ەكىنشىسى، جۇمىستان كەتۋ. مەن سوڭعىسىن ەرىكتى تۇردە تاڭدادىم.
- قازىر جاس اقىندار اراسىندا جاعىمپازدانۋ، ارناۋ ولەڭ جازۋ بەلەڭ الىپ كەتتى. اقىندار ءوزىنىڭ ماتەريالدىق قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن امالسىزدان وسىعان بارىپ وتىر ما، الدە قازاق پوەزياسىنىڭ اعىمى سولاي كەتىپ بارا ما؟
- جالپى، جاعىمپازدىق ءبىزدىڭ قوعامدى قۇرت اۋرۋىنداي دەندەگەن جۇقپالى ىندەت ەكەنى بارشاعا ايان. "ۇلكەندەردىڭ ءبىر ويلاعانى بار شىعار" دەپ ءوزىمىزدى جۇباتساق تا، ەندى كوكتەپ ءونىپ كەلە جاتقان وسى جاستارعا نە جورىق دەگەن وي مازالايدى. پوەزيا - ۇلت رۋحىنىڭ، ادامزات سەزىمىنىڭ اسىل جاۋھارىنان قالانعان قاسيەتتى ساراي عوي. جاعىمپازدار، توعىشارلار ول ەسىك-تەن سىعالاۋعا قانشا قۇلشىنعانىمەن ولاردى ءبارىبىر، تاريح كەيىنگە ىسىرىپ تاستايدى. ناعىز ادەبيەتتى قورقاقتار مەن جاعىمپازدار جاسامايدى. بۇگىن تابان جالاپ، كۇشتىنىڭ اياعىنداعى لاس باتپاقتى سۇرتكەن قالاقتاي تىلىمەن ەرتەڭ مىنبەگە شىعىپ الىپ، "ويباي، ۇلتىم ءۇشىن جانىم قۇربان!" دەپ ۇرانداپ تۇرعانىن كورەسىز. قانداي جيىركەنىشتى! جىعىلىپ جاتسا دا جاعاسىنان الدىرمايتىن وزگە نامىستى ۇلتتار ءۇشىن بۇل تۇسىنە دە كىرمەيتىن جاعداي. ال ءبىزدىڭ ەلدە، ۇلتىڭدى قورلا، ءدىنىڭدى سات، ءدىلىڭدى تاپتا،بارىنە جول اشىق. بيلىكتىڭ تىزگىنىن ۇستاعان، جەمقورلىققا ماڭدا-يىنان باتقان، ءتىپتى، مەملەكەتىن ساتىپ جىبەرۋگە ءازىر "ادام دەنەلى، دوڭىز جۇرەكتى" باسشىلاردىڭ ءتوفليىن مۇرتىڭمەن شوتكىلە، ەشكىم بەتىڭنەن قاقپايدى. "جابايى دەموكراتيا" اۋلاسىندا كوكتەپ شىققان سول پاقىرلار، ساتقىندىقتىڭ، ەكىجۇزدىلىكتىڭ بۇلاعىنان سۋسىنداعان بيشارالار ءبىزدىڭ سول پوەزيا دەپ اتالاتىن قاسيەتتى سارايىمىزدا ەركىنشە تالتاڭداپ ءجۇر. جاعىمپازدارعا ەشقاشان سەنىم ارتۋعا بولمايدى. ولار اۋىز جۇزىندە "ۇلتىم، ەلىم" دەپ قۇر كوپىرشىگەنىمەن كەز كەلگەن ۋاقىتتا ۇلتىن ويلانباي ساتا سالادى.
بيلىك ماڭگىلىك ەمەس. بۇگىنگى جاعىمپازداردىڭ كۇنى دە سول سياقتى ۋاقىتشا. ەرتەڭ شىنايى عۇمىر كەشەتىن، ادامدىق ار سالتانات قۇراتىن ءبىر تاماشا كۇندەر كەلەتىنىنە بەك سەنەمىن...
- مەدال، وردەن، ياعني، بەلگىلى ءبىر فەستيۆال-ءمۇشايرالاردىڭ لاۋرەاتتىق اتاعىنىڭ بىلايعى ومىردە ءمالىم دارەجەدە پايداسى بولاتىنى بەلگىلى. ول جايىندا نە ايتاسىز؟
- بۇل سۇراعىڭا شىعىس تۇركىستاندا عۇمىر كەشكەن قازاقتىڭ سوڭعى ءباھادۇرى ەر وسپاننىڭ كوممۋنيستەر جىبەرگەن مەدالدى لاقتىرىپ جىبەرىپ: "مەن تەڭگە مونشاققا قىزىعىپ، يىعىما ۇلت-اراق تاعاتىن (پاگوندى ايتىپ وتىر. ۇ.ب) قاتىن ەمەسپىن، مەنىڭ بايلىعىم تاۋىم مەن دالام!" - دەگەن ايگىلى ءسوزىن قايتالاعىم كەلەدى...
