(اڭگىمە)

جەرگىلىكتى اكىمدىكتىڭ الدىنا جينالعان قارا قۇرىم حالىقتىڭ ايعايى بارعان سايىن كۇشەيىپ، اينالانىڭ ازان-قازانىن شىعارىپ جاتىر. كارى-جاس، قىز-قىرقىن، ەركەك-ايەل دەمەي ءبارى اۋىز جاباتىن تۇرلەرى جوق. كەيبىر جاستار ءبىر قاتارعا توپتاسىپ الىپ:

- جەر كەرەك!

- ءوز ءۇيىمىزدى سالۋىمىزعا جەر تەلىمى بەرىلسىن!

- وتىز جىل كۇتكەن كەزەگىمىزگە نەگە جەتپەيمىز؟

- باسپاناسىزدارعا 10 سوتىق جەر بەرىلسىن!

- اكىم قايدا، الدىمىزعا كەلسىن! - دەپ، داۋىس قوسىپ، حورمەن ايعايعا اتتان قوسىپ تۇر.

قولىنا داۋىس زورايتقىش ۇستاعان ءبىر جاس جىگىت جينالعان جۇرتقا باسۋ ايتۋعا تىرىسىپ، ءسوزىن ورىسشا باستاپ ەدى:

- قازاقشا سويلە!

- ورىسشاڭدى قالتاڭا سالىپ قوي!

- مۇندا ءبىر دە ورىس جوق.

- قازاقشا ايت، ايتارىڭدى!

- اكىمدى شاقىر! - دەپ، جينالعان توپتىڭ الدىڭعى لەگى تاپ بەردى. جاس جىگىت ساسقانىنان ءوزىنىڭ ازىن-اۋلاق سوزدىك قورىن بارىنشا سارقا جۇمساپ، قازاق ءتىلىنىڭ ەرەجەسىن بەلدەن باسا وتىرىپ:

- مەن ايتات! سيز شۋلامايت، اكيم قابىلدايت. ون ادام كەرەك بولىش. يشكە كيرەت، مەن يرتيپ اپارات! تەز تاراپ كەتەيت! - دەپ ەدى، جينالعانداردىڭ بىرقاتارى قارقىلداپ كۇلىپ مازاق ەتسە، قالعاندارى ودان ارى دۇرلىگىپ كەتتى:

- ءاي، انداعىڭ نە دەپ شۇلدىرلەپ تۇر-ەي؟

- ءوي، مىنانى... ءسوزىنىڭ ءتۇرىن قاراشى-ەي!

- ساقاۋ ما، نە پالە، ءوزى؟

- اكىمنىڭ ءوزىن كەل دەپ تۇرمىز، ءاي، ماڭگۇرت! شىقسىن، بەرى! - دەپ انتالاعان جۇرتتىڭ الدىندا ابىرجىپ كەتكەن اكىمنىڭ كومەكشىسى جاس جىگىتتىڭ ماڭدايى تەرشىپ كەتتى. ەكى كوزى الاق-جۇلاق ەتىپ قاتتى ساسقانى سونشالىق، الدە بىرەۋدى ىزدەپ جان-جاعىنا جالتاقتادى. سول ساتتە ورتالىق ەسىكتەن شىققان بىرەۋ قاسىنا كەلە قالدى. كومەكشىنىڭ بوزارىپ كەتكەن جۇزىنە بولماشى قان جۇگىرىپ، قولىنداعى داۋىس زورايتقىشىن قاسىنا كەلگەن كوك كوستيۋمدى، اق جەيدەلى، قىزىل گالۋستىگە ۇستاتا قويدى. ونى اۋزىنا تاقاعان قىزىل گالستۋكتىسى:

- قۇرمەتتى حالايىق! كوشەنى باستارىڭىزعا كوتەرمەي ءسال تىنىشتالايىق! سابىرعا كەلەيىك! ارالارىڭىزدان وكىل ەتىپ ون ادام سايلاڭىزدار، ءبىز اكىمنىڭ قابىلداۋىنا اپارايىق! - دەدى.

- ولاي بولمايدى، قاراعىم! تاعى دا انا جولعى سەكىلدى ازعانا ادامنىڭ اۋزىن جاۋىپ، ءبىزدى الداپ سوقپاقشى ويلارىڭ بار عوي. بۇل جولى ول قۋلىقتارىڭ جۇرمەيدى! اكىمدى شاقىر، وسىندا كوپتىڭ كوزىنشە اشىق سويلەسەمىز! اكىم كەلمەسە، تارامايمىز!- دەدى، توپتىڭ الدىندا تۇرعان ءبىر ۇزىنتۇرا كىسى.

وسى ساتتە اكىم جانە ونىڭ ورىنباسارلارى، باسقارما باسشىلارى، سوت، پروكۋرور، قاۋىپسىزدىك جانە ىشكى ىستەر شەندىسى بار ءبارى ۇزىن ۇستەلدىڭ باسىنا قاز-قاتار ءتىزىلىپ، سىرتتاعى وقيعانى قارسى قابىرعاداعى مونيتوردان بۇگە-شىگەسىنە دەيىن كورىپ تۇر. ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ باستىعىنا بۇرىلعان اكىم:

- انەۋ ءبىر نەمەنى ءالى ۇستاعان جوقسىڭدار ما؟ - دەپ، جينالعان توپتىڭ الدىنداعى الگى ۇزىنتۇرانى كورسەتتى.

- ۇستاعانبىز عوي... - دەدى دە، ءىرى شەندى وفيتسەر كۇمىلجىپ قالدى.

- ۇستاساڭدار ول مۇندا قايدان ءجۇر؟ - دەپ، اكىم كوزىن الارتتى.

- ون بەس تاۋلىك جاتتى، كەشە عانا بوساپ شىقتى عوي.

- تاك نە پويدەت... تاعى بىردەمە ويلاستىرىڭدار! - دەپ اكىم بۇيىردى دا جينالعانداردىڭ جۋان ورتاسىنداعى ەڭگەرزەدەي الىپ دەنەلى جاسى وتىزدار شاماسىنداعى ءبىر جىگىتتى كورسەتتى. قاسىندا ءبىر قارت ايەل تۇر. ءىرى پلاندا زورايتىلىپ كورسەتىلگەن الگى ازاماتقا وتىرعانداردىڭ نازارىن اۋدارتقان اكىم:

- مىنا ءبىر جىگىتكە ءوز باسىم قاتتى رازى بولامىن - دەدى.

- نەگە؟ - دەپ، تاڭىرقاي سۇراعان پروكۋرورعا:

- ءار جيىن سايىن وسى جىگىت قاسىنداعى كەمپىرمەن بىرگە كەلىپ وسىلاي قاراپ تۇرادى. بىراق، ءبىر رەت تە اۋىز اشپايدى. ايعايلاعاندارعا قوسىلمايدى، ءبارىن تىڭداپ، جان-جاعىنا قاراپ تۇرادى دا جۇرت تاراعاندا ءۇن-ءتۇنسىز قايتىپ كەتەدى. ءوزى ءبىر مىڭ بولعىر ءتوزىمدى جان ەكەن. مىنا دەگبىرسىز ايعايشىلاردى قوي! سوزگە توقتامايتىن ءبىر پالەلەر، قاپتاعان وڭشەڭ بۇلىكشىلەر. ناعىز تولەرانتتىلىقتىڭ وزىق ۇلگىسىن وسى جىگىت كورسەتىپ تۇرعان جوق پا؟ - دەدى.

- ءيا، ءيا. راس ايتاسىز، وسى جىگىتتى مەن دە اڭعاردىم - دەسىپ، وتىرعانداردىڭ ءبارى دەرلىك قوسىلا قۇپتاستى.