- ءسىزدى جاستار اراسىندا اسا ۇلتشىل دەپ باعالاۋشىلار كوپ. بۇل "ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي، باۋىرىم" دەگەن قاعيداعا قايشى ەمەس پە؟
- اباي اتامنىڭ ول ءسوزىن مۇلدە باس-قا ماعىنادا، يسلامي تۇرعىدان قاراستىرۋ كەرەك. مەن قازاق دەگەن قارا ورمان ۇلتىم تۇرعاندا ءتورت جارىم ميلليون الاش ۇرپاعىن اشتىقپەن قىناداي قىرىپ، جەرىم مەن تاۋىمدى دوڭىز ورىسىنە اينالدىرعان، ءتىلىمدى قىرقىپ، ءدىنىمدى جويعان ورىستى ءسۇيۋىم كەرەك پە؟ تۇركىلەردىڭ ءبورىباس تۋى جەلبىرەگەن قاسيەتتى قارت التاي مەن ىلەنى تارتىپ الىپ، ءوزىمىزدى بوستىرىپ جىبەرگەن قاراقۇرت قىتايدى ءسۇيۋىم كەرەك پە؟ الدە مۇسىلمان ەلدەرىن قانعا بوكتىرىپ، ءجۇز مىڭداعان جاس پەن كارىنىڭ كوز جاسىنا، نالاسىنا قالعان اعىلشىن مەن ەۆرەيدى ءسۇيۋىم كەرەك پە؟ جوق، باۋىرىم! مىڭداعان جىلداردان بەرى قانىما سىڭگەن ءبورى تەگىم، جاستايىمنان ساناما ورنىققان ەر وسپان رۋحى بۇعان ولسەم دە جول بەرمەيدى. قازاق بولىپ تۋىلدىم، قازاق بولىپ ءومىر ءسۇرۋ - ەڭ ۇلى مۇراتىم!
- قازاق پوەزياسىنىڭ تابالدىرىعىن ەندى اتتاپ، ءوز ءستيلىن قالىپتاستىرىپ كەلە جاتقان جاس اقىنداردان كىمدەردى اتار ەدىڭىز؟
- سوڭىمىزدان ەرگەن ءبىر توپ جاس شوعىردىڭ ولەڭىمەن دە، ومىرىمەن دە ەتەنە بايلانىستامىن. تىزە بەرسەك ۇشىنا جەتۋ قيىن. بالكىم، مەن كەزدەسپەي، ولەڭىن وقىماي جۇرگەن جاس تالانتتار دە كوپ شىعار. استانالىق ستۋدەنتتەر ەركىن يساقان، ەربول الشىنباي، ەسبول نۇراحمەت، سايان ەسجان، ۇمتىل زارىققان، قاراعاندىلىق ميراس اسان، قۋانىش مەدەۋباي قاتارلى توپتىڭ داۋىسى وكتەم، ءجۇرىسى مىعىم.
ءسوز رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىن، ءبىزدىڭ بۋىندا سيپاتى جۇرت كوزىنە ەلەنبەي، تالانتى باعالانباي، ءوزىنىڭ دە جۇرتقا تانىلۋعا قۇلقى سوقپاي ەسكەرۋسىز جۇرگەن، "تۇلپاردىڭ توستاقتاي كوزىندە، تۇڭعيىق شەر بولىپ قالدىم مەن" دەپ جىرلاعان ءبىر تاماشا اقىن بار. ول - ىقىلاس وجايۇلى. 2008 جىلى "جاس تولقىن" سەرياسىمەن شىققان "ادىرنا" دەگەن جىر جيناعى وسىنىڭ دالەلى. وزگەشە ىقىلاستىق ەكپىنمەن، اسقاق فافوسپەن، يماني جۇرەكپەن شىنايى تولعاعان ءمولدىر جىرلارى ەرىكسىز مويىنداتادى. بۇرىن قولىما تۇسپەي جۇرگەن. جاقىندا ىزدەپ تاۋىپ ەرەكشە تولعانىسپەن وقىپ شىقتىم. ول قالىپتاستىرعان ءستيلدىڭ جۇرناعىن الدەكىمدەردىڭ شاتپاقتارىنان كەزدەستىرە قالساڭىز، ارينە، جۇرەگىڭىز اۋىرادى. ىقىلاسشا تولعاپ، ىقىلاسشا كۇڭىرەنە السا، جەرىنە جەتكىزە جازسا مەيلى دەر ەدىڭىز.
وتارداعى قويشىنىڭ، بوراندى كۇزدە تاۋ ساعالاپ، قار جامىلا جايلاۋدان تۇسكەن كوشپەلى قازاقتىڭ تاعدىرىن جىرىنا ارقاۋ ەتىپ، ءوزى تاسادا جۇرگەن تاعى ءبىر ليريك احات راسۋلدىڭ دا كۇندەردىڭ كۇنىندە قۇم استىنان التىنداي جار-قىرايتىنىنا سەنەمىن.
ۇلكەندەردىڭ "ونەردە جۇلدىزىڭ جانسىن!" دەپ نەگە باتا بەرەتىنىن وسىندايدا تۇسىنگەندەي بولاسىز...
- شىعارماشىلىق ادامى، سونىڭ ىشىندە اقىندار ءۇشىن ەڭ قاۋىپتى مىنەز قايسى دەپ ويلايسىز؟
- شەكتەن تىس وزىمشىلدىك پەن اسقىنعان اتاققۇمارلىق جانە جۇلقىنعان جاعىمپازدىق. بۇنىڭ قاينار بۇلاعى تەكسىزدىكتەن باستاۋ الادى. ول ۇشەۋى مەكەن تاپقان جۇرەكتە يمان دا، ادامگەرشىلىك تە، ۇلتقا دەگەن ماحاببات تا بولمايدى. بۇل ءۇش جامان مىنەز ناجىستەن بەتەر جاعىمسىز ءيى-سىمەن ماڭىنداعى ادامداردىڭ ءبارىن بەزدىرەدى. قوعامدا ءجيىر-كەنىش تۋدىرادى. مەنىڭشە، اقىن اتاق ءۇشىن تىراشتانباۋى ءتيىس. ولەڭىنىڭ تاعدىرىن ويلاعان كەز كەلگەن تالانتتى اقىن بۇندايعا استە جول بەرمەيدى.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
توقتار جەتپىسباي