كوشەدە ءوتىپ جاتقان وقيعانىڭ ءاربىر قيمىلى مونيتورعا كوز تىككەندەردىڭ بارىنە ايپاراداي كورىنەدى جانە ايتقان سوزدەرى دە انىق ەستىلىپ تۇر. كوك كوستيۋمدى مەن اكىمنىڭ كومەكشىسىنە جينالعان جۇرت يلانا قويار تۇرلەرى جوق. ۇرانداتۋلارى جيىلەپ، قاتارلارى دا كوبەيە ءتۇستى. “اكىم جەر تەلىمىن بەرە الماسا، دوعارىسقا كەتسىن!” دەپ داۋىس بىرىكتىرىپ ايعايعا باسۋشىلار كوشەنى باسىنا كوتەرە باستادى. اكىم وتىرعان كرەسلوسىندا تىپىرشىپ كەتتى دە، ورىنباسارىنا بۇرىلىپ:

- سەن شىعىپ رەتتە! ارالارىنان جيىرما ادامنان تۇراتىن وكىل سايلاتىپ ال دا، وسىندا ەرتىپ اكەل! ولارمەن كەلىسىمگە كەلگەن سوڭ قالعاندارىن تاراتىپ جىبەرۋگە تاپ سولاردىڭ وزدەرىن جۇمسايمىز! ءوزىڭ دە بىلەسىڭ عوي، سەكسەۋىلدى سەكسەۋىلمەن ۇرماساڭ سىندىرا المايسىڭ. قانە، بارىپ كەل! - دەپ بۇيىردى.

ورىنباسارى قاسىنا ەكى كومەكشىسىن ەرتىپ تىسقا شىقتى. جۇرت الدىنا بارىپ، ءبىراز كوسىلىپ سويلەمەككە ۇمتىلىپ ەدى، ونىسىنان ەشتەڭە شىقپادى. ابدەن اشىنىپ العان حالىق اۋىز اشتىرماعانى بىلاي تۇرسىن، ورىنباساردىڭ ءوزىن تىقسىرىپ جىبەردى.

- تىم قۇرىعاندا، ءبىر اۋىز ءسوز ايتا الماي كەرى بۇرىلدىڭ عوي - دەپ اكىم كابينەتكە قايتا ورالعان ورىنباسارىنا قاباعىن ءتۇيىپ زىلدەندى.

- بۇل جۇرتقا نە جابىسقان؟ كەڭسەگە باسىپ كىرۋدەن تايىناتىن تۇرلەرى جوق. ءتىپتى، جەپ قويا جازدادى، باسەكە! - دەپ، ورىنباسار دا وزىنشە اقتالىپ الەك.

ەكى كوزىن ەكرانعا قاراي بۇرعان اكىم ونىڭ اقتالماق بولعان ءۋاجىن  ەستىگەن-ەستىمەگەنى دە بەلگىسىز. تىستا تۇرعاندار ءبىر-ءبىرىنىڭ سوزىنە ەرىپ، حورمەن ايعايلاۋىن ودان ارى ۇدەتىپ بارادى.

ءىرى پلاندا تاعى دا الگى الىپ دەنەلى جىگىت كورىندى. قاسىنداعى كەيۋانا كوپتەن قالىسپاي بىرگە ايعايلاپ تۇر. ال، زىڭگىتتەي ەر ەش ءۇنسىز. ەكى بەتى قىزارىپ، كوزى الاقانداي بولىپ، باقىرايعانى بولماسا، جۇمعان اۋزىن اشپايدى. مۇنداي سابىرلى مىنەزى ءوزىنىڭ دەنە بىتىمىنە دە جاراسىپ تۇرعانداي كورىنەدى. “جاپ-جاس بولا تۇرا تۇرا نەتكەن ءتوزىم، نەتكەن سابىرلى مىنەز؟ جاعادان الىپ، جاقتان سالىپ جىبەرسەڭ دە، بىلق ەتپەي-اق “نە بولدى” دەپ قانا جايبىراقات سۇراق قوياتىن ساباز-اۋ” دەگەن وي كەلدى اكىمگە. سول ساتتە ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسىنا بۇرىلىپ:

- انا ءبىر جىگىتتىڭ اتى-ءجونىن، مەكەنجايىن انىقتا! تەلەارنا، گازەتتەرىڭە تاپسىرما بەر! تولەرانتتىلىقتىڭ ەتالونى ەتىڭدەر! نە دەگەن سابىرلى، بىرتوعا ازامات. ءبىزدىڭ جاستار وسى زامانداسىنان ۇلگى-ونەگە الۋعا ءتيىس. قاسىنداعى اناسى بولسا كەرەك. ول كەمپىردىڭ ءوزى دەگبىرسىزدەنىپ، جۇرتقا ەرىپ ۇران ايتىپ تۇر. ال، جاپ-جاس جىگىت سابىر ساقتاپ، ۇندەمەي عانا ءالىپتىڭ ارتىن باعادى. توزىمدىلىكتىڭ تاماشا ۇلگىسى ەمەس پە؟ سەندەرگە وسىنى دا مەن ايتۋىم كەرەك پە؟ نەگە وزدەرىڭ قوعام ءومىرىن ءجىتى تانىپ، ۇلگىلى-ونەگەلى ادامداردى العا شىعارىپ دەگەندەي ناقتى ءبىر ارەكەت جاسامايسىڭدار؟ ىلعي ءبىر شال-شاۋقاندارعا ەستەلىك ايتقىزۋدان وزگەنى بىلمەيسىڭدەر! ەرتەڭنەن باستاپ، ىسكە كىرىسىڭدەر! - دەپ، تاپسىرما بەردى.

- ءتۇسىندىم، اعا! قازىر دەرەۋ اقپارات قۇرالدارىنىڭ باسشىلارىنا تاپسىرما بەرەمىن. ارنايى حابارلار دايىندالادى، ماقالالار جازىلادى - دەپ، ىشكى ساياسات جاعىن باسقاراتىن جىگىت شىبىنداعان اتشا باس شۇلعي جاۋاپ قاتتى.

- ەندى، ەكەۋىڭ بارىپ ىسكە كىرىسىڭدەر! بىراق، باس كوز جوق، تۇتقىنداي جونەلمەڭدەر! زاڭدى ءتۇسىندىرىپ، مەيلىنشە، سوزدەرىڭە يلاندىرىپ، وزدەرى تاراپ كەتەرلىكتەي شارا قولدانىڭدار! - دەپ، اكىم پروكۋرور مەن ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ باستىعىنا نىعارلاي ايتتى دا  ورىنباسارىنا:

- سەن دە بىرگە باراسىڭ! بارلىعىنا ءتۇسىندىرىپ ايت! قالا ماڭىندا بوس جاتقان جەر جوق. جەر بولعاننىڭ وزىندە وندا ينفراقۇرىلىم جاسايتىنداي بيۋدجەتتە اقشا جوق. ينۆەستور تابىلسا، جاسايمىز. كەزەكتە تۇرسىڭدار، اسىقپاي كۇتىڭدەر دەگەندى بىلاي ادامشا ۇقتىرىپ ايتساڭشى! اكىمنىڭ سەندەرمەن كەزدەسۋگە ۋاقىتى جوق، شۇعىل شارۋالار كوپ دەگەندى جەتكىز! سالاعا جاۋاپتى ورىنباسار رەتىندە بۇل ءوزىڭنىڭ تىكەلەي مىندەتىڭ   ەكەنىن جاقسىلاپ ءتۇسىندىر، ولارعا! - دەپ، تاپسىرما بەردى.

جالپاق ەكرانعا تەلمىرگەندەردىڭ بىرنەشەۋى تىسقا شىعىپ، اكىم جانە ونىڭ ءبىر توپ نوكەرلەرى عانا وڭاشا قالىپ، جاعدايدى تاعى دا باقىلاي باستادى. پروكۋرور سويلەپ، اكىمىنىڭ ايتقانىن وزىنشە  تۇسىندىرگەن بولدى. ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ باستىعى تەزىرەك تاراۋلارىن سۇرادى. تاراماعان جاعدايدا كۇش قولداناتىنىن ايتىپ ەدى، جاعداي ودان ارى ۋشىعىپ كەتە جازدادى. شۋلاعان جۇرتتى اكىمنىڭ ورىنباسارى زورعا توقتاتىپ، ءسوزىن باستادى. اكىمنىڭ بەرگەن تاپسىرماسىن سوزبە-ءسوز جەتكىزە كەلىپ:

- ءبىزدىڭ اكىمنىڭ دانالىعىنىڭ ارقاسىندا ءاربىر كەزەكتە تۇرعان ازاماتتارعا جەر تەلىمى مىندەتتى تۇردە بەرىلەدى. قۇرىلىس ماتەريالدارىن تاپساڭىزدار بولدى، ۇيلەرىڭىزدىڭ  جوباسىن ءوزىمىز جاساپ بەرەمىز. قالا شەتىندە ءبىر ۇلگىمەن سالىنعان ۇيلەر بوي تۇزەيدى. اۋلاسىنا اعاش ەگىلىپ، گۇلزارلار جاسالادى. قوعامدىق كولىك قاتىنايدى - دەي بەرەگەندە توپ ىشىنەن ۇزىنتۇرا:

- وسى ءسوزدى ايتقانىڭىزعا ون جىلدان استى عوي. قاشان جەتەمىز وعان! - دەپ ايعاي سالدى.

- ۇزىنتۇرا مىرزا، ءسىز ءسوزدى بولمەڭىز! اۋلانى اباتتاندىرۋدى بىزگە قاراستى كوممۋنالدىق مەكەمە اتقاراتىن بولادى. ال، قۇرمەتتى تۇرعىندار، سىزدەر ەگىلگەن اعاشتار مەن گۇلزارلاردى كۇتىپ ۇستاۋعا، كوشەنى لاستاماۋعا ءجىتى كوڭىل بولۋگە تيىسسىزدەر. ءاربىر ۇيدە كولىكتەرىنە ارناپ گاراج سالىنادى. سوندىقتان، جەكە كولىكتەرىڭىزدى قايدا بولسا، سوندا بەتالدى قويۋدى دوعارىڭىزدار! قالا تازالىعىن مۇقيات ساقتاڭىزدار! ءتارتىپ پەن تازالىقتى ساقتاۋ... - دەي بەرگەندە، توپ ىشىنەن تاعى بىرەۋ:

- توقتات! قايداعى جوق ەرتەگىڭدى وسى جەردەن ءۇز! - دەپ ايعاي سالدى. ونىڭ داۋسى جارق ەتكەن نايزاعايدان كەيىن تاسىر-تۇسىر كۇن كۇركىرەي جونەلگەندەي سەزىلدى. بۇل داۋىس جەردەن ەمەس، كوكتەن تۇسكەندەي جاڭعىرىققاندا  سىرتتا تۇرعاندار دا، ىشتە وتىرعاندار دا، بارلىعى سەلت ەتىپ، جالت قارادى.

ءسوز العان ادام ۇنەمى ەكى بەتى قىزارا ءبورتىپ، كوزى توستاعانداي بولىپ، ءۇن-ءتۇنسىز قاراپ تۇراتىن،  اكىمنىڭ “تولەرانتتىلىقتىڭ ەتالونى” دەپ اتاعان ەڭسەگەي بويلى جىگىت بولىپ شىقتى. ءتوزىمدى جىگىت  اياق استىنان توقتاۋسىز سويلەپ، اكىمدىكتىڭ بۇكىل بىلىق-شىلىعىن تىزبەكتەپ وتكىر سىنعا الا باستاعاندا قاسىنداعى كەيۋانا كۇلە تۇرا جىلاپ، تۇرعان ورنىندا جاس قىزدارشا سەكىرىپ بىردەمەلەردى قوسارلانا ايتىپ كەتتى. ونىڭ نە دەپ  جاتقانىن ەشكىم ەستي الماعان سوڭ ۇزىنتۇرا قاسىنا بارىپ،كەمپىردى جەتەلەپ العا شىعاردى دا  ورىنباساردىڭ قولىنداعى ميكروفوندى جۇلىپ الىپ اۋزىنا تاقاي قويدى. كەمپىردىڭ سامبىرالاعان ءۇنى جەر جارىپ كەتتى:

- ۋا، حالايىق! قۋانىشىم قوينىما سىيماي تۇر. مىنا سويلەپ تۇرعان مەنىڭ جالعىز ۇلىم نايزاعاي! بەس جاسىندا قاباعان يتتەرگە تالانىپ ءتىل-اۋىزدان ايىرىلىپ، سويلەۋدەن ماقۇرىم قالعان ەدى. ەندى مىنە، كورىپ تۇرسىزدار، اياق استىنان سايراپ شىعا كەلدى. وتىز جىل اۋىز اشپاعان ەدى. ونى ەمدەتۋ ءۇشىن كۇللى الەمدى شارلادىم. اپارماعان دارىگەر، كورسەتپەگەن باقسى-بالگەر قالمادى. ەشبىر شيپا بولماعان-تۇعىن. قالا ازاماتتارى مەن قوعام بەلسەندىلەرى وتكىزگەن ءار ميتينگكە ەرتىپ كەلىپ ءجۇردىم. ءبارىن تىڭداپ، سويلەۋگە دارمەنى جوق بۋلىعىپ، قاتتى مازاسىزدانىپ قايتاتىن. بۇگىن مىنا اكىم ورىنباسارىنىڭ كەزەكتى ۋادەسى ۇلىمنىڭ ءتوزىمىن تاۋىسقانىمەن، كوپ جىل مەڭدەگەن دەرتىنە مىڭ دا ءبىر ەم بولدى. حالقىم سىزدەرگە دە العىس، اسىرەسە، بەرگەن ۋادەسىن ورىندامايتىن اكىمدىككە اللا رازى بولسىن! سىزدەر بولماعاندا... - دەدى دە، ارى قاراي سويلەي الماي جىلاپ جىبەردى.

ميكروفونسىز-اق داۋسى جەر جارىپ تۇرعان نايزاعاي ەسىمدى الگى جىگىتتىڭ ءمىردىڭ وعىنداي ءاربىر ءسوزىن جينالعاندار ۇيىپ تىڭدادى. ىشتە وتىرعانداردىڭ دا اۋىزدارى اشىلىپ قالىپتى. وتىز جىل بويى ىشتە ساقتاعان ءسوزىن وتىز مينۋتتا تۇگەل اقتارىپ شىققان شەشەندىگىنە ءتانتى بولعان ءدۇيىم جۇرت تاڭداي قاعا تاڭدانىپ، سىلتىدەي تىندى. ونىڭ ءاربىر ءسوزى كوپتىڭ جىلدار بويى جينالعان شەرىن تارقاتىپ قانا قويماي، قوردالانعان ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن دە شەشكەندەي بولدى. جۇرتشىلىقتىڭ كوكەيىندە ءۇمىت وتى جاندى. قۇددى جۇرەكتەرگە  رۋح قۇيىلعانداي سەزىلدى. سوندىقتان ول ءسوزىن اياقتاعاندا  نوسەر جاڭبىر قۇيىپ كەتكەندەي بارلىعى تاسىرلاتا قول سوقتى.  جۇرتپەن بىرگە ونى زور ىنتامەن تىڭداعان اكىم ورىنباسارى مەن پروكۋرور، ىشكى ىستەر باسقارماسى باستىعى ولارعا قالاي قوسىلىپ كەتكەنىنى وزدەرى دە بايقاماي قالدى. ءبارىن قالت جىبەرمەي باقىلاپ تۇرعان اكىم ولاردىڭ بۇل قىلىعىنا ىزاعا بۋلىعىپ، جارىلىپ كەتە جازدادى.

ءسوزىن اياقتاعان جىگىت قاسىنا اناسىن ەرتىپ الىپ، بۇرىلىپ كەتە بەردى. جينالعان جۇرت ونىڭ سوڭىنان ەرىپ، تاراي باستادى.

اشۋعا ەرىك بەرگەن اكىم تابان استىندا بىرنەشە وكىم شىعارىپ، دەرەۋ قول قويدى. ءوزىن سىناعان ادامنىڭ سوزىنە قول سوققانى ءۇشىن ورىنباسارىن قىزمەتتەن سول  ساتتە ءاي-شايعا قاراماي  قۋىپ تاستادى. پروكۋرور مەن ىشكى ىستەر باستىعىنا قاتاڭ ەسكەرتۋ جاساپ، قۇزىرلى باسشىلارىنا ۇسىنىس جىبەرەتىنىن ايتتى.

ال، ۇزىنتۇرا مەن نايزاعايدى بۇگىن تۇندە دەرەۋ تۇتقىنداپ، الەۋمەتتىك ارازدىقتى قوزدىرۋ بابى بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعاۋدى ىشكى ىستەردىڭ باستىعىنا جۇكتەدى...

قۋاندىق شاماحايۇلى

Abai.kz